असं, येँया भाजु आशारत्न व मय्जु लक्ष्मीमायाया काय्मचा कुलरत्न सन् १९१८ स बूगु खः । भारतया पटना विश्वविद्यालयपाखें सन् १९३७ स स्नातक यानावःम्ह थ्वय्कः नेपाःया न्हापांम्ह इन्जिनीयर खः । स्वनिगलं पिनेवनेगु लँपु त्रिभुवन राजपथ दयेकेगु ज्याय् नेपाःयापाखें मूप्राविधिक कथं वय्कलं ज्या यानादीगु खः । प्रमुख इन्जिनीयर जुयाः सार्वजनिक निर्माण विभागया सन् १९५१ निसें १९५७ तक भाला कयादीगु खः । लिपा येँया न्हूसतकनिसें आपालं मूमू सतकत दयेकेगु ज्याय् भूमिका म्हितादिल । सेवाकालय् वेलायतया लण्डन वनाः आर्किटेक्चरल एशोसियसन स्कुल अफ आर्किटेक्चरपाखें स्नातकोस्तर तक ब्वनावल । वय्कः त्रिभुवन विश्वविद्यालय, इन्जिनियरिङ्ग अध्ययन संस्थानया न्हापांम्ह डिन नं खः । वय्कलं भाजु रामकृष्ण शर्मानाप जानाः राजमार्गया डिजाइन व निर्माण सम्बन्धय् निर्देशिका सपूm पिकया दिल ।

सिनाज्याबलय् बुँ पालातःगु चापाँय्यात कुचाकुचा यानाः बुँ माथं वंकाः वा पी छिंकाबीगु ज्यायात कूज्या धाइ। थ्व ज्या कुलिं यायेगु याइ। कुलिं यायेगु दक्वं ज्यायात कूज्या धाइ मखु। कुलिं हे याइगु जूसां मेमेगु ज्यायागु प्रकृति स्वयाः नामाकरण यानातइ। वा पीत छन्हुनिन्हु न्ह्यः हे बुँ पालातयेगु यानातःसां कूज्या न्हापा यानातइ मखु। तसकं हे लिलाइ थें मच्वन धाःसा जक छन्हु न्ह्यः तक यानातयेगु याइ। मखुसा कूज्या याःलिसे वा पी दयेक जक याइ।
फिसलं ज्याःथाय् बुँइ कूज्या यानाः भचा जायेव हे ख्वःसी यः। थज्याःथाय् कूज्या यायां वा पीगु याइ। ख्वःसित धायेव पतिंचां कुुतिकुति यानाः वा पीमाली।
कूज्या मिजंतसें यायेगु याइ। वापीपिं यक्व दयाः कूज्यां लिमलाइगु अबस्था जुल धाःसा कूया लबां थूपिं मिसातय्सं नं कूज्या यायेगुली ग्वहालि याइ।
चापाँय् छाःसा कूज्या याइबलय् च्वाच्वा यानाः चापाँय् कुचा याइ। छपाँय्यात हे तःक्वः च्वाये मालाः कूज्या यायेगु हे ताउ बी। थज्याःथाय् कूज्या यायेत मनू अप्वः माली।
कूज्या यायेत थज्याःगु हे कू माः धयागु मदु। दछिं दतले थःगु लबां थूगु काइ। मदइबलय् न्ह्याथें ज्याःगु कुलिं नं याइ। जाःकू जूसां ज्यू, पाः ज्यलाः चिपाःगु जूसां ज्या काइ। अथे जुयाः बुँ पालेत मयःगु मछिंगु कू कूज्या याइम्हेसित वाके बी। जाः कुलिं कूज्या यायेबलय् कू झ्यातुसां यक्व धुसि लुइमाली मखुगुलिं याकनं जँ स्याइ मखु। चीधंगु कू वायेबलय् कू याउँसे च्वंसां यक्व धुसि लुइ मालीगुलिं याकनं जँ स्यानाः छकःपतिं झासुलने माली। चा छाःथाय् बुँइ धाःसा न्ह्यःनेलाःगु कुलिं कूज्या यायेफइ मखु। थज्याःथाय्या निंतिं थम्हं लबां थूगु पाँय् दुगु कू हे छ्यलेगु याइ।
लः झ्वाम्पांझ्वाम्पां तयाः कूज्या याइ मखु। लः अप्वः जुल धायेव चापाँय् कुचा यायेगु त्वःफी यः। अथे जुइबलय् च्वय् च्वय् हल्ला क्वय् क्वय् दल्ला धकाः धायेगु याइ। कूज्या याये मछिंक तःलः जुइबलय् लः चायेकाछ्वइ। लः मगाक नं कूज्या याइ मखु। लः सिसिककः जुल धायेव कूज्या याये थाकुइ व ताउमाली, लिसें थथ्याः क्वथ्याः नं माथं वंके थाकुइ।
बुँ पाःबलय् ल्हाके मफुगु घाँय् दःसा कूज्या याइबलय् ल्हाकेगु याइ। घाँय् ल्हाके मालीबलय् कूज्या याये लिबाइ। मल्हाःगु घाँय् यक्व हे दत धाःसा तुतिं न्हुयाः नं ल्हाकेगु याइ। वा पीबलय् बुँक्वाःया
अवस्था स्वयाः वा पीकायंकेगु, म्हा हीकेगु, पुवाचा न्ह्यायेदयेक थासय् तयाबीगु, तक्वाःथाय् बुँइ म्हा हीकाः हीकाः पीकाहयेगु, फय्या धारयात बिचाः यानाः म्हा हीकेगु, फय्या धार अःखतं मलाक छम्हां ब्याकाः पीकाहयेगु दक्वं कूज्या याइम्हं स्वयाः व बिचाः यानाः याकेगु याइ।
कूज्या याइम्हं कूज्या याये थें यानाः गाःचा म्हुयाः वाःपीपिन्त गाःचाय् थुनाः न्ह्यइपुकेगु नं याइ। गालय् दुंम्हं ब्वः बीगु याःसां मेपिं हा हा यानाः न्हिलेगु याइ।

