कलाकार केके कर्माचार्यया जन्म ने.सं. १०६८ चिल्लाथ्वः दसमि, सनिबारखुन्हु येँया डल्लुइ बौ भीम बहादुर कर्माचार्य व मां तुलसीमाया कर्मचार्यया कोखं जूगु खः । नेपाःया हुलाक टिकट डिजाइनय् नांजाःम्ह भाजु केके कर्माचार्यया पूवंगु नां कान्छाकुमार कर्माचार्य खः । नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानया प्राज्ञ सभासद, नेपाल ललितकला प्रज्ञाप्रतिष्ठानया सदस्य सचिव जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं भारत, जर्मनी, दक्षिण कोरिया बंगलादेश, जापानय् थःगु कला ब्वज्या यानादी धुंकूगु दु । वय्कलं डिजाइन यानादीगु प्यसःगुलिं मल्याक हुलाक टिकट पिहां वयेधुंकूगु दु ।
गोरखा दक्षिण बाहु (२०४३), श्री ५ वीरेन्द्र स्वर्ण जन्मोत्सव पदक (२०५२), श्री ५ वीरेन्द्र राज्यारोहण रजत महोत्सव पदक (२०५३), श्री ५ वीरेन्द्र राज्यारोहण रजत महोत्सव नागरिक मूल समिति पदक (२०५३), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (२०५४), वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक (२०५८) पाखें विभूषित जुइधुंकूम्ह वय्कःयात त्रिमूति सम्मान, जनमत सम्मान नं लःल्हाये धुंकूगु दु ।
पत्रकार केके मानन्धर (कृष्णकाजी)या जन्म अबु न्हुछेमान मानन्धर व मां विकुमाया मानन्धरया कोखं वि.सं २०३७ भदौ ५ गते कृष्णाष्टमी कुन्हु थिमिइ जूगु खः । वि.सं. २०६३ सालय् सगरमाथा टेलिभिजनं पत्र–कारिता सुरु यानादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् इमेज च्यानलय् नेपालभाषा समाचार प्रस्तोता जुया च्वनादीगु दु । लहना वाःपौया संस्थापक सम्पादक नं जुयादीधुंकूम्ह वय्कः थेम्मृङ लय्पौया निर्देशक नं जुयादीगु दु ।
जुजु पृथ्वीनारायण शाहं किपुलिइ हःताः याःगु विषययात कयाः दयेकूगु कीर्तिपुर दि लिजेन्ड अफ कीर्तिलक्ष्मी संकिपाय् वय्कलं कला निर्देशनया लिसें, पटकथा व संवाद लेखनया भूमिका म्हितादीगु दु । अथेहे नेवाःत सँदेशय् वनीगु विषयय् दयेकाच्वंगु च्वापु फय्बहुभाषी संकिपाय् नं वय्कः आवद्ध जुयाच्वनादीगु दु । लिसें वय्कलं तःगू भिडियो डकुमेन्ट्री दयेकादीगु दु ।
नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया महासचिव जुयाच्वनादीम्ह वय्कः केन्द्रीय मानन्धर संघया केन्द्रीय सदस्य, भिंछेँमूलाँ टोल सुधार समितिया अध्यक्ष नं खः । नेपालभाषा सञ्चार ख्यलय् व सामाजिक सेवाय् योगदान यानादीगुलिं वय्कःयात न्हापांगु पलाः, मध्यपुर सञ्चार, सगरमाथा टेलिभिजन आदि पाखें सम्मान यायेधुंकूगु दु ।
केदार सितुया नामं नेपालभाषाया ख्यलय् नांजाःम्ह च्वमि केदारप्रसाद श्रेष्ठया जन्म मां दिलमाया व बौ रामप्रसाद श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०८२ इ यलया लुंहिटी चालाछेँ त्वालय् जूगु खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकाः थीथी साहित्य सम्मेलनय् तःगू सिरपाः त्याकादीम्ह थ्वय्कःया न्हापां प्रकाशित जूगु च्वसु तत्कालिन नीलः (ने.सं ११०२ : १) पत्रिकाय् पिदंगु आयतन नांगु कविता खः । नेपालभाषाया ख्यलय् थ्वय्कःया च्वसा — कविता, हाइकु, बाखं, चीबाखं व उपन्यास ख्यलय् न्ह्याःगु दुसा बाखं विधाय् थ्वय्कःया स्वंगू सफू — धकं धयाव (ने.सं. ११०३), ख्वाःपाःत (ने.सं. ११३०) व घाःत स्याःमचाःगु (ने.सं. ११३५) पिदंगु दु । अथेहे उपन्यास विधाय् नं ल्हाः न्ह्याःम्ह थ्वय्कलं निगू उपन्यास स्वम्हम्ह मनू (ने.सं. १११२) व तथागत (ने.सं. ११३५) पिकयादीगु दु ।
