धातुया मूर्ति, प्रतिमा, सिक्का व बसजाः ज्वलं दयेकेगु कला अर्थात धातुकला तसकं प्राचीन कला खः । सिन्धुघाटी सभ्यताय् मोहन्जोदरोया उत्खननया झ्वलय् लुयावःगु नर्तकीया छगू धातुया मूर्ति थुकिया छगू धिसिलाःगु दसु खः ।
कपिलवस्तु तिलौराकोटया उत्खनन्पाखें लुयावःगु नँ व सिजःया म्वहःपाखें नं इसा पूर्व ६०० न्ह्यः हे थन धातुकलाया प्रचलन नापं विकास जुइधुंकूगु दु धयागु अनुमान यानातःगु दु । धातुया मूर्ति धकाः लुँ, वहः, सिजः, ली, कँय् व धलौट आदि धातुं थीथी हलंज्वलं, मूर्ति आदि दयेकेगु खः ।
जुजु अंशुवर्माया पालय् कलिगत ३४०० पाखे हे चक्र महाविहारय् (चुकबहाः, तंगः) धातुया थ्यंमथ्यं ३ फिट तजाःगु जताधारी लोकेश्वर (चाक्बाःद्यः)या मूर्ति दयेकाः पलिस्था याःगु खः ।
कलिगत ३६९४ य् पलिस्था याःगु
आर्यावलोकितेश्वर मत्स्येन्द्रनाथया धातुया मूर्ति नं मेगु छगू प्राचीन धातु मूर्ति कलाया अनुपम नमूना खः । थ्व निगुलिं धातु मूर्ति खःसां थुकी चां पानाः व चित्रकारीता यानाः थीथी तिसा वसतं छाय्पियाः मूर्तियात पूर्णता बियातःगु दु ।
नेपालय् दयेकीगु धात ुमूर्ति व थुकिया प्राचीनताया बारे चिनियाँ ताङ वृत्तान्तय् उल्लेख जुया च्वंकथं नेपाःया म्ह्याय्मचा भृकुटी भोटया जुजु स्रोन् चन् गम्पोनाप इहिपाः याःगु इलय् थःगु क्वसःकथं अक्षोभ्य बुद्ध, मैत्रीय बोधिसत्व, आर्यतारा इत्यादिपिनि मूर्ति यंकूबलय् उकी धातुया मूर्ति नं दुगु उल्लेख यानातःगु दु । १३ गूगु शताब्दीया नेपाःया कलाकार अरनिकों चीनय् वनाः थीथी कलाकृति दयेकूबलय् धातुया मूर्ति नं दयेकूगु खँ उल्लेख यानातःगु दु ।
धातुया मूर्ति, प्रतिमा, बां दयेकेगु झ्वलय् नेपालय् निताजिकथं दयेकेगु प्रचलन दु । १) धातु नायेकाः साय्ली नाःगु धातु लुनाः दयेकेगु प्रविधि २) धातुया छकू पातायात थीथी कथं आकृति लुइकाः छगुलिं मेगु स्वानाः दयेकेगु प्रविधि । धातु नायेकाः अनेक कथंया मूर्ति, प्रतिमा, जनावर, बसजाःज्वलं दयेकेगु प्रविधियात परम्परागत भासं थँज्या धकाः धयातःगु दु । अथे हे छकू धातुया पातां हलुकागु मूर्ति, प्रतिमा, थीथी कथंया बुत्ता, बां दयेकेगु प्रविधियात माज्या धयातःगु दु ।
धातु मूर्ति दयेकेत प्रचलित तालमान व नाप
थँज्या, माज्या वा छुं नं प्रविधिं मूर्ति, प्रतिमा आदि दयेकेया निंतिं न्हापां उगु दयेकेमाःगु प्रतिमा, मूर्तिया तालमान पाय्छिकथं न्ह्यब्वयेगु याइ । थथे परम्परागत शैलिं छगू मूर्ति वा प्रतिमाया म्हयागु तालमान जक च्यागू ब्वय् ब्वथलातःगु दु । थ्व हे प्रविधिं छुं नं देवी, देवता, मिसा, मिजंया मूर्ति व प्रतिमा दयेकेगु याइ । तर बुद्धया मूर्तिइ धाःसा मेमेगु मूर्तिइ सिबें छातिफाः निलांगुति अप्वः यायेमाः, नापं न्हाय्पं नं विषेशकथं ताःहाकः यायेगु याइ । अथे हे ख्वाःया तालमान मुक्कं यानाः भिंmनिगू कथं यायेमाः । दसुया निंतिं भिंmनिलांगू (१२ औंला)या दनाच्वंम्ह बुद्ध मूर्ति दयेकेया निंतिं क्वय् न्ह्यथना कथंया तालमान जुइ ।
