खा पंछिकथं म्हसीका दुपिं प्राणि खः । थुपिं थी थी कथंया दु । यक्व ब्वयाः तातापाक वनेफुपिं नं दु । म्ह्व जक ब्वयेफुपिं नं दु । बँय्‌ हे जक च्वनाः म्वानाच्वनीपिं नं दु । बन जंगलय्‌ च्वनाः तुतिं खिनाः त्वाथं मालाः की–काय्‌ जक नयाच्वनीपिं नं दु । मनुखं लहिना तइपिं जातया खा नं दु, मनूया किपा हे खंके मयःपिं नं दु । फोहरय्‌ जक च्वनाः जीविका यानाच्वनीपिं खा नं दु । थी थी कथंया खायात थी थी कथं मूल्यांकन यानातःगु दु । गुम्हं खात पिहां वयाः ब्वयाजूगु खन धायेव वा वइगु संकेत याइ । गुम्हं खा पिहां वयाः हाल धायेव मभिं जुइगु संकेत जुइ । पिहां वइबलय्‌ पुनाहइपिं खा नं दु । खाया पायात हे सांस्कृतिक ज्वलंया रुपय्‌ छ्यलातःगु नं दु । देखा दुपिसं व देपुजाय्‌ दुकाये मज्यू यानातःपिं खा नं दु ।

क्वलःखा

यक्व च्वं च्वं ब्वयेफुम्ह खा । गिद्धसिकं भचा तःधिकः जुइ । तातापाक नं ब्वयावने फइ । बथां बथां जुयाः ब्वइ । ब्वइबलय्‌ अंग्रेजि आखःया भि (ख) आकार वयेक ब्वइ । मुख्यम्ह दकलय्‌ न्ह्यःने च्वनी । चिकुला वइथे जुइगु बखत यंला कौलां दक्षिणपाखे वनी । चिकुला फुइगु बखत चिल्ला चौलां उत्तर वनी । वनेगु दिशा तंगु अवस्थाय्‌ चाःचाःहिलाः दिशा लुइकी । ब्वब्वं हालावनी । यक्व हालीगुलिं कालांकुलुंया सः वः थें जुइ । अथे जुयाः थुमित कालांकुलुं नं धायेगु याइ ।

खुखा

झाःपाः व झ्याम्म च्वंथाय्‌ च्वनीम्ह खा । तःधिकः जुइ मखु । बखुंसिकं भचा चीधिकः जुइ । सियू हाकु उनया जुइ । ल्याखय्‌ यक्व दइ मखु । नाकं ब्वयेफइ मखु । भचा भचा लः दुथाय्‌ नं चुल्ल्ल चुल्ल्ल जुयाः यक्व ब्वाँय्‌ वनेफइ । ताहाः, छुँ आदिं स्यंके मफयेक लः दुथाय्‌ वाब्वय्‌ स्वः दयेकाः खेँय्‌ थ्वइ । खेँय्‌ चिग्वः जुइ । निवाःत्या स्ववालं खेँचं मचा पिहां वइ । पिहां वयाः भचा जायेवं हे मचा ब्वां वनेफइ । थुमिगु खेँय्‌ हयाः कुकुच्वंम्ह खायात खासा ब्यूसां थ्वयेवं बिस्युं वनी ।

गुँखा

गुँइ च्वनीम्ह खा । कालिज व लुँइचे नं धाइ । स्वयेबलय्‌ सादा खा थें हे च्वनी । ब्वये फइ । झाःसिमाय्‌ स्वः दयेकाः च्वनी । त्वान्नाः सीसे हाकुसे जुइ ।

चिखा

मदेशपाखे दइम्ह खा । भुयू उनया जुइ । बथां बथां जुइ । छम्ह वंथाय्‌ मेपिं नं वनेगु याइ । तजायेक तिंन्हुइ फइ मखु । थुमिगु खेँय्‌ख्वला छानाः बल्लाइ ।

