गोकर्ण बस्ती धार्मिक दृष्टिकोणं तसकं नां जाःगु थाय् खः । थ्व थासय् च्वंम्ह गोकर्णेश्वर महाद्यःया कारणं थाय्या धार्मिक महत्व दु । गोकर्ण बस्ती खुसि सिथय विकास जूगु लागा खः । थ्व खुसियात बागमती, चन्द्रमती व सूर्यमती स्वंगू खुसिया त्रिवेणी सङ्गम खः । थ्वयात पुण्यतीर्थ नं धाः । येँया शंखधर उद्यानं ८ किलोमिटर पूर्वय् लाःगु थ्व लागा थौंकन्हय् गोकर्णेश्वर नगरपालिका दुने लाः । थ्व लागाय् लिच्छवि जुजु अंशुवर्माया अभिलेख लुया वःगु दु । उबले थ्व थाय्यात ग्राम (गां) धयातःगु दु । पूर्वमध्यकालय् थ्वयात छगू क्वाथया रूपय्
छ्यलातःगु सीदु । लिपा नगरया रूपय् विकास जुल । थ्वयां दक्षिणय् नयाँपाटी, पश्चिमय् जोरपाटी व कपन अले उत्तरय् बालुवा व पूर्वय् डाँछी व मूलपानी बस्ती दु ।
थनया नांजाःगु धार्मिक सम्पदा गोकर्णेश्वर महाद्यः खः । थुम्ह महाद्यः पलिस्था जूगुबारे निगू धापू न्यनेदु । छगू धापू कथं सतीदेवीया च्वय्या म्हुतुसि कुतुंवंथाय् उत्पत्ति जूम्ह महाद्यः जुयाः थ्वयात गोकर्णेश्वर धाःगु खः ।
मेगु धापू ब्रह्मा, बिष्णु व इन्द्र स्वम्ह छकलं महाद्यः नापलायेत कैलाशय् वंगु इलय अन महाद्यः व पार्वती निम्हं मदुगु जुयाः उखेथुखे माःवंबलय् पशुपति गौरीघाटय् पार्वती तपस्या यानाच्वंगु खन । पार्वतीयात बिन्ती यानाः महाद्यः गन वनाच्वन धकाः न्यंबलय् पार्वतीं महाद्यः ला तेन्हुसा (मृग) या रुप कयाः श्लेष्मान्तक वनय् चाःहिलाच्वंगु दु धयादिल । वयांलि ब्रह्मा, बिष्णु र इन्द्र स्वम्हं श्लेष्मान्तक वनय् (पशुपतिनिसें गोकर्णतक आम्लि मा दुगु थाय्) वंबलय् तेन्हुसायातय् बथानय् मेपिं स्वयां बिस्कं तःधिकःम्ह छम्ह तेन्हुसा खन । महाद्यः रूपी तेन्हुसा थ्वहे जुइमाः धकाः ब्रह्मा, विष्णु व इन्द्र स्वम्हं न्ह्यःने वनाः आराधना यात । थ्व खनाः तेन्हुसा बिस्युं वनेत्यंबलय् स्वम्हं देवगणं वयागु न्यकू ज्वनाः साला काल । न्यकूया दकलय् च्वय् इन्द्रया ल्हाः, दथुइ ब्रम्हा व दकलय् क्वय् बिष्णुया ल्हाः लानाच्वन । वहे इलय् न्यकू स्वकू टुक्रा जुयाः स्वम्हेसिया ल्हातय् स्वकू कुचा लाः वन । तेन्हुसा धाःसा अलप जुल । ब्रह्मा, बिष्णु व इन्द्र स्वम्हं ग्यानाः थम्हं तःधंगु अपराध याये लात धकाः ग्यात । वहे इलय् महाद्यवं आकाशवाणीं न्ववाना हसें धयाहल, ‘छिपिं छतिं ग्यायेम्वाः । बरु इन्द्रया ल्हातिइ च्वंगु न्यकूया टुक्रा स्वर्गय्, बिष्णुया ल्हातिइ च्वंगु बैकण्ठलोकय् व ब्रह्माया ल्हातिइ च्वंगु मत्र्यमण्डल वनाः गोकर्ण धाःगु थासय् पलिस्था याना ब्यु ।’ महाद्यःया आज्ञाकथं ब्रह्मां थःगु ल्हातिइ च्वंगु न्यकूया टुक्रा गुंलागा (भाद्रकृष्ण) चतुर्दशीया सब्बु चान्हय् गोकर्णय् पलिस्था याःगु धाइ । थ्व निगुलिं बाखं स्वस्थानीइ च्वयातःगु दु।