ल्याः म्हया ब्व पतिंचिया नाप
१. चूडामणि २
२. सपः (जटा) सतवत ४
३. जटाया सँ ४
४. कपाः ४
५. मिखाफुसिनिसें न्हाय्च्वकातक ४
६ न्हाय्निसें मंचातक ४
७. ककु ४
८. ककुनिसें दुरुप्वःया च्वकातक ६
९. दुरुप्वःया च्वकाःनिसें त्यपुचातक ६
१०. त्यपुचांनिसें जँतक ३
११. जंनिसें पुलितक ६
१२. पुलिंनिसें तुतितक ६
म्हया मेमेगु नापकथं छातिया हाकः ४, ब्वहःनिसें ल्हाःया पतिंचातक ८, ल्हाःया गोलाई ३, न्हाय्पंया ब्या १, लम्बाई ४ तइ । बुद्धया न्हाय्पंया थःगु हे विशेषता दुगु जुयाः न्हाय्पं ताःहाकः जुइ ।
थुगु हे कथंया तालमानं मेमेगु चिचीधंगु वा तःधंगु मूर्ति, प्रतिमा दयेकेगु याइ । आसनयुक्त मुलपतिं छ्यानाच्वंगु मूर्ति प्रतिमाय् नं थुगु हे कथंया तालमान जुइ ।
थँज्या
धातु नायेकाः धातुया हे मूर्ति दयेकेगुयात परम्परागत भासं थँज्या यायेगु धयातःगु दु । अले धातु कलाया विशेषज्ञ (मूर्तिकार)यात परम्परागत भासं थँकःमि धायेगु याइ । थथे थँज्याया प्रारम्भिक विधि चासं ग्वयेगु अथवा छम्ह मूर्तिकारं थःत माःगु कथंया सिँया नमूना ग्वयेगु व माःकथं थासा दयेकेगु विधि खः । धातु लुइत माःगु नौ फ्वः (नलि) ह्वनाः मूर्तियात मय्सिं चां पानाः तिंकथि तयाः गंकेगु याइ । निक्वः वा स्वकःतक मय्सिं चां पानाः गनेधुंकाः उकिया द्यःने बःबःचां भुनेधुंकाःया अवस्थायात प्राविधिक भासं साय् (साँचो) धायेगु प्रचलन दु ।
साय् निभालय् पानाः गनेधुंकाः थँ यायेगु धकाः साय्या दुने दुगु सिँ ल्ह्ययेगु व उकिया थासय् धातु नायेकाः लुइगु याइ । थुकथंया प्रक्रियाधुंकाः सिँया नमूना ग्वयातःगु छगू मूर्ति धातुया कोरा मूर्तिइ हिली । थथे तयार जूगु मूर्तियात माःकथं सफा यानाः लिसं तयाः, थीथी बुट्टा लुइकेगु नापं कतां कीगु याइ । कतां कीधुंकाः मूर्तियात माःकथं पुलां यायेगु, लुँ वा वहःया जलप पायेगु, लुं सीगु, मूर्तिया ख्वालय् लुं च्वयेगु आदि याइ । थुकथं सकतां ज्या क्वचायेधुंकाः छगू धातुया मूर्ति तयार जुइ । विशेष यानाः थुकथं धार्मिक द्यः, सालिक, प्रतिमा, सिंह, गं, बसजाः ज्वलं, झंगःपंछी, जनावर आदिया मूर्ति तयार याइ । थथे मूर्ति दयेकेत छ्यलीगु धातु मध्यय् ली, सिजः, लुँ, वहः, धलौत, कँय्, पञ्चधातु व अष्टधातु इत्यादि धातुत नायेकाः दयेकेगु याइ ।
चासं ग्वयेगु विधि व लवःकवः
