ललितकलाकःमि किरण मानन्धरया जन्म ने.सं. १०७७ बछलागाः दुतिया, बुधबारखुन्हु येँया नयाँबजारय् अबु पूर्णमान मानन्धर व मां विष्णुदेवी मानन्धरया कोखं जूगु खः । वय्कलं फाइन आर्टय् स्नातकोत्तर यानादीगु दु । वय्कः २०६७ सालय् नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानया कुलपति जुयादिल । वय्कलं नेपाःया कला, संस्कृति चित्रया माध्यमं प्रचार यानादीगु दु । वय्कलं थःगु न्हापांगु रचना वि.सं. २०१६ य् पेन्सिल कलरं श्रीकृष्ण च्वयादीगु खः । वय्कलं धरहराया बार्दलीइ च्वनाः धरहरा हाकःगु कापतय्् चित्र नं च्वयादीगु दु ।
वय्कलं नेपालय् ३३ क्वः, भारतय् गुक्वः, फ्रान्सय् २२ क्वः, जर्मनी प्यक्वः, तिब्बतय् छक्वः व डेनमार्कय् छक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथ ेहे नेपालय् १४ क्वः, भारतय् गुक्वः, इङ्गल्याण्डय् छक्वः, बंगलादेशय् स्वक्वः, फ्रान्सय् खुक्वः, यु.एस.ए.य् छक्वः, अष्ट्रेलियाय् छक्वः, जापानय् छक्वः, जर्मनीइ छक्वः, दक्षिण कोरियाय् छक्वः, जर्मनीया बर्लिनय् छक्वः व तिब्बतय् छक्वः मंकाः कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कलं सन् १९८० य् भारतया वाराणशीइ वार्षिक कला प्रदर्शनीइ न्हाप सिरपाः, सन् १९८३ य् नेपाःया नाफा कला प्रदर्शनी सर्वोत्तम पुरस्कार, सन् १९८१ य् वनारस हिन्दू विश्वविद्यालय वाराणशीइ ल्यू सिरपाः, सन् १९९१ य् ३० क्वःगु सालोन दे क्लिमार्ट पेरिस, फ्रान्सय् बेष्ट प्राइज कयादीगु दु । सन् १९९६ य् राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, सन् १९९७ य् सिल्भर जुबिली मेडल, सन १९९९ य् प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु, सन् २००० य् एशोसियसन देस आर्टस् प्लास्टिक ड्रभियल, फ्रान्सय् वेष्ट अवार्ड व सन् २००१ य् वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक आदि नं त्याकादीगु दु ।

किरण मास्के भ्वं व कापःया थी थी स्वां नापं सांस्कृतिक न्ह्यब्वया कथं कतांमरि, न्ह्यवःसा दयेकेगु कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०७२ दिल्लाथ्वः तृतिया, बुधबारखुन्हु येँ, थाय्मदु त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु चन्द्रमान मास्केया प्रेरणाकथं ने.सं. १०८९ स कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशताकथं भ्वं व कापःया थी थी स्वां नापं सांस्कृतिक न्ह्यब्वया कथं कतांमरि, न्ह्यवःसा दयेकेगु ज्या यानादी ।
कला ब्वज्या— १) बाल मन्दिर २०३३, नाफा हलय् २०३४, राष्ट्रिय सभागृह २०३५ व २०३८ एकल ब्यक्ति कला प्रदर्शनी २) अन्तर्राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी भारत, जर्मनी व पोलैण्ड । सिरपाः— १) अन्तर्राष्ट्रिय कतांमरि प्रदर्शनी २०३२ नेपाल प्रथम पुुरस्कार २) तेस्रो अन्तर्राष्ट्रिय कतांमरि प्रदर्शनी २०३५ पोलैण्ड नेपाल दोस्रो पुुरस्कार ३) महिला कला तथा हस्तकला प्रदर्शनी, २०४० प्रथम पुरस्कार ४) छैठौं अन्तर्राष्ट्रिय कतांमरि प्रदर्शनी २०४४ प्रथम पुरस्कार । मान÷पदक÷तक्मा— मिस् अफ रेजिनल पपेटर्स गोल्डेन पिकक फिडर सन् १९८७ (२०४४) पोलैण्ड । न्ह्यथने बहःगु कृति ः राष्ट्रिय संग्रहालय नेपाल, नेशनल म्यूजियम अफ पोलैण्ड, ईन्टरनेशनल इल म्यूजियम अफ बंगलोर, थी थी थासय् नेपाःया सांस्कृतिक कतांमरि व न्ह्यवःसा मुनातःगु दु ।

