भिक्षुपिनिगु निर्वासन: वि.सं. १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् केवल राजनैतिक गतिविधि संलग्न जूपिंत जक मखु थःगु भाषं सफू पिथंगु, लेख रचना च्वःगु द्वपनय् नं उगु ईया च्वमिपिंत जेल यातना बिलसा मेखेर तत्कालीन किंदोल विहारय् वर्षावास च्वनाच्वंपिं थेरवादी भिक्षुपिंत नेपालभाषां धर्मदेशना ब्यूगु, जनतायात उत्तेजित याःगु आरोप बियाः ने.सं १०६४ सालय् न्हय्म्ह भिक्षुपिंत देशं पितिनेगु यात । थथे पितिनाछ्वःपिं भिक्षपिंखः —धम्मालोक, शाक्यानन्द, अमृतानन्द, सुबोधानन्द, अनिरुद्र्र, सुमंगल, प्रज्ञारश्मी । अनागारिकापिंत जक धर्मदेशना यायेदैमखु धैगु ख्याच्वः बियाः थन हे तल । थथे पितिनाछ्वःपिं भिक्षुपिं मध्ये अप्वः थें भारतय् वनाः च्वनेगु यात । थुपिं भिक्षुपिनिगु गाँस बास आदिया बन्दोबस्त यायेगु निंतिं महास्थवीर चन्द्रमणिया अध्यक्षताय् भारतया सारनाथय् धर्मोदय सभा (ने.सं. १०६५)या स्थापना जुल । लिपा थ्वहे संस्था मार्फत थ्वय्कः भिक्षुपिसं धर्मोदय (ने.सं १०६७) पत्रिका पिकायेगु यात । थ्व पत्रिकां तत्कालिन जनताय् भाषिक चेतना थनाः नेपालभाषाया आधुनिक साहित्य निमार्णय् तःधंगु तिबः बिल । थ्व पत्रिकाया मू आजु बद्धधर्मया नापं नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यायेगु खः । धर्मोदय पत्रिका पिदने न्ह्यः भारतय् पिदनीगु तत्कालिन धर्मदूत पत्रिकाय् नेपालभाषायात नं थाय्बीकेगु निंतिं थनया युवात (चित्तधर ‘हृदय’, मोतिलक्ष्मी उपासिका आदि) नापं भिक्षुपिंसं नं आपालं कुतः याःगु खः । फुक्कसिगु थज्याःगु कुतलं ने.सं १०६१ निसें धर्मदूत पत्रिकाय् नं नेपालभाषायात थाय् दत । तर १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् चित्तधर ‘हृदय’, योगवीर सिंह, धर्मरत्न ‘यमि’ थेंज्याःपिं च्वमिपिं जेलय् लाःबलय् थ्व धर्मदूत पत्रिकाया नितिं लेखपूर्ति यायेगु ज्या थ्वहे निर्वासित भिक्षुपिंसं यात । थथे भिक्षुपिं निर्वासित जुइन्ह्यः नं वय्कःपिं नेपालय् धर्मदेशना यानाः जक सुम्क मच्वंगु जुयाच्वन । पिने भारतय् वनाः बुद्धधर्म सम्बन्धी गुलिं अनुवादया रुपय्सा गुलिं मौलिक रचना कथं निगू प्यंगू सफू छापे याकाः सरकारं वाःमचायेक नेपाः हइगु जुयाच्वन । बौद्धतय् दथुइ अति लोकंह्वाःगु ज्ञानमाला भजन सफू नं थथे भिक्षु धम्मालोकं भारतय् छापे याकाहःगु सफू खः । थ्वहे कथं थुपिं निर्वासित भिक्षुपिंसं नं भारतय् च्वनाः धर्मदूत पत्रिकायात माःगु बुद्धधर्म सम्बन्धी लेख रचना बियाः ने.सं १०६८ तक थ्व पत्रिकायात न्ह्याकांतुं तल । थथे धर्मदूत पत्रिकाय् पिदनीगु लेखत मूलतया गद्य विधायागु जूगु दु । थथे भिक्षुपिंसं धर्मदूत पत्रिकाय् च्वःगु थुगु ईया गद्य लेख, रचनात बौद्धसाहित्यया दृष्टिकोणं जक मखु नेपालभाषाया गद्य साहित्यया विकासय् नं तःजिगु योगदान सिद्ध जूगु दु । थुगु इलय् बौद्ध भिक्षुपिनिगु पिदंगु छुं सफू खः — अमृतानन्दया— गृह ज्ञान दर्शन (ने.सं १०६२), आर्य सत्य (ने.सं. १०६३), धर्म व विनय (ने.सं १०६९), अमृतानन्द व धम्मालोकया सम्पादनय् ज्ञानमाला भजन (ने.सं १०६२), कर्मशील —विशुद्ध ज्ञान दर्शन (ने.सं १०६२), बुद्धोपदेश (ने.सं १०६१), धातुभेदानुपस्सना (ने.सं १०६१) आदि ।
नेपाल पत्रिकाया प्रकाशनः थुगु समयावधी छखेर देशं पिने च्वनाः भिक्षुपिंसं नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यायेगु, सफू व पत्रिका पिकायेगु ज्या यानाच्वनसा मेखेर, नेपाः दुने नं जेलय् मलाःपिं यलया छथ्व मातृभाषा अनुरागी युवातय्सं ल्हातं च्वयाः नेपाल (ने.सं १०६४) नांगु पत्रिका भूमिगत रुपं पिकायेगु ज्या यानाच्वन । दच्छितक धैथें पिदंगु थ्व हस्तलित पत्रिकाया सम्पादक रत्नध्वज जोशी खःसा थुकी संलग्नपिं मेपिं च्वमिपिं भैरवगोपाल वैद्य, सत्यमोहन जोशी आदिपिं खः । थ्वहे पत्रिकाय् रत्नध्वज जोशीया च्वयेगु छाय् निबन्ध पिदंगु खः, गुगु निबन्धयात नेपालभाषाया न्हापांगु निबन्ध कथं कयातःगु दु । दच्छि जक हे पिदंगु खयां नं थ्व पत्रिकां तत्कालीन युवातय् दथुइ नेपालभाषाया साहित्य न्ह्यब्वयेगु निंतिं तःधंगु योगदान याःगु खः ।