छम्ह थँकःमिं थःगु परिकल्पनाकथं दयेकीगु धातु मूर्तिया न्हापांगु नमूनाकथं सीया छकू कुचा कयाः ग्वयेगु याइ । थुकथं आकृति (ःयमभ)ि दयेकेगुयात परम्परागत भासं चासं ग्वयेगु धाइ । सी कुचायात मकः वा अगूचाय् मदीक ताप बियाः सिलाय्कू ज्याभःया ग्वाहालिं अनेक कथंया बुट्टा ह्वनाः आकृति लुइका काइ । लूगु बुट्टा, आकृति वा स्वरुपयात क्वना÷क्वन्चा नांया ज्याभलं थीथी भागय् पुकाः छधी यानाः स्वायेगु नं याइ । चासं (आकृतिइ) अप्वःगु भागयात चकुं सुयाकायेगु अथवा चाना कायेगु याइ । ल्वहंफाः व ल्वहंमचां माःकथं मूर्तिया बांया अवस्था स्वयां नायूगु सिँयात एकनास तःफि वा चिफि जुइकथं पाता दायाः कायेगु याइ । नापं व हे ल्वहंफाय् तयाः सिँपतिं तार वा तु क्यलाः माःकथं मूर्तिइ बुट्टा तइ ।
सीयागु बां (आकृति)या लाफि मिले यायेगु व सीयागु बां ह्वनातःगुयात छ्वालुका तःगु सीया ति,
भ्वतं हिनातःगु कथिं थुनाः पायेगु याइ । थुकथं चासं ग्वयेगु निंतिं सी क्वाकेत अथवा पनेत मकः वा अगूचाय् ह्यंग्वाः तयाः भतिं मि पुयाः गुनुगुनु मि च्याकातयेगु याइ ।
चासं ग्वयेगु झ्वलय् सी क्वाइबलय् तसकं नाइसे च्वनीगु जुयाः छखें मेगुलिइ प्यमपुंकेया निंतिं आवश्यककथं ज्याभलं म्हुतुइ बुयाः वइगु ई व लः छ्यलेगु याइ । थुकथं म्हुतुइ बुयावःगु ई नं छम्हः थँकःमिया निंति ज्याभः थें जुयाबी ।
थथे मूर्ति दयेकेगु झ्वलय् छगू हे मूर्तियात निगूकथं दयेकेगु परम्परा दु । १) जायेकाः दयेकेगु व २) फुस्लु यानाः दयेकेगु । जायेकाः दयेकूगु थासां दयेकीगु मूर्ति वा प्रतिमा झ्यातुइ । फुस्लु यानाः दयेकल धाःसा झ्यातुइ मखु । नापं छगू हे मूर्तियात थीथी भागय् ब्वथलाः नं दयेकेगु याइ । मूर्तिइ तिसा, ज्वँसा व त्वाकः अलग दयेकाः लिपा स्वानाः छगू हे मूर्ति दयेकेगु याइ । नापं छगू मूर्तिं यक्व मूर्ति पिकायेगु निंतिं उगु मूर्तिया थासा नं दयेकेगु याइ ।
अथः
चाया चकंगु थल गुकी धातु मूर्तिकलाय् साय् दयेकेगु निंतिं मेसिंचाय् सौ ल्वाकछ्यानाः थुकी तयाः संकेगु याइ । नापं सीया ग्वयातःगु चासं थुकी थुनाः पायेगु नं याइ ।
औगूचा
मि च्याकाः राप कायेया निंतिं दयेकातःगु छताजि चाया भुतू । म्व ल्वाकछ्याना तःगु म्हासु चां ग्वलाक वा प्यकुंलाःगु थल थें दयेकाः उकिया क्वसं फय् दुहां वंक तःप्वाःगु म्हुतु छप्वाः तयाः च्वय्पाखे चिचीप्वाःगु ह्वः तयातःगु दइ । थुकी ह्यंग्वाः तयाः मि च्याका सी क्वाकाः धातुकलाया न्हापांगु चरणया ज्याकथं चासं दयेकेगु याइ ।
क्वाना÷क्वान्चा
