वि.सं. २०७४ सालय् नीस्वंगु इमर्ज ब्याण्डपाखें नेपालभाषाया म्ये ‘मैंचा’ पिदनेवं ल्याय्म्ह पुस्तालिसें मेमेगु समुदायय् तकं लोकंह्वात । थुगु म्ये च्वयादीम्ह, लसय् चिनादीम्ह, बाजं ग्वसाः ग्वयादीम्ह व हालादीम्ह उजं शाक्य नं लोकंह्वात । अबु उत्तम शाक्य व मां विना शाक्यया कोखंं ने.सं. १११८ चिल्लागाः तृतिया, सोमबारखुन्हु येँया ओमबहालय् जन्म जूम्ह उजंया ‘मैंचा’ नेपालभाषाया म्ये वि.सं. २०७७ सालय् कोरोना महामारीया हुनिं जूगु लकडाउनया इलय् पिदंगु खः । ५० गुलिं मल्याक दबुलिइ न्ह्यब्वया दीगु थुगु मेलिसें नुगः दुने, नुगः, थौंकन्हय्, मतिना, झ्यालय् च्वनाः (नेवाः व खस नेपालीभाय् ल्वाकःजाःगु) म्ये पिदंगु दुसा खस नेपाली भाय्या १२ पु म्ये पिदनेधुंकूगु दु ।
वय्कलं थौंकन्हय् म्ये स्टुडियो न्ह्याका च्वनादीगु दु, गुकिं संगीत उत्पादनया ज्या जुयाच्वंगु जुल । वय्कःयात पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्डपाखें विशेष सम्मान द्यछाःगु दुसा लहना वाःपौ व ओमबहालया ओलम्पस क्लबपाखें नं हंगु जुल ।
चित्रकलाकार उज्ज्वल कुन्दन ज्यापुया जन्म ने.सं. १०७६ दिल्लागाः पन्चमि, सनिबारखुन्हु येँया झ्वःछेँय् अबु गोविन्दनारायण डङ्गोल व मां चम्पा सिंहया कोखं जूगु खः । चित्रकलाय् बी एफ. ए., प्रागय् एनिमेनि आर्ट ब्वनादीम्ह वय्कलं युनिसेफय् सेवा यानादीबलय् चित्रकारिता व पर्यटनय् नं ल्हाः तयादीगु दु । वय्कलं सन १९७० इ न्हापांगु एकल कला ब्वज्या यानादीगु खः । वय्कलं राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ सन् १९७० निसें १९७४ या अवधितक ब्वति कयादीगु खः । वय्कलं सन् १९७७ य् पोस्टर कला प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपाः, सन् १९७८ य् चित्र कम्पोजिशनय् न्हाप सिरपाः, सन् १९७९ य् नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानं ग्वसाः ग्वःगु कार्टुन चित्रय् स्वर्ण पदक, सन् १९८० इ नेपाल ललित कला संस्थापाखें सर्वोत्तम पुरस्कार व सन १९९३ य् युनिसेफ इज्जरा ज्याक किट्स अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार नं त्याकादीगु दु ।
मां करुणामाया महर्जन व अबु लक्ष्मीलाल डंगोलया कोखं यल ध्वाखाय् बि.सं. २०३१ दँय् कलाकार उत्तम डंगोलया जन्म जूगु खः । नेपाली इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व विषय नापं मूर्तिकलाय् त्रिभुवन विश्वविद्यालय पाखें स्नातकोत्तर यानादीम्ह डंगोलं थीथी इलय् अर्निको हाइस्कूल २००१, यल आर्ट ग्यालरी २००२, आर्ट सोसाइटि अफ नेपाल २००६, ललितकला क्याम्पस २०१०, नव विद्या मन्दिर येँ २०१२ दँय् ज्या यानादीगु दु । थ्वय्कलं सन् २००३ निसें २०२३ तक मुक्कं ३८ क्वः नेपाः, भारत, चीन, जापान, बंगलादेश, इटाली