येँ जिल्ला, येँ महानगरपालिका दुने लाःगु मेगु बस्ती कपन खः । थ्व थाय्या बारे यक्व पुलांगु स्रोत लुया मवःनि । आःतक खनेदुगु पुलांगु स्रोत प्रतापसिंह शाहं यानाब्यूगु लालमोहर खः । वय्कलं येँ तलेजु माजु थाय् मल्लकालंनिसें न्ह्यानावःगु गुथि व पुजायात निरन्तरता बीत वि.सं. १८३२ (ने.सं. ८९६) दँय् थीथी थासय्या बुँ गुथिइ तयाः लालमोहर यानाब्यूगु दु । उकी कपनया बुँ नं लाःगु दु । राजेन्द्र विक्रम शाहं वि.सं. १८८५ (ने.सं. ९४९) इ तयातःगु सिजःपतिइ नं थुगु थाय्या नां च्वयातःगु दु । थ्व नगरकोटीतय्गु पुलांगु थाय् खः । आःतक नं कपनय् थुगु जातिया यक्व बसोवास दु । थुपिं मध्यकालया लिपांगु इलय् जक स्वनिगलय् दुहांवःगु खः । गोर्खाली सेनानाप ल्वायेत येँया जुजु जयप्रकाश मल्लं योतापाखें नगरकोटी जातियात दुकयाः स्वनिगलय् थाय्थासय् बसोबास याकूगु खः ।
कपन थाय्या नां नेवाः भासं वःगु धाइ । थ्व बस्ती डाँडाया दथुइ लाः । प्यखें क्वय् थ्यंक पाः लुयाच्वंगु दु । थ्वयागु स्वरुप ‘चतांमरि’ छुइबलय् त्वपुइगु ‘कपं’ थें च्वं । वहे स्वयाः थुगु थाय्यात ‘कोर्प’ धायेगु यात । उगु नां अपभ्रंश जुयाः थौंकन्हय् कपन धायेगु यानाहल ।
वताय् गोकर्णेश्वर व जोरपाटी, योताय् महांकाल, यंता, चुनिखेल, बालुवा व यिताय् येँ महानगरपालिका दथुइ लाःगु कपन बस्ती बुढानिलकण्ठ नगरपालिका वडा ल्याः १०, ११ व १२ य् लाः । कपन बस्तीइ दुने फैका, धारीगां, बेख, कपनटार, जगडोल, पैयाँटार नां दुगु थीथी त्वाः दु । थुगु बस्तीया यितापाखे रुद्रमती खुसि (धोबीखोला) व यंतापाखें चुनमति खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु ।
थ्व बस्ती दुने च्वंगु धार्मिक सम्पदा सिद्धेश्वर, कुमारी, मनकामना, बंगलामुखी, महांकाल, महाद्यः, मनकामना, चुनदेवी बालकुमारी, नवदुर्गा, गणेद्यःया देगः खः । कपनया नेवाःतय्सं चुनिखेलय् हनीगु नौलिङ्गेश्वरीदेवीया जात्राय् ब्वति कयाः उत्सव न्यायेकी । उगु जात्रा बछलाथ्व (वैशाखशुक्ल) त्रियोदशी कुन्हु जुइ ।

गंयात छखे क्वात्तुक्क चीत द्यःने व तःलय् तइगु निगः सिँयात कपंसिँ धाइ ।

नेवाः दुनेया छगू जात कपालीयात जोगी, दर्शनधारी व कुश्ले नं धाइ । कपालीत न्हापा जोगी जुयाः छथासं मच्वँसे हिला जुइपिं जुयाः थुमिगु निश्चित थाय् मदु ।
जुजु जयस्थिति मल्लं सामाजिक नियमं चिना बिसेंलि
तिनि थुपिं गृहस्थ जुल । थुमिगु घनावस्ती गनं मदुसां
थुपिं विशेष यानाः स्वनिगःया नेवाः लागाय् व स्वनिगः पिनेया थीथी थासय् दु । थुमिगु परम्परागत लजगाः लं सुइगु, म्वाहालि पुइगु व द्यःपालाः च्वनेगु खः । थुपिं पाशुपत सम्प्रदाययापिं जूसां मध्यकालय् नाथ सम्प्रदाय नापं ल्वाकज्याः वंगु खः ।

भाजु एच.के.कपालीया बास्तविक नां हरिकृष्ण कपाली खः । वय्‌कलं इलय् बेलय् मिमलः उपनामं नं च्वसु च्वयेगु यानादी । किपू, सतःकोत्वालय् च्वनादीम्ह वय्‌कः ने.सं. १०८८ कउलाय् मां आशामाया कपाली व बौ बुद्धिनाथ कपालीया कोखं जन्म जुयादीगु खः ।

वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यय् निवन्ध, कविता, गजल व बाखं च्वयादी । न्हूगु बिश्वभूमि पत्रिकाय् वय्‌कःया दकलय् न्हापां स्वयम्भूया त्वाथःचा नांगु म्ये प्रकाशन जूगु खः ।

भाजु कपालीजुया जि नेवाः (बाखं पुचः ने.सं.१११४) व नुगलय् अगिंमथः च्याः (कविता संग्रह ने.सं.१११८) सफू पिदंगु खः । ने.सं.१११४ स पिदंगु लुँ ध्वाखा चिबाखं सफू व ने.सं.१११९या नेपाल ऋतुपौ पत्रिका वय्‌कलं संपादन यानादीगु खः । दैवी प्रकोप पीडितोद्धारक पदक कयादीम्ह भाजु कपालीजु न्हूगु विश्वभूमि सिरपालं नं सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।

तीमां तियाः यच्चुुसे च्वंकाः त्याचा त्याचा चिंक दयेकातःगुु कपाय् । ञं हीकाः इताः वाये थें वानाः का दयेकी । थुुगुु का तुुकी तुुलाः थाज्या थाइबलय् तिका तयेगुु याइ ।

कपी तयेगुु सिँया थल । म्हुुकुछिति हाकः व क्वलाछिति ब्या जुुइ । च्वय्या सी खाँस कयाः
न्ह्याके जीक पुुसा तयातइ । थल छगलं बुुत्ता कियाः बांलाका तइ ।