नेपालभाषाया साहित्यिक इतिहास ई.सं ८७९ निसें अर्थात् नेपाल संबत्या प्रारम्भं निसें शुरु जूगु नालेगु यानातःगु दु । तर थथे खयां नं बाखं, म्ये, प्याखं थेंज्याःगु सिर्जनात्मक साहित्यया रचना यायेगु ज्या झिंखुगूगु शदिं निसें जक न्ह्यात । ने.सं. ६२५ य् ‘भागवत पुराण’ थेंज्याःगु आख्यान ग्रन्थ, ‘कपति मायानं क्यन हे दैव’ थेंज्याःगु गीति काव्य (महेन्द्र मल्लया म्ये, ६८०—६९४), तत्कालीन अभिलेखय् लुयावःगु यलया तिभय् जुजुपिनिगु (नरसिंहदेव, उद्धवसिंहदेव, पुन्दरसिंहदेव (ने.सं ६८०– ७१७) शासनकालय् रचना जूगु ‘इन्द्रविजयजात्रा गीत’ (ने.सं ६९१—६९४) ‘एकादशीव्रत’ (ने.सं. ७५३) थेंज्याःगु सिद्धिनरसिंह मल्लया छधाः प्याखं, ‘मूलदेवशशीदेवपाख्यान’ (ने.सं. ७९२) थेंज्याःगु जगतप्रकाश मल्लया पूधाः प्याखं नेपालभाषां रचना जुल ।
थ्वहे कथं सिर्जनात्मक साहित्य शुरु जूगु ने.सं ६२५या इलं निसें थ्वया साहित्यिक प्रवृत्तिइ मेगु ह्यूपाः मवःनिगु ई तक अर्थात् ने.सं ६२५—९६७ या ई तकयात नेपालभाषाया साहित्यिक इतिहासय् प्राचीनकाल नालेगु यानातःगु दु । मूलभूत साहित्यिक प्रवृत्तिइ ह्यूपाः मवःसां राजनैतिक ह्यूपाः लिसें नेपालभाषाया भाषिक साहित्यिक गतिवधिइ वःगु ह्यूपाः ल्याखं थ्व ने.सं ६२५—९६७ या समयावधियात नं न्ह्यच्वःगु प्राचीनकाल धकाः ने.सं ६२५ —८८८ (मल्लकालया उदय निसें अन्त तक) व लिच्वःगु प्राचीनकाल धकाः ने.सं ८८९ —९६७ (मल्लकालया अन्तनिसें कोतपर्व तक) धकाः निब्वय् ब्वथलेगु यानातःगु दु ।
प्राचीनकालया नेपालभाषा साहित्यया मू विधा धयागु बाखं, गीति काव्य, प्याखं खःसा थुगु ई साहित्यया प्रयोजन धयागु श्वान्त सुखाय, आत्मप्रकाशन व मनोरञ्जन जूगु दु । धर्म, श्रृंगार, उपदेश हे थुगु ईया साहित्यया मू विषय जूगु दु । अथेहे आत्मपरकता, निजात्मकता मूलभूत प्रवृति जूगु दु । साहित्यिक उपलब्धीया दृष्टिं मल्लकालयात ‘स्वर्णयुग’ माने यानातःगु दु । थ्व इलय् नेपालभाषायात देशभाषा, स्वदेश भाषा धकाः राजकीय प्रश्रय बियातःगु तत्कालिन ग्रन्थ, अभिलेखय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु । थुलिजक मखु जुजु सिद्धिनरसिंह मल्ल, जुजु जगतप्रकाश, प्रताप मल्ल आदि थेंज्याःपिं स्रष्टापिंसं थःपिसं हे म्ये, प्याखं च्वयाः हुइकाः, च्वमि कलाकारपिंत सिरपाः, हःपाः बियाः नेपालभाषा थ्वया साहित्य विकासया नितिं तःजिगु योगदान बियावंगु दु । मल्लकालया अन्त लिपा नेपालभाषाया थाय् नेपाली भाषां काल । थुकिं यानाः थ्वया साहित्य सिर्जनाय् गाक्कं शिथिलता खनेदत । तर अथे खयां नं तत्कालीन ज्ञात अज्ञात जनसाधारण स्रष्टापिं, भाइभारदार व निम्ह प्यम्ह शाहवंशीय शासकपिंसं साहित्यिक गतियात धाःसा त्वाःदयेके मब्यू । जुजु राजेन्द्रविक्रम शाहया महासत्वपाख्यान नाटक, जुजु रणबहादुर शाह, अमृतान्द, सुन्दरानन्द, स्वामि अभयानन्द आदिपिनिगु म्ये, जनसाधारणपाखें पिदंगु बाखंम्ये, मुक्तक म्ये, इतिकथात्मक म्ये थीथी धार्मिक बाखं, लौकिक बाखं आदि थुकिया दसु खः ।