थ्वय्कः फ्रायडया यौनमनोविज्ञानयात नेपालभाषाया बाखनय् दुतिनाः नेपालभाषाया मनोवैज्ञानिक बाखंयात अझ न्ह्यज्याकादीम्ह, बाखनय् परम्परागत संरचनाया थासय् न्यूनतम संबाद, वातावरण, पात्र, बाखंचु दुथ्याकाः स्वच्छन्दरुपं बाखं च्वयाः पाठकपिंत प्रभाव लाकेफुम्ह बाखंच्वमि खः । थ्वय्कःया बाखंयात कवितात्मक बाखं नं धायेगु याः । थ्वय्कःया थज्याःगु बाखंया कारणं नेपालभाषा परिषद्ं थ्वय्कःयात ने.सं ११४२ या केशवलाल सिरपाः देछाःगु दु ।
देशय् विद्यमान आर्थिक, राजनैतिक विकृति विसंगति, व्यथिति आदियात आत्म प्रलापया शैली एकनासं थःगु नुगः खँ प्वंके थें यानाः प्वंकातःगु स्वम्ह मनू उपन्यासं नेपालभाषाय् सीदयेक उत्तरआधुनिकवादया लहर दुहांवयेधुंकूगु खँयात नं स्पष्ट यानाब्यूगु दु । थौं साहित्यया छुं नं विधा थथे हे जुइमाः धैगु निश्चित नियम मदयेधुंकल धैगु क्यनाब्यूगु दु । थःगु लजगाः बाहेक पत्रकारिताया ख्यलय् नं ज्या यानादीम्ह केदार सितुजुं बाखं उपन्यासया सफू पिकायेगु बाहेक आखे नांगु पत्रिका नं सम्पादन यानादीगु दु ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु केदारनाथ कायस्थ नं छम्ह खः । वय्कः बि.सं.२०१८ साल मंसीर २० गते जन्म जूगु खः । वय्कलं नेवाः खलः कास्कीया महासचिव जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु जुल । वय्कः कास्की नेवाः छेँ निर्माण निरिक्षण समितिया दुजः नं जुयादी ।
बौ दामोदरनाथ न्यौपाने व मां सुमित्रा न्यौपानेया क्वखं येँया न्ह्योखा त्वालय् ने.सं. १०४८ (वि.सं. १९८४ मार्ग १४) य् निबन्धकार केदारनाथ न्यौपानेया जन्म जूगु खः । वय्कःया मेगु नां राम खः । नेपालभाषा न्यौपानेजुया थःगु मांभाय् मखुसां नेपालभाषां च्वसु च्वइपिं विभाषीया दथुइ वय्कः नं छम्ह खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् भाजु न्यौपानेया न्हापांगु च्वसु नेपाल पत्रिकाय् ने.सं. १०६३ इ पिदंगु संरक्षक, शिक्षक व विद्यार्थीतय् पारस्परिक सम्बन्ध खः ।
छम्ह विभाषी जुयाः नं च्वसापासाया सेक्रेटरी जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु न्यौपानेया नेपालभाषाय् बिस्कंगु योगदान दु । कन्या मन्दिर माध्यामिक विद्यालयया संस्थापक तथा प्रधानाध्यापक भाजु न्यौपानेया न्हापांगु सफू केहेँयात पति ने.सं. १०७२य् पिदंगु खःसा वय्कलं च्वयादीगु झिंप्यपु च्वसु मुनाः झी फुक्कं स्वतन्त्र नांगु सफू भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठजुं ने.सं. ११३८ बछलाथ्व १० कुन्हु पिथनादीगु खः । नेपालभाषा थःगु मांभाय् मखयां नं थ्वय्कलं कन्या मन्दिर माध्यामिक विद्यालयय् नेपालभाषा ब्वंकेगु व्यवस्था यानाः नेपालभाषा थपू यायेगुली बस्कंगु योगदान बियादीगु दु । थज्याःगु हे नेपालभाषाया ख्यलय् बिस्कंगु लुमन्ति त्वःताः ने.स. १०९१ (वि.स. २०२८ असोज १८) य् वय्कः दिवंगत जुयादिल ।
