छेँया मू अंगया कुने निखेरं पिने स्वयेजीक ह्वनातःगु आकर्षक झ्याः । ख्वपया न्यय्न्यापाः झ्यालय् यल लाय्कू चुकय् थज्याःगु कुंझ्याः दु ।

तःबालागु धलिं थेज्याःगु छगः सिँइ पलाः तयाः थहां वने जीक तँ तँ ग्वाखंप्वाः म्हुयातःगु स्वाहानेयात कुतां स्वाहाने धाइ ।

तू, हाम्वः आदि तछ्यायेत, तछ्यायेधुंकाः वःगु चुंयात घाः यायेत व खौ नचुकेत तुतिं संकेगु न्हय्कु हाकःगु यन्त्रयात कुति धाइ ।

सालय् कुति वायेबलय् तू, चुं व खौ कुति प्वाकलय् लाकेत सालेगु ज्याभःयात कुतिमला धाइ ।

बा कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ (राजभाइ) व मां पवन कुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७६ थिंलाथ्व १० कुन्हु येँया चिकंअतः त्वालय् साहित्यकार भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठं स्कूलजीवनया इलंनिसें थीथी नेपालभाषा साहित्यया ज्याझ्वलय् ब्वति कया सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्‌कःया न्हापां पिदंगु च्वखँ द्यःया प्रतिनिधित्व द्यः पाःलाः (धर्मोदय, दँ १ ल्याः ५, ६, ७ ने.सं. १०९८, पौ १७–१८) खः । तर लिपा वय्‌कलं कुनातःगु दिवस, पियाच्वंम्ह न्हूगु फय् (ने.सं. ११०८, दँया मन्दः, दँ ८, ल्याः ७) थेंज्याःगु चिनाखँ च्वयाः थःगु च्वसा चिनाखँ पाखे नं न्ह्याकादिल ।

भाजु कुन्दनप्रसाद श्रेष्ठ छम्ह बहुप्रतिभाशाली च्वमि खः । वय्‌कलं च्वखँ, चिनाखँया नापनापं समालोचना, जीवनी, नियात्रा, बौद्ध दर्शन आदि विषयय् नं थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्‌कलं कवयित्री प्रतिसरा साय्‌मिया स्वंगू कविता संग्रहया समिक्षा जिगु मिखाय् प्रतिसरा साय्‌मि (ने.सं. ११३९), कुनातःगु दिवस (ने.सं. ११३९) नांगु कविता संग्रह, फिसःया देशय् (ने.सं. ११४०) नांगु नियात्राया सफू, बुद्धवादया विशेषता (ने.सं. ११४०) बौद्ध दर्शननाप स्वापू दुगु सफू पिथनादिल । अनं लिपा छगू हे दँय् अर्थात् ने.सं. ११४१ य् वय्‌कलं स्वंगू समिक्षात्मक सफू जिगु मिखाय् प्रतिसरा साय्‌मि (परिवर्दति संस्करण), कवि पूर्ण वैद्यया स्वंगू सफू मुनाया समिक्षा गुरु दक्षिणा व ध्याचू व देय्‌या समसामयिक झाकात दुथ्याःगु कृति निबन्ध मुना सफू पिथनादिल । थुकथं भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठ छम्ह नःलीम्ह साहित्यकार खयाः नं निदँया दुने न्हय्‌गू सफू पिदंगु धयागु नेपालभाषाया निंतिं तसकं लय्ताःया खँ खः । थुकिया हे सिरपाः कथं वय्‌कःयात ने.सं. ११४२ दँय् नेपालभाषा परिषद्पाखें पूर्णहिरा सिरपाः देछाःगु दु ।

नेवाः समाज कुबेरयात उत्तर दिशाया रक्षक, धन सम्पत्ति, समृद्धिया चिंया रुपय्‌ कयातःगु दु । लक्ष्मीकुन्हु लक्ष्मी नापनाप वाया द्यःने जाकिचुंया धन कुबियाच्वंम्ह कुबेर दयेकाः पूजा याइ । कुबेरया निपा ल्हाः मध्ये छपा ल्हातं अंकुश व मेगु ल्हातं गदा ज्वनी । गबलें सिंहयात गयाः सँप्वाँय्‌ ज्वनाः त्याःगु आभास क्यनाः मेगु ल्हातं नवःचां हिरामोती ल्ह्वयाच्वंगु ब्वयातःगु दु । कुबेरयात यक्षकुलया जुजुया रुपय्‌ हिन्दू व बौद्ध नेवाःतय्‌सं विश्वास यानातःगु दु ।

