ती स्वयेगु ः काष्ठ कलाया दयेकागु सामान त्रिपट जू मजू स्वयेत छ्यलीगु खँग्वः ।
इकुं मिले यायेगु ः दयेकागु सामानया कुं पाय्छि जू मजू स्वयेगु । इकुं मिले जू मजू स्वयेत बतां छ्यलीगु खः ।
ह्वनेगु ः निगू व व स्वयां अप्वः सिँया ब्वति (भाग) स्वायेगु ।
खोंच फायेगु ः थीथी प्रकारया बुसुका (छगू कथंया
रन्धा) छ्यलाः झरि म्हुइगु ।
छायेगु ः रन्धा वा बसिलां सिँ माथं वंकेगु ।
नी ल्हायेगु ः थीथी ब्व ह्वनेबलय् न्हापांगु कंया बतां मिले जू मजू स्वयेगु ।
तुपि तयेगु ः धलिमय् चुकू तायेगु ।
न्वकेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् मिले यायेत न्वकेगु ।
त्वाः ल्हायेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् अप्वः भाग त्वाः ल्हायेगु ।
पतला कायेगु ः ह्वनेगु, निगुलिं सिँया सिथय् वा दथुइ फ्वः (मोटाइ)या बछि बछि ब्व हंचां लिकनाः निगुलिं सिँ ह्वनेगु ।
साः ल्हुइगु ः जोर्नीया चुकू (tenon) दयेकेगु ज्या । थ्व दयेकेबलय् हं व मुगः प्रयोग जुइ ।
प्वाः खनेगु ः जोर्नीया चुकू (tenon) या नाप कथं प्वाः खनेगु हं व मुगः छ्यलाः प्वाः खनी ।
फाः चीगु ः कुचा ह्वने धुंकाः रन्धां चौडाइया ब्व (surface) मिले यायेगु ।
फि चीगु ः सिँ कुचा ह्वनेधुंकाः रन्धा छ्यलाः फि मिले यायेगु ।
फे च्याकेगु ः फुक्कं भाग ह्वनेधुंकाः मेच, टेबुल, चौकोस आदि सिथय्या कुं ग्वःलाकेगु ।
स्वथनेगु ः जोर्नी पाय्छि जुइवं ह्वनेगु ।

ती स्वयेगु ः काष्ठ कलाया दयेकागु सामान त्रिपट जू मजू स्वयेत छ्यलीगु खँग्वः ।
इकुं मिले यायेगु ः दयेकागु सामानया कुं पाय्छि जू मजू स्वयेगु । इकुं मिले जू मजू स्वयेत बतां छ्यलीगु खः ।
ह्वनेगु ः निगू व व स्वयां अप्वः सिँया ब्वति (भाग) स्वायेगु ।
खोंच फायेगु ः थीथी प्रकारया बुसुका (छगू कथंया
रन्धा) छ्यलाः झरि म्हुइगु ।
छायेगु ः रन्धा वा बसिलां सिँ माथं वंकेगु ।
नी ल्हायेगु ः थीथी ब्व ह्वनेबलय् न्हापांगु कंया बतां मिले जू मजू स्वयेगु ।
तुपि तयेगु ः धलिमय् चुकू तायेगु ।
न्वकेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् मिले यायेत न्वकेगु ।
त्वाः ल्हायेगु ः थीथी भाग ह्वनेबलय् अप्वः भाग त्वाः ल्हायेगु ।
पतला कायेगु ः ह्वनेगु, निगुलिं सिँया सिथय् वा दथुइ फ्वः (मोटाइ)या बछि बछि ब्व हंचां लिकनाः निगुलिं सिँ ह्वनेगु ।
साः ल्हुइगु ः जोर्नीया चुकू (तभलयल) दयेकेगु ज्या । थ्व दयेकेबलय् हं व मुगः प्रयोग जुइ ।
प्वाः खनेगु ः जोर्नीया चुकू (तभलयल)या नाप कथं प्वाः खनेगु हं व मुगः छ्यलाः प्वाः खनी ।
फाः चीगु ः कुचा ह्वने धुंकाः रन्धां चौडाइया ब्व (कगचाबअभ) मिले यायेगु ।
फि चीगु ः सिँ कुचा ह्वनेधुंकाः रन्धा छ्यलाः फि मिले यायेगु ।
फे च्याकेगु ः फुक्कं भाग ह्वनेधुंकाः मेच, टेबुल, चौकोस आदि सिथय्या कुं ग्वःलाकेगु ।
स्वथनेगु ः जोर्नी पाय्छि जुइवं ह्वनेगु ।

