बौ पुष्परत्न शाक्य व मां रत्नकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ कछलागाः ४ येँया ओमबहालय् साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्यया जन्म जूगु खः । वय्कःया कुनां चेतना जूगुलिं केशरत्न शाक्य चेतना नं धायेगु याः । थ्वय्कः स्यस्यलाःगु खँत्वाः खँभाय् छ्यलाः समाजय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति व विकृतियात न्हिलाः व ध्याचू नकाः च्वखँ व बाखं च्वइम्ह छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । थथेहे न्हिलाः व ध्याचुलिं भय्बिउगु वय्कःया न्हापांगु च्वखँ स्वदेशी तरकारी नौलो कोसेली, नेपालभाषा विशेषांक ने.सं. ११०६ स पिदंगु खःसा सफूया रुपय् ल्वापा (ने.सं. १११९) नांगु हास्यव्यंग निबन्ध संग्रह पिदंगु दु । साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्य गथु पुचःया दुजः खःसा थ्वय्कलं ने.सं. १११० य् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्ध ब्वनाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
भाजु केशरमान ताम्रकार येँय् मरुत्वालय् बौ भिक्षुरत्न ताम्राकार व मां हेरादेवी ताम्राकारया कोखं ने.सं.१०७७ कछला थ्व ५ कुन्हु जन्म जूगु खः । वय्कलं छधाःप्याखं व बाखं च्वयादी । वय्कःया ने.सं.१०९३ य् सितु पत्रिकाया ल्याः ५१ य् थपाय्सकं बांला कि धयागु बाखं दकलय् न्हापां पिदंगु खः । वय्कलं मदिक्क नेपाः व अन्तराष्ट्रिय् पत्रपत्रिकाय् थीथी च्वसु च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्कःया पिदने धुंकूगु बाखं सफू थथे दु – मिफुति (ने.सं.१०९७), लागाय् जि (ने.सं.११००), जि विश्वासय् म्वाय् (ने.सं.११०३) ।
भाजु केशरमानजुया बाखनय् झीसं थौंया मभिं मनिंया विरोध, झीगु बांलाःगु परम्पराय् गौरव अले जनताय् आस्था व कन्हय्या उज्ज्वल भविष्य प्रतिया आस्था झीसं खंकेफु । त्रि.वि.वि. कीर्तिपूर क्याम्पसया लुखां पिदनीगु गं दँ पौ ल्याः २, जः ल्याः १० या सम्पादक, लिसें तिमिला खलः, बालाजु येँया संस्थापक व न्हापांम्ह नायः भाजु केशरमान ताम्राकर थौंकन्हय् अमेरिकाया सिकागोय् च्वनादी । वय्कःया हे कुतलं सिकागो नेवाः नांगु दँ पौ अमेरिकां दँय्दसं पिदनाच्वंगु दु । वय्कः उगु दँ पौया प्रधान सम्पादक खः । लिसें नेवाः अमेरिकन दबू, सिकागो अमेरिकाया सल्लाहकार नं खः ।
येँ, लगंया भाजु मोहनमान व मय्जु देवीलक्ष्मीया काय्मचा केशरमान सन् १९३६ स बूगु खः । संयुक्तराज्य अमेरिकाया मिचिगन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६२ स वनविज्ञान विधाय् स्नातकोत्तर क्वचायेकाः हानं १९७४ स साइरस् विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि क्वचायेकुगु खः । विशेष यानाः वन्यजन्तु अर्थशास्त्रया विज्ञ थ्वय्कलं राष्ट्रिय वन नीति, वन सर्भेक्षण, जलश्रोत ब्यवस्थापनया ख्यलय् अतिकं मूवंगु तिबः बियादिल । वय्कः ताःईतक सरकारी सेवाय् च्वनाः ज्या यानादिल ।
