बाखं च्वमि मनदेवी ताम्राकारया च्वसां न्हापां पिदंगु इलं क्यंगु लँ न्हू बाखंमुना सफू ने.सं ११३० य् च्वसापासा पाखें पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु नीस्वपु बाखं मध्ये झिंच्यापु बाखं च्वमिं थःगु विद्यार्थीकालय् अर्थात् ने.सं. १०८९–११०० दुने उगु ईया परिवेशयात कयाः च्वयादीगु खःसा मेगु न्यापु बाखं यक्व लिपा जक च्वयादीगु खः । थ्वहे कथं थ्व बाखं संग्रहय् पुलांगु समाजया नापं थौंया समाजय् खनेदुगु सामाजिक विकृति विसंगतिया चित्रण दुसा विम्वात्मक, प्रतिकात्मक, संकेतात्मक प्रस्तुतिया नापं खँत्वाः खँभाय्या छ्यलां बाखंयात प्रभावकारी जुइकेब्यूगु दु । इलं क्यंगु लँपु सायद च्वमियात दकलय् यःगु बाखं जुया हे जुइ सफूया नां नं थ्व हे बाखंया नामं तयातःगु खनेदु । पूमवंगु बाखं, स्वःतिपाँय्या दुने लाःगु गथि, हाकु चस्मा, ल्वहंमाय् च्वंगु जी मल्ता, इलं क्यंगु लँ, प्याःगु सिँ दुयाच्वना, तज्याःगु पाल्चा आदि थुकी दुथ्याःगु बाखं खः ।
इलं ध्वाःगु पलाः मय्जु भवानी तुलाधरं च्वयादीगु छगू सामाजिक उपन्यास खः । प्रिया तुलाधरपाखें ने.सं ११४१य् पिदंगु ७१ पौया थ्व उपन्यासय् २४ अध्याय दु । वरिष्ठ आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्मिया आह्वानय् च्वःगु थ्व उन्यासय् झीगु समाजय् मिसा जातियात याइगु तिरस्कार व अवहेलनायात ब्वयातःगु दुसा थौं मिसातय्सं नं उचित शिक्षादिक्षा प्राप्त याये खन धाःसा मिजंत स्वयाः नं अझ न्ह्याःवनेफु धैगु क्यनातःगु दु ।
ने.सं. ११२१ गुंलागाय् नेपालभाषा मिसा खलः पाखें पिदंगु इलं फपुइकी बाखं पुचः सफूया च्वमि मय्जु सुवर्णकेशरी चित्रकार खः । थ्व सफुलिइ नं प्रगतिशील विचाधारायाम्ह च्वमि सुवर्णकेशरीं देशय् राजनैतिक आर्थिक, सामाजिक व प्रशासनिक ख्यलय् जुयाच्वनीगु नातावाद, कृपावादया खँत दुथ्याकाः च्वयातःगु झिंप्यपु बाखं दु ।
इलं फ्वंगु जीवन नाटक सत्यभामा माथेमां च्वयादीगु खः । थःगु हे पहःयागु थुगु सफूयात सम्पादन व भाय् हीकादीम्ह भूषणप्रसाद श्रेष्ठ खः । थुगु २२ द्या दुगु सफू ने.सं. ११३७ य् च्वसापासापाखें पिदंगु खः ।
इलं बुइकूगु चिनाखँ भाजु दया खड्गी बेचैनया च्वसां पिज्वःगु चिनाखँ सफू ने.सं. ११२५ कछलाथ्व शनिवाः कुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुकी राजनीतिक विसंगति ब्वयातःगु दु । देशय् हलिमय् सुथ वःसां जनतातय्गु निंतिं सुथ मवःनिगु खायुगु यथार्थ न्ह्यब्वयातःगु दु । जिन्दगीयात परिभाषित याये मफयाः अन्यौल जुयाच्वंगु दु । थ्व अन्यौलया जन्म ब्यूपिं माखापिखा थेंज्याःपिं नेतात खः । व नेता व माखापिखाया लागि अन्यौल सामान्य खःसां भुजिंया निंतिं चक्रव्यूह जुयाब्यूगु दु धैगु च्वमिया बिचाः खः ।
इलं ल्हया ललितविस्तर मय्जु प्रेमहिरा तुलाधरं च्वयादीगु बुद्धया जीवनी व मेमेगु आपालं बौद्धग्रन्थत दुथ्याःगु सफू खः । थुगु सफू नेपालभाषा पुनर्जागरणकालया छगः थां जुयादीम्ह गद्य गुरु निष्ठानन्द वज्राचार्यं ने.सं. १०३४ य् च्वये सिधयेकादीगु व ने.सं. १०९८ सालय् भाजु मिनबहादुर शाक्यं सम्पादन यानादीगु ललितविस्तर सफूयात प्रेमहिरा तुलाधरं सार संक्षेप कथं न्ह्यब्वयातःगु सफू खः । थुगु सफुलिइ ख्वीखुगू परिर्वत दुथ्याकातःगु दु । थ्व सफू ने.सं. ११२३ य् च्वमि मय्जुं थः मां हिरालानी, अबु निलवीरसिंह व दाजु पद्मवीरसिंह ताम्राकारपिनिगु लुमन्तिइ देछायादीगु सफू खः । थ्व सफू पिकायेगु नितिं आर्थिक ग्वाहालि मय्जु केशरी ताम्राकारं यानादीगु खः ।