ख्वातुगु वा सालुगु नँबालायात ताःहाकः ज्याभः व उकी ज्वँसा सिँयागु कथिं दयेकातइगु ज्याभःयात क्वाना अथवा क्वान्चा धाइ । थुगु ज्याभः च्यानाच्वंगु मकलय् वा अगूचाय् स्वथनाः क्वाकाः तयेगु याइ । क्वानाच्वंगु थुगु ज्याभलंं सीयागु चासं बां वा मूर्ति ग्वयातःगुयात थीथी भागय् पुकाः (नायेकाः) स्वायेगु ज्या याइ ।
गिचा
म्व व म्हासुचा ल्वाकछ्यानाः संकाः फिनातःगु चायात गिचा धाइ । धातुमूर्ति दयेकेगु झ्वलय् सीया बानय् मेसिंचां पानाः गनेधुंकाःलि थुगु गिचां बःबः पायेगु याइ ।
ग्वइम्ह
बां वा मूर्ति दयेकेगु झ्वलय् आकार लुइकेगु ज्या याइम्ह ।
चक्कु
नँबालायात मिइ ह्याउँक छुयाः नँपाँय्चाय् तयाः मुगलं दायाः छखे च्वउ लुइकाः धारं ज्वयेका तःगु ज्याभःयात चक्कु धाइ । थुगु ज्याभलं धातु मूर्तिकलाय् चासं दयेकेबलय् चायेगु वा सुना कायेगु ज्या याइ ।
चनु छुनेगु
तयार जूगु सीया प्रतिमा, मूर्ति वा आकृतिइ थासंथाय् सीया हे तपुगु वा चिपुगु माःकथं तार वा तु क्यलाः स्वायेगुयात चनु छुनेगु धाइ । धातु मूर्ति पिकायेगु छगू साय्लिं छ्वालुसे नाःगु धातु लुइबलय् हरेक भागय् धातु वनीगु नलिकथं दयेका तइगु खः ।
चां भुनीम्ह
सीयागु तयार जूगु बांयात मेसिचां पायेधुंकाः मेसिचाया द्यःने बःबः यानाः चां भुनेगु ज्या याइम्ह ।
चा भुनेगु
म्हासुचा व म्व ल्वाकछ्यानाः छुं ईतक फिनातःगु गिचा माःकथं छ्वालुकाः मेसिं पानाः गनेधुंकूगु अवस्थाय् उगु साय्यात चां भुनेगु याइ । थ्व चा मूर्तिया साइजकथं स्वयाः निक्वः, प्यक्वः यानाः बःबः चां भुनेगु व निभालय् पानाः गंकेगु याइ । थ्व प्रविधिं अत्याधिक धातुया तापय् नं साय्यात तमज्याक क्वातुका तयेगु याइ ।
ति पायेगु
थासां पिहां वःगु सीयागु बां (आकृति)या थासंथाय् लाफि मिले यायेगु निंतिं सी छ्वालुकाः दयेकातःगु सीया तिंकथिं थुनाः पायेगु विधियात ति पायेगु धाइ ।
तिंकथि
जंगलय् वा ख्यलय् बुयाइगु पंया चिपुगु स्वरुपयात तिंकथि धाइ । सीया ग्वयातःगु मूर्ति वा प्रतिमाया चासंयात मेसिंचाय् थुनाः तिंकथिइ तयाः निभालय् पानाः गंकेगु याइ ।
थँकःमि
सीया बां ९ःइम्भ्ी० ग्वयाः चां भुनाः, सी लुयाः, साय्यापाखें थँ यानाः छताजि कोरा धातुया मूर्ति दयेकीम्हेसित थँकःमि धाइ ।
थासा
थँकःमिं न्हापालाक सीपाखें बां दयेकाः तयार जूगु नमूनायात थीथी कथं ब्वथलाः छाप कयाः दयेकातःगु छताजि चा वा सीयागु हे थासा, थुकी थासा कयाः व थें ज्याःगु यक्व बां, बुट्टा पिकायेगु याइ ।
थासां थायेगु
सीयात क्वाकाः थासाय् तयाः छगू हे बांयात यक्वकथं दयेकेगु विधि ।
नौ फ्वः
सीयागु बां (आकृति)सं चनु छुनेधुंकाः बांया क्वय्, बांया साईजकथं सीया हे निख्वः वा स्वख्वः नलि दयेकाः नौ फ्वः छुनेगु ज्या याइ । गुगु नौ फ्वलं लिपा थँयायेबलय् छ्वालुसे नाःगु धातु प्वंकेया निंतिं म्हुतुप्वाःया ज्या याइ ।