आदि थासय् एकल चित्रकला ब्वज्या यानादीगु दु । थः कलाकारिताया ज्याय् व्यस्त जुइमाःसां तबि सामाजिक ख्यलय् नं थ्वय्कःया नुगः क्वसाः । शान्ति युवा क्लब यल (सन् १९९५–१९९७), ललित कला गुथि (सन् २००८ निसें आःतक) थ्वय्कलं नायःया भूमिका म्हितादीगु दु नापनापं मेमेगु थीथी संघ संस्थाय् संचालक समितिया दुजः जुयाः नं ज्या यानादी धुंकूगु दु ।
नांजाःम्ह कलाकार, लेखक उत्तम नेपालीया खास नां उत्तमप्रसाद कर्माचार्य खः । ने.सं. १०५७ चौलागाः चौथि, सुक्रबारखुन्हु येँया किलागलय् बूम्ह वय्कःया बौ विष्णुप्रसाद कर्माचार्य व मां रत्नदेवी कर्माचार्य खः । नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानया दुजः जुयादी धुंकूम्ह वय्कः नेपाःया अमूर्त चित्रकलाया अग्रणी चित्रकार खः । वय्कःया नेपाः लिसें भारत, बंगलादेश, सोभियत युनियन, अस्ट्रेलिया, दक्षिण कोरिया, जापान लगायतया देसय् याकः चित्रकला ब्वज्या जूगु दु ।
वय्कलं भारतया लखनऊ कलेज अफ आर्ट एण्ड क्राफ्ट व मुम्बइया श्री जम्सेटजी जिजोभोय स्कूल अफ आर्टय् कला सम्बन्धी अध्ययन यानादीगु खः । अध्ययन लिपा नेपाः लिहां वयेधुंकाः अप्वः थें द्यःया चित्र च्वयाद्यूम्ह वय्कःया नुगः लिपा वनाः आधुनिक चित्रपाखे क्वसाः वन । वय्कलं च्वयादीगु अमूर्त चित्रकला स्वयाः भूपि शेरचन, भीमनिधि तिवारी थें ज्याःपिं कविपिन्सं कविता तकं च्वःगु दु । वय्कः थःम्हं नं थीथी सफू च्वयादीगु व सम्पादन यानादीगु दुसा निगू संकिपा ‘आमा’ व ‘हिजो आज भोली’इ अभिनय नं यानादीगु दु । वय्कलं वि.सं. २०५४ य् राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, सन् १९७४ य् नाफा चित्रकलाय् न्हाप, सन् १९६६ इ ल्यू्या लिसें सुप्रबल जनसेवा श्री (तृतीय) पदक त्याकादीगु दु । वय्कलं ने.सं. ११४१ दिल्लाथ्वः द्वादसि, बुधबारखुन्हु देह त्याग यानादीगु खः ।
येँ, महाबूत्वाःया भाजु मुक्तिनारायण व मय्जु देवीकुमारीया काय्भाजु उत्तमनारायण सन् १९४७ स बूम्ह खः । भारतया मद्रास विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६९ स इन्जिनियरिङ्ग क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कः लिपा वेलायतया स्ट्राचलिड विश्वविद्यालयस स्नातकोत्तर तहया शिक्षा कायेत छात्रवृति ल्हातय् लाकूगु खः, तर ब्वनेगुली अतिकं जाःम्ह विद्यार्थी, लिच्वः बांलाःगुलिं उगु विश्वविद्यालयया अधिकारीपिन्सं विद्यावारिधि तहतक ब्वनेत सुविधा बियाः सन् १९७६ स् संरचनागत निर्माणया विधाय् पीएचडीया उपाधि कायेत ताःलात । विशेष यानाः नेपालय् इन्जिनियरिङ्ग शिक्षायात ब्यवस्थित यायेगु व संस्थागत विकासया ख्यलय् थ्वय्कःया अतिकं मूवंगु तिबः दुगु जुल ।