कलाशास्त्रीपिनि धापूकथं हलिमय् ८४ ताजिया कला दु । काष्ठकला व हे ८४ ताजिया कलामध्यय् छगू प्राचीन कला खः। धातुकला व प्रस्तर कला थें हे नेपाः दुने १२०० दँ न्ह्यःनिसें हे काष्ठकलाया उच्चतम विकास जूगु दु धयागु दसि येँ देय्या काष्ठमण्डप खः । थुकथं लिच्छविकालनिसें विकसित जुयावःगु काष्ठकला मल्ल काल थ्यंबलय् द्यः, देगः, सतः, फल्चा, बहाः, दरवार अले उकीदुने छ्यलातःगु झ्याः लुखा, त्वानाःसिँ, थां आदि काष्ठकलाया उत्कृष्ट विकासया दसु खः धायेफु ।
११ गूगुु सदीया इतुंबहाःया त्वानाःसिँ, १२÷१३ सदीया पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्यःया देगः, लिच्छविकालया चाँगुनारायण देगः अथे हे १२÷१३ सदीया यल रुद्रवर्ण महाविहार दुनेया सालभजिया मुद्राया त्वानाःसिँ, पूर्व मध्यकालया काष्ठकलाया विशिष्ट नमूना खः ।
नेपाःया काष्ठकला हलिमया उत्कृष्ट कला खः । ख्वपया न्यातपौ देगः, दतात्रय देगः, ख्वप दतात्रयया म्हय्खा झ्याः, येँ यतखाया देसय्मरु झ्याः, हलिंया ज्वःमदुगु दसु खः । सलंसः दँनिसें चकंगु वातावरणय् धस्वाना च्वंगु देगः, फल्चा, झ्याःया आकर्षण आःतलें भ्याः हे म्ह्व जूगु मदु ।
लिच्छविकालय् निर्माण जूगु काष्ठकार्य अप्वः धयाथें धार्मिक भावनां प्रेरित जूगु दु धयागुया दसि उगु ईया शिखर शैलीया देगः, बहाः, करुणामय लोकेश्वर, उग्रचण्डी भगवतीया मूर्ति खः ।
अथे हे मल्लकालय् देगः, लाय्कू, बहालय् छ्यलातःगु थीथी कथंया कलापूर्ण झ्याः, लुखा, त्वलं, त्वानाःसिँ, थां आदि निर्माण जूगु खनेदु ।

कलाशास्त्रीपिनि धापूकथं हलिमय् ८४ ताजिया कला दु । काष्ठकला व हे ८४ ताजिया कलामध्यय् छगू प्राचीन कला खः। धातुकला व प्रस्तर कला थें हे नेपाः दुने १२०० दँ न्ह्यःनिसें हे काष्ठकलाया उच्चतम विकास जूगु दु धयागु दसि येँ देय्या काष्ठमण्डप खः । थुकथं लिच्छविकालनिसें विकसित जुयावःगु काष्ठकला मल्ल काल थ्यंबलय् द्यः, देगः, सतः, फल्चा, बहाः, दरवार अले उकीदुने छ्यलातःगु झ्याः लुखा, त्वानाःसिँ, थां आदि काष्ठकलाया उत्कृष्ट विकासया दसु खः धायेफु ।
११ गूगुु सदीया इतुंबहाःया त्वानाःसिँ, १२÷१३ सदीया पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्यःया देगः, लिच्छविकालया चाँगुनारायण देगः अथे हे १२÷१३ सदीया यल रुद्रवर्ण महाविहार दुनेया सालभजिया मुद्राया त्वानाःसिँ, पूर्व मध्यकालया काष्ठकलाया विशिष्ट नमूना खः ।
नेपाःया काष्ठकला हलिमया उत्कृष्ट कला खः । ख्वपया न्यातपौ देगः, दतात्रय देगः, ख्वप दतात्रयया म्हय्खा झ्याः, येँ यतखाया देसय्मरु झ्याः, हलिंया ज्वःमदुगु दसु खः । सलंसः दँनिसें चकंगु वातावरणय् धस्वाना च्वंगु देगः, फल्चा, झ्याःया आकर्षण आःतलें भ्याः हे म्ह्व जूगु मदु ।
लिच्छविकालय् निर्माण जूगु काष्ठकार्य अप्वः धयाथें धार्मिक भावनां प्रेरित जूगु दु धयागुया दसि उगु ईया शिखर शैलीया देगः, बहाः, करुणामय लोकेश्वर, उग्रचण्डी भगवतीया मूर्ति खः ।
अथे हे मल्लकालय् देगः, लाय्कू, बहालय् छ्यलातःगु थीथी कथंया कलापूर्ण झ्याः, लुखा, त्वलं, त्वानाःसिँ, थां आदि निर्माण जूगु खनेदु ।