भिक्षु कुमार काश्यपया जन्म ने.सं. १०४८ य्‌तानसेन, पाल्पाय् अबु सन्तमान शाक्य व मां तेजलक्ष्मी शाक्यया कोखं जूगु खः । ने.सं. १०६२ य् कुशीनगरय् ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायकत्वय् प्रव्रज्या ग्रहण यानाबिज्याःम्ह वसपोलं श्रीलंकाया महामितन्द परिवेणय् त्रिपिटकाचार्य उपाधि हासिल यानाबिज्याःगु दु । नेपालय् आनन्दकुटी विद्यापीठय् तःदँ तक सेवारत जुयाबिज्याःम्ह वसपोलयात भारतं विद्यालंकार, म्यानमार सरकारं अग्गमहासद्धम्मजोतिक उपाधिं विभूषित याःगु दु । नेपाःया बुद्ध शासन धस्वाकेत आपालं योगदान दुम्ह वसपोलं नेपालभाषां आपालं बौद्ध च्वसु, सफू पिथनाबिज्याःगु दु । अखिल नेपाल भिक्षु महासंघय् वसपोल संघ उपनायक तक जुयाबिज्याःगु दु । वसपोलया कृति थथे दु – गौतम बुद्ध, बुद्ध धर्म व संघ, आलवक सुत्र, बुद्धया अर्थनीति, गृही प्रतिपति, दशपारमिता, गृहस्थ धर्म आदि ।

वय्‌कःया दशपारमिता सफू तसकं लोकंह्वाःगु सफू खःसा थ्व सफू तःगू संस्करणय् प्रकाशित जुइधुंकूगु दु । ने.सं. ११३१ स वसपोल दिवंगत जुल ।

महाद्यः व पार्वतीया तःधिकःम्ह काय कार्तिकेयया मेगु नां कुमार खः । चन्द्रमासया तिथि कथं तछलाथ्व षष्ठीकुन्हु सिथिनखः हनिगु नेवाःतय् परम्परा खः । थ्व हे सिथिनखःया झ्वलय् कुमारया धलिं लुइगु (न्हवं)या लिसें पुजा यायेगु चलन दु । येँया न्हूघलय् कुमारया द्यःछेँ दु । थ्व सिथिद्यः सिँयाम्ह खः । द्यःछेँया न्ह्यःने च्वंगु कुमारमण्डपय् तछलाथ्व तृतीयाकुन्हु बहनी थसिया नेमकुल व पाःलाःपिं (श्रेष्ठ थरयापिं) पाखें पुजा यानाः धलिं लुइगु (न्हवं) ज्या क्वचायेकी । चौथीकुन्हु नेमकुलपाखें लंपुं छायेगु ज्या सिथिनखःया बहनी तक क्वचायेकी । व हे बहनी द्यःछेँया क्वय्च्वंगु देवफल्चाय् आचाजु व राजोपाध्यायं होमया लिसें आठ कर्मया ज्या क्वचायेकाः द्यःयात वसः व तिसां तीकाः पुजा याइ । कन्हय्कुन्हु सुथय् सकल नेवाःतसें कुमार द्यःयात सिथिद्यः कथं माय्, मू, कःसूया वःया लिसें चतांमरि तयाः पुजा याइ । थःपिनि नं वः तयाः भ्वय् नइ । न्हापान्हापा सप्तमिकुन्हु फल्चाय् तयेधुंकाः खतय् ज्यापु समुदायया छम्ह मनू च्वनाःलि खःयात ल्ह्वनाः अट्कोनारायणय् यंकीगु खः । अन बलम्बुयापिंसं बाजं थानाः पुजा बीधुंकाः न्हूघः, लगं, ब्रम्हत्वाः, ह्यूमत, कोहिति, भिंद्यःत्वाः, मरु, देशय्मरुझ्याः, त्यंगः, वास्याःद्यः, असं, जनबहाः, वंघः जुयाः हनुमानध्वाखाय् थ्यंकाः तलेजुया पुजा फयाः हानं अट्कोनारायण जुयाः न्हूघःया द्यःछेँय् थ्यंकाः जात्रा क्वचायेकीगु खः । आः पुजाय् सहभागि जुइपिं व खः क्वबीपिं मदयाः द्यःछेँया क्वसं खतय् द्यः ब्वयाः जात्रा समापन यानाच्वंगु दु । नेवाःतय् देपुजाया तिथिमिति ल्वःमंपिंसं थुगु हे दिनयात देपुजाया दिन नालाः देपुजा हनेगु नं यानाच्वंगु दु । दच्छिया दुने मदुपिं छेँजःया लुमंतिइ सद्गतिया कामना यासें १०८ प्वाः देवा च्याकेगुया लिसें मुद्दा मामिलाय् फैसला मजुया च्वंसा, परदेश वनाच्वंपि सुंनाप स्वापू मदयाच्वंसा व ल्वचं फायेकेत नं थ्व सिथिद्यःयात ताःहाकःगु इताः च्याकाः पुजा यायेगु चलन अझं दनि ।