येँ देय्या छगू पुलांगु बस्ति किलागः त्वालय्‌ थीथी बाजं, प्याखं व संस्कृति दु । उकी मध्यय्‌ दीप्याखं व खःप्याखं किलागः त्वाःया पुलांगु प्याखं खः । छगू हे त्वाःया छम्ह हे नासःद्यः पुज्यानाः हुइकीगु निगू प्याखं न्ह्याकीगु निखलः हे दु । दीप्याखं थौंतक न्ह्यानाच्वंगु दुसां थनया खःप्याखं द्यूगु म्ह्वतिं नं सच्छि दँ दयेधुंकल । किलागःया खःप्याखंया म्ये व बाखं च्वयातःगु थ्यासफू व छुं छुं बाजं आः नं दनि । दकलय्‌ लिपा खःप्याखं हुलादीम्ह छम्ह प्याखंम्वः थकू अबाया छुइ थौंकन्हय्‌ किलागः त्वालय्‌ दनिसां थ्व प्याखंया बारे कनेफुपिं सुं मदये धुंकल ।

येँयाःज्वःछि येँदेय्‌या थीथी दबुलिइ हुइकीगु ख्वाःपाः प्याखं खः— दीप्याखं । तसकं लोकंह्वाःगु थ्व प्याखनय्‌ भैरव, कुमारी, चण्डी, दैत्य, कवं, बेताः व ख्याः यानाः न्हय्‌म्ह प्याखंम्वः दइ । शास्त्रीय रागया पुलांगु म्येया लसय्‌ परम्परागत नेवाः बाजं थानाः हुइकीगु थ्व गीतिनृत्य नाटक खः । असत्यया न्ह्यःने सत्यया विजय व दानवीय प्रवृत्तियात दैवी प्रवृत्तिं त्याकीगु हे थ्व प्याखंया मू हसना खः । भैरव व चण्डीया म्ह्याय्‌ कुमारिं दैत्ययात युद्धय्‌ बुकीगु लु थ्व प्याखनय्‌ उत्कर्षकथं क्यनी ।
दीप्याखं येँ महानगरपालिका वडा नं.१८ किलागः त्वालं पिदनी । थ्व प्याखं येँयाःया मेमेगु ख्वाःपाः प्याखं थें लँय्‌ महुइकुसे बिज्यापू चुक, किलागः, न्हूघः, थाय्‌मदु, वंघः, मरु महाद्यःपार्वती देगःन्ह्यःने व कालभैरवन्ह्यःने न्हय्‌गू दबुलिइ हुइकी ।
दीप्याखंया उत्पत्तिलिसे येँदेय्‌ पश्चिम लागाया जामाच्व गुँया स्वापू खनेदु । न्यने दुकथं न्हापा भैरव, चण्डी व कुमारी थः जःपिंलिसे जामाःच्व गुँनिसें आकाशमार्ग जुयाः बांबांलाःगु थाय्‌ मामां चाःह्यू वइगु जुयाच्वन । थथे हे छन्हु यक्व सिमा दयाः ख्वातुगु गुँइ तुयूम्ह ऐरावतलिसें यक्व किसित दुगु किलागः त्वालय्‌ थ्यनाः अन प्याखं हूगु जुयाच्वन । लिपा अन मनूतय्‌गु बस्ती दयावःलिसे देवदेविं मनूतय्‌त दर्शन बीगुलिसें थ्व प्याखंया परम्परा न्ह्यात । अथेहे मेगु खँकथं छगू इलय्‌ देसय्‌ महामारी ल्वचं यक्व मनूत सिनाच्वन । उगु महामारी शान्त यायेत देविं जुजुया म्हगसय्‌ दीप्याखं हुइकेगु आज्ञा जूकथं थ्व प्याखं न्ह्याःगु खः ।
दीप्याखनय्‌ न्यागूगु लुकथं भैरव चजा प्याखं हुलीबलय्‌ हालीगु ‘आदि भैरव’ म्ये व दकलय्‌ लिपांगु लुया ‘भजत भुवन’ मेय्‌ गुणकर जुजुया नां दु । विद्वानतय्‌गु बिचाःकथं उम्ह गुणकर जुजु धयाम्ह येँ देय्‌या ऐतिहासिक जुजु गुणकामदेव जूगुलिं थ्व प्याखं व हे ई इशाया च्यागूगु शताब्दिनिसें न्ह्याःगु जुइमाः । दीप्याखंया मुद्रा व प्याखंपाः भरतनाट्यमलिसे ज्वःलाःसा थुकिया म्येय्‌ नं भरतमुनिया ईया जातिगानया प्रभाव खनेदु । थुकिं दीप्याखं नेपाःया तसकं पुलांगु ख्वाःपाः प्याखं खः धयागु क्यं ।