काष्ठकलाया निंतिं छ्यलीगु सिँ

चसिँ (Champak)
गाढा हलु रंगया चसिँ काष्ठकलाया निंतिं दकलय् बांलाःगु सिँ खः । छासिँनापं रेशा अत्यन्त सुक्ष्म जुइगुलिं चिचीधंगु बुट्टा दयेकेत बांलाःगु सिँ खः ।
थसिँ (Pine)
हलुका तुयू रंगया थसिँ नायूगु (कयात) जातया सिँ खः । निभाः, लः, फय्या प्रभाव मलाइगु थासय् छ्यलेत जक थसिँ ज्या वः । थुकी बुट्टा दयेकेत थाकु मजू ।

धुसिँ (saaf)
ला रंगया धुसिँ छासिँया जात खः । निभाः, लः, फय्या असर मजुइगु धुसिँ दकलय् बांलाःगु सिँ खः । थौंकन्हय् ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं दकलय् अप्वः छ्यलीगु सिँ खः ।

हलू (adina)
म्हासु रंगयागु हलू सिँ छासिँ जात दुनेया सिँ खः । निभाः, लः, फसं प्रभावित जुइगु सिँ जूगुलिं आन्तरिक प्रयोजनया निंतिं छ्यलीगु सिँ खः । हलू सिँया रेखा तसकं सुक्ष्म जूगुलिं बुट्टा कीत कतां छ्यलीबलय् कुचा दइगु सम्भावना दु ।

सिसौ (Sissau)
मुस्या रंगया सिसौ छासिँया जातय् लाः । रेशा तप्यं मजूगुया हुनिं ज्याभः छ्यलेत अःपु मजू । निभाः, लः फसं प्रभावित मजुइगु सिँ जूगुलिं ततःधंगु काष्ठकलाया निंतिं सिसौ छ्यली ।

काष्ठकलाया निंतिं छ्यलीगु ज्याभः
चिंकथि (Scale)
चिंकथि काष्ठकलाया निंतिं मदयेक मगाःगु प्रारम्भिक ज्याभः खः । काष्ठकलाया वस्तु दयेकेन्ह्यः आवश्यकताकथं हाकः, ब्या, थीथी नाप क्वःछीत छ्यलीगु ताःहाकःगु चिंकथिया निखेरं सेमी व इञ्चया नाप अंकित यानातःगु दइ । चिं कथि १२ इञ्च, २४ इञ्चया नापं लथ्यायेजीक दयेकातःगु २ मिटर ताःहाकःगु नं दइ ।

कलम, सलां (Pencil)
नाप अनुसार चिं तयेत न्हापा सलां छ्यलीगु खःसा थौंकन्हय् शिशाकलम छ्यलीगु खः । कलम, सलां अनिवार्य व प्रारम्भिक ज्याभः खः ।

हंखि
ताहाःसिँ माथं वंकेत बसिला व रन्धा छायेत तप्यं चिं तयेत छ्यलीगु ताःहाकःगु व तपुगु हाकु सुका हे हं खि खः । सिँया हाकः (Length) पाखें चिं तयेत छगू सि व मेगु सिइ सुका तन्के यानाः कतांचां तिक तिक दायाः चिं तयेगु याइ । छपुगु सुकाय् हाकुगु रंग दइ ।

खलः त्वाकः
तःफि व ताहाःसिँ त्वाःल्हायेत वा बसिला, रन्धां छायेत कताकेत छ्यलीगु सिँया त्वाकः हे खः । थ्व काष्ठमण्डपया प्राचीन
ज्याभः खः ।

