आँय्पा देगः, फल्चा वा छेँ दनेगु इलय् पौ चिनेत तयार यानातःगु बिस्कं कथंया अप्पा खः । सालुगु, धःचा लुगु, छखे वनेत्यंगु लः नं थःगु हे क्वथ्याःगु अप्पाया धः लूगु थासय् वनीगु कथं थ्व अप्पा तयार यानातःगु दइ । वालं छेँ बचे यायेत पौकथं तयार याइगु थ्व आँय्पा सालुगु खःसां बल्लाइ । वा वइगु इलय् गनं छ्वम्हू मवंक अन लः फयाः क्वँय् बाः वयेकेगु काइदा थ्व अप्पां याइ । पलिइ थ्व आँय्पा तयाः पौ चिनेगु इलय् न्हापां छफि चा क्वातुक तइ । उगु चाया द्यःने क्वंनिसें थ्व अप्पायात छसिकथं ल्हाकाः ल्हाकाः च्वथ्यंक चिना यंकी । उकिं यानाः च्वं तुलावःगु लः फुक्कं क्वथ्यंकं वनाः जक कःसिइ, लाछिइ वा धालपातय् कुहां वनीगु यानातःगु दइ ।

नेवाः भजन परम्पराय्‌ भजन क्वचायेके न्ह्यव दकसिबें लिपा आरति मत (स्वप्वाः, न्याप्वाः, न्हय्‌प्वाः, द्यवा दुगु विशेष कथं तयार यानातःगु मत) च्याकाः हालीगु म्येयात आरति म्ये धाइ ।आरतिम्येनंमेमेगुम्येथेंतुंहेखः, तर आरति म्येय्‌ ‘आरति’ खँग्वः न्ह्यथना च्वनी ।आरतिम्येनंथीथीदेवदेवी (गनेद्यः, महाद्यः, भिंद्यः, भैलः द्यः, करुणामय, कुमारी, हारतीमां, बुद्ध, नारांद्यः, कृष्ण द्यः आदि)या व थीथी ताल (च्वः, जति, प्रताल आदि)व थीथी रागया आपालं दु ।थथे असंख्यः आरति म्ये मध्यय्‌ तिथि वा पर्व न्हि समेत मनन यानाः थौं थुगुआरति हालेगु धकाः हाली, छगू भजनय्‌ छपु हे जक आरति म्ये हाली ।

सिँ गेरा वा ग्वल्लाःगु सिँया ब्या हाकः त्वाःल्हायेगु तःधंगु कःति । आरा कःति ५÷६ फि हाकः व ३–४ इञ्चया ब्या दइ । वापु नं ताःहाकःगु जुइ । कःति छ्यलेत बः यक्व मालीगु जूगुलिं निम्ह जानाः कःति प्रयोग जुइ ।