केशरलाल श्रेष्ठया जन्म १०४७ य् अबु जगतलाल श्रेष्ठ व मां बालकुमारी श्रेष्ठया कोखं येँया केलत्वालय् जूगु खः। वय्कःया अबु उगु इलय् नांजाःम्ह शिक्षक खः, गुम्ह माष्टर जगतसुन्दर मल्लया शिष्य खः । अशोकपाल नामं थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीम्ह केशरलाल श्रेष्ठं लिपा थःगु नां केशरलाल जक च्वयेगु यानादिल ।
केशरलालं प्रारम्भिक औपचारिक शिक्षा गुगुं नं स्कूलं कायेमखंसा वय्कलं अंग्रेजी भाषा सयकेगुली आपालं मेहेनत यानादिल । ‘First Book, Royal English Reader – Part 1–6’ सफू ब्वनाः अंग्रेजी सयेकादीम्ह वय्कलं उगु इलय् पिदनीगु फुक्क धैथें देशी/विदेशी अंग्रेजी पत्रिका ब्वनेगु यानाः अंग्रेजी भाषाया ज्ञान नापं आपालं न्हून्हूगु विषयया ज्ञान हासिल यानादिल । स्वाध्ययनं आपालं ज्ञान मुंकादीम्ह केशरलालजुं १९४५–५० तक भारतं पिदनीगु नेपाली कंग्रेसया नेपाल टुडे व मेमेगु पत्रपत्रिकाय् अशोक पालया नामं लेख पिथनादिल । प्रजातन्त्र लिपा उगु पत्रिकाया अफिस नेपालय् वयेधुंकाः वय्कलं व पत्रिकाय् थःगु लेखरचना व थः अजिं कनातःगु लोकबाखं नं पिथनेगु यानादिल । केशरलाल श्रेष्ठया नेपालभाषां पिदंगु न्हापांगु रचना भुतुचा (नेपाल २:९, ने.सं १०७३) नांगु बाखं खः । खय्तला वय्कःया बाखंया नापं निबन्ध नं पिदंगु दु, तर वय्कःया प्रमुख योगदान नेपाःया पुलां बाखं मुनाः सफू पिकायेगुली जूगु दु । थ्वहे कथं थ्वय्कलं नेपाःया गां गामय् चाःहिलाः पुलांपुलांगु म्येँ, बाखं, क्वाः मुंकाः सफू पिथनेगु यानादिल । अले थथे मुंकागु नेपाःया लोकसाहित्ययात नेपालय् जक लिकुंका तयेगु मयासे विश्वय् हे न्यंकेगु तातुनाः थःगु फुक्क धैथें सफू अंग्रेजी भाषां हे पिथनादिल । अझ मेपिंसं च्वयातःगु बांबांलाःगु सफू तकं अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः सफू पिथनेगु यानादिल । थुकथं थन अंग्रेजी भाय् सःपिं हे आपाः मदुनिबलय् नेपाःया लोकसाहित्ययात विश्वय् म्हसीकेबीगु निंतिं अंग्रेजी भाषां सफू पिथनेगु ज्या यानादीपिं नेपाःया न्हापांपिं लोकसाहित्यविद्पिं मध्ये केशरलाल श्रेष्ठजु नं छम्ह खः । वय्कःया अंग्रेजी भाषं पिदंगु नेपाःया लोकबाखं, उखान टुक्का तथा नेपाःया संस्कृति सम्बन्धी छुं सफू थुकथं दु –
– Lore and Legend of Nepal. – ई.सं 1961, थ्व सफूया खुगू संस्करणतक पिदंगु )
– The Seven Sisters and Other Nepalese Tales (ई.सं. 1967 थ्व सफूया स्वंगू संस्करणतक पिदंगु )
– Nepalese Customs and Manners (ई.स 1967 थ्व सफूया निगू संस्करणतक पिदंगु )
– Nepalese Fairy Tales. (ई.स 1978)
– Nepalese Book of Proverbs. (ई.स 1985)