भुजिंखा

फोहर थाय्‌ ध्वंप्वालय्‌ च्वनीम्ह खा । सादा खा थें हे च्वनी । ध्वंप्वाः व साःगाः दुथाय्‌ दयेगु याइ । चिकुलां सिकं ताल्ला व वा वयाच्वनीगु इलय्‌ जःखः सुं मदुगु आभास जुल धायेव पिहां वयेगु याइ । फोहरय्‌ दाइपिं कीत नइ । न्याक्क ब्वाँय्‌ वनेफइ । काचाक्क खंके फइ मखु । सुं वःगु आभास जुलकि किचः छकूचाय्‌ नं सुलेगु याइ । फोहर दुथाय्‌ च्वनीगु जूगुलिं थुमिगु सासः तकं फोहर जुइ । थुपिं पिहां वइबलय्‌इमिगु सासलं कल धायेव म्हय्‌ काचः काचः व चातः चातः नं वयेयः ।

भुलूखा

न्हिनय्‌ मिखां मखनीम्ह खा । सीसे च्वनाः तुयू च्याः दयाः छिरिबिरि खनेदइ । चान्हय्‌ पिहां वयाः नसा मालाः नइ । छुँ, ताहाः आदि वालावाला सनाच्वंपिं नइ । थ्व हालकि मभिनी धाइ ।

म्हय्‌खा

जंगलय्‌ च्वनीम्ह खा । भौ हाले थें हाली । पपू दइ, ब्वये फइ । ताहाः की आदि नइ । बाजातया न्हिप्यंया पा ताःहाकः जुइ । पाय्‌ मिखा थें च्वंक बुत्ता दइ । थुमिगु पायागु बास दुथाय्‌ माय्‌बिलि, ताहाः, कीत आदि वइ मखु । नेवाःतय्‌ संस्कृतिइ म्हय्‌खापा यक्व छ्यलाबुलाय्‌ हयातःगु दु । जंक्व व थाकुलिं लुइगु पुजा याइबलय्‌ कलशय्‌ म्हय्‌खाया पा छपा नं तयेगु याइ । गथांमुगःकुन्हु लुखा फुसय्‌ म्हय्‌खाया पा तयाः स्वख्वः दुगु नकिं तायेगु याइ ।

सादाखा

छेँय्‌ लहिना तइपिं खा । हन्ताः जूगु अन्न छगः निगः वांछ्वये म्वायेक नकेगु याइ । चुक ननिइ त्वःतातइ । बहनी दुकाइ । यँयाःबलय्‌ सवःद्यः वइबलय्‌ लँय्‌ खा खनकि लानाकाइ । बाजंसः ताल धायेव खा निं दुकायेगु याइ । माखां थ्वइगु खेँय्‌ नखःचखःबलय्‌ ज्या काइ । ग्वंगः हालकि सुथ जुल धकाः सीकी । भाका यानाः नं ग्वंगः लहिना तइ । अज्याःपिं ग्वंगः छुं नं मेगु ज्याय्‌ मछ्यसे उपयुक्त पर्वय्‌ लाकाः भाका पुरा याइ ।

सुपिंखा

आकासय्‌ ब्वयाजुइपिं खा । चखुंचा बःधिकः जक जुइ । न्ह्याबलें वइ मखु । ता थिनावइगु बखतय्‌ द्यः ख्युंइबलय्‌ गनं वः गनं वः जुइक वइ । बथां बथां दइ । इखुंचा थें उखेंथुखें ब्वयाः कीत लानानइ । ब्वब्वं चीसलं पियां पियां सः वयेक हाली । थुपिं वल धायेव निन्हुप्यन्हुं वा वइगु अनुमान याइ । थुमिगु हाःसः ताल धायेव ब्वहःत ब्वयावयाः लितुलिनाः लानाः नइ । बाचा फपुल धायेव गन वं गन वं जुइक वनी ।

सँय्‌खा

यक्व तःधिकः जुइ मखुम्ह खा । त्वान्नाः गुँखाया थें सीसे हाकुसे च्वनी । बल्लाः खनेदयाः फुर्ति दुम्ह थें जुइ । खेँय्‌ यक्व तग्वः जुइ मखु । ला तिख्खर जुइ ।

स्वँखा

स्वँ दुम्ह खा । तःधिकः जुइ । ग्वाथ्या ग्वाथ्या जुयाः यक्व ब्वांवने फइ मखु । बाजातयाके न्हासय्‌ स्वँ दइ, माजातयाके न्हासय्‌ छकूचा जक ह्याउँक दइ ।

सिथय् झरिया माथं मिले यायेगु ज्याभः । सिँया सिथय् बर्गाकार वा गोलाकारया झरि (खँ) मिले यायेगु रन्धा थें ज्याःगु ज्याभः ।

