मूर्तिकार, चित्रकार– अमर चित्रकारया जन्म वि.संं १९७८ य् येँया केलत्वालय् बौ बिन्दुलाल चित्रकार व मां चिनिमाया चित्रकारया कोखं जूगु खः । नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानया प्राज्ञ दुजः (सन् १९७५–७९) जुयादीम्ह वय्कलं यक्व हे लोकंह्वाःगु चित्र च्वयादीगु दुसा वय्कलं दयेकादीगु देय्या विशिष्ट व्यक्तित्वपिनि शालिक देय्या थीथी थासय् तयातःगु दु । सिंहदरबार, पोखरा व देवीघाटय् च्वंगु जुजु पृथ्वीनारायण शाहया शालिक, डिल्लीबजारय् च्वंगु महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाया शालिक आदि वय्कलं दयेकादीगु खः । अथे हे वय्कलं थीथी राणा प्रधानमन्त्री लिसें विशिष्ट व्यक्तितय् तेल चित्र च्वयादीगु दु ।
वय्कःया दकलय् न्हापांगु कला प्रदर्शनी सन् १९६६ य् राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी नाफाय् जूगु खः । थ्व लिपा देश विदेशय् वय्कःया यक्व हे कला प्रदर्शन जूगु दु । वय्कलं सन् १९६८ य् पर्यटन सम्बन्धी पोस्टर दयेकाः न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्कःयात त्रिशक्ति पट्ट द्वितीय, गोरखा दक्षिणबाहु (पाचौं, चौथौं व दोस्रो) पाखें विभूषित यायेधुंकूगु दुसा, जुजु महेन्द्र्र व वीरेन्द्र शुभराज्याभिषेक पदक, सार्क सम्मेलन पदकलिसें तःगू हे सिरपाः लःल्हायेधुंकूगु दु । वय्कःयात अन्तर्राष्ट्रिय मञ्च नेपालपाखें ‘वर्ष पुरुष’या सम्मान नं लःल्हाःगु दु ।