अथे हे मेगु छगू धापू कथं पाञ्चाल देय्या जुजु बृषकर्णया काय गोकर्णं थः व थः अबुया मुक्ति जुइमा धकाः थःगु नामं गोकर्णेश्वर महाद्यः पलिस्था याःगु खः । थुकिया धार्मिक महत्वयात मनन् यासें थ्व थाय्यात ‘उत्तरगया’ नं धाः । नेपाःया हिन्दूतय् भारतया गयाय् वनाः थः मदयेधुंकूपिं मांबौया नामं श्राद्ध यायेगु चलन दु । अन श्राद्ध याना वःपिं मनूतय्सं येँया गोकर्णय् वनाः नं श्राद्ध मयासें मगाः धइगु मान्यता दु । थुगु धापूकथं गोकर्णया स्वापू बृषकर्णया काय गोकर्णनाप दु धइगु क्यं ।
लिच्छविकालय् थ्व थाय्यात गोकर्ण धयातःगु खने मदु । थन लुया वःगु अंशुवर्माया संवत् ५३६ या अभिलेखय् थ्व थाय्यात न्ह्यथँसें ‘… टु ग्राम’ च्वयातःगु दु । ‘… टु’ स्वयां न्ह्यःनेया आखः ज्यला वनेधुंकूगु जुयाः जुया ब्वने मफु । देवमाला वंशावलीइ किराती जुजुपिनिगु दरवार थ्वहे थासय् जुइफु धकाः अनुमान यानातःगु दु । थथे खःसा किरातकालीन बस्तीतयगु नां गैरसंस्कृत भासं वयाच्वं थें थ्व थाय्या नां नं अथेहे यानाः उल्लेख जुइमाःगु खः । तर अथे जूगु खने मदु ।
मेगु खँ, दक्षिण भारतया कर्णाटकस्थित मैंगलर धाःगु थासय् नं गोकर्ण नांया बस्ती दु । अन महाबलेश्वर नांया पुलांगु महाद्यःया देगः दु । थ्व महाद्यः पलिस्थाया बाखं नं च्वय् न्ह्यथनागु बाखंनाप ज्वः लाः । उगु बाखंकथं स्वकू टुक्रा जूगु तेन्हुसाया न्यकू मध्ये बिष्णुया ल्हातिइ लाःगु टुक्रा गोकर्णय्, ब्रह्माया ल्हातिइ च्वंगु टुक्रा श्रृंगेश्वरय् व इन्द्रया ल्हातिइ च्वंगु टुक्रा स्वर्गय् पलिस्था याःगु खः । थुकी नेपाःया गोकर्णय् भारतया कर्णाटक मैंगलरय् च्वंगु गोकर्णपाखें प्रभावित जुयाः न्यकू पलिस्था याःगु खनेदु ।
थ्व थाय्यात गोकर्ण धायेगु चलन मध्यकालय् जक विकास जूगु खनेदु । प्राचीनकालंनिसें छ्यला वयाच्वंगु थीथी थाय्या नांयात मध्यकालय् हीकाः संस्कृत भासं तयेगु ज्या यात । गोकर्ण नं संस्कृत भासं वःगु नां खः । थुकिया अर्थ साया न्हिप्यं धाःगु खः । जुजु जयस्थिति मल्लं गोकर्ण द्यःयाथाय् न्हिंन्हिं पुजा व उत्सव न्ह्याकेगु व्यवस्था याना बिल । उत्तरमध्यकालय् वयाः राजनैतिक दृष्टिकोणं थ्व थाय् येँ राज्य दुने लाःगु
खनेदु । थन दुगु धार्मिक सम्पदा मध्ये गोकर्णेश्वर महाद्यः व थुकिया देगःत यक्व नांजाः । दँय्दसं गुंलागा (भाद्रकृष्ण) आमै कुन्हु बौ मदयेधुंकूपिं थन वयाः बौया नामं श्राद्ध याइ । थ्व बाहेक थन गुप्तीगणेद्यः, भगवती, भिंद्यः, गणेद्यः, भगवती, तलेजु, वनदेवी, भैलद्यः, कृष्ण, इन्द्रायणीदेवी, अर्धनारेश्वर द्यःया देगःत दु । नापं बौद्धस्तुप, कान्तिभैरव (उत्तरवाहिनी) व देवीस्थान नं दु । दँय्दसं चौलागा (वैशाखकृष्ण) आमै कुन्हु कान्तिभैरवया खः जात्रा याइ ।