लिच्छिबी जुजु धर्मदेवयापाखें सर्वसाधरण जनताया सेवाया निंतिं धकाः दयेकेब्यूगु हितिइ लः महायेवं लाय्‌कूया आचाजु, जोशी व पुरोहिततय्‌सं सल्लाह ब्यूगु कथं छगू भिंगु साइतय्‌ स्वीनिता लक्षण लाःम्ह मनूया भोग बीमाःगु जुल । थुकिया निंतिं छन्हु चान्हय्‌ थःहे सुनां मसीक हितिया न्ह्यःने थसःपाःवन, जुजुया काय्‌ वयाः चुपिं पालाः हितियात नरवलि बीवं छक्वलं लःहाल । नारायणहितिया सम्बन्धय्‌ थ्व छपु अतिकं बय्‌बय्‌ जुयाच्वंगु लोककथन खः । इतिहासकारपिनि धापू कथं थःहे अबुया नरवलि ब्यूम्ह मेम्ह सुं मखु लिच्छिबी ईया अतिकं नांजाःम्ह जुजु मानदेव खः ।

अज्ञानतावश थः अबुया हत्या यानागुलि पस्ताचायाः बज्रयोगिनीस तपस्याय्‌ च्वंबले पितृहत्याया पापंमुक्त जुइगु खःसा बौद्ध चैत्य धकाः अलौकिक शक्तिया निर्देशन जुल, थ्वहे निर्देशनया पालनायासें जुजु मानदेवं खास्ती स्तूप दयेकेबिल ।

गोपालराजवंशावलीस श्रीमानदेव ..तैन…गुंविहारशिखरे तपःकृतम् । तपः प्रभावान्महाचैत्यमूत्यद्यते प्रतिष्ठितश्च धकाः च्वयातःगु विवरण कथं मानदेवं खास्ती स्तूप दयेकेब्यूगु धैगु धापुतिइ आपालं ऐतिहासिक यथार्थ ज्वःलाःगु खनेदु । थ्व ल्याखं खास्ती स्तूप न्यागूगु शताब्दि जःखः धस्वागु जुइमाः । यद्यपि गुगुं शिलालेख वा दसि लुयावःगु मदु ।

स्तूप दयेकूगु इलय्‌ तःदँतक वा मवः । हिति, बुँगाः, पुखू व खुसितकं सुनावन । सुथय्‌ सुथय्‌ सर्गतं गाइगु खसुति लः मुंकाः तःदँ बिकाः दयेके क्वचाःगु जूगुलिं थुकियात खसुति स्तूप वा खास्ति स्तूप धाःगु धैगु लोकख्यान दु ।

मेखे सँदेयपाखे धाःसा थुगु स्तूपयात कयाः थःगु कथंया लोकख्यान न्यने दु । छम्ह सँमिनियात कश्यप बुद्धया अस्थि तयाः स्तूप दयेकेगु इच्छा जुल, थुकिया निंतिं माःगु थाय्‌ माल धकाः जुजुयाके फ्वंबले गुगुनं कथं थाकु मचासें अःपुक जुजुं अनुमति बिल । अले उगु थासय्‌ थुगु स्तूप दयेकेगु जुल । अःपुक जुजुया म्हुतुं बचं चुलिब्यू अर्थात सँय्‌ भासं जारुङ्ग खासोर खः, थ्वहे बाखंया लिधँसाय्‌ सँदेय्‌यापिन्सं खास्तिया जारुङ्ग खासोर धायेगु यानाच्वंगु खः धाइ ।

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्‌गु स्थापत्यकलाया गुगु च्वन्ह्यागु प्राविधिक ज्ञान दु उकिया छगु अतिकं च्वछायेबहःगु भौतिक संरचना खास्ति स्तूप खः । थ्व नेपाः देयया दक्कले तग्वःगु स्तूप खः, अले विश्वया न्ह्यथनेबहःगु बौद्ध संरचना मध्ये छगू खत । थुकिया जाः ३६ गू मिटर दु, थुकिया चाः १०० मिटर दु ।