कोशकार अमर सिंहं च्वःगु संस्कृतया अमरकोश प्राचीन कालय् आपालं प्रचलित कोशया सफू खः । अमरकोशया खास नां नामलिङ्गानुशासनम् खः । तर अथे खया नं थुकिया च्वमि अमर सिंहया नामं अमरकोश धायेगु चलन जूगु दु । थ्व सफू मूलतः स्वब्वय् थलातःगु दु । उकिं थ्व सफूयात त्रीकाण्ड नं धायेगु याः । अमरकोश संस्कृत भाषाया आधारभूत ग्रन्थ खः । संस्कृतया नापं पूर्वीय वाङ्मय थुइकेत अमरकोशया ज्ञान मदयेकं मगाः । उकिं पानिनिया संस्कृत व्याकरण (अष्टाध्यायी)यात संस्कृत भाषाया पिता धाइथें थ्व ग्रन्थयात संस्कृत भाषाया जननी धकाः धाइ । लिच्छवीकालीन् नेपालय् संस्कृत राजकाजया भाषा जुयाच्वंगु दुसा मल्लकालय् नं नेपालभाषायात थाय् ब्यूूसां संस्कृत भाषाया नं महत्ता म्हो मजू । थ्व हे कथं नेपालभाषाभाषीपिनि दथुइ नं अमरकोश ब्वनेगु परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । थज्याःगु हे आवश्यकता कथं मल्ल्कालय् संस्कृतया अमरकोशयात नेपालभाषां हिकेगु ज्या जुल । नेपालभाषाय् प्राचीन कोशग्रन्थ मध्ये मेमेगु कोश स्वयाः संस्कृत कोशकार अमर सिंहं च्वःगु अमरकोशया टीका (थीथी इलय् च्वःगु) आपालं खनेदु । नेपालभाषाया न्हापांगु अमरकोशया टिका ग्रन्थ ने.सं ५०१ या राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत ४—५९० दुगु अमरकोश खः । नेपालभाषाया थ्व अमरकोश पर्यायवाची अर्थात् वहे अर्थया थीथी खँग्वः दुगु खँग्वः धुकू खः । थुकी २५ विषय (वर्ग) दु नापं अनुष्टुप छन्दय् च्वयातःगु १५३५ सिलः व उकी करीब १२४५० खँग्वः दुथ्याना च्वंगु दु, तर क्रिया खँग्व मदु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दुगु ने.सं ५०१ यागु अमरकोश ग्रन्थ कल्लह्रदेव धैम्हेस्यां थः काय् छय्पिंत थुइकेत संस्कृतया नेपालभाषां ‘पुत्रपौत्रादिवोधिनी’ नामं ल्ह्ययातःगु टिका खः । अथे हे ने.सं ५०६स च्वःगु अमरकोशया मेगु टिका क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय बेलायतय् लुयावःगु दु । थुकियात बालबोधिनी विवृत्ति नां बियातःगु दु । थ्व टिका ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लं मन्त्री जयातया नितिं तत्कालीन राजपण्डित माणिक्ययात च्वकेब्यूगु खः । थुकियात ने.सं ६६२ तथा ८०० स ल्ह्यःगु प्रति नं लुयावःगु दु । ने.सं ५९१ स नं संस्कृतया सिलः मल्ह्यसे छगः छगः पर्याय ल्ययाः उकियात नेपालभाषां हिलातःगु अमरकोश नं लुयावःगु दुसा संस्कृत मूल पाठया फुसय् फुसय् नेपालभाषा अर्थ दुगु ने.सं ८००, ८३७, ९५० व १०३२ स ल्ह्यःगु पूमवंगु प्यंगू अमरकोश ग्रन्थ आशा सफूकुथिइ दु । । थथे पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः संरक्षण यायेगु उद्देश्यं जापानया टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं च्वसापासां नेपालभाषा शव्दकोश निर्माण् समिति स्वनाः थीथी इलय् ल्ह्यःगु झिंछगू अमरकोशया नीन्हय्‌द्वः खँग्वया धुकू भाजुपिं काशीनाथ तमोटपिंसं इन्टरनेटय् तःगु दु ( www.newari.net ) । लिपा थुपिं खँग्वःयात भाजु कमलप्रकास मल्लया मू सम्पादकत्वय् ल्भधबचष् ऋबिककष्अब म्षिअतष्यलबचथ नामं खँग्वः धुकू पिदन।

अमरबहादुर ताम्राकारया जन्म ने.सं १०५० य् अबु हर्षमानसिंह ताम्राकार व मां हेरामाया ताम्राकारया कोखं येँया न्हाय्‌कंत्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया साहित्यिक नां अमरबहादुर तबः खः । थ्वय्‌कलं थःगु च्वसा कविता तथा अनुवादया ख्यलय् न्ह्याकेगु यानादीसां थ्वय्‌कःयात अनुवादक कथं म्हसीकेगु याः । भाजु अमरबहादुर ताम्राकार अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषां अनुवाद याःपिं नेपालभाषाया न्हापां न्हापांयापिं अनुवादकपिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्‌कःया नेपालभाषां न्हापां पिदंगु च्वसु वंम्ह पासायात (थौंकन्हे, ३/४—५ ने.सं १०७३) खःसा अनुवादया सफू खः गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५) व गुलिभरया ब्राण्डिग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु नियात्राया सफू खः । थ्व सफू १०२५ याम्ह आइरिस लेखक जोनाथन स्वीफ्टया विश्वप्रसिद्ध गुलिभरस ट्राभल नांगु अंग्रेजी भाषाया सफूयात नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु खः ।

येँया थापाथली अबुजु विश्वेश्वर मान व विष्णुदेवीया पाखें दुम्ह काय्मचा खः– अमरेशमान । सन १९५६ स पटना विश्वविद्यालयपाखें विएस्सी उतिर्ण जुयाःलि संयुक्तराज्य अमेरिकाया उत्तर क्यालोरिना विश्वविद्यालयपाखें एमएस यानादीगु खः । बनस्पति विज्ञानया ज्ञाता अमरेशजुं राष्ट्रिय कृषि अनुसन्धान केन्द्रय् च्वनाः कृषि ब्यवस्थापन व कृषि नीतिया ख्यलय् ज्वः मदुगु तिबः बियावंगु खः ।