कू
बुँ पालेगु नँया ज्याभः। दथुइ १.५ इञ्चतिया ह््वः तयातःगु म्वलय् २ इञ्चति बालागु नाः छपु चाःतुइका स्वानातइ। नाखय् पाः स्वाइ। पाःया सिइ पाँय् तयातइ। पाः तपाःगुयात जाःकू धाइ। म्वःया ह्वतय् पिचुक सुनातःगु सुसिँया चु तयातइ। म्वलं च्वय् म्हुलं ज्वनेछिंक चु थकयातइ। क्वय्या चु पाः बरोबर याइ। म्वलं च्वय्यात थम्हू व क्वय्यात क्वम्हू धाइ। कँ कायेबलय् द्यःने गाः म्हुइत, पँचा इये, कँम्वःचा दयेकेबलय् चा न्हायेत व चपू छीत ज्या काइ।

ख्वःसीगु
चा पिंिचं थें जुयाः छानावइगु अवस्था। लः क्वसिनाः चा छानावन धायेव ख्वःसित धाइ। यक्व फिसलं ज्याःगु बुँइ थथे जुइ। थज्याःथाय् वा पी थाकुइ।

जाःकू
कूया साइज म्ह्व मजूनिगु कू। पाःया सिइ धाः दइ। तःधं खनेदइ। ज्या यायेबलय् यक्व क्वछुइ माली मखु। लकय् हनेत बल अप्वः तुइ।

म्हा
वा पीबलय्या ब्या। छम्हसिनं ग्वःचु वा पी फु वःचुया ब्या वयागु म्हा जुइ। ल्हाः च्वःपिंसं अप्वः व ल्हाः मच्वःपिसं म्ह्व जक वाचु पी। थुकियात पाँइ नं धाः।

लबां
लवःया खुइल। लवःकवः वायेबलय् हयेकाःगु व थ्यःगु थुइकाः जक वायेगु याइ। मथुइकुसे वायेलात धायेव घाःपाः जुइत नं बेर मदयेयः।