बज्रयानी तान्त्रिक मान्यता कथं थुगु स्तूप श्रीयन्त्र आकारय्‌ मण्डला स्वरुपय्‌ धस्वाकातःगु जुल । धार्मिक आस्था कथं क्वय्‌या ब्व पृथ्वी तत्वया प्रतीक खःसा, तइस्से गोलाकार ब्व लः तत्व, अले तंगि तंगि फय्‌ वा वायू तत्व जुल । दक्कले च्वय्‌ छत्र वा कुसा शून्यया प्रतीक खः ।

झिंस्वंगू तंगि निर्वाण प्राप्तिया निंतिं पूवंकेमाःगु लँपु खः । गजू धाःसा पर्वतराज सुमेरुया स्वरुप खत । प्यखें दुगु ध्यानी मिखा निगः प्रज्ञा अले हर्मिका आर्य अष्टाङ्गमार्गया संकेत जुल ।

स्तूप दुहाँवने थाय्‌ पश्चिमपाखे खास्ति अजिमाया देगः दु, थुगु देगः खास्ति स्तूप सिबें न्हापायागु धाइ ।

सँदेय्‌ चिनिया लाल सेनाया नियन्त्रणय्‌ वने धुंकाः सन १९५९ लिपा आपालं सँय्‌त शरणार्थी कथं नेपाः वल, अले उप्वm थुगु खास्ति जःखः च्वनेगु यात । आः सँय्‌तय्‌सं दयेकूगु थ्यं मथ्यं ५० गू बौद्ध गुम्बात थन जःखः दयेधुंकल ।

नेवाः दुनेया छगू जात खुसः खः । वा सुया जाकि दयेकीपिंत खुसः धाइगु खः । खुसःतय् बसोबास स्वनिगः खःसां यलया कोन्ति थुमिगु मू लागा व ऐतिहासिक थाय् खः । खुसःतय् परम्परागत लजगाः जाकि दयेकेगु खः । नापं काहा बाजा पुइगु व नाय्तय् पुरोहित जुइगुयात नं थुमिगु लजगाःकथं कायेफु । खुसःत बुद्ध धर्मया अनुयायी खः । थुमिगु गोत्र काश्यप खः ।

New Entry

यँेया झिंखुगू शाक्यसंघया बही दुने दुथ्याकातःगु छगू ऐतिहासिक थाय्‌ खः– खुसिबही । बिष्णुमती खुसिनापं लाःगुलिं थ्व बहीया नां हे खुसिबही जूवंगु अनुमान दु । संस्कृतभासं थ्व बहीयात नदीसंगम महाविहार धयातल । नारदस्मृतिइ थ्व थाय्‌यात ‘खुसिबहिरी’ व गोपालराज वंशावलीइ ‘खुरिवहिल’ धकाः न्ह्यथनातःगु खनेदु । येँया बहाःबहीमध्ये नगरं पिने (खुसिपारी) पलिस्था यानातःगु थ्वहे जक छगू बही खः । थौंकन्हय्‌ थ्व बही यँे महानगरपालिका वडा नं १३या टंकेश्वर, ताहाचः लागाय्‌ लाः वः ।

ऐतिहासिक पक्षकथं थ्व बही गुबलय्‌ पलिस्था यात धयागु स्पष्ट मजू । जुजु भाष्कर मल्ल (बि.सं. १७५७–१७७९)या पालय्‌ वःगु तःभुखाचं यानाः थ्व बहीया क्वाःपाःद्य (गन्धुरी द्यः) विराजमान देगः क्षतिग्रस्त जूगु जुयाच्वन । उगु इलय्‌ पोँ त्वाःया कुटु भारो नांया मनुखं जिर्णोद्धार याकूगु धकाः न्ह्यथनातःगु छगू ल्वहंपौ क्वाःपाःद्यःया प्रवेशद्धारय्‌ तयातःगु खनेदु ।

ने.सं. ६४६ पाखे पाल्पाया जुजु मुकुन्द सेनया फौजं थ्व बही दुने च्याक्वःतक आक्रमण यानाः मि च्याकेगु कुतः याःगु धाइ । तर च्याक्वलं असफल जुसेंलिं आक्रमणकारीत अथें लिहां वनाछ्वत । न्हापा थ्व थाय्‌ नगरयात सुरक्षित यायेत दयेकातःगु सामरिक लागा जूगुलिं फौजं आक्रमण याःगु जुइफु । गोपालराज वंशावलीइ ‘खुरिवहिल’ पिने प्यम्ह डोय (सेना)त स्याःगु न्ह्यथनातल । विहारदुने निगः चिभाः दु । ने.सं. ८०३या छगः चैत्ययात स्वयम्भूया प्रतिककथं कयातल ।