दीप्याखंया ख्वाःपाः व वसः न्हूधाः
दीप्याखंया वसः व धुँछ्यंगू झिदँय्‌ छक्वः न्हूगु दयेकेगु चलन दु । थुकिया निंतिं नेपाल सरकार कौशी तोषाखाना व संस्कृति मन्त्रालयपाखें आर्थिक ग्वाहालि वइ । दीप्याखंया मेमेगु ज्वलं तिसा, बाजं आदि नं व हे कथं भिंकेज्या याइ ।
दीप्याखंया ख्वाःपाः दयेकेगु व भिंकेगु ज्या बज्राचार्यपाखें दीक्षा कयातःपिं पुंतय्‌सं याइगु खः । म्हय्‌पि अजिमा पुज्यानाः हःगु म्हय्‌पिद्वँया चा, कस्तुरी, छुचुं, नेपालि भ्वं, गुंगू, कपाय्‌, कपू आदि ल्वाकछ्यानाः दीप्याखंया ख्वाःपाः दयेकी । अथेसां थौंकन्हय्‌ लीया ख्वाःपाः पुइगु जुयाः उकी माःगु रंगरोगन जक यायेत दीक्षा मदुपिन्सं नं यायेज्यू ।
दीप्याखंया गुप्त पुजा
किलागः दबुलिइ नानिचायाःकुन्हु प्याखं हुले सिधयेकाः छन्हु प्याखं गुरु, प्याखंम्वः व कजि च्वनाः ‘गुप्त पुजा’ यायेमाः ।

दीप्याखंया घंगलासि पुजा
ञंलाथ्वः चौथिकुन्हु प्याखंम्वःतय्‌सं न्ह्याइगु घंगला नासःद्यःयाथाय्‌ स्वनाः ‘घंगलासि’ पुजा याइ । स्वनातःगु घंगला आचाःजुं प्याखंम्वःतय्‌त लःल्हाये धुनकि प्याखंम्वःतय्‌सं घंगला न्ह्यानाः प्याखं हुली ।