चित्रकलाकार कृष्ण मानन्धरया जन्म ने.सं. १०६७ अनलाथ्वः पुन्हि, सनिबारखुन्हु येँया भ्वताहितिइ अबु सिद्धिबहादुर मानन्धर व मां सरस्वती मानन्धरया कोखं जूगु खः । वय्कलं भारतया बम्बइस जी.डी.ए. ब्वनादीगु खः । चित्रकलाय् प्राध्यापन यानादीम्ह वय्कलं तःदँ न्ह्यवंनिसें चित्र च्वया च्वनादीगु दु । वय्कलं येँय् स्वक्वः याकः कला ब्वज्या यानादीगु दु । अथे हे भारतय् न्याक्वः, नेपालय् न्हय्क्वः, जापानय् निक्वः, बंगलादेशय् निक्वः व अस्ट्रेलियाय् छक्वः मंकाः कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कलं सन १९६९ य् सर जे.जे. स्कूल अफ आर्टस्पाखें कास्य पदक, सन् १९७१ य् नाफा राष्ट्रिय पुरस्कार, सन् १९९० य् त्रि. वि.पाखें शिक्षा पुरस्कार व सन १९९९ य् राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार त्याकादीगु दु ।

महाराजगञ्ज, येँया भाजु जगतनारायण व तुलसीमायाया काय्मचा कृष्ण मानन्धर सन १९४६ स बूम्ह खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६९ स्नातकोत्तर क्वचायेका दीम्ह थ्वय्कलं सन् वेलायतया साउथअम्पटन विश्वविद्यालयपाखें विद्युतीय रसायनशास्त्र विधाय् विद्यावारिधि उपाधि कयादीगु खः । थुगु बिषयस नेपाःया न्हापांम्ह ज्ञाता खः, थ्वय्कः तःदँतक त्रिविवि अन्तर्गत प्राध्यापन सेवाय् ज्या यानादिल ।

ललितकलाकःमि कृष्णगोपालया जन्म वि.सं. १९९० य् कास्कीया पोखराय् अबु देवीप्रसाद रञ्जित व मां चिनीमाया रंजितया कोखं जूगु खः । वय्कलं वि.सं. १९९४ य् सिलोटय् सलामं रामचन्द्र द्यःया स्केच यानादीगु खः । वय्कलं नाफा हलय् सन् १९७० व १९७२ य् निक्वः याकः कला ब्वज्या यानादिल ।
वय्कलं सन १९७०, १९७१ व १९७४ य् यानाः स्वक्वःतक जापानय् मंकाः कला ब्वज्या नं यानादिल । वय्कलं सन २००० य् राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, सन १९९७ य् फुजी टेलिभिजन जापानं अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार व राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ हःपाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु । वय्कःयात नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान नाफा सम्मान व नेपाल कमर्सियल आर्ट एशोशियसनं अभिनन्दन नं यायेधुंकूगु दु ।

येँ, प्याफः त्वाःया भाजु नीलपराक्रम व मय्जु देवकुमारीया काय्मचा कृष्णगोपाल सन् १९४० स बूगु खः । भारतया गोरखपुरं स्नातकोस्तर उतीर्ण जुयावःम्ह वय्कः लिपा जर्मनीया हाय्मवर्गपाखें जलीयकृषि विधाय् विद्यावारिधि पूवंकावःगु खः । नेपालय् ब्यवस्थित व वैज्ञानिक प्रविधिकथं मत्स्य पालनयात न्ह्याकेगुली न्ह्यलुवाः खः, थ्वयकः । थ्वय्कलं नेपाःदुने दइपिं न्याया प्रकारया धलःसफू अले मत्स्य पालन सम्बन्धय् बिस्कं कृति पिथनादीगु दु ।