खर्कस
साः, चुकू दयेकेत सिँया रेखाअनुसार खनेदयेक चिं तयेगु सिँया ज्याभः । सिसाकलमं रेखानुसार चिं तयेत थाकु जुइगुया नापं चिं खनेमदइगु जूगुलिं साः चुकू दयेकेया निंतिं चिं तयेत छ्यलीगु ज्याभः ।

बतां
रन्धा वा बसिलां छायेधुंकूगु सिँया माथं वा ९० डिग्री कोण पाय्छि जू मजू स्वयेगु ज्याभः । बतां स्टीलयागु जुइ । बतां छखेरया सिथय् नाप अंकित जुइ ।

नौ बतां
९० डिग्री बाहेक थीथी कथंया माथं पाय्छि जू मजू स्वयेगु ज्याभः । स्टीलं दयेकातःगु ज्याभःयात माःकथं कोण मिले यायेछिंक पेच कसे÷खोले यायेगु दइ ।

कःति
कःतिया उपयोग सिँ त्वाःल्हायेत हे खः । तर सालुगु सिँया प्वाः दथुया प्वाः मिले यायेगु थीथी बुट्टा दयेकेगु चिब्यागु कःति नं दु ।

बसिला
ताहाः व तफिगु सिँया माथं मिले यायेत छ्यलीगु मुगः आकारया ज्याभः । रन्धांं छायेत थाकुगु तःधं सिँया थथ्याः क्वथ्याः मिले यायेत छ्यलीगु ।

खुलु
ग्वःलाःगु सिँयात १८० डिग्रीया माथं वंकेत छायेगु ज्याभः । बसिला थें हे खःसां छायेगु धाः फरक जुइ ।

सिँमुगः
हंचां सिँ प्वाः खनेत छ्यलीगु सिँया मुगः । हंचाय् नमुगलं दायेबलय् हंया छ्यं चिरिबाइगु जूगुलिं सिँया मुगः प्रयोग जुइगु खः । थ्व प्राचीन ज्याभः खः ।
फाहं
सिँ प्वाः खनेत छ्यलीगु एक इञ्च स्वयां तब्यागु हंयात फाहं धाइ । फि, ब्या अप्वः दुगु सिँ प्वाः खनेत अःपु जुइगु हं ।

बातरा हं
चिप्वाःगु प्वाः खनेत छ्यलीगु बागू इञ्च स्वयां चिब्यागु हंचा ।

झरि बुसुका
सिँया हाकःया सि वा दथुइया खोंचया माथं (कगचाबअभ) मिले यायेगु ज्याभः झरि बुसुका खः। झरि बुसुका खोंचया माथं मिले यायेगु चीधंगु रन्धा थें खः ।

गोल बुसुका
सिँया दथुइ वा सिथय् चीधंगु गोलाकारया झरिी मिले यायेगु गोल धारया चीधंगु रन्धा । खापाय् थज्याःगु बुसुका प्रयोगु जुइ ।

खाल बुसुका
सिथय् झरिया माथं मिले यायेगु ज्याभः । सिँया सिथय् बर्गाकार वा गोलाकारया झरि (खँ) मिले यायेगु रन्धा थें ज्याःगु ज्याभः ।

रन्धा
सिँया माथं (कगचाबअभ) मिले यायेगु वा सिँ सुइगु ज्याभः । रन्धा थीथी नापया दइ ।

परकाल
गोलाकार, अर्धगोलाकार चिं तयेगु स्टीलया ज्याभः ।

बर्मामा (drill)
थीथी नापया प्वाः खनेगु ज्याभः । छगू लाइननिसें निगूगु लाइन व्यासया प्वाः खनेगु चीधंगु हाते बर्मा । छगू इञ्चतक ब्यासया प्वाः खनेगु तःधंगु बर्मा (चबतअजभत दचभअभ) ।

मारतोल
पेच (Screw) खोले यायेगु व कसे यायेगु स्टिलया ताःहाकःगु ज्याभः ।

आरा कःति
सिँ गेरा वा ग्वल्लाःगु सिँया ब्या हाकः त्वाःल्हायेगु तःधंगु कःति । आरा कःति ५÷६ फि हाकः व
३–४ इञ्चया ब्या दइ । वापु नं ताःहाकःगु जुइ । कःति छ्यलेत बः यक्व मालीगु जूगुलिं निम्ह जानाः कःति प्रयोग जुइ ।