क्वाःपाःद्यकथं भविष्यव्याकरण मुद्राय्‌ विराजमान तथागत वोधिसत्व पलिस्था यानातल । विहार दुहां वनेगु मू लुखा लिक्कसं महांकाःद्यः व महामञ्जुश्रीया मूर्ति पलिस्था यानातल । मूलुखाया जवंखवं निम्ह सिंह व पूर्वाभिमुख गणेद्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु खनेदु ।

बहीया दक्षिणपाखे चकंगु थाय्‌ दु । थ्व थाय्‌ न्हापा क्यब धाइ । जनबहाः, सबलबहाः, ओमबहाःया गुरुजुपिं थन देपुजा न्यायेकावइगु खः । थ्व थाय्‌यात आजुमाःख्यः धाइ । थन शिखरशैलीया निगः देगः दु । छगलय्‌ बज्रयानीतय्‌ तसकं हनेमाःम्ह चक्रसंवर व मेगु देगलय्‌ वया कलाः बज्रवाराही विराजमान यानातःगु दु । थ्व आजुमाःख्यलय्‌ दीपंखायाः जुइबलय्‌ वये हे माःगु चलन दुसा दक्षिण कोलीग्रामया दीपंकर बुद्धपिंत सम्यक पर्वय्‌ थन हयेमाःगु न्हापा प्रचलन दु ।

गुंपुन्हिबलय्‌ थ्व बहीलय्‌ ह्याउँगु ख्वाःया दीपंकर बुद्धलिसें थीथी द्यतः, चा व सिं दयेकातःगु ‘नये नकिं ज्या थकिं’या मूर्ति, वीरकुश महाराजया ख्वाःपाः (तेमां ख्वाःपा), लुँ छ्यलाः सँय्‌ आखलं च्वयातःगु अष्टसहस्रिका प्रज्ञापारमिताया निपू पाना, व सिद्धा नारोपाया धयातगु शंख थौंतक न प्रदर्शन याना वयाच्वंगु दु ।

थौंकन्हय्‌ क्वाःपाःद्यया नित्यपूजा बहीया सर्वसंघ दुजःपिंसं पालंपाः यानावयाच्वंगु दु । थ्व खुसिबही व मरुबही दथुइ परम्परागत स्वापू नं दुगु खनेदु । निगू सर्वसंघया कुलपुत्रपिंत मंकाःकथं चुडाकर्म नं याइगु खः । थ्व ल्याखं निगू बहीदुनेया सम्बन्ध तसकं क्वातू । उकिं दँय्‌दँसं भाद्रनिसें फागुन तक न्हय्‌ला मरुबहिलिं खुसिबहीया क्वाःपाःद्ययात व चैत्रनिसें श्रावण तक न्याला खुसिबहिलिं मरुबहीया क्वाःपाःद्यःयात न्हियान्हिथं नित्यपूजा यायेमाःगु नियम दु ।

तू÷हाम्वः÷पःका आदि तिसिनाः चिकं पिकायेधुंकाः ल्यं दुगु ब्वयात खौ धाइ । पूदुने छधी जुयाच्वंगु खौयात खौपा धाइ ।