दीप्याखंया द्यःगण
कवं
कवं दीप्याखनय्‌ कुमारीया वाहनकथं ग्वाहालि प्याखंम्वः खः । कवं जुइम्ह मचा बाय्‌ नच्चा ल्याय्‌म्हम्ह जुइसा वयागु प्याखं नं मचापहः क्यनाः न्ह्यइपुके कथंयागु जुइ । कवंया मूल रंग तुयूगु जूगुलिं वयागु वसः छ्यनय्‌ तुयूगु कापः बेतालि व जँय्‌ तुयूगु हे कापःया काँस खः । वा क्यनाः न्हाय्‌पं थ्यंक न्हिलाच्वंगु कवंया ख्वाःपाः तुयूगु भूमिइ कपालय्‌ सिन्हः, मिखाफुसि, न्हाय्‌च्वका व म्हुतुसि ह्याउँगु रंगं छाय्‌पिया तइ । कवंया तिसा वहःया तपुगु सिखः जक दइसा निपां पुलिक्वय्‌ घंगला न्ह्यानातइ । कवं म्हय्‌ ला मदुम्ह क्वँय्‌या जक जूगुलिं प्याखंम्वःया नांगागु ल्हाः, तुति व म्हय्‌ तुयूगु रंगं क्वँय्‌या आकार च्वयातइ । कवंया खास ज्वंसा दइ मखु तर, कायाःअस्तमिकुन्हु किलागः दबुलिइ प्याखं हुलीबलय्‌ कवनं नासःद्यःयात बलि ब्यूम्ह म्येय्‌या पुयातःगु आन्द्रा क्वखानाः पुयातःगु च्वप्वःचा जव ल्हातं ज्वनाः प्याखं हुली । मेबलय्‌ कवं प्याखं हुलीबलय्‌ घ्वंस्यानाः कू कू हाली ।
कुमारी
कुमारी नं दीप्याखंया छम्ह मू प्याखंम्वः खः । दीप्याखनय्‌ कुमारीयात तसकं बांलाःम्ह, चञ्चल स्वभावयाम्ह क्यनातःगु दुसां मालीबलय्‌ दैत्य नं संहार यायेफुम्हकथं न्ह्यब्वइ । थ्व प्याखनय्‌ भैरव व चण्डीया म्ह्याय्‌ कुमारीया प्याखं दकलय्‌ ल्वःवनापुक क्यनातःगु दु । कुमारीया वसः ह्याउँगु भूमिइ ज्वालाज्वाला थीगु लुँ रंगया बुट्टा दुगु तासया बागः लंच्व दुगु भोटो व बँय्‌ लुइक जामा खःसा जनी नं ह्याउँगु हे जुइ । कुमारीया ख्वाःपाः ह्याउँगुलिइ भचा हाकुगु किचः दइसा ह्वः दुगु निगः मिखा व कपालय्‌ म्हासुगु सिन्हः दइ ।
निपां ल्हातिइ नाडीइ ह्याउँगु व चुल्याय्‌ वाउँगुु कापः घानाः प्याखं हुलीम्ह कुमारिं जँय्‌ न्ह्यःने जाप व ल्यूने घार हिनातइ । कुमारिं निपां पुलिक्वय्‌ घंगला न्ह्याइसा तिसाकथं लुँया तायः, वहःया तःपुगु सिखः, मुण्डमाः व निपा नाडी वहःया बाला तइ । चण्ंिड जवगु ल्हातिं खड्ग व खवगु ल्हातिं पात्र ज्वनातइसा मतुलिइ पंखास्वां, धुपि आदि थीथी नस्वाःगु स्वां, वहःया किकिंपा दइ । कुमारीया मतुलिइ पंखास्वां, धुपि आदि थीथी नस्वाःगु स्वाँनं छाय्‌पिया तइसा वहःया किकिंपा छुनातइ ।
ख्याः
दीप्याखनय्‌ ख्याः चण्डीया वाहन व ग्वाहालि प्याखंम्वः खः । ख्याकं थीथीकथं म्ह संकाः ल्वःवनापुगु प्याखं क्यनी । ख्याःया छ्यं छगलं व ख्वाः त्वपुक हाकुगु कापःया तपुलिं पुइ । ह्याउँगु मिखाफुसि दुगु मिखाह्वः व म्हुतु पिहां वयाच्वंगु तःहाकःगु मेकथं ह्याउँगु कापः बाला ख्याःया म्हसीका जुयाच्वनी । वसःया ल्याखं ख्याकं हाकुगु तःपाःलं सुरुवाः फिनातइसा सुरुवाः थकयाः पुलिक्वय्‌ घंगला न्ह्याइ । ख्याःया तिसा तपुगु वहःया सिखः खः ।
चण्डी