चित्रकलाकार कृष्णबहादुर चित्रकारया जन्म ने.सं. १०३३ सिल्लाथ्वः एकादसि, सोमबारखुन्हु येँय् अबु तुलसि बहादुर चित्रकार व मां बुरुमाया चित्रकारया कोखं जूगु खः । च्वय्ब्वने सःम्ह वय्कलं राणाकालय् दरवारय् अङ्गलय् चित्र च्वयेगु, जुजुपिनिगु व्यक्तिगत चित्र च्वयेगु लिसें फोटोग्राफी आदि विषयय् ताःईतक ज्या यानादिल । वय्कः चित्रकारतय्गु नायः जुयाः नं ज्या यानादिल । परम्परागत चित्रकारी पेशाय् मदिक्क ७० दँतक ज्या यानादीम्ह वय्कलं पुंज्या, पौभाः च्वयेगु लिसें समसामयिक चित्रकलाय् लः रङ्ग, चिकं रङ्गया व्यक्तिचित्र, दृश्यचित्र, यक्व मूर्त चित्रकला, फोटोग्राफीया माध्यमं कलाकृतिया सिर्जना यानादीगु दु । वय्कःया ज्यायात कदर यासें २०५४ सालय् चन्द्र अमर सिरपाः द्यछाःगु खः । अथे हे पुं समाजं नं वय्कःयात सम्मान याःगु दु । वय्कःया स्वर्गारोहण ने.सं. १११९ यंलाथ्वः द्वादसि, बुधबारखुन्हु जूगु खः ।

हुलाप्याखं कलाकार व हुलाप्याखं, नाटकनिर्देशक, कलाकार कृष्णभक्त महर्जन २०२३ सालय्‌ अबु ज्ञानबहादुर महर्जन व मां दशमाया महर्जनया कोखं ललितपुर जिल्ला छम्पिइ जन्म जुयादीम्ह खः । थौंकन्हय्‌ थेच्वय्‌ च्वना च्वनादीम्ह वय्‌कलं इ.सं. १९९९ स जूगु च्याक्वःगु साउथ एशियन गेम्सय्‌ प्याखं स्यनादीगुदु । श्रीकला नाट्य समूहया पलिस्था नायः, नासः दबूया न्वकू, राष्ट्रिय जन सांस्कृतिक महासंघया पुलांम्ह न्वकू, वाद्यशिरोमणी गणेशलाल संगीत प्रतिष्ठानया दुजः,नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रतिष्ठानया प्राज्ञ दुजः, आरोहण गुरुकूलया दुजः, अन्तर्राष्ट्रिय थिएटर एकेडेमीया दुजः, त्रिवेणी कल्चर सेन्टर, एशियन हिमालयन संगीत केन्द्र, नवदीप सास्कृतिक समाजनापं मेमेगु आपालं संस्थाय्‌ च्वनाः कला विकास व विस्तारया निंतिं नेतृत्व नापं स्यनेज्या यानादीम्ह वय्‌कलं १६ गू ब्वनेकुथिइ हुलाप्याखं, प्याखं स्यनादीगु दु । अशेष मल्लया ‘बुद्ध र चण्डाल’ ‘युवती अपेरा’, मोदनाथ प्रश्रितया ‘कपिलवस्तु भगवान बुद्ध’ (दबूप्याखं) २०७१ सालय्‌ प्रदीप ज्ञवालिं च्वयादीगु ‘कुमारी ब्याले नेपाल गाथा अपेरा’, धर्मरत्न त्रिशुलीया ‘सिद्धार्थया गृहत्याग’, ‘चण्डेश्वरी’, राजेशमान सिँहया ‘इन्जेक्सन’, ‘तःधिम्ह न्या चिधीम्ह न्या’ (चेतनामूलक नाटक) थें जाःगु आपालं प्याखं म्हितादीगु दुसा नेवाः व खस निगुलिं भासं यानाः २५ सिबें अप्वः दबू प्याखं, ख्याल निर्देशन यानादीगु दु ।प्रयाग संगीत महाविद्यालयपाखें भरत नाट्यम व कत्थक नृत्यय्‌ संगीत प्रभाकर भाजु महर्जनं भारत व मेमेगु देसय्‌नापं यानाः ६ गू थिएटर वर्कसपय्‌ ब्वति कयादीगु व अन्तर्राष्ट्रिय स्तरया ज्ञान कयादीगु दु ।
नेपाःया कला प्रवद्र्धनया निंतिं वय्‌कः हङकङ, जापान, फ्रान्स, बेल्जियम, डेनमार्क, स्पेन, मलेयिसा, चीन, बंगलादेश, पाकिस्तान, भारत भ्रमण यानादीगु दुसा भारतया चण्डिगढ, जलन्धर, बनारस, जयपुर, दिल्ली, आगरा, कोलकाता, मुम्बइ, कानपुर, बैंगलोर, गोवा, देहरादून, लखनऊ, गोरखपुर भ्रमण यानादीगु दु ।
वय्‌कलं खस नेपाली भाय्या पशुपतिप्रसाद, जात्रैजात्रा, आँखा, अन्तिम संस्कार, घनचक्कर, नीरफूल थें जाःगु ३० सिबें अप्वः संकिपा, चि–सकिपाय्‌ अभिनय यानादीगु दुसा पटाचारा, कृषागौतमी, तुयूमति, वल वल फसि क्वाः, घोषक थें जाःगु ३० गुलिं मल्याक संकिपा म्हितादीगु दु । अक्षयकुमारया हिन्दी संकिपा ‘बेबी’इ म्हितादीम्ह वय्‌कलं भद्रगोल, ड्याडसन, डिठ्ठासाब, क्राइम पेट्रोल थें जाःगु ३५ गुलिं मल्याक टेलिसंकिपा नं म्हितादीगु दु ।
वय्‌कलं युनाइटेड स्कुल, सातदोबाटोपाखें “ The Most Initiative Teacher Award 2064”, वि.सं. २०६४ सालय्‌ हे वयकलं स्यनादीगु हुलाप्याखनं अन्तर स्कुल नृत्य प्रतियोगिताय्‌ न्हाप सिरपाः नापं आर्ट प्रिभेन्सन सेन्टर, चापागाउँया ग्वसालय्‌ जिल्लास्तरीय म्ये व हुलाप्याखं कासाय्‌ दकलय्‌ बांलाःम्ह नृत्य निर्देशकया सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।

