आँय्पा देगः, फल्चा वा छेँ दनेगु इलय् पौ चिनेत तयार यानातःगु बिस्कं कथंया अप्पा खः । सालुगु, धःचा लुगु, छखे वनेत्यंगु लः नं थःगु हे क्वथ्याःगु अप्पाया धः लूगु थासय् वनीगु कथं थ्व अप्पा तयार यानातःगु दइ । वालं छेँ बचे यायेत पौकथं तयार याइगु थ्व आँय्पा सालुगु खःसां बल्लाइ । वा वइगु इलय् गनं छ्वम्हू मवंक अन लः फयाः क्वँय् बाः वयेकेगु काइदा थ्व अप्पां याइ । पलिइ थ्व आँय्पा तयाः पौ चिनेगु इलय् न्हापां छफि चा क्वातुक तइ । उगु चाया द्यःने क्वंनिसें थ्व अप्पायात छसिकथं ल्हाकाः ल्हाकाः च्वथ्यंक चिना यंकी । उकिं यानाः च्वं तुलावःगु लः फुक्कं क्वथ्यंकं वनाः जक कःसिइ, लाछिइ वा धालपातय् कुहां वनीगु यानातःगु दइ ।
भाजु आर.एस. दोस्तया नामं नेपालभाषाय् चिनाखँ, बाखं, प्याखं च्वयादीम्ह भाजुया वास्तविक नां रामशंकर शर्मा राजोपाध्याय खः । येँय् न्हाय्कंत्वालय् ने.सं. १०५४ स जन्मजुयादीम्ह वय्कःया बौया नां जगतेश्वरराज शर्मा राजोपाध्याय व मांया नां प्राणेश्वरीदेवी शर्मा राजराजोपाध्याय खः । संस्कृतय् बि.ए. शास्त्री यानादीम्ह भाजु दोस्तया नेपालभाषाय् न्हापांगु रचना इताः नांया चिनाखँ थौंकन्हे पत्रिकाय् ने.सं.१०७३ स पिदंगु खः । भाजु दोस्तजुया पिदंगु कृति खः नुगः किपा (कविता, ने.सं.१०८१) खः ।
वय्कलं ने.सं १०७५ स पिदंगु ब्याहांचुलि नांया पत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दु ।
आर. मानन्धरया नामं साहित्य च्वज्या यानादीम्ह भाजुया खास नां राजेन्द्र मानन्धर खः । वय्कः ने.सं. १०८६ कछलाथ्व ९ कुन्हु बौ बिष्णुबहादुर मानन्धर व मां सुनिरा मानन्धरया कोखं बूम्ह खः । ल्याय्म्हया बैंसं निसें हे वय्कलं कविता, म्ये, आदि यक्व हे पत्रपत्रिकाय् निरन्तर रुपं च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्कः नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजीया थीथी पत्रपत्रिकाय् स्तभ लेखनय् नं सक्रिय् जुयाच्वनादीगु दु । वय्कलं जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठयागु व्यक्तित्व व कृतित्वयात यक्व हे मेहनत व अध्ययन अनुसन्धान यानाः सीडी पिथनादीगु दु । छगू इलय् इनाप वाःपतिइ वय्कलं धकिं दुने धकिं पिने नांगु स्तम्भ अन्तर्गत निरन्तर समसामयिक च्वसु च्वयेगु यानादीगु खः ।
वय्कः शब्द संयोजन (पूर्णांक १२१, दुर्गालाल श्रेष्ठ विशेषांक)या पाहां सम्पादक, The Blossoms of sixty Four Sunsets नांगु दुर्गालाल श्रेष्ठया नेपालभाषा कविताया अंग्रेजी अनुवादय् ग्वाहालिमि व दुर्गालाल श्रेष्ठया कविता मुनाया (साझा प्रकाशन) सम्पादक नं खः । वय्कःया पिदने धुंकूगु सफू थुकथ दु— कुलांया थिया (काव्यिक निबन्ध), क्षितिजको स्पर्श (कुलांया थियाया खस भाषाय् भाय्हिलाः ), कविया बाखं कविया भासं (साहित्यकार दुर्गालाल श्रेष्ठया जीवनी ) । बहुमुखी व्यक्तित्व भाजु आर. मानन्धरया दर्शन साहित्य च्वयेगुलिइ तसकं हे मन क्वसाः । वय्कःया चिचीहाकःगु काव्यया दुने नं यक्व हे गहन दर्शन सुलाच्वंगु दइ । वय्कःया छपु छपु कवितां मनूया मन मस्तिष्कयात दुने थ्यंक प्रभाव लाकी ।
वय्कःया कुलांया थिया सफू नेपालभाषाय् काव्य व निबन्ध बिधा छथाय् ल्वाकज्याःगु न्हूगु बिधा जुयाव्यूगु दु ।