पिया हयेगु
सीया बां वा बुट्टा स्वायेगु वा बुट्टा ह्वनेबलय् छगूकथं एकनास जुइक मिले यायेगु वा पिचुकेगु विधि ।
भौ
ल्हातिं संकाः वा बिजुलिं चाःहिकाः फय् पिकयाः मि पुइगु ज्याभःयात भौ धाइ । चासं ग्वयेगु, सी ल्ह्ययेगु, साय् उइगु नापं धातु नायेकेगु तकया सकतां ज्याया निंतिं ह्यंग्वाः वा कोइलाया मियात थ्व हे भतिं फय् बियाः मि ग्वाका तयेगु याइ ।
मकः
ह्यंग्वाः तयाः मि च्याकेत ज्याछिंक दयेकाःतःगु चाया चकंगु थलयात मकः धाइ । थुगु मकलय् मि ग्वाकाः धातुकलाय् न्हापांगु चरणया ज्या चासं ग्वयेया निंतिं सी नायेकेत राप कायेगु याइ ।
मेसिं पायेगु विधि
धातु मूर्तिकलाय् मेसिं पायेगु धयागु छगू महत्वपूर्ण विधि खः । मसिनगु चा व सौ (साया खि) ल्वाकछ्यानाः अथलय् छ्वालुक चाले यानाः तयार यानातःगुयात मेसि धाइ । सी बांयात मेसिं क्वातुक मूर्तिया आकृति तयार याना तयेगु याइ । अथे जुयाः सीया बां अथवा आकृतिइ फुक्कं थासय् न्यंक निक्वः, स्वक्वःतक मेसिं पायेगु याइ । थुगु विधियात मेसिं पायेगु धाइ । मेसिं पायेधुंकाः तिंकथिं झ्वः झ्वः तयाः निभालय् पायेगु याइ ।
मेसिंचा
जमिनया १०। १५ फिट क्वय् वा गनं गनं पाखा बुँइ नं दइगु भचा वाउँनःगु मिहिनगु, मसिनगु चायात मसिनचा वा मेसिंचा धायेगु प्रचलन दु । थ्व चा धातु मूर्ति कलाय् साय् (साँचो) दयेकेत मदयेकं मगाःगु चा खः ।
मेसिंचा पाइम्ह
सौ व मेसिंचा ल्वाकछ्यानाः तयार यानातःगु भ्यातः मेसिंचा सीया तयार जूगु मूर्ति, प्रतिमा, बसजाःज्वलं आदिइ पायेगु ज्या याइम्ह ।
लाफि मिले यायेगु
चासं ग्वयातःगु सीया बां, बुत्ता वा पातात गनं सालुगु वा गनं ख्वातूगु जुइगु स्वभाभिक खः । एकनास बराबर यायेगु निंतिं सी छ्वालुकाः सी ति पायेगुयात लाफि मिले यायेगु धाइ ।
ल्वहंफाः
प्यकुंलाक चानाः माथं वंकाः पिचुसे च्वंक दयेकातःगु तःफिगु हाकुगु ल्वहंफाः । चासं ग्वयेगु ज्याया निंतिं माःगुकथं सीयागु पाता थुकी तयाः दायेगु याइ । चासलय् बुट्टा तयेगु निंतिं नं माःगुकथं तार वा तु थुकी तयाः हे क्यलेगु याइ । नापं सीयागु नमूना बतां जू मजू स्वयेगु ज्याया निंतिं छ्यलीगु छताजि ज्याभः ।
ल्वहंमचा
हाकुल्वहंया छपा ल्हातं ज्वने ज्याछिंगु, ग्वलाःगु छखेपाखें च्वामु लुइकाः मेखें माथं वंक पिचुसे च्वंक दयेकातःगु ल्वहंमाया मचाकथं दयेका तःगुयात ल्वहंमचा धाइ । गुकिं सीयात दायाः लाफि मिले जुइक पाता दयेकेगु ज्या याइ ।
साय्
सीया नक्साकथं बां, प्रतिमा वा मूर्ति दयेकेधुंकाः उकी मय्सि चांं पानाः गंकेगु याइ । गनेधुंकाः उकी भुनातःगु चा नापं दुने दुगु सी क्वाकाः लिकयातःगु अवस्थायात साय् (साँचो) धाइगु खः ।