यल नागःबहाःया भाजु उत्तम धाख्वाः सन् १९४५ स बूम्ह खः । सन् १९६१ सालया एसएलसी परीक्षाय् वोर्डफष्ट जुयादीम्ह थ्वय्कः सोभियत संघपाखें इन्जिनीयरिङ्ग ब्वने क्वचायेकाः सन् १९७१ स थुगु हे विधाय् उच्च शिक्षा ब्वनादिल ।
जर्मन सरकारया अनुदानय् ख्वपदेय्या सम्पदा व सांस्कृतिक संरचनाया पुनःनिर्माणया ज्याय् नेपाःया प्राविधिक ख्यःपाखें प्राविधिक कजि जुयाः न्ह्यलुवाःकथं छगू दशकतक ज्या यानादीगु खः
थ्वय्कः नेपालय् बौद्ध ध्यान विधि विपश्यनाया नं छम्ह आचार्य खः ।
यल, क्वालखुया भाजु पुरुषोत्तमलाल व मय्जु पूर्णलक्ष्मीया काय्मचा उत्तमलाल सन् १९४३ स बूगु खः । वय्कः भारत, कलकत्ताया पिसिडेन्सि कलेजपाखें सन् १९५५ स स्नातकोत्तर क्वचायेका वःम्ह खः । लिपा सन् १९६२ स वेलायतया डुरहम विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि उपाधि कयादीगु खः । जैविक प्रविधि व मलिकुलर बायोलोजि अले जेनेटिक इन्जिनियरिङ्ग ख्यलय् थ्वय्कः विश्वस्तरय् नांजाःम्ह विज्ञ खः । आपालं अन्तरराष्ट्रिय संघ संस्थापाखें थ्वय्कःयात तःगूकथं हनातःगु दु ।
ललितकलाकर्मी उदयचरण श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०८३ बछलाथ्वः पन्चमि, आइतबारखुन्हु येँय् अबु बद्रीचरण श्रेष्ठ व मां विष्णुदेवी श्रेष्ठ्या कोखं जूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयं बी.एफ.ए. यानादीम्ह वय्कःया न्हापांगु सन् १९९४ य् च्वःगु चित्र छिन्नमस्ता थौंकन्हय् रुविन म्यूजियम न्यूयोर्कय् दु । अथे हे वय्कलं च्वयादीगु यल कुमारी, श्वेतकाली, अर्धनारीश्वर, कौमारी, महालक्ष्मी नांजाः । वय्कलं थी थी पत्रपत्रिका व नगुमालय् नं चित्र च्वयादीगु दु । वि.सं. २०५३ सालय् नाफां ग्वसाः ग्वःगु कला प्रदर्शनीइ वय्कलं न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्कःयात थी थी संघसंस्थां हनापौ व प्रशंसा–पौ द्यछाःगु दु ।
नेवाः जाति दुनेया छगू जात उदाय् खः। वज्राचार्ययात पुरोहित माने यानाः छगू हे धर्म व छगू हे कथंया रीतिथिति हनाः थीथी कथंया लजगाः ज्वनाः जीवनयापन यानाच्वंपिं मूलतः स्वनिगःया नं येँय् आगंछेँ व दिगुद्यः दयाच्वंपिं बौद्धमार्गी समुदाय उदाय् खः । उदाय् खँग्वःया ब्युत्पत्ति ‘उपासक’ खँग्वलं जूगु खनेदु । उदाय्त बुद्धया उपासक खः। थ्वहे उपासक खँग्वः हिलाः उदाय् जूवंगु खनेदु ।
उदाय् दुने सिलाकार, स्थापित, कंसाकार, तुलाधर, ताम्राकार, सिन्दुराकार, सिख्राकार, बनिया, सेलालिक यानाः गुंगू थर दु ।
येँ, वँतुया भाजु खड्गमान व मय्जु प्राणमायाया काय्भाजु उपेन्द्रमान सन १९३४ स बूगु खः । वय्कः भारतया पटना विश्वविद्यालयपाखें भूगोल बिषयस् सन् १९५१ स स्नातकोत्तर क्वचायेका दीम्ह खः । नेपालय् भूगोल बिषयया अध्ययन व अध्यापनया ख्यलय् थ्वय्कःया मूवंगु ल्हाः दु ।