दीप्याखंया छम्ह मू प्याखंम्वः चण्डीया मूल रंग ह्याउँगु खः । कपालय्‌ छगः व ह्वः दुगु निगः नापं स्वंगः मिखा दुगु चण्डीया ख्वाःपाः शान्त स्वभावं मुसुहुं न्हिलाच्वंगु दइ । थुम्ह प्याखंम्वलं ह्याउँगु भुमिइ ज्वालाज्वाला थीगु लुँया बुट्टा दुगु बागः लँच्व दुगु भोटो व बँय्‌ लुइक जामा फिइसा जँय्‌ ह्याउँगु जनिखं ची । निपां ल्हातिइ चुल्याय्‌ ह्याउँगु व नाडी वाउँगु कापः घानाः प्याखं हुलीम्ह चण्ंिड जँय्‌ न्ह्यःने जाप व ल्यूने घार हिनातइ । निपां पुलिक्वय्‌ घंगला न्ह्याइम्ह चण्डीया तिसा लुँया तायः, वहःया तःपुगु सिखः, मुण्डमाः व निपा नाडीइ वहःया बाला खः । चण्ंिड जवगु ल्हातिं खड्ग व खवगु ल्हातिं पात्र ज्वनातइसा मतुलिइ पंखास्वां, धुपि आदि थीथी नस्वाःगु स्वां, वहःया किकिंपा दइ ।
दैत्य
दैत्य दीप्याखनय्‌ त्वःफिके मज्यूम्ह प्याखंम्वः खः । बल्लाःम्ह, मग्याःम्ह, व बांलाःम्ह प्याखंम्वःकथं दैत्यया भूमिका दु । दैत्यया वसःकथं ह्याउँगु भूमिइ थीगु म्हासुगु बुट्टा दुगु तासया भोटो व वँचुगु, तुयूगु, म्हासुगु, वाउँगु, ह्याउँगु बाला तगिं तगिं ह्वनातःगु जामा खः । थ्व प्याखंम्वलं ह्याउँगु जनी हिनातइ । ख्वाःपाः पुइम्वाःम्ह दैत्यं कपाः व न्हाय्‌पं त्वपुक थीथी जवाहरात थुनातःगु वहःया मतू पुइ । तिसाकथं दैत्यं वहःया तुलसिमाः क्वखाना तइसा नाडीइ वहःया बाला व निपां पुलिक्वय्‌ घंगला न्ह्यानातइ । दीप्याखंया दैत्यया ज्वँसा जव ल्हातय्‌ खड्ग व खव ल्हातय्‌ ढाल दइसा भैरवनाप युद्धया लुइ धनुष बाण ज्वनी ।
बेताः (बेताल)
दीप्याखनय्‌ भैरवया वाहन व ग्वाहालिमिकथं बेताःया भूमिका दु । ह्याउँगु सिन्हः दुगु म्हासुगु ख्वाःपाः पुइम्ह मचा बाय्‌ नच्चाल्याय्‌म्हम्ह बेतालं म्हासुगु हे तःपाःलं सुरुवाः व म्हासुगु हे जनिखं ची । पुुलिक्वय्‌ न्ह्यानातःगु घंगला खनेदयेक सुरुवाः पुलितक थकयातःगु दइ । तिसाकथं बेतालं वहःया तपुगु सिखः क्वखाइ । बेतालं दबदब थानाः प्याखं हुली ।
भैरव
दीप्याखंया छम्ह मू प्याखंम्वः भैरवया मूल रंग वँचुगु खः । भैरवया ख्वाःपाः वँचुगु भूमिइ मिखाफुसि व म्हुतु जःखः ह्याउँगु रंग दइ । तपागु न्हाय्‌पनय्‌ नागया तिसा, म्हुतुइ धँवा व कपालय्‌ छगःनापं स्वंगः मिखा दुगु भैरवया ख्वाःपातय्‌ निगः मिखाय्‌ ह्वः दइ । भैरव जुइम्ह प्याखंम्वलं बँय्‌ लुइक वँचुगु भुमिइ प्वालाप्वाला थीगु सुवर्ण बुट्टा दुगु तासया जामा व वँचुगु भुमिइ तुयूगु बुट्टा दुगु बागः लँच्व दुगु भोटो फिनाः ह्याउँगु जनी ची ।
भैरवया ज्वँसा खड्ग व पात्र खःसा मतुलिइ पंखास्वां, धुपि आदि थीथी नस्वाःगु स्वां, वहःया किकिंपा व हाकुगु च्वाम्वःया सँ दइ । तर, दैत्यनाप युद्ध याइगु प्याखनय्‌ भैरवं धनुष व बाण ज्वनी । तिसाकथं भैरवया लुँयागु तायः, वहःयागु तपुगु सिखः व मुण्डमाः क्वखाइसा ल्हातय्‌ नं वहःया बाला व पुलिक्वय्‌ घंगला न्ह्याइ । निपां ल्हातिइ चुल्याय्‌ ह्याउँगु व नाडीइ वाउँगु कापः घानाः प्याखं हुलीम्ह भैरवं जँय्‌ न्ह्यःने जाप व ल्यूने घार हिनी । भैरवया विशेषताकथं झिदँय्‌ छक्वः जँय्‌ धुंछ्यंगू हिनातइ ।

