थाज्या यनेगुु कथि । पुुचा लाइ । छखे च्वतय् अंकुुस थें यानातःगुु नतूचा छत्वाः तियातइ । फ्यलुुखय् थाज्या यनेगुु का तयाः नतूूया अंकुसं कताकाः भँय्कथी क्यंकाः थाज्या यनी ।

गुगुं औपचारिक शिक्षा मदुसां थःगु कुल पुर्खाया लजगाःया पाखें ब्यवहारिक ज्ञान व सिप मुंकादीम्ह थ्वय्कः छम्ह प्रविधि विकास अले सुधारया ख्यलय् थःगु कथं योगदान बियावंम्ह ब्यक्तित्व खः । सन् १९४६ स स्वनिगलय् जन्म जूम्ह वय्कः भाजु गोपालमान नकर्मिया काय् खः । काठमाठौं मेटल इण्डस्ट्रिज नांया थःगु हे ज्यासः न्ह्याका वयाच्वंम्ह थुम्ह भाजुं विशेष यानाः जलशक्ति उपयोगया झ्वलय् परम्परागत लःघः संचालनय् आधुनिककथं सुधार यायेगु व लघु जलविद्युत ख्यलय् न्ह्यथनेबहःगु प्रविधि विकास याःगु खः । वय्कलं थःगु कथंया चिचीग्वःगु टर्वाइन डिजाइनया बिकास याःगु खः ।
थुज्वःगु सिर्जनात्मक ज्याया निंतिं वय्कःयात नांदंगु रोलेक्स सिरपाः व राइट् लाइभहुड अवार्डपाखें अन्तरराष्ट्रिय स्तरया सम्मान ब्यूगु खः । सन् २०१७ स नकर्मि मदुगु खः ।

न्हापा न्हापा तस्वाःगु भट्टाय् सु, सिँ व पत्थर कोइला छ्यलाः अप्पा उइगु खः । तर आः धाःसा अगलय् सिँ दुयाः न्ह्यःने ल्यूने आधुनिक फ्यान चाःहीकाः म्हो सिँ जक छ्यलाः छक्वलं यक्व अप्पा बुकेगु याइ। भट्टा गालय् वा तँलासय् तयाः अप्पा पँपँ चिनी । उकियात मिप्वाः तयाः मि पिहां वने जीगु कथं पँचिनी । भट्टाया न्ह्यःनं मि तयाः सिँ दुइ न्ह्यव द्यःने राय्फिस वा अप्पा चुं फायेकी । गनं गनं मिं मथीगु छताजिया फांगा छ्यलेगु चलन दु । उकियात नं प्रयोगय् हयेगु चलन वःगु दु । कुँ वनीगु प्वाः प्वाः तयाः थ्व नौ फायेकेगु ज्या क्वचायेवं अप्पा भट्टाय् मि तइ । न्ह्यःने मि तयेगु प्वाः तःप्वाः जुइ ।
भट्टाया साइज स्वयाः निन्हु प्यन्हुतक सिँ दुया च्वनेमाः । थ्व इलय् हे फाइन चले यानाः न्ह्यःनं भट्टायागु प्वाः पतिकं मि थ्यंकेगु कुतः जुयाच्वनी । अथे हे ल्यूनं मि वा कुँ सालीगु कथं मेगु मेसीन छ्यलाः याकनं मि न्यंकेत स्वइ । फुक्कं अप्पाय् मि न्यनावंगु सीदयेवं मि दुह्वायेगु बन्द याइ ।
च्यान्हुनिसें झिन्हुतक अथें मि मदुसें अप्पा ख्वाउँकेत तयातइ । मि सीगु संकेत दयाःलिं नं प्यन्हु न्यान्हुतक छुं मयासें तइ । वयां लिपा द्यःनेच्वंगु फायेकातःगु धू, राय्फिस वा फांगा चिकाछ्वइ । अप्पा ख्वाउँगु व बूगु खनेदयेवं छसिकथं अगलं अप्पा यंकाः सुरक्षित थासय् पँतने यंकी । थ्व दाछि अप्पा उयेगु प्रक्रिया खः । डाय्स वा फर्मां अप्पा पिकायेगुनिसें भट्टां दाछि अप्पा बुकाः लिकायेगु ईतक पाय्छि नीच्यान्हुनिसें लच्छितक ई काइ ।