ने.सं. १०३५ य् सिन्धुपाल्चोक जिल्लाय् अबु सूर्यमान श्रेष्ठ व मां पद्मकुमारी श्रेष्ठया कोखं जन्म जुयादीम्ह केदारमान ‘व्यथित’ राजनीति व साहित्यिक जीवन नितां नाप नापं न्ह्याकादीम्ह व्यक्तित्व खः । निर्भिक व स्पष्टवादी व्यक्तिया रुपं प्रसिद्धम्ह थ्वय्कःयात राजनैतिक क्रियाकलापं मन्त्रीया पदय् तकं थ्यंकलसा साहित्यिक क्रियाकलापं राजकिय प्रज्ञाप्रतिष्ठानया कुलपति तकं जुइके बिल । भारतीय स्वतन्त्र आन्दोलनं प्रेरित जुयाः नेपालय् राणा विरोधी आन्दोलनय् सरिक जुयादीम्ह कवि व्यथित’ १९९७ सालया राजनैतिककाण्डय् जेलय् नं लात । जेलयात हे साहित्य साधनागार यानादीपिं अन हे जेलय् लाःपिं कवि चित्तधर हृदय, सिद्धिचरणपिनिगु उत्प्रेरणां व्यथितं’ नं च्वसा न्ह्याकादिल । थनंनिसें हे व्यथित’या कवि जीवन निरन्तररुपं न्ह्यानांवन । जेलय् हे वय्कलं अभिसारणी, प्रतिक्षा (ने.सं १०६६), दीवस चित्र (ने.सं १०६७), ख्वबिं प्याःगु म्ये (ने.सं १०६७) थेंज्याःगु छाँयावादी रहस्यवादी काव्यया रचना यानादिल । थुपिं सफू मध्ये वय्कलं दकलय् न्हापां च्वःगु काव्य अभिसारनी धासाः जेलया नैराश्यं हीमी चाःम्ह व्यथितं’ अन जेलय् हे छ्वयेका छ्वयादिलसा मेगु सफू जेलं पिहां झायेधुंकाः प्रकाशित यानादिल । अनं निसें थ्वय्कलं थःगु नांया ल्यूने व्यथित’ उपनां घानादीगु खः । थबलय् पिदंगु थ्वय्कःया सफू मध्ये ख्वबिं प्याःगु म्ये सफूयात नेपालभाषाया छगू उत्कृष्ट काव्य धकाः तत्कालिन धर्मोदय सभां धर्मोदय पुरस्कार नं प्रदान यात ।
ल्याय्म्हगु इलय् परिवारनाप बायाः कठोर जेल जीवन हनेमाःम्ह व्यथितया विरह, वेदना अन्तर्मुखी प्रवृति हे थ्वय्कःया जेलकालिन काव्यया विशेषता जूगु दु । लिपा ने.सं १०७० अर्थात् प्रजात्रन्त्र पश्चात् व्यथित’या मेगु काव्य छ्वास पिदन । नीगुपु कविताया संग्रह थ्व छ्वास काव्यं नेपालभाषाया काव्य प्रवाहलय् विषयगत रुपं, वैचारिक रुपं अझ शिल्पगत रुपं छगू तःधंगु ह्यूपाः हलचल हयाबिल । थ्वहे छ्वास काव्यं निसें नेपालभाषाय् नं पाश्चात्य काव्यय् प्रचलित सनेट कथंया काव्य दुतिनसा आत्मकेन्द्रित अन्तर्मुखि प्रवृतिया थासय् बर्हिमुखी प्रवृति, वैयक्तिकताया थासय् नेपालभाषाय् समष्टियात कय्च्यानाः समाज, मानवता व यर्थाथता थेंज्याःगु व्यापक व वृहत विषय ज्वनाः काव्य रचना यायेगु परम्पराया नी जुल । नापं तप्यंक हे क्रान्तिकारी नारा बियाः समाजय् क्रान्तिकारी परिवर्तनया निंतिं संघर्ष, विद्रोह व आवश्यकतायात नेपाली जनमानसय् ध्वाथुइके बीगु व हे भावसंचार यायेगु ज्या जुल । थ्व नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू प्रयोग जक मजुसे प्रवाहया रुपय् न्ह्यानावन । थ्वहे कथं थ्व छ्वास कविता संग्रहयात नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् छगू न्हूगु प्रयोग कथं कयाः च्वसापासां श्रेष्ठ सिरपाः न्हापांखुसी देछाःगु खः ।
यल, पिम्बहाःया भाजु रत्नलाल व मय्जु हरिदेवीया काय्मचा केदारलाल सन् १९३८ स बूगु खः । थ्वयकलं सन् १९६०स भारतया इलाहावाद विश्वविद्यालयपाखें भौतिकशास्त्रय् स्नातकोत्तर क्वचायेका दीगु खः । लिपा सन् १९६७ स क्वीनसलाय्ण्ड, अष्टे«लियापाखें वायुमण्डलीय भौतिकशास्त्र विधाय् विद्यावारिधि उपाधि कयादीगु खः । थ्वय्कः नेपालय् भौतिकशास्त्रया ख्यलय् अध्ययन, अनुसन्धानया ज्याय् तःदँ तक विशेषज्ञकथं ग्वहालि याना वयाच्वंम्ह खः ।