आर्यम नकःमि नेवाः संकिपाख्यःया छम्ह सक्रिय कलाकःमि खः । आर्यम नकःमिया मूनां महेन्द्रमान नकःमि खः । संकिपाय्‌ अभिनय, निर्देशन, च्वज्याया नापनापं निर्माणया ज्याय्‌ नं ल्हा न्ह्याका वयाच्वंम्ह वय्‌कः येँया कुसुमबियालाछिइ ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः द्वादसि, सोमबारखुन्हु जन्म जूम्ह खः । वय्‌कःया अबुया नां मंगलमान नकःमि व मांया नां राममाया नकःमि खः । थौंकन्हय्‌ वय्‌कः ल्हुतिइ च्वनादी । वाणिज्य शाश्त्रय्‌ डिप्लोमा यानातःम्ह आर्यम नकःमिया दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः संकिपा ‘सुभाय्‌’ ने.सं. ११२२ दँय्‌ पिदंगु खः । ‘सुभाय्‌’ धुंकाः ‘न्याल्लब्यां’, ‘पपू मदुम्ह झङ्गः’, ‘सत्य धरोधर्म’, ‘भिन्तुना’, ‘माया’, ‘तुयूमति’, ‘तिमिला’, ‘सनाखत’ पिदने धुंकुगु संकिपा खः । ‘ड्याड सन’, ‘ड्याड सन व मम’ नांयागु टेलिफिल्मया नापनापं ‘बचं’ नांयागु शर्टफिल्मया निर्देशन यानादीगु दु । उकिया नापनापं ‘हिजो आजका कुरा’, ‘हो कि क्या हो’, ‘माफ गर्नोस म्याडम’ लिसेंया खस नेपाली टेलिफिल्मया च्वज्या व निर्देशनय्‌ नं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः मुभि एण्ड मोर कम्पनीया संचालक समितिया दुजः, जय हारती मां सिनेमाया दुजः अले नेपालभाषा संकिपा संघया कार्यसमिति दुजः जुयाः ज्या याना च्वनादीम्ह खः ।
नेपाःया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्वं जाःगु ‘लाखे आजु’ संकिपाया नं निर्देशन यानादीम्ह वय्‌कलं नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय आदिबासी फिल्म फेस्टिभल (वि सं २०६५) य्‌ ‘भिन्तुना’ संकिपाया निंतिं कृटिक्स अवार्ड त्याकादीगु दुसा लहना सूर सम्मान २०७५, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकापाखें सम्मान (सन् २००९), सिद्धार्थ बनस्थली इन्स्टिच्यूटपाखें हनापौ (सन् २०२२), दबुलि नेपालपाखें सम्मान, महानगरीय प्रहरी महाशाखापाखें प्रशंसा पत्र, पूर्वान्चल क्षेत्रीय आदिबासी जनजाति चलचित्र उत्सवपाखें सम्मान, नेप्लीज फेशन होमपाखें सम्मान, नकःमि समाजपाखें सम्मान, नेवाः जागरण संकिपा समितिपाखें सम्मान लिसेंया आपालं सम्मान व सिरपाः कयादी धुंकूगु दु । अथे हेतुं नेपाली सेनापाखें ग्वसाः ग्वःगु शर्टफिल्म कासाय्‌ २०७० सालय्‌ ‘माइ प्राइड’या निंतिं ल्यू सिरपाः, २०७१ सालय्‌ ‘द ब्लड’या निंतिं ल्यू सिरपाः, २०७३ सालय्‌ ‘वाटर’या निंतिं हःपाः सिरपाः व २०७५ सालय्‌ ‘समय’या निंतिं हःपाः सिरपाः त्याकादीगु दु ।

आशाकाजी थकू छम्ह अभिनेता जक मखु, कार्टोग्राफर, डिजाइन इलुस्ट्रेटर, लिपिकार नं खः । ने.सं. १०७५ यंलागाः एकादशी, मंगलबारखुन्हु ख्वप देय्‌या मिलाक्वछेँ, तचपाः त्वालय्‌ वय्‌कःया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया अबुया नां भैरवसिं थकू व मांया नां आशामाया थकू खः । आशाकाजी थकू कलाकारिता ख्यलय्‌ ख्यालः, संकिपा, दबू प्याखं, म्यूजिक भिडियो लिसेंया ख्यलय्‌ अभिनय यानादीगु दु । ने.सं. १०९५ पाखे ‘बःजुया लिलाम’ म्हिताः कलाकारिता न्ह्याकूम्ह वय्‌कलं ‘खाः हाल’, ‘पासापिं’, ‘स्वर्ग व नर्क’ नांयागु प्याखं म्हितादीम्ह आशाकाजिं ‘१२ बजे’, ‘बःजुया लिलाम’, ‘नेपाल सम्बत्’, ‘खुँ’या लिसें आपालं ख्यालः म्हितादीगु दु । अथेहे ‘झ्वकमनीम्ह’, ‘तंबैंक’, ‘न्हिसुतु’, ‘हिसि मदु’, ‘लिबाय्‌ धुंकाः’, ‘इहिपाः’, ‘माया रे रत्न’, ‘च्वापुफय्‌’, ‘तिबः द सपोर्ट’, ‘मतिनाया कलि’ नांयागु संकिपाया लिसें तःगू खस नेपालीभाय्‌या संकिपा, टेलिसंकिपाय्‌ म्हितादीगु दु । ख्यालिगुलु गुथिया न्वकू जुयाः ज्या याना दीधुंकूम्ह वय्‌कलं इसिमोड स्पिरिट अवार्ड १९९८, पेजथ्री नेपालभाषा पिपल्स च्वाइस फिल्म अवार्ड ११३०य्‌ ‘हिसि मदु’ फिल्मपाखें उत्कृष्ट अभिनेता व ‘बःजुया लिलाम’पाखें उत्कृष्ट कलाकार, नेपालभाषा मुनासः ‘१२ बजे’ ख्यालःपाखें नेपालभाषा व खस नेपाली भासं न्हाप सिरपाः, व ‘रानीपुखू’ ख्यालःपाखें ल्यू सिरपाः, ‘लाता’ ख्यालःपाखें न्हाप, ‘तन्त्र टाब्लेट’ ख्यालःपाखें प्रज्ञा प्रतिष्ठानय्‌ जूगु कासाय्‌ खस नेपाली भासाय्‌ न्हाप सिरपाः त्याकूगु दुसा दबलि नेपाल ने.सं ११४२ पाखें तेजकरण नानीमाया लुमन्ति सिरपाःया नापनापं थीथी संघसंस्थापाखें नं सम्मानित जूगु दु ।