साय् उइगु
धातु मूर्ति कोरा तयारीया अन्तिम अवस्थाय् छखे गलय् धातु नायेका तयेगु याइ । मेगु गलय् नाःगु धातुया तापमान मिले यायेत साय्यात उइगु वा छुइगु याइ । थथे नाःगु धातुया तापमान नापं साय्या तापमान
पाय्छि मजुल धाःसा साय् तज्याइगु सम्भावना दइगु जुयाः धातुया तापमान नापं साय्या तापमान पाय्छि यायेगु निंतिं साय् उइगु याइ ।
साय्गः
म्व ल्वाकछ्यानाः म्हासुचां ३–४ फिटया थल थें दयेकाः उकी क्वय् फय् दुहां वंक तप्वाःगु म्हुतुप्वाः तयाः च्वय्पाखे चिचीप्वाःगु ह्वः तयातःगु दइ, गुकी ह्यंग्वाःमि च्याकाः सी ल्ह्ययेगु, सी उइगु व धातु नायेकेगु तकया ज्या याइ ।
सिँपौ
मूर्तिइ बुट्टा तयेया निंतिं सीयागु ताःहाकःगु वा चीहाकःगु, तःपुगु वा चिपुगु माःगु कथंया तार वा तु क्यलेत साल वा अग्राथ सिँयात ६ इञ्च ताःहाकः ३ इञ्चति ब्या हाकः व १ इञ्चति तःफि यानाः ल्हातं ज्वने ज्याछिंक दयेका तःगु छताजि ज्याभः ।
सिया ग्वयेगु
छम्हः थँकःमिं मूर्ति, प्रतिमा, जनावर वा छुं नं कथंया धातुया बसजाः आदिया सीया बां दयेकेया निंतिं न्हापालाक याइगु ज्या ।
सिलायेकु
मेय्या न्यकू ध्यनाः माःगुकथं ज्याछिंक दयेकातःगु ज्याभःयात सिलायेकु धाइ । थुगु ज्याभः छ्यलाः धातुकलाय् छकू कुचा थँकःमिया मनोभावनाकथं सीयागु चासं ग्वयेगु याइ । सीया बां वा मूर्तियात माःगुकथं आकार प्रकार कायेगु व बुट्टा दयेकेगु निंतिं छ्यलीगु छताजि ज्याभः ।
सिलाय्
सालया सिमाय् घाः यानाः पिकाइगु ति गनेधुंकाः पाँय् चिंगु सिलायात धू थनाः सी दायेकेबलय् माःकथं ल्वाकछ्यानाः सीयात छाकेगु निंतिं छ्यलीगु छताजि वस्तु ।
सी
थँज्या कलाय् न्हापां नमूना ग्वयेत मदयेकं मगाःगु छताजि कच्चा पदार्थ खः । गुगु हाप्वलं कस्ति लिकाये धुंकाः ल्यंपुल्यं लिकयाः छगू थलय् तयाः मिया आँचय् दायेकाः चाले यानाः मुंकाः कयातइगु छताजि नायुगु बस्तु खः । थुकी लिपा सिलाय् धू मात्राछि ल्वाकछ्यानाः भचा छाकाः धातु मूर्ति दयेकेया निंतिं प्रारम्भिक ज्याया न्हापांगु चरणकथं मूर्तिया बां (ःइम्भ्ी० दयेकेगु याइ ।
सी पनीम्ह
माःकथं सीयात मकलय् पनाः क्वाकातयेत ग्वहालि याइम्ह ।
सी ल्ह्वयेगु
सी ल्ह्वयेगु धकाः साय्यात गलय् तयाः साय् क्वाकी । थ्व धुंकाः क्वान्चा नांया ज्याभलं नौ फ्वः ह्वखनाः दुनेदुगु सी फुक्क लिकायेगु याइ । थुकियात सी ल्ह्वयेगु धाइ ।
ह्वना हयेगु
सीया मूर्ति, प्रतिमा, वा बसजाः ज्वलं आदि दयेकीबलय् छगुलिं मेगु ह्वनाः दयेकेगु याइ ।
थथे दयेकेबलय् सिँया बुत्ता वा बां छगुलिं मेगु नाप स्वायेगु विधि ।