दीप्याखंया नासः पुजा

दीप्याखनय्‌ माःगु तान्त्रिक विधिया पुजा आचाःजुं (कर्माचार्य) याइगु व्यवस्था दुु । प्याखंम्वः, गुरु व कजि अप्सं च्वनाः किलागः त्वाःया नासःद्यःयाथाय्‌ म्येय्‌ व दुगु बलि बियाः ‘नासःपुजा’ यानाः प्याखं स्यनेज्या न्ह्याकी । नासःपुजाय्‌ आचाःजुं देय्‌पा ल्हातं पुजा याइ । येँयाःया दकलय्‌ लिपांगु न्हिखुन्हु नानिचायाःया प्याखं क्वचाये धुंकाः छन्हु किलागः त्वाःया नासःद्यःयाथाय्‌ म्येय्‌ व दुगु बलि बियाः ‘विश्राम पुजा’ यायेधुनकि व दँया दीप्याखं क्वचाइ । थ्व पुजाया प्रसादकथं प्याखंखलः, म्ह्याय्‌मस्त व त्वाःबाःयापिन्त भ्वय्‌ नकेमाः । दीप्याखंज्वःछि प्यक्वः नासःपुजा यायेमाः ।

ञंलाथ्वः अस्तमि (कायाःस्तमि)कुन्हु दीप्याखंया दक्व ख्वाःपाः व बाजं नासःद्यःयाथाय्‌ स्वनाः ‘पिदने पुजा’ याइ । थ्व पुजाय्‌ नं नासःद्यःयाथाय्‌ म्येय्‌ व दुगु बलि बीमाः । पुजा क्वचायेकाः आचाःजुं सकलें प्याखंम्वःपिन्त थःथःगु ख्वाःपाः लःल्हाना बी । अथेहे प्याखं गुरुं मेपिं सहायक गुरुपिन्त थीथी बाजं लःल्हाना बी । थ्वकुन्हु मुक्कं वसः, तिसा व ख्वाःपालं पुयाः किलागः त्वाःया दबुलिइ दीप्याखं क्यनी ।

दीप्याखंया प्याखंम्वः

दीप्याखनय्‌ मुक्कं न्हय्‌म्ह प्याखंम्वः दइ । थुपिं खः— भैरव, चण्डी, कुमारी, दैत्य, कवं, बेताः व ख्याः ।
दीप्याखंया मू प्याखंम्वःकथं भैरव, चण्डी व कुमारी खः । कवं, बेताः व ख्याः थुमि ग्वाहालि प्याखंम्वः खःसा दैत्य नं दीप्याखंया मज्जि मगाःम्ह प्याखंम्वः खः । दीप्याखंया दक्वं प्याखंम्वः मिजंपिं जुइ । भैरव, चण्डी, कुमारी व बेताः नं थःथःगु रंगया ख्वाःपाः पुइसा दैत्य व ख्याःया ख्वाःपाः दइ मखु । दैत्यं कपाः व न्हाय्‌पं त्वपुक वहःया मतू जक पुइसा ख्याकं मिखाह्वः दुुगु ख्वाः त्वपुक हाकुगु कापःया ख्वाःपाः दुगु तपुलिं पुइ ।
दीप्याखनय्‌ मुक्कं खुगू लु दइ । पूवंक दीप्याखं हुइकेत थ्यं मथ्यं न्हय्‌घौ माः । प्याखं न्ह्याकेत दकलय्‌ न्हापा दथुइ ह्याउँगु कापःया इलां खायातःगु दबुलिइ दुहां वयाः फुक्कं प्याखंम्वः च्वनाः द्यःल्हायेगु नृत्य याइ । व धुंकाःया मेमेगु लु थुकथं दु– सून्य पहः, भैरव ग्वारा, कुमारी ग्वारा, चण्डी ग्वारा, भैरव चजा, कुमारी चजा, चण्डी चजा, भैरव न्ह्याः, कुमारी न्ह्याः, चण्डी न्ह्याः, दैत्य प्याखं, भैरव जुद्ध, कुमारी जुद्ध, कवं वेताः ख्याः प्याखं, शान्ति प्याखं व लँपं प्याखं ।
दीप्याखं येँ महानगर वडा ल्याः १८ किलागः त्वाःया ज्यापुजातिं थःगु परम्पराकथं न्ह्याका वयाच्वंगु दु । थ्व प्याखंया न्हय्‌म्हं प्याखंम्वःपिं किलागः त्वाःया ज्यापु मिजंत खः । भैरव, चण्डी व कुमारी स्वयां कवं, ख्याः व बेताः जुइपिं मचापिं बाय्‌ नच्चा ल्याय्‌म्हपिं जुइ । गुरु शिष्य परम्पराकथं छगू पुस्तां मेगु पुस्ताय्‌ मदिक्क न्ह्यानाच्वंगु दीप्याखनय्‌ मूगुरु छम्ह, सहायक गुरु न्हय्‌म्ह, कजि व खलःपिं सकलें मुनाः प्याखं स्यनेगु लिसें माःगु गुहालि याइ ।
दीप्याखं विश्व शान्तिलिसें देसय्‌ प्राकृतिक प्रकोप व रोगव्याधि मवयेमा धइगु आशिका यासे न्ह्याइ । थ्व प्याखनय्‌ थीथी बाजंया थीथी तालय्‌ थीथी रागया म्ये हालेमाः । प्याखंया लु राग कयाः न्ह्याइसा हाकनं राग कयाः तिनि क्वचाइ । बाजं थायेगु न्ह्याकेत चकाः नं हालेमाः । दीप्याखंया न्हय्‌म्ह प्याखंम्वः मध्यय्‌ बेताः छम्हसिनं जक याकःप्याखं हुली मखु । दीप्याखं ज्वःछि दबू खालि मयासे छम्ह प्याखंम्वः दबुलिइ दया हे च्वनी । थ्व प्याखं न्ह्याये धुंकलकि वा वः फय्‌ वः मधासे मदिक्क हुलेमाः । मेमेगु ख्वाःपाः प्याखनय्‌ थें दीप्याखनय्‌ दबुलिइ बलि बीगु चलन मदु । दीप्याखनय्‌ भैरव व दैत्यया जुद्धय्‌ भैरव दैत्यलिसे बुइगु क्यनी । अले भैरव व चण्डीया म्ह्याय्‌ कुमारिं दैत्यलिसे जुद्ध याइ । मेमेगु प्याखनय्‌ दैत्ययात संहार याःगु क्यनीसा दीप्याखनय्‌ दैत्य कुमारीलिसे जुद्धय्‌ बुनाः बिस्युं वनी ।
दीप्याखंया मेगु विशेषता धयागु स्वम्ह मू प्याखंम्वः भैरव, चण्डी व कुमारिं पुइगु मतू खः । थ्व मतुलिइ कपालय्‌ व छ्यंल्यूने तःजायेक म्हासुगु व तुयूगु पंखास्वां, धुपि, ग्वय्‌स्वां, ककःचास्वां थज्याःगु नस्वाःगु स्वां उनाःतइ । प्याखंम्वःपिन्सं प्याखंपाः कयाः छ्यं संकीबलय्‌ स्वाँनं छाय्‌पियातःगु तजाःगु मतू तसकं ल्वःवनापुक सनाः स्वांया नस्वाः ह्वली । प्याखंम्वःतय्‌त हे थःथःगु मतूया निंतिं स्वांया जिम्मा जुइसा मतुलिइ स्वां उनेसःपिं म्ह्याय्‌मस्तय्‌गु ग्वाहालि कायेगु चलन दु । प्याखं पिहां मवइबलय्‌ नं ख्वाःपाः, वसः, तिसा, ज्वँसा व मतू आदि सुरक्षित तयाः न्हिथं पुजा याना तयेमाः ।