कृष्णमान डंगोल नेपाःया संगीतलिसें नाट्यख्यःया छम्ह स्यल्लाःम्ह सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म यलया बरेगामय्‌ ने.सं.१०४५ स जूगु खः । थ्वय्‌कः गोपाल डंगोल व लक्ष्मीदेबी डंगोलया याकःकाय्‌ खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः हिरादेबीनापं जूगु खःसा थ्वय्‌कःपिनि काय्‌ निम्ह व म्ह्याय्‌ छम्ह दु ।
यलया बारेगामय्‌ बूम्ह जूसां लिपा थ्वय्‌कः मचाबलय्‌ हे सकल छेँजः नक्सालय्‌ च्वंवंगुलिं अन हे ब्वलन । न्हय्‌दँ च्यादँया मचा इलंनिसें अबुया ल्यू ल्यू भजनकीर्तनय्‌ जुयाः व दबू प्याखंया प्रभावं संगीतपाखे थ्वय्‌कः धेचुल । गुरु लक्ष्मीनारायणपाखें शास्त्रीय संगीत सयेकाः आधुनिक व शास्त्रीय संगीतय्‌ पारंगत जुयादिल। रेडियो नेपालय्‌ म्ये हालेगु हे झ्वलय्‌ वि.सं २०१६ सालय्‌ कलकत्ताय्‌ वना निपु खसम्ये रेकर्ड यानादिल । अले ‘हे साइली हेरन कोइली डाक्दछे वनभित्र लुक्दै’ म्ये तसकं लोकंह्वात । थ्वय्‌कलं दबू प्याखनय्‌ नं संगीत तयादीगु दु ।
रेडियो नेपालय्‌ झायेधुंकाः मेमेगु म्येलिसें नेवाःम्येत रेकर्ड यायेगु नं ज्या यानादिल । वालय्‌ छकः वइगु फूलबारी कार्यक्रमया निंतिं नेवाःम्ये तयार यायेत आपालं म्येहालामिपिन्त थ्वय्‌कलं ह्वःताः बियादिल । नेवाःम्ये ख्यलय्‌ थ्वय्‌कः व म्येच्वमि विष्णु जल्मिलिसेंं सांगीतिक स्वापू व म्येचाः ‘लाय्‌लामा’या हुनिं गुबलें हुइ मफैगु नां जुयाब्यूगु दु । ने.सं. ११०६ स पिदंगु थ्वय्‌कःपिनिगु म्येचाः ‘लाय्‌लामा’ उगु बखत तसकं चूगु म्येचाः खः । नेवाःपहःया संगीत अले नेवाःतय्‌ ल्हानाभाय्या खँग्वःत दूगु थ्वय्‌कःपिनिगु म्येत तसकं हे लोकंह्वाः । थ्वय्‌कलं नेवाः व खसभासय्‌ यानाः लोक, आधुनिक भजनत व मेमगु विधाय्‌ थ्यं मथ्यं झिंछसःपु म्ये सिर्जना यानादीगु दु । म्येचालय्‌ पिदंगु व पिमदंगु नापं यायेबलय्‌ नेवाःम्ये सत्यासिबें अप्वः दइ । वय्‌कःया ‘लाय्‌लामा’ ६ ब्वतक, ‘ग्वय्‌स्वांमाः’ ३ ब्वतक, ‘वामिया दबू’, ‘बुद्ध भजनमाला’, ‘लिसवाः’ (पासा पुचः अमेरिका), ‘दँ दँ सकलें दँ’, ‘मांया माया’ म्येचाः पिदंगुया लिसें मेमेगु म्येचालय्‌ नं म्ये पिदनाच्वंगु दु ।
आपालं सिरपाः, सम्मान व पदवीलिसें भक्ति शिरोमणि उपाधिं छाय्‌पिया तःम्ह थ्वय्‌कलं प्याखं, संकिपाय्‌ नं संगीत तयादीगु दु । न्हापा थ्वय्‌कलं दबू प्याखनय्‌ मिजं जक मखु मिसा जुयाः नं म्हितादीगु दु । थ्वय्‌कलं शाही जंगी अड्डापाखें शाही सेनाया संगीत निर्देशक जुयाः सेनाया निंतिं संगीत ख्यलय्‌ तःधंगु गुण यानादीगु दु । नेवाः व खस संगीत ख्यलय्‌ थःगु योगदानया हुनिं सदां लुमना च्वनीम्ह थ्वय्‌कः ने.सं. ११२५ गुंलाथ्वः पारु, सनिबारखुन्हु मदुगु खः ।