– Nepalese Language, Folklore and Practices for Foreigners. (ई.सं. 1987)
– Lore and Legend of the Yeti. (ई.सं. 1988)
-An Encounter with the Yeti and Other Stories. (ई.सं 1990) आदि ।
थ्वय्कलं लोकसाहित्यया ख्यलय् बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप बैकुण्ठप्रसाद लाकौल सिरपाः समितिपाखें लाकौल सिरपाः देछाःगु दुसा थीथी संस्था पाखें नं थीथी सम्मान देछाःगु दु ।
येँ, असंया भाजु ज्योतिरत्न व वेटीलक्ष्मीया म्ह्याय्मचा केशरीलक्ष्मी सन १९४२ स बूम्ह खः । स्वां–सिमाया रोग विज्ञान ख्यःया विशेषज्ञ थ्वय्कलं नेपालय् दक्कलय् न्हापां वनस्पतिया ल्वय् विश्लेषण याइगु प्रयोगशाला विकास यानादिल । नेपालय् म्हुकंचा (च्याउ)या खेति यायेगु विधि विकास यानाः थुकिया ब्यवसायीकरण यायेगुली आपालं भूमिका म्हितादिल । थ्वय्कः विज्ञानया ख्यलय् दक्कलय् न्हापां विद्यावारिधि उपाधि काःम्ह नेपाःमि मिसा खः । वय्कः नेपालय् मिसा वैज्ञानिकपिनिगु छगू सञ्जाल नीस्वनेगुली न्ह्यलुवाः नं खः ।
केशव उदास जनसाधारण पाखें ख्वप देशं पिदंम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह ज्ञात कवि खः । वय्कलं थम्हं च्वयागु म्येय् ‘ल्हाकम्ह’ धकाः थःगु नां जक मखु थःगु थाय्बाय् तकं न्ह्यथना वंगु दु । वय्कःया संवादात्मक शैली मतिनाया बाखं हनातःगु निपु ‘पुवादे म्ये’ लुयावःगु दु । थुपिं म्ये थः समकालीन समाजय् प्रचलित पुवारी म्येयात लोकम्येया लसय् ‘क, ख, ग, घ’ म्येया नामं लोकं ह्वाःगु अक्षरमाला शैलीं चिना तःगु खः । बाखं नं घानाः च्वयातःगु म्ये जूगुलिं थ्व बाखंम्ये नं खः । थ्व हे कथं केशव उदास आःतक स्यूगुली न्हापांम्ह ज्ञात बाखंम्ये च्वमि नं खः ।
केशव उदास छम्ह कवि जक मखु प्याखंच्वमि नं खः । तत्कालीन समाजय् अतिकं लोकंह्वाःगु हनुमान नाटकया समाप्ती वाक्यय् ‘ल्हाकम्ह’या रुपय् वय्कःया नां उल्लेख जूगु दु । थ्व प्याखं ख्वप देय् नापं बाग्लुंगय् नं हुइकेगु चलन दु । ताः ई तक दिनाच्वंगु थ्व हनुमान प्याखंयात हानं बाग्लुंगय् हुइकेगु यानाहःगु दु । थ्व हनुमान नाटकया कथात्मक म्येया समाप्ति वाक्यय् थःगु नांया न्ह्योने ‘दिन’ खँग्वः छ्यलातःगुलिं थ्व नाटक वय्कःयात ख्वपया चोक्काठस कुनातःबलय् च्वःगु खनेदु । थथे केशव उदासं हनुमान नाटक च्वयावंसां वय्कःयात अप्वः म्हसीकेगु वय्कःया कृति पुवादे म्ये जूगु दु । थ्वहे कथं वय्कःया म्येया मूल प्रवृति श्रृंगारिकता जूगु दुसा भक्ति गौण प्रवृति कथं जक न्ह्यलूगु दु ।
मरु, येँया भाजु जगनाथया काय्मचा केशवदास सन् १९४४ स बूम्ह खः । भारतया केरला विश्वविद्यालयपाखें एमबिबिएस क्वचायेकाः वःम्ह थुम्ह भाजु वेलायतया लण्डन विश्वविद्यालयपाखें चिकित्साशास्त्र ख्यलय् उच्च शिक्षा ब्वनावल । नेपालय् प्लास्टिक शल्य उपचारयात न्ह्याकेगुली थ्वय्कःया आपालं ल्हाः दु ।