येँ देय्या पूर्वय् गोकर्ण लाः । गोकर्णया उत्तरगयाय् कान्तिभैरव बिज्यानाच्वंगु दु । दँय्दसं मातातीचःह्रे निसें अक्षय तृतीयातक कान्तिभैरव जात्रा जुइ । थ्व जात्राया इलय् गणेद्यः व कुमारीया नं जात्रा जुइ । चउलाथ्व चःह्रेकुन्हु नीसी यानाः द्यःछेंं गुप्ती गणेद्यःयात देगलय् स्वनी । स्वम्ह गुथ्याःतय्सं स्वथाय् फच्छि फच्छि जाकिया जाद्यः दयेकाः तलेजु भवानी देगलय् तयेयंकी । बहनी गणेद्यः, कुमारीयात खतय् बिज्याकेवं भैलःद्यःयात थाकुलि छानाः भोग बियाः द्यः पुज्यायेवं खतय् बिज्याकी । द्यःपिंत देय् चाःहीकाः जात्रा यानाः पुजा फइ । आमाइकुन्हु तलेजु भवानीयाथाय् जाद्यः काःवनीबलय् गुथ्याःतय्सं चिलाख, मिसातय्सं सुकुन्दा च्याकाः न्ह्यः न्ह्यः नाय्खिं व धिमे थानाः भैलःद्यःयात जात्रा यानाः तलेजु भवानीयात स्वचाः चाःहुइकाः जाद्यः क्वबियाः उत्तरबाहिनी गोकर्ण खुसि सिथय्च्वंम्ह भैरवी द्यःयाथाय् यंकी । जाद्यवं भैरवी द्यःयात स्वचाः चाःहुलीसा भैलःद्यवं ३२ क्वः चाःहीकाः दिकेवं द्यःया स्वां कायेत धेकाबाजी याइ । न्हापां स्वां कायेखंम्ह भाग्यमानी जुइ धयागु जनविश्वास दु । थुकियात भैलःद्यःयात मांया ख्वाः स्वकेहःगु धाइ । द्यःपिंत भुजा छानाः भोग बियाः पुज्यायेवं सिन्हःयाः न्ह्याइ ।
गोकर्ण देय् किसिगाः, भैलख्यः, तालिञ्चुक आदि थासय् सिन्हःयाः यानाः भोग व पुजा कयाः लाछिइ दिकी । गणेद्यः, कुमारी व भैलःद्यःया खःयात प्याखं ल्हुकाः सिन्हःयाः यानाः दिकी । चउलागा पारुकुन्हु ताय् ह्वलाः ‘केपूयाः’ याइ । न्हिनय् छपु पं न्याकू त्वाःथलाः ह्याउँ, वाउँ, म्हासु, तुयु, वँचु कापः चिनाः भैलःद्यःयात तान्त्रिक विधिं पुज्यानाः भोग बी । उगु पं खःया गजुलिइ ल्वाकाः जात्रा यानाः दथुलाछिइ दिकी ।
द्वितीयाकुन्हु द्यःया जात्रा याइसा अक्षय तृतीयाकुन्हु बान्हि बीवं द्यः जात्रा यानाः देय् चाःहुइकाः पुजा फयाः भैलःद्यःयात देगलय् दुकायेवं जात्रा क्वचाइ । मांया ख्वाः स्वयेकुन्हु न्ह्याइगु सिन्हःयाः मांम्ह्याय् व माजुभौमचा नापं च्वनाः स्वयेमाः धाइ ।

येँ जिल्ला दुने लाःगु छगू महत्वपूर्ण लागा गोठाटार खः । बागमति व मनोहरा खुसिया दथुइ लाःगु थ्व थाय्यात मनोहरा खुसि स्वयां च्वय् लाःगु व बुँज्या यायेत लःया सुविधा मदुगु जुयाः ‘टार’ धाःगु खः । थुगु थासय् न्हापांनिसें सा लहीपिं यक्व दु । सा लहीगु थासय् गोठ दइगु व ‘टार’ भूमिइ यक्व ‘गोठ’ दुगु जुयाः थ्व थाय्यात गोठाटार धाःगु खनेदु । मध्यकालय् नं थ्वयात उगु हे नामं सम्बोधन याइगु खः । उबले ‘गोठकट्यार’ तयातःगु खनेदु । ख्वपया जुजु जगतप्रकाश मल्लं शक संवत् १५८५ (ने.