बुट्टा कीगु थीथी नाप व आकारया हंचा

चपं हंचा
धार सिधा जूगु हं । तप्यं व समतल बुट्टा दयेकेत छ्यलीगु हं ।

तू हंचा
बुट्टा कीगु चीधंगु हंचा ।

छेँ हंचा
चीधंगु धार दुगु अर्धगोलाकार हंचा ।

स्वसेलिं हंचा
स्वकुं बांलूगु(तिनकुने) हंचा । स्वंगू कुंया बुट्टा कीगु हंचा ।

काकेगु ज्याभः (बाघ)

ताहाः बाघ
ब्या, फि, हाकः काकेत छ्यलीगु ताःहाकःगु स्टिलया ज्याभः ।

सि बाघ
अंग्रेजी आखः सि आकारया बाघ । सिँया फि (मोटाइ) कताकेत छ्यलीगु ।

टेबुल बाघ (vice)
रन्धां छायेत, कःतिं सिँ त्वाःल्हायेत कताकेत टेबलय् जडान यानातःगु बाघ ।

चिंकथि काष्ठकलाया निंतिं मदयेक मगाःगु प्रारम्भिक ज्याभः खः । काष्ठकलाया वस्तु दयेकेन्ह्यः आवश्यकताकथं हाकः, ब्या, थीथी नाप क्वःछीत
छ्यलीगु ताःहाकःगु चिंकथिया निखेरं सेमी व इञ्चया नाप अंकित यानातःगु दइ । चिं कथि १२ इञ्च, २४ इञ्चया नापं लथ्यायेजीक दयेकातःगु २ मिटर ताःहाकःगु नं दइ ।

वा प्वलाः लिकयातःगु अन्नयात कि धायेगु याइ। कि आखःग्वःया न्ह्यःने मेगु आखःग्वः तनाः अर्थ पूवंकी। थथे पूवंगु खँग्वलं कि अन्नया छगू ताजियात संबोधन याइ। सामान्यकथं धाइबलय् न्ह्यागु कथंया वा प्वलाः लिकयातःगु अन्नयात जाकि हे धाइगु चलन दु।

जाकि
जा थुयाः नयेगु अन्न। वा प्वलाः लिकया तःगु अन्न जा थुयाः नयेगु यात धायेव जाकि धाइ। छुं छगू विशेष वां लिकया तःगुयात जक धाइगु मखु न्ह्यागु वां लिकया तःगुयात नं धाइ।

च्वकि
जाकि हाइबलय् हासाया च्वकापाखे लाःवनीगु कि। चिचीचाकू जुइ। भ्यातःकेँ खुनीबलय् भ्यलय् पुंकेत यच्चुक सिलाः तइ। च्वकि जक अलग्ग जा थुयाः नं नयेगु याइ।

तय्तकि
जाकिइ वा ल्वाकछ्यानातःगु कि। स्वनाः पुजा याइबलय् स्वनेज्वलं दिकेत आशन यानाः तयेगु याइ। कूछि माः धयागु चलन दु। पुजा क्वचायेकाः पुरेतं यंकेगु याइ।

थ्वँकि
थ्वँ दयेकेत म्हइगु जाकि। गुथि भ्वजय् थ्वँ दयेकेत खलःपिनि म्हदाछि दामासाहीं थ्वँकि कायेगु याइ। पाःलाखं थथे कयागु थ्वँकि प्वः हायाः थ्वँ दयेकाः गुथिबलय् त्वंकेगु याइ।
बागःकि
बागःदःगु जाकि। जाकिनाप ल्वाकछयानाः नयेगु याइ। वा पामस्वयेक क्यल बाय् सुल धायेव बागःकि वइ। भ्वसाः जूगु वा क्यलेबलय् नं बागःकि वइ।

भ्वसाच्वकि
म्वय् ल्वाकज्याना च्वनीगु चिचीचाकूगु च्वकि। म्व हायाः लिकायेगु याइ। नचुगु म्व ल्वाकज्यानाच्वंगु दइ। मचा मचापिं खाचातय्त नकेगु याइ।