ह्यंग्वाः, चाह्यंग्वाः च्याकाः नसात्वँसा बुकेगु थाय् ।

तिथ्वँया छताजि थ्वँ । मुकं मूति थ्वँ जक नं मखु बःता थें ज्याःगु थ्वँ नं मखु । मूति थ्वँय् निकः स्वकःया पटकय् वँयागु थ्वँ मात्रा मिलय् यानाः ल्वाकछ्यानातःगु छथी थ्वँ । थुकिया सवाः चाकुचाकु खायुखायु धायाः साइ । ज्या यायेत जिवय् बल बियाच्वनी । अल्कोहलया मात्रा यक्व दइ । थ्व थ्वँ त्वनेबलय् प्वाथय् वाइँया वःथें जुइ । यल धकाः अप्वः त्वने मज्यू । थ्वं काये यः ।

चायागु, प्यं माथं वंंगु, ख्वातुगु वसः हीत दयेकातःगु थल ।

नसा नयेगु झ्वलय् मेमेगु नसायात सिकं अन्नयात अप्वः छ्यलाबुलाय् हयातःगु दु। ज्यःनां व ब्यलि याइबलय्या नसाय् नं अन्नं हे थाय् कयातःगु दु। प्राकृतिक लकसया आधारय् धाःसा थाय्या स्वरुप स्वयाः थीथी कथंया अन्न नयेगु याना वयाच्वंगु दु।
अन्न थीथी कथंया दु। पीगु तरिका नं थीथी कथं हे याइ। छगू हे कथं व छगू हे लकसय् पीगु याइ मखु। थुकिया स्वरुपकथं पानाच्वनी। गुलिं अन्नया पु हे तप्यंक पीगु याइसा गुगुं मा दयेकाः जक पीगु याइ। गुगुं लः दुथाय् पीमाःगु दःसा गुगुं गंथाय् पीमाःगु दइ। अन्नय् दइगु पौष्टिक तत्व नं अन्नपतिकं भिन्न जुइ।

कय्गू
तग्वः कय्गू, चिग्वः कय्गू, मतर कय्गू आदि यानाः कय्गू थीथी कथंया दु। थुकिया आकार ग्वलाइ। थुकियात अन्नया ल्याखं जक मखु सिसाफुसा व बूबः कथं नं कायेगु याः।
ता थीगु म्ह्व जुयाः मौसम ख्वाँउया वइगु बखत असोज कार्तिकं कय्गू छःन्ह्याक ह्वलाः पीगु याइ। लः कुंथाय् पी मखु, तः नायूथाय् पीग ुयाइ। मा ब्वलना वलकि गसि तयाबीगु याइ। गसि तया मब्यूसा छमां मेगु मायात बःकयाः दनी। ब्वलने गात धायेव तकि तकि बुँ ह्वयाः सि सइ। धे छिपय् जुइ गात धायेव लिनाः माँ नापं गंक पानाः धिरः वानाः कय्गू हायेकी।
चाय् उर्बरा शक्ति म्ह्व जुयाः फसल म्ह्व जुयावन धायेव बाय् चा स्यन धायेव चिग्वः कय्गू पीगु याइ। थुकी फसय् दइगु चा बांलाकेगु तत्व सालाः कायेगु क्षमता दइ। मा ब्वलना ववं हे अज्याःगु तत्व साला काइ। गुलि गुलि मा ब्वलन उलि उलि हे क्षमता अप्वइ। मायात माक्व कयाः नं अप्वःगु हाय् मुंकी। अथे मुन धायेव हाय् तुइसे सीसे गुलिचा गुलिचा खने दयावइ। थःत माक्व थःके तयाः अप्वःगु चाय् मुंकाबीगु याइ। चा स्यनाः नं कय्गू पी मफइगु अबस्थाय् वा पीबलय् साःया रुपय् कय्गू ग्वः हे नं ह्वलाः साःया रुपय् तयेगु याइ। चा बांलाकाः उर्बरा शक्ति दयेकीगुलिं थुकियात अन्नया जुजु नं धायेगु याः। वालाइलिं पुनाहयाः मस्त इलि आलिं जुयाः म्हं मफइबलय् सिसाफुसा ह्वलेगु नेवाःतय् संकारकथं लैंया लिसें चिग्वः कय्गू नं ह्वलेगु नेवाःतय् संस्कार दु। श्राद्ध यानाः भ्वय् नकीबलय् लिपांगु सराय् धौ तये धुंकाः सिसाफुसा तइबलय् लैंया लिसें फ्वयातयागु चिग्वः कय्गू तयाबिल धायेव भ्वय् च्वख जुइ धयागु बिश्वास याइ। चथाःया द्यः पुज्याइबलय्, माघं बाखं कनीबलय् व हलिमलि ब्वइबलय् मेमेगु बूबःया लिसें कय्गू नं सियाः तइ। बूबःया क्वाति दायेकीबलय् कय्गू छता नं तयेगु याइ।

