येँया तसकं व्यस्तगु असं बजारं मासंगल्ली वनेगु लँ दथुइ खवपाखे असं बहाः दु । असं त्वाःया नांम्ह थ्व बहाःया नां नं असं बहाः जूगु खनेदु । जुजु अशोक नेपाःवःबलय् पिनाथकूगु छमाः सिमाया नांहे अशोकमण्डप धका प्रख्यात जूगु व वहे अशोकमण्डपपाखें नां क्वकया थ्व विहारयात अशोकचैत्य महाविहार धकाः नामाकरण यात धयागु धापु नं दु । अथेहे अशोकया शासनकालय् हे वया काय्म्हं विहारय् चैत्य पलिस्था याःगुलिं थः अबुया नाम्हं चैत्यया नां हे अशोकचैत्य महाविहार तल धयागु जनश्रुति नं दु । थ्व विहार मुक्कं शाक्यपिनिगु जक बहाः खः । थ्व बहालय् दुहां वनेवं न्ह्यःनेसं तुयुगु च्वामुसे च्वंगु चैत्य दु । छचाःलिं नया बार तयाः दलुचां चाःउकातःगु सिजःया पौ तयातःगु खंकेफु । थ्वहे चैत्य अशोकया कायं दयेकाथकूगु अशोक चैत्य धाइ । न्हापा न्हापा थ्व चैत्यया प्यकुनय् प्वाः दुगु व लिपा तिनि बुद्धया मूर्ति तःगु खः । बहालय् दुहां वनेवं जवपाखे उत्तराभिमुख जुया च्वनाबिज्याःम्ह अक्षोभ्य बुद्ध पलिस्था यानातःगु दु । क्वापाःछँे दुने निगू शिलापत्र दु । क्वापाःछँेया लुखा पिनेसं निम्ह ढलोट व निम्ह ल्वहंया सिंहया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु ।
द्यःछेँया तोरनय् लीयाम्ह अक्षोभ्य बुद्धयात च्वाम्वलं गायेकाच्वंगु मूर्ति दु । क्वाःपाःछेँया तोरंया फुसय् स्वपाःझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः दु । वया फुुसय् पंचबुद्धया किपाः च्वयातःगु । थ्वयां च्वय् तिकिझ्याः छपाः दु । पुलांगु संरचनाकथं न्हापा आँय्पापौ तयाः गजू छुनातःगू खःसा लिपा छतँजाःथकयाः जस्ता पौ तःगु खः। तर थौंकन्हय् येँ मपापाखें पुनर्निर्माण यायेत्यंगुलिं क्वाःपाःछेँयात हाकनं पियातःगु खनेदु ।
क्वाःपाछेँया जवपाखे तग्वःगु गं छगः, ल्वहंया मन्दःपाता,ढलोटया यज्ञकुण्ड नं तयातःगु दु । असं बाहाः व श्रीघः बहाःया दथुइ बांलाःगु स्वापू दुगु खनेदु । छगू इलय् असंबहाःया शाक्यकुलपुत्रपिं श्रीघःबहालय् परम्परा न्ह्याकेत वंगु व श्रीघः बहाःयापिं असं बहालय् वंगु धाइ । थन दुगु दस्तावेजकथं ने.सं.९२४ य् अक्षोभ्य बुद्ध हे सर्वसंघ दुजःपिं पाखे पलिस्था याःगु खः । अथेहे ने.सं.९९३ य् थ्व थासय् न्हूगु बहाः दयेकाः क्वाःपाःछेँ दयेकूगु धाइ । वयां लिपा ने.सं.१०२० य् चन्द्रवीरसिंपाखें तोरं, ने.सं.१०२४ य् धरवीरसिं तुलाधरपाखें लीयागु ध्वाँय्, ने.सं.१०५२ य् भाजुमान व लक्ष्मीमायापाखें ढलौटया सिंह, स्वीखुगःमाने व दलूचा, वि.