नगरीय सभ्यता धैगु केवल भौतिक संरचना जक मखु । मानवीय जीवन हनेत माःगु सुविधाया नापनापं वातवरणमैत्री व्यवस्था नं खः । गुगुं नगरी सभ्यता गुलित उन्नत अले सन्तुलित खः मखु धैगु खँ अन दुनेया वातावरममैत्री व्यवस्थापाखें स्पष्ट जुइ । नेवाः वस्तीया विकासया झ्वलय् झी पूर्खापिन्सं थुकथं दुग्यंक ध्यान बियावंगु दु । थुकिया चिं धैगु नेवाः वस्ती लिक्क ब्यवस्था यानातःगु चकंगु व वाउँगु घाँय्या ख्यः वा चउर खः ।
थुज्वःगु ख्यः वा चउरपाखें लःफय् व स्वच्छताया बांलाःगु अवसर चूलाका बीगु छगू प्रमुख पक्ष खत । मेखे नेवाः वस्ती दुनेया समुदायपाखें इलय् ब्यलय् ग्वसाः ग्वइगु जात्रा, मेला, पर्वया निंतिं द्वलंद्वः मनूत छथासं मुनेगु थाय् चूलाका बी । नापनापं बस्तीया मनूतय्सं लहिनातःपिं सा, मे, च्वलय्, फैचा झ्वय्त नं थुज्वःगु ख्यः मदयेक मगाः ।
नेवाःतय् प्रत्येक परिवारजनपिं मुनाः दच्छिया निक्वः स्वक्वः न्यायेकीगु दिगु पुजा नं थुज्वःगु ख्यलय् न्यायेकीगु प्रचलन दु ।
दक्कले महत्वपूर्ण खँ धैगु ताल्लाया इलय् सर्गतं वा गायाः मुनीगु लः चाया तःलय् क्वसीकाः मुंकेगु जल पुनःभरण प्रक्रियाया केन्द्र खः थुज्वःगु चकंगु ख्यःत । थुज्वःगु ख्यलय् मुंगु लः पुखुली मुंकाः अनं धः म्हुयाः ल्वहं हितितक हायेकीगु नेवाःतय् लः वितरणया पुलांगु प्रणाली खः । थुकिया निंतिं ख्यः वा चउर छगू महत्वपूर्ण केन्द्र खत ।
तिंख्यः, जाउलाख्यः, लगंख्यः, चुपिंख्यः आदि थुज्वःगु हे संरक्षित ख्यःत खः ।

तण्डुकार फिल्म्स्पाखें ने.सं. ११३३ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता शुभ तण्डुकार अले बाखं व निर्देशक सनम कुमार खः । थुकी निरञ्जन महर्जनया संगीत दुसा छायाँकार देवआनन्द शिल्पकार खः । कलाकारकथं लक्ष्मी कुमार महर्जन, श्यामसुन्दर शिल्पकार, अर्णेश्वरी शिल्पकार, कृष्णभक्त महर्जन, शोभा महर्जन, मणि महर्जनपिं दुथ्याः । थ्व थ्रिलर सस्पेन्स सहितया कमेडी फिल्म खः ।

नेपालभाषाया संगीतय्‌ ख्यालिंजाःगु म्ये न्हापांनिसें हे दु । मल्ल कालया जःखःसं सिर्जना जूगु थज्यागु म्ये आपालं कामरस व यौनया अस्यः खँत छ्यला नं उतिकं हे जू । गुलिं तप्यंकसा गुलिं उपमा छ्यलाः काम व यौनया खँत दुथ्याका तःगु दु । रसरंग व न्ह्यैपुकेगु इलय्‌ थजाःगु म्ये आपालं हालेगु याइ । उकिसनं सिनाज्याया इलय्‌ आपालं हालेगु याः । यःत्यःया म्येय्‌ नं थज्याःगु खँत दुथ्याना च्वंगु दइ । लिपा थजाःगु म्येत नं परिमार्जित जुजुं वल । न्हापा थजाःगु म्येत हालेगुली भिमफेदिया उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठ, न्हुच्छेबहादुर, ईन्द्रलाल श्रेष्ठ, दर्शन दास श्रेष्ठ, बेखाचा महर्जनलिसें मेमेपिन्सं दबुली हालीगु खः । लिपा दबुली हालाः म्येचालय्‌ पिदंकथं मदनकृष्ण श्रेष्ठ, नगेन्द्र हाडा थ्व विधाया म्ये ख्यलय्‌ च्वयेगु, हालेगु व लसय्‌ हनेगुली तसकं नां जाः ।
थ्वय्‌कःपिंसं यःत्यः, सामाजिक विसंगतिलिसें मेमेगु सांस्कृतिक खँयात कयाः ख्यालिंजाःगु म्येत सिर्जना यानादिल । उकिसनं नगेन्द्र हाडाजुं सिर्जना यानादीगु आपालं ख्यालिंजाःगु म्येय्‌ सांस्कृतिक पक्षयात अप्वः थाय्‌ बियातःगु दु । मदनकृष्ण श्रेष्ठयात ला ख्यालिजुजुकथं हे हनातःगु दु ।