च्वमि सम्पादक कुमारधर शर्मा ज्ञानी’या जन्म वि.सं. १९९८ जेठ १२ गते यलय् बौ चक्रधर शर्मा आचार्य व मां चक्रेश्वरीदेवी (रमावाणीदेवी) शर्माया कोखं जूगु खः । दकलय् न्हापां संस्कृत भाषां लिच्छवि शिलालेख (वि.सं.२००९)या प्रकाशन यानादीम्ह वय्‌कलं थीथी धार्मिक ग्रन्थत नेपालभाषां अनुवाद यानाः प्रकाशन यानादीगु दु । वय्‌कलं खस नेपालीं भावानुवाद सहित शिवरात्री पर्वकथा (ने.सं. १०९७), गीतगोविन्द म्ये (वि.सं. २०५६) अनुवाद व सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । अथेहे शुक्र–गंगा–दशरथ–धर्म (ने.सं. ११०८) पिथनादीगु दु । थीथी स्तोत्र ग्रन्थत नं पिथनादीधुंकूम्ह वय्‌कलं स्थानीय कथं तःगू सम्मान व सिरपाः लःल्हाना कयादीधुंकूगु दु ।

कुमारी द्यःयात देय्‌या रक्षक, शुभ लक्षण द्यः कथं पुज्याइ । नेपाः गालय्‌ नेवाः बस्ती दुने गणेद्यः थापना याःथें कुमारी द्यः नं थापना यानाः पुज्याना वयाच्वंगु दु । त्वाः त्वाः पतिकं थःथःगु लागाय्‌ प्यकुंलाःगु गालय्‌ ख्येँय्‌ बांलूगु ल्वहं बछि थुनातःगु दइ, उगु ल्वहंयात कुमारी द्यः व कुमारीगाः नं धाइ । थज्याःगु ल्वहं छगः निसें गुंगः तक खनेदु । न्यागः ल्वहं थुनातल धाःसा पञ्चकुमारी धायेगु याइ । मरुइ भौक्यब, कोपरा क्यब व महाबतिइ प्यम्ह थथे कुमारीगालय्‌ कुमारी थापना यानातःगु दु । क्वंसिमा क्वय्‌ कुमारी बाय्‌ च्वनाच्वंगु दइ धयागु नेवाःतय्‌गु मौलिक परम्परा कथं क्वंसिमायात कुमारी द्यः धकाः पुज्यायेगु जक मखु, ल्वहंग्वारा स्वनाः पुज्याना वयाच्वंगु दु ।

महायानी व बज्रयानी बौद्ध परम्पराय्‌ कुमारीयात बज्रदेवी, बज्रजोगिनी, आदिस्त्री शक्तिदेवी कथं पुज्याइ । बज्रयानीतय्‌स. कुमारीयात काय (म्ह), वाक (बोलि) व चित्त (आत्मा)या आत्मसम्मिश्रण धायेगु याइ । बौद्धतय्‌सं ततःधंगु पुजा, जन्मनिसें मृत्यु संस्कारतक कुमारी पुज्यायेगु याइ ।

कुमारीयात सद्यः, हिन्दूतय्‌सं तलेजु भवानी भाःपी । स्वनिगःया लाय्‌कूया कुमारीपिं तलेजु भवानीया प्रतीक खः । ह्याउँख्वाःम्ह कुमारी द्यःया बाहां म्हय्‌खा खः । थीथी गंप्याखं, द्यःप्याखनय्‌ कुमारीयात कौमारी कथं पुज्याइ । कुमारीया म्हय्‌ अष्टमातृका गण (अजिमापिं) बिज्यानाच्वंगु दु धाइ । येँयाःबलय्‌ पिदनीगु किलागःया दीप्याखनय्‌ कुमारीं दैत्ययात क्वःथइ । श्वेतकालीया म्ह्याय्‌ कुमारीया मतिनामि दैत्यराजं अन्याय, अत्याचार याःगुलिं अजिमापिंसं कुमारीयात शक्ति बिल । श्वेतकालिं पाल्हातय्‌ थ्वँ दयेकाः त्वंकाः कुमारीयात स्याकेबिल । थथे देय्‌ व जनताया निंतिं थः मतिनामि स्यानाः ब्याहा मयासे कुमारी जुयाच्वंगु किंवदन्ती नं न्यनेदु । १३ गू शदीनिसें बहाबहिलिइ मिसामचायात कुमारी द्यः कथं पुज्याना वयाच्वंगु सीदु । नेवाः समाजय्‌ जा नकेधुंसांनिसें इहि मयाःतले मिसामस्तय्‌त प्राचीनकालंनिसें पुज्याना वयाच्वंगु दु । स्वनिगलय्‌ येँ, यल, ख्वप, लाय्‌कू व बहाबहिलिइ शाक्य बज्राचार्यया म्ह्याय्‌मस्तय्‌त कुमारी द्यः कथं थापना याना वयाच्वंगु दु ।