सं.२०४८ य् लक्ष्मीदेवी तुलाधरपाखें चैत्य संरक्षण, ने.सं.१०६८य् आशारत्न व हेलानानीपाखें छचालीं दलूचा, वि.सं.२०५०÷५२ य् आगंछेँ जिर्णोद्धार थेंज्याःगु ज्या दातापिनि ग्वाहालिं न्ह्याकूगु खनेदु । थ्व बहालय् दँय्दसं प्यंगू गुथि – बर्षाया दिसिपूजा, चिकुलाया दिसिपूजा, गुंला गुथि व सीगुथि न्यायेका वयाच्वंगु दु । सर्वसंघया बरे छुइधुंकूपिं काय्मस्तय्सं म्होतिं नं स्वन्हु÷स्वन्हु क्वाःपाःद्ययाथाय् सुथय् व बहनी सँपाः (सुथय् नित्यपूजा व बहनी आरती) यायेमाःगु चलन दु । थ्व बहाःया ल्यूनेसं कचा बहाःकथं ह्वखाःबाहाः (ननी बहाः) नं पलिस्था यानातःगु दु ।
कुम्हः प्याखं मोहनिबलय् येँय् लाय्कूया तलेजु माजु देगलं कुहां व थहां बिज्याइबलय् हुइकीगु द्यःप्याखं खः । थ्व प्याखं मुख्य यानाः कौलाथ्वः सप्तमि व दसमिकुन्हु येँ लाय्कूया त्रिशुल चुकया दबुलिइ हुइकी । दशमीकुन्हु बहनी तलेजुया आचाःजुपिनिगु पायाःलिसे कुम्हः नं नापं चाःहिले माः । कौलाथ्वः पुन्हिकुन्हु येँ असंया दबुलिइ कुम्हः प्याखं हुइकाः दबुलिं क्वफायेगु यानाः कुम्हः प्याखं क्वचाइ ।
मोहनिबलय् तलेजु माजुयात देगलं क्वत हयाः मूचुकया आगमय् बिज्याकेगु झ्वलय् सप्तमिकुन्हु व थहांबिज्याकीबलय् दसमिकुन्हु वसप्वल तलेजु माजुयात आकाश, पृथ्वी व पातालं वयेफुगु विघ्नपाखें बज्रयानया शक्तिं रक्षा यायेत थ्व प्याखं हुइकीगु खः ।
थुगु प्याखंया प्याखंम्वः कुम्हःयात रत्नकेतु बोधिसत्व व दैत्ययात चन्द्रकेतु बोधिसत्वकथं काइ । कुम्हलं धुनष वाण ज्वनाः प्याखं हुलेगु झ्वलय् तलेजु माजुयात सर्गतं वयेफुगु भयपाखें रक्षा याना बिज्याइ धयागु मान्यता दु । अथेहे दैत्यं खड्ग ज्वनाः प्याखं हुलेगु झ्वलय् पृथ्वी व पातालं वयेफुगु भयपाखें रक्षा याना बिज्याइ धयागु मान्यता दु ।
क्वताः, पँय्ताः व ताःया धून व म्ये हालाः हुइकीगु कुम्हः प्याखनय् कुम्हः व दैत्य निम्ह प्याखंम्वः दइ । कुम्हः जुइम्ह मिजंमचा असंया तुलाधर बाय् जनबहाःया कंसकारपाखें ल्यइसा दैत्य ॐ बहाःया शाक्य मिजंमचा जुइ । थ्व प्याखनय् क्वताः व ताःया तालय् प्यम्हसिनं पँय्ताः पुइमाः, म्ये नं हालेमाः । कुम्हः प्याखं स्यनेगु, म्ये हालेगु व ताः थायेगु भाला येँ तःछेबहाःया बज्राचार्यपिनिगु खःसा क्वताः थायेगु व पँय्ताः पुइगु भाला तुलाधरपिनिगु खः । प्याखंया पुजाआजा नं अनया हर्ष खलःया बज्राचार्यपिन्सं याइगु खः ।
दँय्दसं हुइकेमाःगु थ्व प्याखं थीथी हुनिं २५ दँ न्ह्यःनिसें दिनाच्वंगु दु ।