मय्‌जु अमलदेवी शाक्यया जन्म ने.सं.१०९३ य् मां रत्नकुमारी शाक्य तथा अबु पुष्परत्न शाक्यया कोखं येँया ओमबहाः त्वालय् जूगु ख । कविता तथा बाखं ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह मय्‌जु अमलदेवीया न्हापांंगु च्वसु तत्कालिन न्हू विश्वभूमि पत्रिकाय् पिदंगु नुगः घाः कविता खःसा थुइकेमफुगु मर्म नांगु बाखं वय्‌कःयात बाखंमि कथं म्हसीकेब्यूगु न्हापांगु बाखं खः।

नेपालभाषाया न्हूपुस्ताया अग्रज कथाकारपिंमध्ये अमलदेवी नं छम्ह खः । बिनावंगु मतिना अमलदेवीया पिदंगु बाखं संग्रह खः । नेवाः समाजया परिवेशय् प्रेम, विवाह थेंज्याःगु मानवीय शाश्वत विषययात कयाः बाखं च्वइम्ह थ्वय्‌कःया अप्वः थें बाखनय् प्रेमया नामय् मिसाताय्‌त मिजंतपाखें जुइगु धोका, यातना व भाःतया मृत्युपश्चात मिसातय्‌सं भोगे यायेमाःगु पीडाया चित्रण दु ।

६ थरी श्रेष्ठ दुने लाःगु छगू थर अमात्य नं खः। अमात्ययात महाजुनं धाइ । प्राचीन लिच्छवीकालय् मन्त्री पदयात अमात्य धाइ । मध्यकालय् केन्द्र स्तरमा उच्चपद कालान्तरय् उच्च स्तरीय पारिवारिक थरय् रूपान्तरण जूगु खः । जुजु जयस्थिति मल्लया सामाजिक सुधारकथं थुमित महां (महान) व सैनिक ज्या यायगेु जिम्मा बियातःगु खः। जुजुया जव ल्हाः व प्रत्यक्ष सल्लाहकार कथं अमात्य स्यस्यःतय्त नालातःगु दु ।
अमात्यत लायकू चाकलिं च्वनेगु याइ । विशेष यानाः यलय् बसोबास यानाच्वंपिं अमात्यत स्वनिगलय् यँे, ख्वप व नेपाः गाःया थीथी थासय् खनेदु । थुमिसं हिन्दू धर्म माने याइ ।

६ थरी श्रेष्ठ दुने लाःगु छगू थर अमात्य नं खः। अमात्ययात महाजुनं धाइ । प्राचीन लिच्छवीकालय् मन्त्री पदयात अमात्य धाइ । मध्यकालय् केन्द्र स्तरमा उच्चपद कालान्तरय् उच्च स्तरीय पारिवारिक थरय् रूपान्तरण जूगु खः । जुजु जयस्थिति मल्लया सामाजिक सुधारकथं थुमित महां (महान) व सैनिक ज्या यायगेु जिम्मा बियातःगु खः। जुजुया जव ल्हाः व प्रत्यक्ष सल्लाहकार कथं अमात्य स्यस्यःतय्त नालातःगु दु ।
अमात्यत लायकू चाकलिं च्वनेगु याइ । विशेष यानाः यलय् बसोबास यानाच्वंपिं अमात्यत स्वनिगलय् यँे, ख्वप व नेपाः गाःया थीथी थासय् खनेदु । थुमिसं हिन्दू धर्म माने याइ ।