नेवाः भजन परम्पराय् भजन क्वचायेके न्ह्यव दकसिबें लिपा आरति मत (स्वप्वाः, न्याप्वाः, न्हय्प्वाः, द्यवा दुगु विशेष कथं तयार यानातःगु मत) च्याकाः हालीगु म्येयात आरति म्ये धाइ ।आरतिम्येनंमेमेगुम्येथेंतुंहेखः, तर आरति म्येय् ‘आरति’ खँग्वः न्ह्यथना च्वनी ।आरतिम्येनंथीथीदेवदेवी (गनेद्यः, महाद्यः, भिंद्यः, भैलः द्यः, करुणामय, कुमारी, हारतीमां, बुद्ध, नारांद्यः, कृष्ण द्यः आदि)या व थीथी ताल (च्वः, जति, प्रताल आदि)व थीथी रागया आपालं दु ।थथे असंख्यः आरति म्ये मध्यय् तिथि वा पर्व न्हि समेत मनन यानाः थौं थुगुआरति हालेगु धकाः हाली, छगू भजनय् छपु हे जक आरति म्ये हाली ।
सिँ गेरा वा ग्वल्लाःगु सिँया ब्या हाकः त्वाःल्हायेगु तःधंगु कःति । आरा कःति ५÷६ फि हाकः व ३–४ इञ्चया ब्या दइ । वापु नं ताःहाकःगु जुइ । कःति छ्यलेत बः यक्व मालीगु जूगुलिं निम्ह जानाः कःति प्रयोग जुइ ।
आर्यम नकःमि नेवाः संकिपाख्यःया छम्ह सक्रिय कलाकःमि खः । आर्यम नकःमिया मूनां महेन्द्रमान नकःमि खः । संकिपाय् अभिनय, निर्देशन, च्वज्याया नापनापं निर्माणया ज्याय् नं ल्हा न्ह्याका वयाच्वंम्ह वय्कः येँया कुसुमबियालाछिइ ने.सं. १०८७ प्वहेलाथ्वः द्वादसि, सोमबारखुन्हु जन्म जूम्ह खः । वय्कःया अबुया नां मंगलमान नकःमि व मांया नां राममाया नकःमि खः । थौंकन्हय् वय्कः ल्हुतिइ च्वनादी । वाणिज्य शाश्त्रय् डिप्लोमा यानातःम्ह आर्यम नकःमिया दकलय् न्हापांगु नेवाः संकिपा ‘सुभाय्’ ने.सं. ११२२ दँय् पिदंगु खः । ‘सुभाय्’ धुंकाः ‘न्याल्लब्यां’, ‘पपू मदुम्ह झङ्गः’, ‘सत्य धरोधर्म’, ‘भिन्तुना’, ‘माया’, ‘तुयूमति’, ‘तिमिला’, ‘सनाखत’ पिदने धुंकुगु संकिपा खः । ‘ड्याड सन’, ‘ड्याड सन व मम’ नांयागु टेलिफिल्मया नापनापं ‘बचं’ नांयागु शर्टफिल्मया निर्देशन यानादीगु दु । उकिया नापनापं ‘हिजो आजका कुरा’, ‘हो कि क्या हो’, ‘माफ गर्नोस म्याडम’ लिसेंया खस नेपाली टेलिफिल्मया च्वज्या व निर्देशनय् नं ज्या यानादीगु दु । वय्कः मुभि एण्ड मोर कम्पनीया संचालक समितिया दुजः, जय हारती मां सिनेमाया दुजः अले नेपालभाषा संकिपा संघया कार्यसमिति दुजः जुयाः ज्या याना च्वनादीम्ह खः ।
नेपाःया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्वं जाःगु ‘लाखे आजु’ संकिपाया नं निर्देशन यानादीम्ह वय्कलं नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय आदिबासी फिल्म फेस्टिभल (वि सं २०६५) य् ‘भिन्तुना’ संकिपाया निंतिं कृटिक्स अवार्ड त्याकादीगु दुसा लहना सूर सम्मान २०७५, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकापाखें सम्मान (सन् २००९), सिद्धार्थ बनस्थली इन्स्टिच्यूटपाखें हनापौ (सन् २०२२), दबुलि नेपालपाखें सम्मान, महानगरीय प्रहरी महाशाखापाखें प्रशंसा पत्र, पूर्वान्चल क्षेत्रीय आदिबासी जनजाति चलचित्र उत्सवपाखें सम्मान, नेप्लीज फेशन होमपाखें सम्मान, नकःमि समाजपाखें सम्मान, नेवाः जागरण संकिपा समितिपाखें सम्मान लिसेंया आपालं सम्मान व सिरपाः कयादी धुंकूगु दु । अथे हेतुं नेपाली सेनापाखें ग्वसाः ग्वःगु शर्टफिल्म कासाय् २०७० सालय् ‘माइ प्राइड’या निंतिं ल्यू सिरपाः, २०७१ सालय् ‘द ब्लड’या निंतिं ल्यू सिरपाः, २०७३ सालय् ‘वाटर’या निंतिं हःपाः सिरपाः व २०७५ सालय् ‘समय’या निंतिं हःपाः सिरपाः त्याकादीगु दु ।
