ल्वहं छगू प्राकृतिक चीज खः । प्रकृतिइ ल्वहं थः थःम्हेसियां तयार जुयाच्वंगु दइ । थ्व प्रकृतिया देन खः । खानीकथं पहाड हे ल्वहं जुयाच्वनी । गुलिं ल्वहं तसकं छाइसा गुलिं ल्वहं निम्न स्तरया वा फुस्रुगु ल्वहं नं दइ । संसारय् ल्वहं तःताजि कथंया दु । व हे ल्वहं छ्यलाः मनूतय् जीवन निर्वाह याना वयाच्वंगु नं दु । हलिमय् ल्वहंया छ्यलाबुला मानव जीवनय् युगौं युगनिसें मदिकं याना वयाच्वंगु दनि । टिकाउ व तसकं क्वातुइगु जुयाः नं ल्वहंया बस्तु तयार यानाः उकियात जीवनय् छ्यला वयाच्वंगु खः ।
नेपालय् मानव सभ्यताया विकास ढुंगे युग धयातःगु ल्वहंया युगं सुरु जूगु खनेदु । खास यानाः दाङ जिल्लायात नेपालय् ल्वहंया युग च्वन्ह्याकूगु जिल्लाकथं कयातःगु दु । अन ल्वहंया थी थी मूर्ति बस्तु निर्माण यानातःगु खनेदु । नेपालय् दाङ जिल्ला ढुंगे युगया निंतिं उत्कृष्ट जिल्ला खः । नयेत मरि छुइगुनिसें कयाः थः बचे जुइत, युद्ध वनेगु इलय् मेपिन्त आक्रमण यायेत तक नं थज्याःगु ल्वहंया हे ल्वाभः भाला छ्यली । दैनिक जीवन चले यायेत कःनि, छ्व क्यलेगु लःघः तयार यानाः झी पूर्खां घट्टय् क्यलीगु कःनिचुं व छ्वचुं नयाः जीवन निर्वाह याना वयाच्वंगु खः । थुकथं ल्वहं मानवीय जीवनलिसें तसकं सतीगु चीज खः ।