नेपालभाषा ल्हाइपिं मनूत विस्तार जुयावंलिसे थुकिया भौगोलिक व सामाजिक भेद नं खनेदत । थुगु भेद येँ, यल, ख्वप, दोलखा, पही व चिलं यानाः न्याकचा दु (शाक्य, १९९२ व जोशी, २०६०, क–ज) । येँ, यल, ख्वप, दोलखा व चिलं भौगोलिक कचा खःसा पही सामजिक कचा खः । नेवाःभाय्या वक्ता स्वनिगः (येँ, यल, ख्वप) व नेपाःगाःया ३९गू गामय् ख्वातुक्क खनेदु । जिल्लाया ल्याखं ७७ गू जिल्लाय् न्यनाच्वंगु दु ।
ई.सं. २००५ निसे २०१७ तक भाजु ओमकारेश्वर श्रेष्ठंया नेतृत्वय् जूगु ‘समाज भाषावैज्ञानिक सर्भेक्षण’ कथं नेपालभाषाया भौगोलिक व सामाजिक भेद मूलतः येँ–यल, ख्वप, दोलखा व पही यानाः प्यथी जक खनेदुगु जुल । येँ–यलं नेपाःगाःया येँ व यलदेलिसें पूर्वी, दक्षिणी व पश्चिमी ग्रामीण लागा (आःया ११गू नगरपालिका)यात कःघाइ । लिसें तराइया थीथी जिल्लाय् नं थुकिया बल्लाक प्रभाव खनेदु । थुकी ख्वपया भाषिकाय् दकलय् आपाः लिकचा खनेदत । ख्वप, थिमि–बोदे–नगदेश, नाला–साङ्गा– भ्वँत, धौख्यः–खम्पु–चौकोट, पन्ति–खोपासी यानाः न्याकचा दु । पही दुने गमाल, पही, गोपाली व बलामि प्यकचा दत ।
दोलखाया द्वालखाय्, तौथली, दुति व लिस्ती यानाः प्यकचाः दत । पहीया थःगु हे लिकचा नं तौखेल, शिखरपा, बोसन, खोपासी व थोकरपा खनेदत । चित्लाङया लिकचाकथं बलामि, गमाल व गोपाली यानाः स्वकचा सामाजिक लिकचा खनेदत । बलामिया चित्लाङ बाहेक टेकानपुर (थानकोट), सितापाइला, रानीवन (बालाजु), कागतीगाउँ (ओखरपौवा) लिकचा नं दत । गमालया चिलं (चित्लाङ) व संगू (प्याङगाउँ)या निकचा दत । गोपालीया तिष्टुङ, चिलं व थक्वाः (थानकोट) स्वकचा दत । मुक्कं यानाः नेपालभाषाया २८ कचा, लिकचा खनेदत । थन पहीया कचामचा दकलय् आपा लिकचामचा खनेदत । थुकीयात तालिका नं–२ दुने क्यनातःगु दु ।
चित्लाङ गालय् गमाल, बलामि व पोडेया क्वातुगु जग खनेदु । चित्लाङ गाः व मेमेथासया बलामिया स्थानीय कचामचा खनेदयावल । चित्लाङ व ओखरपौवाया वर्णव्यवस्था नामं पाःगु खनेदत बलामिं बिस्कं भाषाया बांलुइकेत्यंगु खनेदु । पहरीया कचा खँग्वःया तगिमय् खनेदत । पहरीया अभियन्तातसें नेपालभाषालिसे फायाः जनजातिया भाषा व जातिया धलखय् विस्कं नां दुतिनेधुंकूगु दु । नेपालभाषाया कचा क्वःछीत वृहत्तर अध्ययन न्ह्याकेमाःगु खनेदु ।
तानसेनय् नेपागाःया स्वंगू शहर येँ, यल, व ख्वपया भाषाया ल्वाकःबुकः खनेदु । थन स्वंगू सहरया मनूतसें थःथगु हे भासं खँल्हाना कालाबिल याइ । छम्हेसिनं धाःगु मेम्हसिन बांलाक थुइका ज्याखँ न्ह्याकाच्वंगु दु । भाषा संरक्षणया बांलाःगु दसु थन खनेदु ।
सामान्य ल्याखं नेपालभाषाया कचा थुइकेत नेपाःगाःया उत्तरपूर्वी लागाय् ख्वप व मेथासय् यलभाय्या किचः खनेदु । अथे हे तत्कालीन सगरमाथा अञ्चलं पश्चिमया दक्व थासय् ख्वपभाय्या किचः खनेदुसा ल्यंगु थासय् यलभाषाया किचः खनेदु ।