कलाकार केके कर्माचार्यया जन्म ने.सं. १०६८ चिल्लाथ्वः दसमि, सनिबारखुन्हु येँया डल्लुइ बौ भीम बहादुर कर्माचार्य व मां तुलसीमाया कर्मचार्यया कोखं जूगु खः । नेपाःया हुलाक टिकट डिजाइनय् नांजाःम्ह भाजु केके कर्माचार्यया पूवंगु नां कान्छाकुमार कर्माचार्य खः । नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानया प्राज्ञ सभासद, नेपाल ललितकला प्रज्ञाप्रतिष्ठानया सदस्य सचिव जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं भारत, जर्मनी, दक्षिण कोरिया बंगलादेश, जापानय् थःगु कला ब्वज्या यानादी धुंकूगु दु । वय्कलं डिजाइन यानादीगु प्यसःगुलिं मल्याक हुलाक टिकट पिहां वयेधुंकूगु दु ।
गोरखा दक्षिण बाहु (२०४३), श्री ५ वीरेन्द्र स्वर्ण जन्मोत्सव पदक (२०५२), श्री ५ वीरेन्द्र राज्यारोहण रजत महोत्सव पदक (२०५३), श्री ५ वीरेन्द्र राज्यारोहण रजत महोत्सव नागरिक मूल समिति पदक (२०५३), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (२०५४), वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक (२०५८) पाखें विभूषित जुइधुंकूम्ह वय्कःयात त्रिमूति सम्मान, जनमत सम्मान नं लःल्हाये धुंकूगु दु ।