बौ शिवप्रसाद कायष्ठ व मां कंकलादेवी कायष्ठया क्वखं ने.सं. १०७० स ख्वपया खौमा त्वालय् उपन्यास च्वमि भाजु केवलप्रसाद कायष्ठया जन्म जूगु खः । प्रगतिशील बिचाः कःघानाः नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत तःदँ न्ह्यवनिसें थःत फ्यानाझाःम्ह केवलप्रसाद कायष्ठ थःगु साहित्यिक सिर्जना मार्फत् समाजय् ब्वलना वयाच्वंगु अन्याः, अत्याः व शोषण न्ह्यब्वयाः थुकियात न्हकांछ्वयेमफुतले संघर्ष दिकेमजिउ, न्ह्याकांतुं च्वनेमाः धयागु सन्देश बियादीम्ह च्वमि खः । थज्याःगु हे सन्देशं भय्बिउगु वय्कःया उपन्यास खः हिं प्याःगु सः (ने.सं. १०९७) । वय्कलं थ्व उपन्यास च्वयादीगु निदँ लिपा ने.सं. १०९९ स तिनि वय्कःयात श्रेष्ठ सिरपालं छाय्पिउगु खः ।
बौ पुष्परत्न शाक्य व मां रत्नकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ कछलागाः ४ येँया ओमबहालय् साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्यया जन्म जूगु खः । वय्कःया कुनां चेतना जूगुलिं केशरत्न शाक्य चेतना नं धायेगु याः । थ्वय्कः स्यस्यलाःगु खँत्वाः खँभाय् छ्यलाः समाजय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति व विकृतियात न्हिलाः व ध्याचू नकाः च्वखँ व बाखं च्वइम्ह छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । थथेहे न्हिलाः व ध्याचुलिं भय्बिउगु वय्कःया न्हापांगु च्वखँ स्वदेशी तरकारी नौलो कोसेली, नेपालभाषा विशेषांक ने.सं. ११०६ स पिदंगु खःसा सफूया रुपय् ल्वापा (ने.सं. १११९) नांगु हास्यव्यंग निबन्ध संग्रह पिदंगु दु । साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्य गथु पुचःया दुजः खःसा थ्वय्कलं ने.सं. १११० य् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्ध ब्वनाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
भाजु केशरमान ताम्रकार येँय् मरुत्वालय् बौ भिक्षुरत्न ताम्राकार व मां हेरादेवी ताम्राकारया कोखं ने.सं.१०७७ कछला थ्व ५ कुन्हु जन्म जूगु खः । वय्कलं छधाःप्याखं व बाखं च्वयादी । वय्कःया ने.सं.१०९३ य् सितु पत्रिकाया ल्याः ५१ य् थपाय्सकं बांला कि धयागु बाखं दकलय् न्हापां पिदंगु खः । वय्कलं मदिक्क नेपाः व अन्तराष्ट्रिय् पत्रपत्रिकाय् थीथी च्वसु च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्कःया पिदने धुंकूगु बाखं सफू थथे दु – मिफुति (ने.सं.१०९७), लागाय् जि (ने.सं.११००), जि विश्वासय् म्वाय् (ने.सं.११०३) ।
भाजु केशरमानजुया बाखनय् झीसं थौंया मभिं मनिंया विरोध, झीगु बांलाःगु परम्पराय् गौरव अले जनताय् आस्था व कन्हय्या उज्ज्वल भविष्य प्रतिया आस्था झीसं खंकेफु । त्रि.वि.वि. कीर्तिपूर क्याम्पसया लुखां पिदनीगु गं दँ पौ ल्याः २, जः ल्याः १० या सम्पादक, लिसें तिमिला खलः, बालाजु येँया संस्थापक व न्हापांम्ह नायः भाजु केशरमान ताम्राकर थौंकन्हय् अमेरिकाया सिकागोय् च्वनादी । वय्कःया हे कुतलं सिकागो नेवाः नांगु दँ पौ अमेरिकां दँय्दसं पिदनाच्वंगु दु । वय्कः उगु दँ पौया प्रधान सम्पादक खः । लिसें नेवाः अमेरिकन दबू, सिकागो अमेरिकाया सल्लाहकार नं खः ।