तलेजु भवानीया रुपय्‌ ख्वपय्‌ जगज्योति मल्लं यलय्‌ सिद्धिनरसिंह मल्लं व येँय्‌ अमर मल्लं कुमारी थापना याःगु धाइ । येँय्‌ बसन्तपुरय्‌ थःगु राज्यभोग अप्वयेकेत जुजु जयप्रकाश मल्लं कलात्मक कुमारी छेँ दयेकाः कुमारी थापना यानाः येँयाःबलय्‌ कुमारी खः सालेगु नं यात । ख्वपय्‌ लाय्‌कू कुमारी, एकान्त कुमारी, यलय्‌ लाय्‌कू कुमारी, बुंग कुमारी, पुञ्चली व लेले कुमारी, येँय्‌ लाय्‌कू कुमारी, किलागलय्‌ वनेमा कुमारी —ज्यापु जातियाम्ह), तानाबहालय्‌ भगवती रुपी कुमारी (ज्यापु जातियाम्ह), चाबही कुमारी, तोखा कुमारी, क्वाःबहाः व मूबहाःयाम्ह पुलांम्ह कुमारी धाइ ।

येँया लाय्‌कू कुमारी म्हं मफुत धाःसा मूबहाः व क्वाःबहाःया कुमारी पुज्यायेमाः । सकल कुमारीपिंत न्हिंन्हिं सुथय्‌ नित्यपूजा याइ । येँया लाय्‌कूया राष्ट्र कुमारीयात राजेपाध्यायतय्‌सं हिन्दू परम्परां व आचाःजुतय्‌सं कुमारीयात आगमय्‌ तयाः नित्य पुज्याइ । अथे हे यंलाथ्व द्वादशीकुन्हु मोहनिया स्याक्वत्याक्व व चालंकुन्हु तलेजुया मू चुकय्‌ यंकाः तान्त्रिक पुजा याइ । जन्माःद्यःया न्हवं, गुंपुन्हिया क्वाति फ्वयेत व मिलापुन्हिकुन्हु चांगु नारायणया जात्राय्‌ हनुमानध्वाखाय्‌, घोडेजात्राय्‌, पचली भैरव जात्राय्‌ कुमारी मदयेकं मगाः । ख्वपय्‌ बिस्काः जात्राय्‌, यलय्‌ बुंगद्यःया भोटो क्यनीगु जात्राय्‌ कुमारी मदयेकं मगाः । भ्वँतया चण्डेश्वरीयात व येँया मय्‌ति अजिमायात नं कुमारी कथं पुज्याइ । दँय्‌दसं भ्वँतय्‌ व येँय्‌ बालकुमारीइ कुमारी पुजा धकाः मिसामस्तय्‌त पुज्याना वयाच्वंगु दु । गुम्ह गुम्हसिनं बुदिंबलय्‌ छम्ह निसें तःम्ह बिजोर कथं मिसामचायात कुमारी कथं पुज्यानाच्वंगु दु ।

अथेहे मोहनिबलय्‌ आगमय्‌ आगंद्यः पुज्याये न्ह्यः थः म्ह्याय्‌मस्तय्‌त कुमारी कथं पुज्याइ । श्राद्धबलय्‌ भिनामस्तय्‌ म्ह्याय्‌मस्तय्‌त कुमारी कथं पुज्यायेगु चलन नं दु । थीथी नखःचखः, येँयाःबलय्‌ गातिलाः धकाः बसुन्धरादेवीया धलं दनेबलय्‌ द्यःया स्वपाः ख्वाः मध्ये छपाः कुमारी व कन्हय्‌कुन्हु नं फ्यनेत कुमारी पुज्याइ । सुनानं म्हुतुं हि ल्ह्वल, न्हासं हि वयेगु मदित धायेवं कुमारीया दोष धकाः कुमारी पुज्याइ । कुमारी पुजाय्‌ ह्याउँकापः, ह्याउँगु पुरि, ह्याउँ सिन्हः, ह्याउँगु स्वां, हँय्‌ख्येँय्‌, समय्‌बजि धाला तयाः पुज्याइ । गं प्याखनय्‌ कुमारीयात झ्यालं हँय्‌ ब्वयेकाः हयेगु चलन दु ।