वय्कः धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६० थिंलागाः पन्चमि, सनिबारखुन्हु यल, लुँहितिइ जन्म जूगु खः । वय्कःया अबु कर्णराज शाक्य खः । स्वयम् थम्हं हे कलाया सृजना यानाः ने.सं. १०७० दँय् धातु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु सीया मूर्ति दयेकाः चां भुनाः ढाले यायेगु खः ।

भाजु आशागोपाल गुरुवाचार्यया जन्म येँया किलागः त्वालय्‌ वि.संं १९७५ सालय्‌ जूगु खः । वय्‌कःया बाः लक्ष्मीदास गुरुवाचार्य व मां लालकुमारी गुरुवाचार्य खः । वय्‌कः नेपाःया छम्ह नांजाःम्ह शास्त्रीय सितारवादक खः । वय्‌कःया गुरुपिं कोमलध्वज पंडित व पूर्णचन्द्र रेग्मी खः । वय्‌कःया काय्‌पिं नारायणगोपाल, मनोहर गोपाल, हेमगोपालपिं नं गायन क्षेत्रय्‌ नांजाः । वि.सं. २०३५ सालय्‌ वय्‌कः मदुगु खः ।

आशामान सिंह ताम्राकारया उपनां आशामासिं खः । धातुकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार वय्कः ने.सं. १०४१ तछलाथ्वः त्रयोदसिकुन्हु झ्वःछेँ त्वाः, येँय् जन्म जूगु खः । स्व. अबुजु काजीमान सिंह ताम्राकारया प्रेरणाकथं ने.सं. १०५५ निसें कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः ।
वय्कःया कलाया विषेशताकथं लँु, वहः व धातुया थ्वज्या व माज्या नापं थी थी कलात्मक धातुया बस्तु दयेकेगु व कतां कियेगु ज्या खः । कला ब्वज्या— एशिया ७२ प्रदर्शनीस स्वयम्भू देगः दयेकाः ब्वज्या । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) नारायणहिति राजदरवारया मूलुखाय् दुगु कलात्मक थी थी धातुया बुत्ता क्यूगु । २) श्री पशुपतिनाथ देगःया लुखाय् वहःया बुत्ता कियेज्या नापं उगु देगलय् थी थी कार्नेस निर्माण ।

ललितकलाकःमि आशारत्न डङ्गोलया जन्म ने.सं. १०९३ चौलाथ्वः पुन्हि, मंगलबारखुन्हु यलया मंगलबजारय् अबु आशकाजी डङ्गोल व मां सानुमैयाँ डंगोलया कोखं जूगु खः । ललितकलाय् स्नातक यानादीम्ह वय्कलं चित्रकारिताय् सेवा यानादीगु दु । वय्कःया न्हापांगु रचना सन् १९९२ य् त्रिभुवन विश्वविद्यालय दिवसय् ललितकला क्याम्पसय् जूगु कला ब्वज्याय् न्ह्यब्वया दीगु खः । वय्कलं सन् २००३ य् सिद्धार्थ आर्ट ग्यालरीइ याकः कला ब्वज्या यानादिल । वय्कलं थी थी थासय् छगूत्या दशक स्वयां अप्वः मंकाः कला ब्वज्या नं यानादीगु दु । वय्कलं सन् २००३ य् अरनिको कला पुरस्कार, सन २००५ य् राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार व सन् २००६ य् राष्ट्रिय कला पुरस्कारय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु ।