थँ यायेगु विधि व लवःकवः
सीया बां (आकृति) दयेकाः मेसिं पानाः, चां भुनाः तयार जूगु छगू साय् (साँचो)या पाखें धातु मूर्ति पिकायेगु विधियात थँ यायेगु वा थनेगु धाइ । न्हापां थ्व ज्याया निंतिं छु धातुया मूर्ति दयेकेगुु खः व हे कथंया खु मुनेगु याइ । विशेष यानाः लुँ, वहः, सिजः, ली, धलौत, कँय् इत्यादि धातुया थीथी मूर्ति, प्रतिमा दयेकेगु याइ ।
साय्गं सफा यानाः कतुसया ह्यंग्वाः तयाः उकिया द्यःने मतचिकं भचा ह्वलाः सलाई कियाः मि च्याकी । भतिं फय् बियाः च्यानाच्वंगु ह्यंग्वाःयात ग्वाका तइ । मिया गलय् खु जायेकातःगु भ्वंचा स्वथना बी । नापं च्वं नं मि बियाः खुयात नायेकेगु याइ । थ्व धुंकाः धातुया तापमान मिले यायेत साय्त फुक्क मेगु गलय् छसिकथं छुइगु याइ । लगभग ९०० निसें ११०० तकया डिग्रीया दथुइ ताप बियाकथं धातु अथवा खु नायावनी । थथे धातु नायेधुंकाः मिगलय् स्वथनातःगु भ्वंचायात पञ्जा वा ल्हातय् कापः हिनाः छम्ह वा निम्ह ग्वाहालिमिया ग्वाहालिं मिगलय् दुगु भ्वंचा कापःसालां काकाः
साय्लय् धातु प्वंकेत दयेकातःगु नौ फ्वःलिं धातु लुनाछ्वइ । थथे धातु लुइधुंकाः छुं ई तक साय् ख्वाउँका तइ । भचा ख्वाउँगु साय्यात लखं लुनाः हाकनं ख्वाउँकाः साय्यात नँमुगःचां तछ्यानाः छगू कलात्मक धातु मूर्ति पिकायेगु याइ । थुकथं छगू कोरा कलात्मक धातु मूर्ति तयार जुइ । थँ यायेगु विधिकथंं मूर्ति, प्रतिमा जक मखु बसजाः ज्वलंत नं थुगु हे प्रविधिं दयेकेगु याइ । गथेकि– करुवा, अन्ति, सुकुन्दा, त्वाःदेवा, धाला, तांफ आदि ।
कःति
हरेक कथंया धातु चायेगु निंतिं प्रयोग जुइगु नँयागु छगू ज्याभः ।
कतां
नँया तीन इञ्च हाकःगु बालाय् च्वकाय् च्वामुकाः धार तयाः चन्द्राकार लुइकाः, माथं वंकाः, भ्यसें लुइकाः दयेकातःगु ज्याभः । गुकी धातु मूर्तिइ बुत्ता तयेगु, पिचुकेगु, चायेगु, थकायेगु क्वफायेगु सकतां ज्या यायेगु ज्याभः खः ।
कापसाला
४।५ फिटया साय् गलय् धातु नायेधुंकाःया भ्वंचायात काका कयाः साय्ली धातु लुइत छ्यलीगु छताजि नँयागु ४।५ फिटया काकेगु ज्याभः ।
खाक्सि
धातु मूर्ति वा अनेक कथंया धातु पिचुकेया निंतिं कापः वा भ्वँतय् नचुं तिकाः दयेकातःगु वस्तु ।
खु
लुँ, वहः, सिजः, ली व कँय् नापं थीथी धातुया पुलांगु स्यने धुंकूगु कसौरी, भु, तांफ व करुवा आदियात तछ्यानाः भ्वंचाय् तयाः नायेकेत अपुइका तःगु धातुया चिचीकूगु कुचायात खु धाइ । थ्व नायेकाः मूर्ति, प्रतिमा, बसजाः आदि दयेकेगु याइ ।
ढलौट
सिजः व जस्ता (जिंक) मात्राकथं ल्वाकछ्यानाः दयेकातःगु धातुयात ढलौट धाइ । थ्व धातु नायेकाः मूर्ति, प्रतिमा, बसजाःज्वलं आदि दयेकेगु याइ ।