आशाकाजी थकू छम्ह अभिनेता जक मखु, कार्टोग्राफर, डिजाइन इलुस्ट्रेटर, लिपिकार नं खः । ने.सं. १०७५ यंलागाः एकादशी, मंगलबारखुन्हु ख्वप देय्या मिलाक्वछेँ, तचपाः त्वालय् वय्कःया जन्म जूगु खः । वय्कःया अबुया नां भैरवसिं थकू व मांया नां आशामाया थकू खः । आशाकाजी थकू कलाकारिता ख्यलय् ख्यालः, संकिपा, दबू प्याखं, म्यूजिक भिडियो लिसेंया ख्यलय् अभिनय यानादीगु दु । ने.सं. १०९५ पाखे ‘बःजुया लिलाम’ म्हिताः कलाकारिता न्ह्याकूम्ह वय्कलं ‘खाः हाल’, ‘पासापिं’, ‘स्वर्ग व नर्क’ नांयागु प्याखं म्हितादीम्ह आशाकाजिं ‘१२ बजे’, ‘बःजुया लिलाम’, ‘नेपाल सम्बत्’, ‘खुँ’या लिसें आपालं ख्यालः म्हितादीगु दु । अथेहे ‘झ्वकमनीम्ह’, ‘तंबैंक’, ‘न्हिसुतु’, ‘हिसि मदु’, ‘लिबाय् धुंकाः’, ‘इहिपाः’, ‘माया रे रत्न’, ‘च्वापुफय्’, ‘तिबः द सपोर्ट’, ‘मतिनाया कलि’ नांयागु संकिपाया लिसें तःगू खस नेपालीभाय्या संकिपा, टेलिसंकिपाय् म्हितादीगु दु । ख्यालिगुलु गुथिया न्वकू जुयाः ज्या याना दीधुंकूम्ह वय्कलं इसिमोड स्पिरिट अवार्ड १९९८, पेजथ्री नेपालभाषा पिपल्स च्वाइस फिल्म अवार्ड ११३०य् ‘हिसि मदु’ फिल्मपाखें उत्कृष्ट अभिनेता व ‘बःजुया लिलाम’पाखें उत्कृष्ट कलाकार, नेपालभाषा मुनासः ‘१२ बजे’ ख्यालःपाखें नेपालभाषा व खस नेपाली भासं न्हाप सिरपाः, व ‘रानीपुखू’ ख्यालःपाखें ल्यू सिरपाः, ‘लाता’ ख्यालःपाखें न्हाप, ‘तन्त्र टाब्लेट’ ख्यालःपाखें प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् जूगु कासाय् खस नेपाली भासाय् न्हाप सिरपाः त्याकूगु दुसा दबलि नेपाल ने.सं ११४२ पाखें तेजकरण नानीमाया लुमन्ति सिरपाःया नापनापं थीथी संघसंस्थापाखें नं सम्मानित जूगु दु ।
वय्कः धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०६० थिंलागाः पन्चमि, सनिबारखुन्हु यल, लुँहितिइ जन्म जूगु खः । वय्कःया अबु कर्णराज शाक्य खः । स्वयम् थम्हं हे कलाया सृजना यानाः ने.सं. १०७० दँय् धातु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु सीया मूर्ति दयेकाः चां भुनाः ढाले यायेगु खः ।
च्वमि आशाकाजी सेवक श्रेष्ठया जन्म वि.सं १९९१ फागु्न २० गते बौ कृष्णबहादुर वैद्य व मां हेकुमाया श्रेष्ठया कोखं भ्वँत (बनेपा)य् जूगु खः । वय्कःया न्हापांगु च्वसु कथं वि.सं. २०१२ य् जनचेतनाय् टुफि च्वखँ पिदंगु खः । पेशां शिक्षक जुयादीम्ह वय्कलं नेपालभाषा, खस नेपाली भाय् व अंग्रेजी यानाः तःगू सफू च्वयादीगु दु । वय्कः दीपा जनमत पुरस्कार, शिक्षा पुरस्कारपाखें सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।
भाजु आशागोपाल गुरुवाचार्यया जन्म येँया किलागः त्वालय् वि.संं १९७५ सालय् जूगु खः । वय्कःया बाः लक्ष्मीदास गुरुवाचार्य व मां लालकुमारी गुरुवाचार्य खः । वय्कः नेपाःया छम्ह नांजाःम्ह शास्त्रीय सितारवादक खः । वय्कःया गुरुपिं कोमलध्वज पंडित व पूर्णचन्द्र रेग्मी खः । वय्कःया काय्पिं नारायणगोपाल, मनोहर गोपाल, हेमगोपालपिं नं गायन क्षेत्रय् नांजाः । वि.सं. २०३५ सालय् वय्कः मदुगु खः ।