आशिष्मा नकःमि छम्ह नेवाः फिल्मया लोकंह्वाःम्ह नकिं खः । वय्‌कःया मांया नां आशा नकःमि व अबुया नां मनराजा नकःमि खः । मां आशा नकःमि गायन क्षेत्रय्‌ सक्रिय कलाकार खः अले अबु मनराजा नकःमि नं नांजाःम्ह संगीतकार खः । आशिष्माया जन्म ने.सं. ११०७ कछलागाः खस्थि, सनिबारखुन्हु येँ, बलम्बु, लाछि त्वालय्‌ जूगु खः । ब्याचलर इन हस्पिटालिटी म्यानेजमेन्ट यानातःम्ह आशिष्माया दकलय्‌ न्हापांगु फिल्मया नां ‘न्याल्लब्यां’ खः । थ्व ख्यलय्‌ ने.सं. ११२४ दँय्‌ पलाः न्ह्याकादीगु खः । वयां लिपा आशिष्मां तःगू हे नेवाः फिल्मय्‌ म्हितादिल । उकी मध्यय्‌ छगू फिल्मया नां ‘हिसि मदु’ नं खः । ‘हिसिमदु” फिल्मया नकिं जुसांनिसें आशिष्मा नकःमियात नेवाः फिल्म ख्यलय्‌ छम्ह हिसि दुम्ह नकिंया रुपय्‌ कयातःगु दु । वय्‌कः मय्‌जुं ‘न्याल्लब्यां’धुंकाः छसिकथं पपू मदुम्ह झंगः, हिसिमदु, याःहू, ए… जि यःम्ह, मतिना ला अन हे दु, तारेमाम, मू मदुगु जिन्दगीया नापनापं ‘पानवति’ संकिपाय्‌ पाहां भूमिकाय्‌ नं म्हितादी धुंकलसा बुद्धकालिन बाखनय्‌ आधारित ‘कर्म’ नांयागु छगू संकिपा नं पिदने धुंकल । आशिष्मा नकःमिं ‘लाखे आजु’ नांयागु छगू संकिपाया निर्माण नं यानादीगु दु ।
वय्‌कःयात निर्देशक आर्यम नकःमिं ‘न्याल्लब्यां’ संकिपाय्‌ सबिन शाक्यया अपोजिट नकिंया रोलय्‌ म्हितकुगु खः । आशिष्मां खस नेपाली संकिपा ‘अन्तराल’, ‘अधकट्टी’, ‘सिक्स फीट लाइफ’, ‘केशरी’, ‘तोरीलाहुरे’, ‘राघव’, ‘बुद्ध बर्न इन नेपाल’, ‘लभ यु बाबा’, ‘मेला’, ‘राधे’य्‌ नं म्हितादीगु दु । नेवाः जागरण मन्च संकिपा समितिपाखे सम्मानया नापनापं अनलाइन फिल्मीखबर फिल्म अवार्डय्‌ “बेष्ट डेब्यु अवार्ड २०१४” या सिरपाः त्याकादीम्ह आशिष्मा नकःमिं डि सिने अवार्ड, पापाया ब्युटि कन्टेस्ट अवार्ड व पेजथ्री पिपुल्स च्वइस अवार्ड त्याकादीगु दु । अथे हे ७ दँ दुम्ह सौगात बिष्टं निर्देशन याःगु संकिपा ‘लभ यू बाबा’य्‌ छम्ह पाहां कलाकारकथं म्हिता दीगुली गिनिज बुक अफ वल्र्ड रिकर्डपाखें हनाः दसिपौ नं ब्यूगु जुल ।