इलिं आलिं
छगू कथं म्हं मफइगु अबस्था। तसकं म्हं मफु नं जुइ मखु फु थें नं जुइ मखु। झाः झाः मफु थें जुइ झाः झाः फु थें जुइ। व याये थ्व याये दइ मखु। छु याये छु याये थें जुइ। च्वना च्वनाथाय् च्वने मछू थे, वना वनाथाय् वने मछू थें जुइ। मचात अथे जुइबलय् ख्व जक ख्वयाः दुख बी। दुरु त्वंकूसां छकः चुचुप्याइ। म्हुतु स्वफ्यानाः हानं ख्वइ। तया तया थे जी मखु। अथे जुइबलय् पलिइ सिसाफुसा ह्वलाबीगु याइ।
छन्ह्याक
सालु नं मजू ख्वातु नं मजुइक, उतिग्यंक। गनं अप्वः गनं सुपः (मगाक) मजुइक। ह्वलाः पीगु पु व पुसा थसालीबलय् गनं ह्वाना ह्वाना चिंक गनं दये हे मदयेक ह्वलेगु मयासे छःह्याक ह्वलाः पीगु याइ।

मतरकय्गू
छगू कथंया कय्गू। कय्गू थें हे ग्व ग्व लाइ। कचिकं बाय् बाभू वंकाः नयेगु याइ। कय्गू सिकं चाकुइ। पाकय् जुइबलय् मिखा तुयूगु व हाकुगु यानाः निथी दइ।

वालाइलि
पुना हयेयःगु मभिंगु फय्। थज्याःगु फसं पुनाहल धायेव इलिं आलिं मफयेगु याइ। अथे जुइबलय् च्वकि बाय् च्वकाबजिं म्हय् पीकाः पिने ह्वलाछ्वयेगु याइ।

अन्नपुर्णेश्वरी श्रेष्ठ अभिनयपाखे पलाः न्ह्याका च्वनादीम्ह कलाकार खः । वय्‌कःया अबुया नां रत्न बहादुर श्रेष्ठ व मांया नां भूवनेश्वरी श्रेष्ठ खः । ने.सं. १०८९ तछलागाः पारु, आइतबारखुन्हु येँया त्यःद तंलाछिइ बूम्ह वय्‌कलं संकिपा, टेलिसंकिपा, चिहाःसंकिपा, प्याखं, ख्यालः, म्यूजिक भिडियो म्हिता वया च्वनादीगु दु । यक्व हे नेवाः संकिपाय्‌ म्हिते धुंकूम्ह अन्नपुर्णेश्वरीया पटाचारा, कृषा गौतमी, घोषक न्ह्यथने बहःगु संकिपा खः । महिला जनचेतना समाज, ख्यालिगुलु गुथि व नेपालभाषा संकिपा संघलिसे आबद्धम्ह वय्‌कः नेवाः सुपरस्टार सिरपाः, त्रिवेणी टि एन एन युवा रंगमन्च पुरस्कार, नेवाः जागरण संकिपा मन्चया सम्मान, रंगस्रष्टा सम्मानपाखें सम्मानित जुया दीधुंकूगु दु ।

ग्वम्प सिबय् चिग्वःगु चायागु थल । थ्व अप्वःथें पुजाया ज्याय् छ्यली ।

अप्पा छेँ दनेगु प्रयोजनया निंतिं छ्यलीगु खः । स्वनिगः व स्वनिगलं पिने नं आपालं न्ह्यवंनिसें थथे अप्पा छ्यलाः छेँ दनेगु प्रचलन दु । अप्पा व चा छ्यलाः दयेकातःगु छेँया आयु हे मदु धाइ । उकियात स्यंल्ह्वं यानाः हानं न्हूगु छेँ तयार याये ज्यूगुलिं चा व अप्पा जक छ्यलाः दयेकातःगु छेँया आयु हे मदु धयातःगु खः । आधुनिक सिमेन्ट छ्यलाः तयार याइगु छेँ ५० निसें १०० दँतक जक तुइ । उकिया तुलनाय् परम्परागत रुपं चुकू तयाः थाय् थासय् कस प्रयोग यानाः भुखाय् ब्वःसां सँ जक सनीगु तर मदुनिगु यानाः दयेकातःगु हुनिं स्वसः व नीदँ दुगु न्यातपौ देगः व खुसः दँ न्ह्यः तयार यानातःगु यक्ष मल्लया पालय्या धयातःगु दतात्रय देगः आःतक नं धस्वानाच्वंगु सकसिनं खंगु हे खँ खः । अप्पा व चा छ्यलाः दयेकातःगु छेँ न्हय्सः दँ पुलांगु तकं ख्वपय् मदुँसें धस्वाना च्वंगु दनि धइगु अनुमान दु ।