सं.७८४) स कासिजोशी व वलिजोशीया नामय् च्वयाब्यूगु छगू लिखतय् “… पूर्वत गोठकट्यार भूमेण … ” धकाः च्वयातःगु दु । उगु लिखतया आधारय् थ्व थाय् मध्यकालय् ख्वपया अधिनय् च्वंगु सीदु । थौंकन्हय् येँ जिल्लाया कागेश्वरी–मनोहरा नगरपालिका वडा नं ७, ८ व ९ लय् लाः । राणाकालय् श्री ३ जङ्गबहादुरया काय जगतजङ्गया दरबार थ्वहे थासय् दुगु खः ।
वंताय् मूलपानी, योताय् येँ मनपा लागा, यंताय् जोरपाटी व यिताय् मध्यपुर थिमि नगरपालिका लागा दुने लाःगु थुगु थासय् ईचोट, थामाथली, मनोहरा, ओपीटार, मानटार, चापावोट, दरबार एरिया आदि थीथी त्वाः दु । थौंकन्हय् थन गैरनेवाःतय्गु बाहुल्य जुइधुंकल ।
गोठाटारया धार्मिक सम्पदा हरहरमहादेव, नरोत्तमधाम, तेजविनायक, संकटमोचन खः । थन श्रेष्ठ, कर्माचार्य, नगरकोटी आदि थर दुपिं नेवाःत दु । थुमिसं दँय्दसं बछलाथ्व (वैशाखशुक्ल) पुन्हि कुन्हु तेजविनायक गणेद्यःयात खतय् तयाः जात्रा याइ ।

यलया लगनखेलं अथे हे ९ किलोमिटर वतापाखे च्वंगु गोदावरी बस्ती फूच्व (पूmलचोकी) डाँडा क्वसं दु । वताय् काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया सिमाना, योताय् बडिखेल व झरुवारासी, यंताय् थैव, गोदामचौर व विशंखुनारायण अथेहे इताय् भारदेवया दथुइ लाःगु गोदावरीइ गबलेनिसें बस्ती विकास जुल धयागु सीके मफुनि । थौंकन्हय् गोदावरी नगरपालिका दुने लाःगु गोदावरी बस्ती दुने टौखेल, कित्तिनी, नहरबस्ती, पौडोल, तान्चिनटार, लेलिनथोक आदि थाय् दु । उत्तरमध्यकालय् थन मनूतय्गु आबादी दु धयागु खँ उबलेया ऐतिहासिक दसिं क्यं । उबले बुँ न्याना तःगु छगू लिखतय् ‘गोडावलि क्षेत्र वाटिका नाम प्रदेशे’ धकाः च्वया तःगु दु । जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया पालय्या (ने.सं. ८३६) मेगु छगू ताडपत्र तमसुकय् नं थथे हे ‘गोदाउलि क्षेत्र वाटिका नाम प्रदेशे’ धकाः उल्लेख यानातःगु दु । अथेहे ने.सं. ८३६ या मेगु भूमिसम्बन्धी तमसुकय् नं ‘गोदावरि वातिका’ धकाः च्वयातःगु दु ।
थ्व थासय् छगू नांजाःगु कुण्ड दु । थ्वयात गोदावरी कुण्ड धाइ । वहे कुण्डया नामं थ्व थाय्यागु नां च्वंगु खः । धार्मिक, सांस्कृतिक व प्राकृतिक दृष्टिकोणं यक्व महŒव दुगु थ्व कुण्डया स्वापू दक्षिण भारतया गोदावरी कुण्डलिसे स्वानाच्वंगु खनेदु । यक्व न्हापा छम्ह ऋषि भारतया गोदावरीइ स्नान याःवंबलय् आकाझाकां वयागु झोलीतुम्बा खुसिं चुइका यंकल । उम्ह ऋषि नेपाः थ्यंकः वल । अबले थन निमिष राजां शासन यानाच्वंगु खः । ऋषि थनया नीलचुड पर्वतय् बाय् च्वनाच्वंगु इलय भारतया गोदावरीइ चुइका यंकूगु वयागु झोलीतुम्बा नीलचुड पर्वतया खुसिं चुइका खन । ऋषि अजूचायाः थ्व नं गोदावरी हे जुयाच्वन धकाः जुजुयाथाय् खँ थ्यंकल । उबलेनिसें थ्व थासय् नं भारतय् थें झिंनिदँय् छकः मेला यायेगु परम्परा शुरु जूगु खः । उकिं थ्व कुण्डयात पवित्र माने याना तःगु दु । थ्व बस्तीया वतापाखे गोदावरी खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु । थ्व खुसि गोदावरी कुण्डं उद्गम जूगु खः । अथेहे योतापाखे भेल्पु खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु ।
गोदावरी बस्ती दुने च्वंगु गोदावरी कुण्ड, लामकुण्ड व सिद्धेश्वर महादेव नांजाःगु तीर्थस्थल खः । मेगु धार्मिक सम्पदा रामचन्द्र, नवधारी व अघोरनाथ द्यःया देगः खः । थन झिंनिदँय् छक्वः भदौ लछि गोदावरी मेला जुइ ।

सन् १९३८ स विराटनगरय् जन्म जूम्ह गोपाल शक्ति अबु शिव शक्ति व मां बालकुमारीया काय्भाजु खः । वेलायतया स्टारलाइन विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनीयरिङ्ग स्नातकोस्तर उपाधि कयातःम्ह थ्वय्कः भाजु नेपालय् राजमार्ग विकासय् आपालं योगदान दुम्ह खः । वय्कः पूर्व–पश्चिम राजमार्गया सिमरा–जनकपुर, नेपालगञ्ज–बुटवल, वीरगञ्ज–हेटौंडा, नौबिसे–मुगलिङ्ग अले धरान–धनकुटा राजमार्ग बिकास यायेगुली मूवंगु भूमिका म्हितादीम्ह खः ।

गोपाल सिंह नेवाः मूलया छम्ह भारतीय नागरिक खः । गुलिखे लिखतय् गोपाल सिंह नेपालय् जन्म जूगु लिपा बम्बई वनाः ब्वंवन, अन हे स्थायी थाय्‌बाय् दयेकल धकाः न्ह्यथनातःगु दु । अथेहे मेमेगु श्रोतय् धयातःकथं वय्‌क: भारत, विहारया वेतिया जिल्लाय् बूगु खः । तर गोपाल सिंहया पूर्खा धाःसा स्वनिगःया नेवाः हे खः । बम्बई शहरया थीथी शिक्षण संस्थाय् प्राध्यापनया ज्या यानादीम्ह वय्‌क: लिपा सन् १९६३ निसें बनारस हिन्दु विश्वविद्यालयया प्राध्यापक जुल । अनया नेवाल अध्ययन केन्द्रया निर्देशक कथं भाला क्वबियादिल । अनं लिपा उत्तर बङ्गाल विश्वविद्यालयया हिमालयन अध्ययन केन्द्रया प्राध्यापक जुल । जीवनया अन्तिम इलय् नेपाःया त्रिभुवन विश्वविद्यालयया समाजशास्त्र विभागया प्राध्यापक कथं अध्यापन यायेगु ज्या यानादिल । बलिउडया समाजय् गोपाल सिंहयात छम्ह प्रभावशाली गीतकार कथं हनाबना तयातःगु दु । जीवनया प्रारम्भिक कालय् पत्रकारिताय् नं ल्हाः तयादीम्ह वय्‌कलं थीथी पत्रपत्रिका पिथनेगु ज्या नं यानादीगु खः । हिन्दी काब्य ख्यःया छम्ह नांजाम्ह कवि कथं नं गोपाल सिंहयात म्हस्यू । थः स्वयं नेवाः पूर्खाया सन्तान जूगुया नातां थुगु समुदाययात कयाः साँस्कृतिक, सामाजिक, धार्मिक, भाषिक अले कलाया ल्याखं दुवालेगु व छगू प्राज्ञिक शोध प्रणाली कथं बौद्धिक ज्या यायेगु तातुनाः बम्बई विश्वविद्यालयपाखें बिस्कं कथंया विद्यावारिधि यायेगु बिचाः यानादिल । थुबलय्तक नेवाः समुदायया कला, संस्कृति, इतिहास आदियात कयाः सिल्भाँ लेभि, ब्रायन हडसन, ओल्डफील्ड आदि पाश्चात्य मनूतय्‌सं जक च्वयेगु याःगु खः । तर शोधविधि कथं च्वयेगु ज्या धाःसा दकलय् न्हापां सन १९५९ इ गोपालसिंह भाजुं यानादीगु खः । वय्‌क:या त्जभ ल्भधबचक सफू थुगु शोधया हे लिच्वः खः । गोपालसिंहया धापू कथं थुलि तःजिगु व ऐतिहासिक शोध ज्याया निंतिं कविकेशरी चित्तधर हृदय, ठाकुरलाल मानन्धर, पूर्णदास श्रेष्ठ आदि तःम्ह नेवाः साहित्यकारपिनि तिबः दुगु खः ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गोपाल राज जोशी नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.२००१ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । वय्‌कः लिपा बिराटनगरय् च्वंझाल । वय्‌कःया मांया नां पद्मकुमारी व बाःया नां गुणराज जोशी खः । वय्‌कः झी पुचः विराटनगरया न्हापायाम्ह नायः खः । लिसें वय्‌कः अनया मेमेगु संघसंस्थाय् नं आवद्ध जुयादी । वय्‌कलं बिराटनगरया नेवाःतय् निंतिं प्रारम्भिक नेवारी पुस्तिका च्वयाः पिथनादिल । लिसें वय्‌कलं यक्व कविता व थीथी बिषयया च्वसु च्वयाः नं पिथनादीगु दु ।

गोपालराज वंशावली नेपालमण्डलया ऐतिहासिक घटनावलीया पुचः खः गुगु थौंया नेपाःया इतिहासकारपिनिगु आधार ग्रन्थ जूगु दु । थ्व वंशावली दकलय् न्हापां ने.सं १०१९ य् बेलायतया विद्वान सेसिल वेण्डालं (ने.सं ९७६–१०२६) लुइकूगु खः । उकिं थुकियात वेण्डाल वंशावली नं धाः । लिपा ने.सं १०४२ य् वीरपुस्तकालयय् अनया पण्डितपिंसं सफूया लगत दयेकाच्वंबलय् थ्व सफुलिइ दकलय् न्हापां गोपाल वंशयापिं जुजुपिनिगु नां दुथ्यानाच्वंगुलिं थ्व ग्रन्थयात ‘गोपालवंशादि प्राचीन राजवंशावली’ धकाः नां ब्यूगु खः । लिपा थुकियात धनवज्रपिंसं गोपालराज वंशावली धाल । थौंकन्हय् थ्व ग्रन्थयात राष्ट्रिय अभिलेखालय लगत—ल्याः १–१५८३ (पत्र ४८,१७ –६३ व तँसा छपत्र ५० अपूर्ण) माइक्रोफिल्म ल्याः– बी १८÷२३ स दुथ्याकातःगु दु । भुजिंम्वल लिपिं ताडपत्रय् च्वयातःगु थ्व गोपालराज वंशावलीया २५% पौ– (पौ १७–२९ ) अशुद्ध संस्कृत व ७५ % (पौ २९–६३) पुलांगु नेपालभाषां च्वयातःगु दु । थ्व ग्रन्थ च्वःम्हेसिगु नां मदु । थुकी छ्यलातःगु नेवाः भाय् व अभिव्यक्तिया आधारय् सुं नेवाःइतर पण्डितं च्वःगु जुइमाः धकाः अनुमान यानातःगु खः । थुकी छ्यलातःगु संस्कृत नं नेवाःपहया संस्कृत खः । थ्व सफुलिइ थ्यमथ्यं ४५० व्यक्तिया नां दुसा ३०० ति थाय्‌या नां दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व गोपालराज वंशावली ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्ल (ने.सं ५०२ – ५१५)या शासनकालय् च्वःगु खः धैगु खँ थ्व ग्रन्थय् उल्लेख जुयाच्वंगु थीथी प्रशंगपाखें सीकाकायेफु ।

थुकी ने.सं ५०८ निसें ५०९ तकया घटनाया वर्णन दु, गुगु अप्वः धयाथें जयस्थिति मल्लया राज्यकालय् जूगु राजनैतिक, सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक व सामाजिक घटना नाप सम्वन्धित जू । ताडपत्रय् भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु थ्व ग्रन्थय् ने.सं ६ निसें १७७ तकया थीथी खँ न्ह्यथनातःगु दुसा ने.सं ४६९ निसें ५०९ तकया घटनाया विस्तृत वर्णन् यानाः ग्रन्थ क्वचायेकातःगु दु । थीथी ऐतिहासिक घटनाया स्पष्ट व संक्षिप्त रुपं न्ह्यब्वयातःगु तथा उल्लेखित घटना शिलाभिलेख व पुरातात्विक सामाग्री पाखें प्रमाणित जुइफुगु हे थ्व वंशावलीया प्रमुख विशेषता खः । थुकी न्ह्यब्वयातःगु विषय कथं थ्व गोपालराज वंशावलीयात निब्वय् थलाः अध्ययन याये छिं— राज वंशावली (पत्र १७ क –३० क), भूत वृत्तान्त (पत्र ३० ख – ६३ ख) ।

गोपालराज वंशावलीया न्हापांगु ब्वयात राजवंशावली कथं नां बीगु याःगुया कारण खः– थुकी मुख्य यानाः न्हापा जुयावंपिं जुजुपिनिगु वंशक्रम बियातःगुलिं । तर लिपायागु ब्व भूतवृत्तान्तय् नेपालमण्डलया घटनावली दु । तर थ्व नाप स्वापू दुगु – प्राचीन सिञ्जा, मिथिला व भारतया बयान तकया खँ नं उल्लेख यानातःगु दु । न्हापाया ब्व अर्थात् राजवंशावली स्वयाः थुकी अप्वः तिथिमिति बीगु व छुं अप्वः बयान बीगु कुतः जूगु दु । उकिं गोपालराज वंशावलीया न्ह्यब्व राजवंशावली स्वयां थ्व लिब्व भूतवृत्तान्त अप्वः प्रामाणिक जू । थुगु भूत वृत्तान्तय् थीथी तथ्य मुनाः थीथी इलय् च्वःगुलिं थुकी न्ह्यब्वयातःगु संबत् धाःसा च्वय्क्वय् लाःगु दु ।

गोपालराज वंशावलीया थ्व भूतवृत्तान्त ब्व क्वय् बियागु श्रोतया आधारय् च्वःगु खनेदु । गथे— तत्कालीन लाय्‌कू ज्योतिषतय्‌गु टिपोट, द्यःथाय् व लाय्‌कुली च्वंगु पुलांगु अभिलेख, परम्परागत नीति – धर्मशास्त्र, राजपण्डिततय् काव्य, ग्रन्थतय्‌गु पुष्पिका वाक्य आदि ।

नेवाःया इतिहास गोपालवंशंनिसें न्ह्याइ । थन भूमि गुप्त, जय गुप्त, धर्म गुप्त, हर्ष गुप्त, भीम गुप्त, मनि गुप्त, विष्णु गुप्त व जिन गुप्त यानाः च्याम्ह गोपाल जुजुपिं जुल । गोपालीतय्गु वस्ति अप्वः यानाः स्वनिगलय् व मकवानपुरय् खनेदु । येँया किपू, फंपि, मच्छेगां अले अप्वः थक्वाः जःखः टिस्तुङ, पालुङ व नापंया गामय् थुमिगु वस्ति दु ।

गोबिन्द ‘किपू’ छम्ह शिक्षकलिसें प्रगतिशील बिचाः दुम्ह नेपालभाषाया संगीत, नाट्यकःमि व कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७६ यंलागाः चःह्रे, बुधबारखुन्हु किपूया कुलांछेँ त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु अष्टमान महर्जन व मां माया महर्जन खः ।
संगीतय्‌ मन क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं मचा इलंनिसें थामय्‌ खापाय्‌ थाथां अबुं न्यानाब्यूगु मादल हे संगीतय्‌ प्रखर जुइगु माध्यम जुयाबिल । थ्वय्‌कलं प्रेम गुर्जुलिसे बेला थायेगु, भजन व लय्‌ तयेगु ज्ञान कयादिल । लिपा ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यपाखें तबला, वस्ताद नारायण तण्डुकार, गोपालनाथ योगी, रामहरी गुरुङ्ग, पूर्णबहादुर थापा, कमला श्रेष्ठपिं पाखें नं संगीतया छुं छुं ज्ञान कयादीसां मूलगुरुकथं कृष्णनारायण श्रेष्ठयात नालादी । थुम्ह गुरुपाखें वय्‌कलं वि.सं. २०२९ सालपाखे शास्त्रीय संगीत सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं झिंखुदँ दुबलय्‌ हे थःम्हं हे संगीत तयाः म्ये हालेगु यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां लसय्‌ हनाः हालादीगु म्ये गणेशलाल ज्यापुयागु खः । थ्वय्‌कलं थःम्ह नं म्ये च्वयेगु यानादीसा मेपिन्त नं हायेकेगु यानादी । थ्वय्‌कःया सलंसःपु म्ये दु । न्हापांगु इलय्‌ मतिना, भजन म्येत सिर्जना यानादीसां लिपा थ्वय्‌कलं प्रतिशीलया म्येत चिनेगु नं यानादिल । थ्वय्‌कःया न्हापांगु म्ये ‘जनताया म्ये’ खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ बांलाक्क संगीत तयादीगु लसकुस म्ये ‘थौं थ्व दबुली दनाः लसकुस याये जिं’यात कायेगु याः ।
अथेहे वि.सं. २०३३ सालंनिसें रेडियो नेपालय्‌ लजगाः न्ह्याका दिलसा लिपा स्कूलय्‌ नं ब्वंकेगु ज्या यानादिल । वि.सं. २०३७ सालय्‌ रेडियो नेपालया जन्मोत्सवया लसताय्‌ जूगु ज्याझ्वलय्‌ वय्‌कः शास्त्रीय वादनय्‌ न्हाप जुयादीगु खः । थ्वय्‌कः म्ये च्वयेगु, संगीत तयेगु जक मखु, प्याखं च्वयेगु, स्यनेगु व म्हितेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु स्यनादीगु प्याखंत आपालं लोकंह्वाः उगु इलय्‌ । वय्‌कःया नांजाःगु प्याखंत मध्यय्‌ ‘जि वँय्‌ मखु’, ‘हलसिं डंगोल रापस’, ‘प्रेमलिला’, ‘समाजया कं’ व चाःहिला प्याखं ‘देखः ल्वाकेगु’ खः ।
थ्वय्‌कः लाल कायेगु (स्वीमिङ्ग) कासाय्‌ नं मन क्वसाःम्ह जक मखु सिरपाः तकं त्याकादीम्ह छम्ह कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया तिरि व काय्‌ म्ह्याय्‌पिं दु । ताः इलंनिसें नुगःचुया ल्वचं कयाः थ्वय्‌कः मदुगु खः ।