विराटनगरया भाजु मदनराज व मय्जु कदमदेवीया काय्मचा केशवराज सन् १९४८ स बूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें स्नातकोत्तर शिक्षा क्वचायेके धुंकाः जापानया टोकियो विश्वविद्यालयपाखें विज्ञान विधाय् उच्चशिक्षा ब्वनादिल । थ्वय्कः आयुर्वेदिक स्वां, सिमा व जडिबुटिया विशेषज्ञ खत । नापनापं चरण क्षेत्रया पर्यावरण सम्बन्धी विशेषज्ञ खः । आपालं न्हून्हूगु जडिबुटि व स्वां, सिमात मालाः नेपालय् दुगु वनस्पतिया सम्बन्धय् बिस्कं सपूm नं च्वयादीगु दु ।
भाजु केशवलाल कर्माचार्य केल त्वाः येँय् ने.सं. १०४५ थिंलां बौ शेरलाल कर्माचार्य व मां बद्रीनानी कर्माचार्यया कोखं जन्म जुयादीगु खः । बौद्धिक व्यक्तित्व कथं नांजाःम्ह भाजु कर्माचार्यं नेपालभाषाया लिसेलिसें खस् नेपाली व अंग्रेजी भासं बाखं, कविता, मचासाहित्य च्वयेगु यानादी । धर्मादेय पत्रिकाय् ने.सं.११६८ इ नपाईस रुपैया तलब दुम्ह जज् नांया बाखं वय्कःया दकलय् न्हापां प्रकाशित जूगु बाखं खः ।
आकस्मिक घटनाया संयोजनं ब्वमिपिंत अजूचायेक मनोरंजन बिइगु कुतः यानादीम्ह भाजु केशवलाल कर्माचार्य नेपालभाषाया न्हापां न्हापांया आधुनिक बाखं च्वमिपिं मध्ये छम्ह खः । वय्कःया बाखंया कथावस्तु समकालिन बाखं च्वमितय्गु थें जटील व समस्यापूर्ण मजू । सरल व सहज जू । वय्कलं हास्य बाखं, दार्शनिक बाखं लिसें भावनात्मक, विचार प्रधान व प्रयोगवादी बाखंत नं च्वयादी ।
वय्कःया पिदंगु सफू खः – जि पिहां वनेत्यल व मेमेगु बाखं (ने.सं.१०७०), मचा सफू (ने.सं.१०८९), दर्पचूर्ण (ने.सं.१११८, अनुवाद) । भाजु केशवलाल कर्माचाययात सुप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (स्वंगूगु), विख्यात त्रिशक्तिपट्ट व दीर्घ सेवापट्टं बिभुषणं छाय्पि धुंकूगु दु । वय्कलं शुभराज्याभिषेक पदक २०३१ नं कयादीगु दु । थ्वय्कःया नामं थ्वय्कःया जहान मय्जु विष्णुमाया कर्माचार्यं ने.सं ११३२ य् दँय् छम्ह नेपालभाषाया उत्कृष्टम्ह बाखं च्वमियात पुरस्कार बीगु यानाः केशवलाल कर्माचार्य बाखं पुरस्कार नीस्वनादीगु दु ।
चित्र कलाकार केशवलाल चित्रकारया जन्म वि.सं. १९८६ य् केलत्वालय् बौ विन्दुलाल चित्रकार व मां चिनिमाया चित्रकारया कोखं जूगु खः । वि.सं. २००९ सालय् लः रंगं जुजु त्रिभुवनया पोट्रेट दयेकादीम्ह वय्कः २०२४ सालय् ‘सबैका लागि खाद्य’या निंतिं कम्ममेरिटिभ मुद्रा डिजाइन, सरकारया मौद्रिक नापतौलया पोस्टर डिजाइन यानादीम्ह खः । वय्कलं ‘सबैका लागि खाद्य’ कम्ममेरिटिभ डिजाइन व नापतौल पोस्टर डिजाइनया निंतिं नगद सिरपाः त्याकादीगु दु । अथे हे चन्द्र अमर चित्रकला पुरस्कार (२०५९), मा. जीवरत्न शाक्य पुरस्कार (२०६०) नं त्याकादीगु दु । वय्कलं ने.सं.११२३ यंलागाः सप्तमि, बसुबारखुन्हु थःगु देह त्याग यानादीगु खः ।