दीप्याखंया बाजंज्वलं
दीप्याखनय्‌ परम्परागत नेवाः बाजंया जक छ्यलाबुला दु । खिं, दंगः, धाः, नाय्‌खिं, ताः, बभू, भुस्याः, छुस्याः, सिन्याल, घंगला, दबदब व प्वंगा दीप्याखंया बाजंज्वलं खः । दक्वं बाजं बाजंखलकं थाइसा घंंगला व दबदब प्याखंम्वःतय्‌के दइ । घंगला दक्वं प्याखंम्वःतय्‌सं निपां पुलिक्वय्‌ न्ह्याइसा दबदब प्याखंया लुकथं बेताः, कुमारी, भैरव व चण्ंिड थाइ । न्हापा न्हापा दीप्याखनय्‌ जुगितय्‌सं म्वाहालि नं पुइगु खः तर, यक्व दँनिसें थ्व बाजं दीप्याखनय्‌ न्यने मदु ।
दीप्याखनय्‌ उप्वः छ्यलीगु बाजं खिं, ताः, बभू व प्वंगा खः । अथेसां भैरवया प्याखनय्‌ धाः, ताः, भुस्याः व प्वंगा छ्यली । चण्डीया प्याखनय्‌ दंगः, ताः, सिन्याल व म्वाहालि (थौंकन्हय्‌ मदु) छ्यली । कुमारीया प्याखनय्‌ नाय्‌खिं, ताः, छुस्याः व प्वंगा छ्यली । भैरव व दैत्यया जुद्धय्‌ धाः, ताः, भुस्याः व प्वंगा अले कुमारी व दैत्यया जुद्धय्‌ खिं, नाय्‌खिं, ताः, छुस्याः व प्वंगा छ्यलाबुलाय्‌ हइ ।