यल जिल्ला दुने लाःगु छगू पुलांगु बस्ती ख्वना खः । थ्व बस्तीया भौगोलिक अवस्थिति वंतापाखे थैव, योतापाखे येँ जिल्लाया सिमाना व यितापाखे बुंग दु । ख्वना बस्तीं यंतापाखे बागमति खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु । ने.सं. ५४५ (१४२४ ई.) स बुँ न्यानाकाःगु छगू ताडपत्र तमसुकय् थ्व थाय्या नां ‘ख्वखना देश’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । ने.सं. ७९० (१६६९ ई.) या ताडपत्र तमसुकय् ‘खोकना तव देश’ धयातःगु दु । थ्व नां आःतक नं छ्यला वयाच्वंगु दु ।
ख्वनाया नां गुकथं जुल धयागु विषयय् छगू धापू न्यनेदु । न्हापा येँया छम्ह ज्यापु चिकुलाया इलय् सित । गुथ्याः व सनाः वःपिंसं बिष्णुमति खुसि सिथय् वयागु दाहसंस्कार यात । न्हापाया चलनकथं सीम्हेसिया कलाःम्ह सती वंगु जुयाच्वन । मि तयाः भतिचा जायेवं तसकं वाफय् वल । गुथ्याः व सनाः वःपिं अन च्वने मफयाः उखेंथुखें बिसिउँ वन । सिँपँ च्यानावसेंलि सी उनातःम्ह ज्यापुया मिखा चाल, व ला मसीनि खनिं । व अनं जुरुक्क दनावल । सती वनेत्यंम्ह कलाःम्ह नं बिसिउँ वन । दिपं दनावःम्ह मनूयात खन धाःसा गुथ्याःतय्सं दायाः स्याइ धकाः ग्यानाः कलाःभाःत निम्हं देय् त्वःताः बागमति खुसि सिथंसिथं पिहां वन । लँय् वनाच्वँच्वं थौंकन्हय्या ख्वना बस्ती दुगु थासय् थ्यन । अन नापलाःपिं मनूतय्त कलाः–भाःत निम्हेसिनं थःपिंसं दुःख स्यूगु खँ फुक्कं ख्वयाः ख्वयाः कनाः वहे थासय् च्वन । थथे ख्वयाः ख्वयाः थःगु दुःखया खँ कंपिं कलाः–भाःत च्वंगु थाय् जुयाः थुगु थाय्या नां हे ख्वना जू वन ।
थौंकन्हय् यल महानगरपालिका वडा २१ दुने लाःगु ख्वना बस्ती दुने तःखाछेँ, न्ह्योबु, समलचोक, न्ह्योबु तँचा, तःझ्याः, गाबुकल ननि, गाबुलाछि, पम्पा, चोछेँ, थँलाछि, बहालोनी, कुटुपुखू, ननिचा, नायला, झ्याकु, देवल्युने, लायको, धोकासी नां दुगु त्वाः दु । मुक्कं नेवाःतय्गु आवादी दुगु थ्व बस्ती दुने यक्व थें महर्जन व डंगोल थरयापिं ज्यापुत दु । स्यस्यः, कुस्ले, नाय् नं थन दु । उमिगु ल्याः धाःसा यक्व मदु । नेवाः बस्ती जूगुलिं थन देगः, विहार यक्व दु । थुगु बस्तीया नांजाःगु सम्पदा महाद्यः, गणेद्यः, नासःद्यः, रुद्रायणी खः । रुद्रायणीया देगः निथाय् दु । छगू देय् दुने व मेगु सिकाली ख्यलय् । रुद्रायणी द्यःयात सिकाली नं धाइ ।
ख्वनावासीं रुद्रायणी देवीया खः जात्रा यानाः उत्सव न्यायेकीगु चलन दु । स्वनिगःया मेमेगु थासय् मोहनि नखः न्यायेकीगु इलय् ख्वनायापिनि रुद्रायणी देवीया जात्रा हनी । थुगु जात्रा ञलागा (आश्विनकृष्ण) चतुर्दशीनिसें ञलाथ्व (आश्विन शुक्ल) चालं तक जुइ । अथे जुयाः ख्वनाय् मोहनि नखः हनेगु चलन मदु । थनया शिवमार्गी स्यस्यः व तुलाधरतय् धाःसा मोहनि नखः हनी ।
ख्वना बस्तीया योता व यितापाखे ततःजाःगु पहाड दु । उकिया क्वसं कलकल खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु ।