बौ पद्मनारायण मानन्धर व मां इन्द्रमाया मानन्धरया क्वखं ने.सं १०५५ यंला (वि.सं. १९९२ भाद्र १४ गते) येँ, झोछेँया न्हूसाः त्वालय् चिनाखँ व च्वखँ च्वमि भाजु कृष्णप्रसाद मानन्धर ‘लुम्बि’या जन्म जूगु खः । एस.एल.सी तक ब्वनेज्या यानादीम्ह भाजु लुम्बिं नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् थःगु साहित्यिक पलाः चिनाखँ पाखें न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया न्हापांगु कृति सिद्धिचरणयात जिगु खँ चिनाखँ नेपाल पत्रिका, ६७ इ पिदंगु खः । आपाः धया थें वय्कःया कविताय् थः दुनेया उसिंमसिं दनाच्वंगु असन्तोष व आक्रोशया भाव व्यक्त यानातःगु खनेदइ । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु झ्वलय् वय्कलं जीवनया लँपुइ (ने.सं.१११४) व आत्म–विलाप (ने.सं. १११५)नांगु निगू कविता संग्रह पिथनादीगु दु । थुकथं नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां ने.सं १११७ य् वय्कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।
चित्रकलाकार कृष्णबहादुर चित्रकारया जन्म ने.सं. १०३३ सिल्लाथ्वः एकादसि, सोमबारखुन्हु येँय् अबु तुलसि बहादुर चित्रकार व मां बुरुमाया चित्रकारया कोखं जूगु खः । च्वय्ब्वने सःम्ह वय्कलं राणाकालय् दरवारय् अङ्गलय् चित्र च्वयेगु, जुजुपिनिगु व्यक्तिगत चित्र च्वयेगु लिसें फोटोग्राफी आदि विषयय् ताःईतक ज्या यानादिल । वय्कः चित्रकारतय्गु नायः जुयाः नं ज्या यानादिल । परम्परागत चित्रकारी पेशाय् मदिक्क ७० दँतक ज्या यानादीम्ह वय्कलं पुंज्या, पौभाः च्वयेगु लिसें समसामयिक चित्रकलाय् लः रङ्ग, चिकं रङ्गया व्यक्तिचित्र, दृश्यचित्र, यक्व मूर्त चित्रकला, फोटोग्राफीया माध्यमं कलाकृतिया सिर्जना यानादीगु दु । वय्कःया ज्यायात कदर यासें २०५४ सालय् चन्द्र अमर सिरपाः द्यछाःगु खः । अथे हे पुं समाजं नं वय्कःयात सम्मान याःगु दु । वय्कःया स्वर्गारोहण ने.सं. १११९ यंलाथ्वः द्वादसि, बुधबारखुन्हु जूगु खः ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु कृष्णबहादुर शाही नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९८९ भाद्र २८ गते येँय् डिल्लीबजारय् जूगु खः । लिपा वय्कः धरानय् वनाः सिँज्या यानादिल । वय्कः धरानय् नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यायेगु ज्याया नापं चित्रकला व संगीतया क्षेत्रय् नं सक्रिय जुयादिल । वय्कलं धरानय् सरस्वति बाल अनाथ आश्रम चायेकादिल । उकिया सम्बद्र्धनय् न्ह्यचिलादिल । वय्कः २०६६ असारय् दिवंगत जुयादिल ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु कृष्णबहादुर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.२००७ कार्तिक २१ गते खः । कास्की जिल्लाय् नेवाः भाय् व नेवाः संस्कृतिया निंतिं छुं यायेमाः धयागु वय्कःया धारणा खः । थुकिया नितिं वय्कलं कास्की जिल्लाय् झीगु भाय् झीगु संस्कृति नांगु संस्था नीस्वनाः अनया नेवाः युवातय्त न्ह्यज्याकेगु ज्या न्ह्याकादिल ।
ने.सं १०७९ य् बौ बिष्णुकुमार बोडे तथा मां न्हुछेमाया बोडेया कोखं जन्म जूम्ह कृष्णभक्त बोडे थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया भाषिक साहित्यिक क्रियाकलापय् संलग्न जुयादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्कः विराट साहित्य सम्मेलन गुथिया निर्वतमान नायः व सल्लाहकार, नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठान मातृभाषा विभागया दुजः, याताजः नेपालभाषा साहित्य दबूया संस्थापक दुजः आदि जक मखुसे थः स्वय्म हे छम्ह स्रष्टा खः ।
नेपालभाषाया न्हूगु काव्य विधा हाइकुयात ब्वलंकेगु निंतिं वय्कलं आपालं मेहनत यानादीगु दु । थम्हं स्वयमं हे हाइकु च्वयाः ने.सं ११२२–११२६ दुने प्यंगू हाइकु संग्रह – जिगु लु, मिचलः, अजिस्वां व ह्याँउल स्वां पिकयादिलसा हाइकुया प्रचारप्रसार व मेपिंत नं हाइकु च्वकेबीगु नितिं, नेपालभाषाया हाइकुया जातः (ने.सं ११३६) व हाइकुया चाकः दुने (ने.सं ११२८) धकाः हाइकु सम्बन्धी सैद्धान्तिक जः ह्वलीगु सफूया नापं थौंया हाइगु सम्बन्धी थःगु दुष्टिकोण ब्वयातःगु जिगु मिखाय् थौंया हाइकु (ने.सं. ११२२) सफू पिकयाः हाइकु काव्य ब्वलंकेगु ज्याय् आपालं योगदान बियादिल ।
अथेहे नेपालभाषाया आधुनिक बाखंया विकासया नितिं बाखं दबू थेंज्याःगु संस्थाया संस्थापक दुजः जुयाः बाखं दबूयात प्रचारप्रसार यायेगुया नापं थम्हं नं कःघाये मफुगु ई (ने.सं ११२९), मक्वाःगु भुतू (ने.सं ११३५) थेंज्याःगु न्हूबाखं संग्रह पिकयाः नेपालभाषाया आधुनिक बाखंया विकासय् महत्वपूर्ण तिबः बियादिल । वय्कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप— जरिमैंया साखः लुमन्ति सिरपाः, लुभिन लुमन्ति नेपालभाषा सिरपाः आदि सिरपालं सम्मानित जुयादीगु दु ।
हुलाप्याखं कलाकार व हुलाप्याखं, नाटकनिर्देशक, कलाकार कृष्णभक्त महर्जन २०२३ सालय् अबु ज्ञानबहादुर महर्जन व मां दशमाया महर्जनया कोखं ललितपुर जिल्ला छम्पिइ जन्म जुयादीम्ह खः । थौंकन्हय् थेच्वय् च्वना च्वनादीम्ह वय्कलं इ.सं. १९९९ स जूगु च्याक्वःगु साउथ एशियन गेम्सय् प्याखं स्यनादीगुदु । श्रीकला नाट्य समूहया पलिस्था नायः, नासः दबूया न्वकू, राष्ट्रिय जन सांस्कृतिक महासंघया पुलांम्ह न्वकू, वाद्यशिरोमणी गणेशलाल संगीत प्रतिष्ठानया दुजः,नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रतिष्ठानया प्राज्ञ दुजः, आरोहण गुरुकूलया दुजः, अन्तर्राष्ट्रिय थिएटर एकेडेमीया दुजः, त्रिवेणी कल्चर सेन्टर, एशियन हिमालयन संगीत केन्द्र, नवदीप सास्कृतिक समाजनापं मेमेगु आपालं संस्थाय् च्वनाः कला विकास व विस्तारया निंतिं नेतृत्व नापं स्यनेज्या यानादीम्ह वय्कलं १६ गू ब्वनेकुथिइ हुलाप्याखं, प्याखं स्यनादीगु दु । अशेष मल्लया ‘बुद्ध र चण्डाल’ ‘युवती अपेरा’, मोदनाथ प्रश्रितया ‘कपिलवस्तु भगवान बुद्ध’ (दबूप्याखं) २०७१ सालय् प्रदीप ज्ञवालिं च्वयादीगु ‘कुमारी ब्याले नेपाल गाथा अपेरा’, धर्मरत्न त्रिशुलीया ‘सिद्धार्थया गृहत्याग’, ‘चण्डेश्वरी’, राजेशमान सिँहया ‘इन्जेक्सन’, ‘तःधिम्ह न्या चिधीम्ह न्या’ (चेतनामूलक नाटक) थें जाःगु आपालं प्याखं म्हितादीगु दुसा नेवाः व खस निगुलिं भासं यानाः २५ सिबें अप्वः दबू प्याखं, ख्याल निर्देशन यानादीगु दु ।प्रयाग संगीत महाविद्यालयपाखें भरत नाट्यम व कत्थक नृत्यय् संगीत प्रभाकर भाजु महर्जनं भारत व मेमेगु देसय्नापं यानाः ६ गू थिएटर वर्कसपय् ब्वति कयादीगु व अन्तर्राष्ट्रिय स्तरया ज्ञान कयादीगु दु ।
नेपाःया कला प्रवद्र्धनया निंतिं वय्कः हङकङ, जापान, फ्रान्स, बेल्जियम, डेनमार्क, स्पेन, मलेयिसा, चीन, बंगलादेश, पाकिस्तान, भारत भ्रमण यानादीगु दुसा भारतया चण्डिगढ, जलन्धर, बनारस, जयपुर, दिल्ली, आगरा, कोलकाता, मुम्बइ, कानपुर, बैंगलोर, गोवा, देहरादून, लखनऊ, गोरखपुर भ्रमण यानादीगु दु ।
वय्कलं खस नेपाली भाय्या पशुपतिप्रसाद, जात्रैजात्रा, आँखा, अन्तिम संस्कार, घनचक्कर, नीरफूल थें जाःगु ३० सिबें अप्वः संकिपा, चि–सकिपाय् अभिनय यानादीगु दुसा पटाचारा, कृषागौतमी, तुयूमति, वल वल फसि क्वाः, घोषक थें जाःगु ३० गुलिं मल्याक संकिपा म्हितादीगु दु । अक्षयकुमारया हिन्दी संकिपा ‘बेबी’इ म्हितादीम्ह वय्कलं भद्रगोल, ड्याडसन, डिठ्ठासाब, क्राइम पेट्रोल थें जाःगु ३५ गुलिं मल्याक टेलिसंकिपा नं म्हितादीगु दु ।
वय्कलं युनाइटेड स्कुल, सातदोबाटोपाखें “ The Most Initiative Teacher Award 2064”, वि.सं. २०६४ सालय् हे वयकलं स्यनादीगु हुलाप्याखनं अन्तर स्कुल नृत्य प्रतियोगिताय् न्हाप सिरपाः नापं आर्ट प्रिभेन्सन सेन्टर, चापागाउँया ग्वसालय् जिल्लास्तरीय म्ये व हुलाप्याखं कासाय् दकलय् बांलाःम्ह नृत्य निर्देशकया सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
कृष्णमान डंगोल नेपाःया संगीतलिसें नाट्यख्यःया छम्ह स्यल्लाःम्ह सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म यलया बरेगामय् ने.सं.१०४५ स जूगु खः । थ्वय्कः गोपाल डंगोल व लक्ष्मीदेबी डंगोलया याकःकाय् खः । थ्वय्कःया इहिपाः हिरादेबीनापं जूगु खःसा थ्वय्कःपिनि काय् निम्ह व म्ह्याय् छम्ह दु ।
यलया बारेगामय् बूम्ह जूसां लिपा थ्वय्कः मचाबलय् हे सकल छेँजः नक्सालय् च्वंवंगुलिं अन हे ब्वलन । न्हय्दँ च्यादँया मचा इलंनिसें अबुया ल्यू ल्यू भजनकीर्तनय् जुयाः व दबू प्याखंया प्रभावं संगीतपाखे थ्वय्कः धेचुल । गुरु लक्ष्मीनारायणपाखें शास्त्रीय संगीत सयेकाः आधुनिक व शास्त्रीय संगीतय् पारंगत जुयादिल। रेडियो नेपालय् म्ये हालेगु हे झ्वलय् वि.सं २०१६ सालय् कलकत्ताय् वना निपु खसम्ये रेकर्ड यानादिल । अले ‘हे साइली हेरन कोइली डाक्दछे वनभित्र लुक्दै’ म्ये तसकं लोकंह्वात । थ्वय्कलं दबू प्याखनय् नं संगीत तयादीगु दु ।
रेडियो नेपालय् झायेधुंकाः मेमेगु म्येलिसें नेवाःम्येत रेकर्ड यायेगु नं ज्या यानादिल । वालय् छकः वइगु फूलबारी कार्यक्रमया निंतिं नेवाःम्ये तयार यायेत आपालं म्येहालामिपिन्त थ्वय्कलं ह्वःताः बियादिल । नेवाःम्ये ख्यलय् थ्वय्कः व म्येच्वमि विष्णु जल्मिलिसेंं सांगीतिक स्वापू व म्येचाः ‘लाय्लामा’या हुनिं गुबलें हुइ मफैगु नां जुयाब्यूगु दु । ने.सं. ११०६ स पिदंगु थ्वय्कःपिनिगु म्येचाः ‘लाय्लामा’ उगु बखत तसकं चूगु म्येचाः खः । नेवाःपहःया संगीत अले नेवाःतय् ल्हानाभाय्या खँग्वःत दूगु थ्वय्कःपिनिगु म्येत तसकं हे लोकंह्वाः । थ्वय्कलं नेवाः व खसभासय् यानाः लोक, आधुनिक भजनत व मेमगु विधाय् थ्यं मथ्यं झिंछसःपु म्ये सिर्जना यानादीगु दु । म्येचालय् पिदंगु व पिमदंगु नापं यायेबलय् नेवाःम्ये सत्यासिबें अप्वः दइ । वय्कःया ‘लाय्लामा’ ६ ब्वतक, ‘ग्वय्स्वांमाः’ ३ ब्वतक, ‘वामिया दबू’, ‘बुद्ध भजनमाला’, ‘लिसवाः’ (पासा पुचः अमेरिका), ‘दँ दँ सकलें दँ’, ‘मांया माया’ म्येचाः पिदंगुया लिसें मेमेगु म्येचालय् नं म्ये पिदनाच्वंगु दु ।
आपालं सिरपाः, सम्मान व पदवीलिसें भक्ति शिरोमणि उपाधिं छाय्पिया तःम्ह थ्वय्कलं प्याखं, संकिपाय् नं संगीत तयादीगु दु । न्हापा थ्वय्कलं दबू प्याखनय् मिजं जक मखु मिसा जुयाः नं म्हितादीगु दु । थ्वय्कलं शाही जंगी अड्डापाखें शाही सेनाया संगीत निर्देशक जुयाः सेनाया निंतिं संगीत ख्यलय् तःधंगु गुण यानादीगु दु । नेवाः व खस संगीत ख्यलय् थःगु योगदानया हुनिं सदां लुमना च्वनीम्ह थ्वय्कः ने.सं. ११२५ गुंलाथ्वः पारु, सनिबारखुन्हु मदुगु खः ।