वि.सं. १९९८ य् चित्रकार अमिरमान चित्रकारया जन्म येँया भिंद्यःत्वालय् बौ माणिकमान चित्रकार व मां चैत्यमाया चित्रकारया कोखं जूगु खः । वय्कलं थः अबु नांजाःम्ह चित्रकार माणिकमानपाखें चित्र च्वयेगु सयेकादीगु खः । वि.सं. २०२१ य् जुद्धोदय हाइस्कूलय् जूगु चित्रकला प्रदर्शनीइ थःगु न्हापांगु चित्र प्रदर्शनी यानादीम्ह वय्कलं नीगुलिं मल्याक चित्रकला प्रदर्शनीइ ब्वति कयादीधुंकूगु दु । वि.सं. २०४१ य् ललितपुर नागरिक समितिं वय्कःयात विशेष पदक लःल्हानाः सम्मानित याःगु खः । वय्कलं राष्ट्रिय चित्रकला धेंधें बल्लाखय् तःक्वः हे सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु । थीथी संघसंस्थां वय्कःयात तःगू हे सिरपाः व सम्मान लःल्हाये धुंकूगु दु ।

मय्‌जु अमिरमैँया रञ्जितया जन्म अबु नारायणप्रसाद रञ्जित व मां बाबामैंया रञ्जितया कोखं ने.सं. १०९१ तछलागा नवमि कुन्हु येँ मजिपाः, खड्ग चुकय् जूगु खः । गोरखापत्र संस्थानया वरिष्ठ कम्प्युटर अधिकृत अमिरमैया नेपालभाषाया छम्ह च्वमि, पत्रकार नापं अभियन्ता नं खः ।

थ्वय्‌कःया बाखं व चिनाखं बाखं दबू, ग्वय्‌स्वां, पलिस्था, लसकुस, लुमन्ति दबू आदि पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दुसा सफूया रुपय् माओवादी जनयुद्धय् नेवाःतय्‌गु सहभागितायात कयाः च्वयातःगु जनयुद्ध व नेवाः प्रकाशित जूगु दु ।

पत्रकारिता विषय कयाः नेपालभाषाय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह मय्‌जु अमिरमैंयां पत्रकार एल्भिस जोशीया नामं स्वनातःगु एल्भिस सिरपाः अथे हे सत्यहेरा अनुसन्धान सिरपाः कायेत ताःलाःगु दु । ने.सं ११०७ निसें नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह भाषिक अभियन्ता कथं दुहां झायादीम्ह अमिरमैँया थौं नं नेपालभाषाया थीथी संस्था गथे — नेवाः गुथिया संस्थापक सदस्य, झीगु स्वनिगः न्हिपौया समाचारदाता, बाखं दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा, नेवाः मिसा दबूया दुजः आदि जुया नेपालभाषा तथा नेवाःजातिया उत्थानया ज्याय् सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु ।

भाजु यज्ञबहादुर व कुमारी श्रेष्ठया काय्मचाकथं वय्कः अमीरबहादुर प्रधानया जन्म येँया फसिक्यबय् सन् १९३४ स जूगु खः । वय्कलं भारत, विश्व हिन्दू विश्वविद्यालयपाखें सन १९५५ स औषधी विज्ञानय् स्नातकोत्तर यानादीगु खः । लिपा सन् १९६६ स लण्डन विश्वविद्यालय, वेलायतपाखें विद्यावारिधि उपाधि कयादीगु जुल । नेपालय् विशेष यानाः वासः उत्पादनया उद्योग विकास यायेगुली थ्वय्कलं ज्वः मदुगु योगदान यानादीगु जुल । विशेष यानाः नेपाःया थःगु कथं जडीबुटीया विकास अले उकिया लिधंसाय् वासःया उद्योग न्ह्याकेगु ज्याय् न्ह्यलुवाःकथं ज्या यानादीगु खः । लिपा नेपाःया विज्ञानसम्बन्धी नीति दयेकेगुली नं अमीरबहादुरया उकथं हे न्ह्यथने बहःगु तिबः दुगु जुल । नेपाः सरकारया विज्ञान सम्बन्धि उच्चस्तरीय सल्लाहकार समितिया दुजः नं जुयादीम्ह वयकः ताःईतक शाही औषधी लिमिटेडया कार्यकारी निर्देशक जुयाः ज्या यानादिल । वय्कः रोनाष्ट अले रिकाष्ट थुज्वःगु वैज्ञानिक शोध संस्थाया नं दुजः जुयादीगु खः ।