मरिकि
मरि छुइत चुं दयेकीगु जाकि। गुथि भ्वजय् चतांमरि छुइत दयेकेगु याइ। मरिकि गुथि खलःपिनि पाखें दामासाहिं कायेगु याइपिं नं दु पाःलाखं जक तइपिं नं दु।

म्वःकि
जाकि हाइबलय् हासाया ल्यूनेपाखे लाःवइगु कि। कुचादःगु व नचुगु दइ मखु। दक्वं पोष्ट जुइ। थज्याःगुयात प्वःकि नं धाइ।

लःकि
स्वांया रुपय् द्यःपिन्त द्यछाइगु कि। बुंगद्यः रथय् तयेगु बाःछि न्ह्यःनिसें लःकि काःवयेगु याइ। लःकि बीबलय् लःकिया लिसें स्वां सिन्हः व गच्छेकथं ध्यबा नं द्यछायेगु याइ।

सायाःया कन्हय्कुन्हु किपुलिइ गणेद्यःया जात्रा याइगु चलन दु । किपूया बाघभैरव देगः दुगु गुने लागा अर्थात बाघभैरव लागांनिसें सांस्कृतिक परम्परागत बाजागाजा सहित जात्रा यानाः देसाः चाःहीकेगु याइ । बहनी जुइगु थुगु जात्रा न्हापा न्हापा जूसा द्वारेपाखें याइगु खःसा थौंकन्हय् धाःसा किपूया इन्द्रायणी द्यःया द्यःखः कुबिइगु त्वाःपाखें पालंपाः यानाहःगु दु । जात्रा चाःहीका गुने लागाय् हे थ्यंकाः क्वचायेकीगु खः ।
पांगाय् नं गणेद्यःया जात्रा याइ । गणेद्यःया जात्रा गुथिपाखें थुगु जात्रा जुइ । दीख्यःनिसें सांस्कृतिक परम्परागत बाजागाजा सहित पांगा चाःहीकी । थुगु जात्राय् मिसापिं मत बियाः वनी । नाय्खिं व काहा बाजा जात्राया न्ह्यःने च्वनीसा त्वाः त्वाःया सांस्कृतिक बाजा द्यः लँस्वःवनेगु धकाः जात्रा नापनापं वनी । गुथिया आखाछेँय् थ्यंकाः जात्रा क्वचायेकी ।

येँय् दक्षिण पश्चिमभेग चन्द्रागिरी नगरपालिका वडा नं ५ स्थित छगू प्राचीन नेवाः बस्ती किपुल्चा दु । न्हापा न्हापा किसिया संरक्षण यानाः तइगु जुयाः थ्व थाय्यात हस्तिनापुर नं धायेगु याः । अथे हे थ्व थासय् किसितय्सं अतिकं दुख बिइगु जुयाः किसिपिडीत नं धाल, लिपा अपभ्रंस जुयाः किसिपिडी धायेगु यात । लिच्छवीकालीन अभिलेखय् धाःसा किसिपिडीयात किचप्रिंग्राम उल्लेख यानातःगु दु ।
येँया दुनेया शहरय् पाँहाचह्रे हनाच्वनीगु इलय् थुगु किपुल्चाय् धाःसा श्री कालिका, श्री भैरव व श्री गणेशया जात्रा हनी । थुगु जात्रा भैरव व कालिका दथुया मतिनाया किंवदन्ति दु । किंवदन्ती कथं नुवाकोटया भैरव कालिकाया सुन्दर बर्णनं मोहित जुयाः स्वयेत वःगु बखतय् निम्हसिया दथुइ यःत्यः जुइ । निम्ह रसरंगय् भुलय् जुयाः च्वनी । छन्हु अथे हे प्रेमलापय् तनाच्वंगु इलय् ग्वंगः हाःगु तःकं मतायेवं भैरव लिहाँ वने फैमखु, अन हे सुया दुम्ब्वलय् सुली । सुथय् पुजा यायेत वःम्ह पुजारीं सुलाच्वंम्ह भैरवयात खनेवं स्थानीयवासीतय्त खबर याइ । सकस्यां केरकार यायेवं नुवाकोटया भैरव धकाः सिइकाः भैरव थःपिनिगु हे बस्ती तयातये दःसा सकसियां भिं जुइ धइगु धारणां अन हे च्वनेत इनाप याइ । नापं दच्छिया छन्हु जक पिहाँ वयाः कालिका नापलायेगु व पुजा फयेदइगु कवल ल्हाकी । थुकथं चिल्लागा द्वादशीनिसें चौलाथ्व पारु तक थ्व जात्रा गुरुजुपिंपाखें तान्त्रिक विधिं पुजाआजा यानाः हनेगु चलन जुल  ।