दीप्याखंया म्ये व राग
दीप्याखनय्‌ मारसि, धनाश्री, चजा, कण, मंगल, सोरथ, भुपारी व बलारी यानाः च्यापु रागया म्ये हाली । विद्वानपिनि धापूकथं दीप्याखनय्‌ हालीगु म्येया भाय्‌ अभहट्ट भासं च्वयातःगु दु । उकी मध्यय्‌ दकलय्‌ न्हापांगु लुया संगीत तसकं पुलांगु मेमेथाय्‌ न्हने धुंकूगु जातिगान खः । मेमेगु मेया संगीतय्‌ जातिगान धुंकाः न्ह्याःगु प्रबन्ध गानया लक्षण खनेदु । दीप्याखंया म्ये प्याखंया दृष्यलिसे स्वापू मदसे प्याखं हुलाच्वंम्ह द्यःया स्तुतिकथं हाली । दीप्याखंया संगीतय्‌ दाफाया नं यक्व छ्यलाबुला दु । थ्व प्याखं न्ह्याकेत दकलय्‌ न्हापाया प्याखं द्यः ल्हाइगु दाफाया हे क्वलाःद्यः ल्हाइगु खः । अथेहे दीप्याखनय्‌ गुबलें गुबलें दाफाय्‌ थें ग्वारा म्ये नं हाली । तालया ल्याखं नं दीप्याखनय्‌ हालीगु म्येया ताल मुक्कं दाफाय्‌ छ्यलीगु ताल खः । थुकी चो, प्रताल, जति, खरजति, लंताः, पलेमां, अस्त्रा, गह्रः यानाः दाफाया न्हय्‌गुलिं ताल छ्यलातःगु दु ।

दीप्याखं हुइकीगु न्हि व थाय्या धलः
ल्याः -प्याखं हुइकीगु थाय्‌/दबू न्हि – विशेषता
१.- बिज्यापूननिया दबू, किलागः – ञंंलाथ्वः चौथिनिसें सप्तमितक प्यन्हु
२. येँ लाय्‌कूया कागेश्वर महाद्यः देगःकुं – ञंलाथ्वः द्वादसि सुथ – येँ लाय्‌कुलिइ यःसिं थनीथाय्‌ द्यः ल्हायेगु
३. किलागः दबू – क. ञंलाथ्वः अस्तमि (कायाः अस्तमि)कुन्हु चान्हय्‌ ख. येँयाःया लिपांगु न्हि ञंलागाः चौथि (नानिचायाः) -येँयाःया श्री गणेश, श्री भैरव, व श्री कुमारीया रथ थन दबूसिथं सालायंकी । श्री कुमारीया रथ दिकाः दबुलिइ दीप्याखंया कुमारी व दैत्य जुद्धया लु क्यनी ।
४. जोशी देगः जवया दबू, – न्हूघः ञंलाथ्वः चतुर्दशि (क्वःनेयाः) – येँयाःया श्री गणेश, श्री भैरव, व श्री कुमारीया रथ थन दबू सिथं सालायंकी । श्री कुमारीया रथ जोशी देगःन्ह्यःने दिकाः दबुलिइ दीप्याखंया कुमारी व दैत्य जुद्धया लु क्यनी ।
५. थाय्‌मदु दबू -ञंलाथ्वः पुन्हि (थःनेयाः)-येँयाःया श्री गणेश, श्री भैरव, व श्री कुमारीया रथ थन दबूसिथं साला यंकीबलय्‌ तकया लु अन हुइकी ।
६. वंघः दबू -ञंलाथ्वः पुन्हि (थःनेयाः) -थाय्‌मदु दबुलिइ हुइकाः ल्यंदनिगु लु अन हुइकी ।

७ महाद्यः पार्वती देगः न्ह्यःनेया दबू -ञंलाथ्वः चतुर्दसि – श्री कुमारीया रथ याः मन्याःनिगु अवस्थाय्‌ न्हूघः दबुलिं लिहां वयाः थन दक्वं प्याखंम्वः सहितया प्याखं हुइकी ।

येँयाःया क्वःनेयाःकुन्हु कुमारी रथ सालेगु लिबाःसा न्हूघलय्‌ हुइकाः ल्यं दुगु दीप्याखंया लु महाद्यः पार्वती देगः न्ह्यःनेया दबुलिइ हुइकी । थौंकन्हय्‌ येँ कालभैरव न्ह्यःनेया दबुलिइ दीप्याखं महुइके धुंकल ।

येँया भाजु डम्बरबहादुर व मय्जु कृष्णकुमारीया काय्मचा किशोरकुमार सन् १९४४ स बूगु खः । भारतया मद्रासं दन्त चिकित्साया ख्यलय् स्नातक जुयावःम्ह थ्वय्कलं लिपा १९७७ स वेलायतं एफआरसीएस उपाधि कयादिल । अथे हे आयरलैण्डया विश्वविद्यालयपाखें थुगु हे बिषय कयाः उच्च शिक्षा ब्वनादिल । वय्कः विशेषतः म्हुतु व ख्वाःया अत्याधुनिक विधिया शल्यचिकित्सा प्रविधिया न्हापांम्ह मनू खः ।