यलु क्वँ थुइगु
श्री कालिका, भैरव व गणेशया जात्राया चिल्लागा द्वादशीया दिं कुन्हुनिसें शुरु जुइ । लाछिया भगवती व नासः द्यःया न्ह्यःने मेय् बलि बिइ, उगु हे इलय् भ्यलुक्वँ थुइत लः तइ । नितां ज्या सिधय्काः बलि बिउम्ह मेय्या ला दयेकाः गुथियारपिनि भ्वय् नइ ।

छ्वय्लाभु
त्रयोदशीया दिं कुन्हु गनेद्यःयाथाय् किलामेय् स्यायेगु धकाः मेम्ह मेय्या बलि बी । बज्राचार्य पुजारीं तान्त्रिक बिधिं पुजा याइ । थ्व दिं कुन्हु किपुल्चाया स्थानीयपिन्सं छ्वय्लाभु भ्वय् नइ ।
तान्त्रिक पुजा
चह्रेया दिं कुन्हु दच्छि तक गुप्तवास च्वनाच्वम्ह भैरव व कालिकाया खः व तिसा सफा याइ । गुथियारपिन्सं तःखा दयेकी । गुथियारपिं भैरवया पीठय् होमयानाः बलि बिया पुजा याइ । थुगु पुजा चच्छि तक जुइ । गुरुजुपिन्सं तान्त्रिक विधिं पुजा याइ । अन लिहाँ वयाः मस्तय्त समयबजि तःखा व चतामरि प्रसाद कथं इनाबिइ । चान्हय् स्थानीयवासीया न्हयःने भैरवयात गुथि छें पलखया नितिं पितहइ । हानं तान्त्रिक बिधिं पुजा यायेत भैरव दुने यंकी ।
सिन्दुर जात्राया
आमाई कुन्हु मूजात्रा कथं सिन्दुर जात्राया रुपय् हनी । सुथय् भैरवयात पितहइ । भैरव पिहाँ वयेवं लाछिइ तयातःगु कालिका व गनेद्यःया खः पीठय् यंकी । अनलिपा भैरवयात न्वलय् तयाः पालापिन्सं प्याखं हुइकाः स्थानीयवासीया छेँय् छेँय् वनाः पुजा फइ । पुजा फये सिधयेवं भैरवयात नं पीठय् यंकी । अन न्हिच्छि पुजा फइ । पालापिन्त मह्रजा नके धुनेवं मस्तय्त मह्रजा नकिइ ।
दुहाँ बिज्याइगु
पारु अर्थात जात्राया लिपांगु दिं कुन्हु सुथय् स्थानीयवासीया पुजा क्वचायेकाः भैरवयात बास लानाः हानं बस्ती दुने हइ । व्रत च्वंपिन्सं स्वां सिन्हः कयाः व्रत फुकेयाइ । अन लिपा कालिका व गनेद्यः हाकनं पुजा फयेत बस्ती दुने चाहिली । सनिलय् गनेद्यः थःगु द्यःछेँय् दुतयंकीसा कालिका नं देगलय् दुहाँ बिज्याकी ।
पीठय् क्षमा पुजा
दुतिया कुन्हु पीठय् वनाः क्षमा पुजा याइ । उकीयात बिचाः पुजा नं धायेगु याः । उकथं क्षमा पुजा क्वचायेकाः उगु दँया श्री कालिका, श्री भैरव व श्री गणेशया जात्रा पूर्णरुपं क्वचाइ ।

न्हय्गां जात्राया झ्वलय् किपुलिइ जुइगु जात्रायात इन्द्रायणी जात्रा धाइ । थ्व जात्राबलय् पीगंद्यः (इन्द्रायणी) लिसें गणेद्यःयात खतय् तयाः सिन्हः जात्रा याइ । इन्द्रायणीया द्यःखतय् सप्त मातृका, भैरव, गणेश, सिंघिनी, ब्याघ्रिनी व कथितिया महाद्यःया मूर्ति दइ । थुकी मध्ये प्रमुख कथं इन्द्रायणीयात नालातःगु दु ।
इन्द्रायणीया मू जात्रा धयागु थिंलाथ्व (मार्गशुक्ल) अष्टमी निसें दशमी तक खः । जात्रा न्ह्यः चौथिकुन्हु भैलःद्यः आराधना यानाः भेलुथ्वँ थुइगु ज्या जुइ । थ्व थ्वँ जात्रा लिपा इनाः त्वंकेगु याइ । अष्टमीकुन्हु छ्वय्लाभू जुइ । थुकुन्हु हे चान्हय् द्यःपाःलाः हिलेगु नं ज्या जुइ । छम्ह द्यःपाःलाः नं मेम्हेसित द्यःपाः लःल्हाइबलय् मेपिंसं स्वयेमजिउ धयागु चलन दु । अष्टमीकुन्हु हे किपूया क्वाथछेँपाखें बःखुइ वनाः होम नं याइ । नवमीकुन्हु ‘मू भू’ धकाः मू भ्वय् जुइ । थुकुन्हु थःथिति, पासाभाइपिं छेँय् सःताः भ्वय् नकेगु ज्या जुइ ।
दशमीकुन्हु इन्द्रायणीया खः जात्रा जुइ । थुकुन्हु किपूमित सुथंनिसें पीगनय् द्यइके वइ । दकलय् लिपा जुजुया प्रतिनिधि कथं खड्ग ज्वनाः द्वारेपुजा वइ । द्वारेपुजा वयेधुंकाः द्यःयात खतय् तयाः जात्रा याइ । द्यःखः जात्रा यायेगु किपूया थीथी त्वालं पाः कयाः याइ । पाःकाःगु त्वाःयापिं ल्याय्म्हत वयाः द्यःखः कुबिया यंकी । थीथी त्वालं बाजं वइ । इन्द्रायणी लिसें गणेद्यःया नं खः जात्रा जुइ । गणेद्यःया खः चिखःगु जूगुलिं मस्तय्सं कुबी । द्यःजात्राबलय् मिस्त पुजाभः ज्वनाः खः न्ह्यःन्ह्यः झ्वःलाक वयेगु चलन दु । द्यःखः देय् चाःहीकीबलय् त्वाःत्वालय् पुजा फयाः वनी ।

गुंलागा अष्टमीयात कृष्णाष्टमी कथं नालाः किपूया बाघभैरव लागा व कुतुझ्वः लागाय् कृष्णया किपाः ब्वयातइ । उगु किपा ब्वज्या चच्छि हे जुइ । भजन कीर्तन नं जुइ । धलं दनी । चच्छि हे किपा ब्वयाच्वनेगु याइ । कन्हय्कुन्हु किपूया कुतुझ्वः त्वालं कृष्णया मूर्ति खतय् तयाः जात्रा याइ । सांस्कृतिक बाजागाजा सहित थुगु जात्रा किपूदेय् चाःहिइकाः कुतुझ्वलय् हे थ्यंकाः क्वचायेकीगु चलन दु । जात्राया झ्वलय् मिसापिन्सं सुकुन्दाया मत बियाः वनेगु याइ ।
पांगाय् गुंलागा अष्टमीकुन्हु बहनी त्वाः त्वाः पतिकं फल्चाय् कृष्णद्यःया किपा ब्वयेगु याइ । भजनकीर्तन याइ । त्वाःत्वालय् मत बिया थःथःपिं हे चाःहिलेगु याइ । नवःमिकुन्हु माःब्व लागां द्यःया मूर्ति सहित जात्रा याइ । पांगाय् कृष्णद्यःया जात्रा धैगु छगू महत्वपूर्णगु जात्रा कथं नालाः गुपुन्हिया नखत्या ब्वनेगु तकं याइ । जात्रा पांगाया त्वाः त्वालय् चाःहीकाः माब्व लागाय् थ्यंकाः जात्रा क्वचायेकी । पांगाय् थुकुन्हु तक जक लाखे प्याखं क्यनेगु याइ । ख्यालः वयेगु नं थुगु हे दिन तक जक जुइ ।