येँ देय्या पूर्वय् गोकर्ण लाः । गोकर्णया उत्तरगयाय् कान्तिभैरव बिज्यानाच्वंगु दु । दँय्दसं मातातीचःह्रे निसें अक्षय तृतीयातक कान्तिभैरव जात्रा जुइ । थ्व जात्राया इलय् गणेद्यः व कुमारीया नं जात्रा जुइ । चउलाथ्व चःह्रेकुन्हु नीसी यानाः द्यःछेंं गुप्ती गणेद्यःयात देगलय् स्वनी । स्वम्ह गुथ्याःतय्सं स्वथाय् फच्छि फच्छि जाकिया जाद्यः दयेकाः तलेजु भवानी देगलय् तयेयंकी । बहनी गणेद्यः, कुमारीयात खतय् बिज्याकेवं भैलःद्यःयात थाकुलि छानाः भोग बियाः द्यः पुज्यायेवं खतय् बिज्याकी । द्यःपिंत देय् चाःहीकाः जात्रा यानाः पुजा फइ । आमाइकुन्हु तलेजु भवानीयाथाय् जाद्यः काःवनीबलय् गुथ्याःतय्सं चिलाख, मिसातय्सं सुकुन्दा च्याकाः न्ह्यः न्ह्यः नाय्खिं व धिमे थानाः भैलःद्यःयात जात्रा यानाः तलेजु भवानीयात स्वचाः चाःहुइकाः जाद्यः क्वबियाः उत्तरबाहिनी गोकर्ण खुसि सिथय्च्वंम्ह भैरवी द्यःयाथाय् यंकी । जाद्यवं भैरवी द्यःयात स्वचाः चाःहुलीसा भैलःद्यवं ३२ क्वः चाःहीकाः दिकेवं द्यःया स्वां कायेत धेकाबाजी याइ । न्हापां स्वां कायेखंम्ह भाग्यमानी जुइ धयागु जनविश्वास दु । थुकियात भैलःद्यःयात मांया ख्वाः स्वकेहःगु धाइ । द्यःपिंत भुजा छानाः भोग बियाः पुज्यायेवं सिन्हःयाः न्ह्याइ ।
गोकर्ण देय् किसिगाः, भैलख्यः, तालिञ्चुक आदि थासय् सिन्हःयाः यानाः भोग व पुजा कयाः लाछिइ दिकी । गणेद्यः, कुमारी व भैलःद्यःया खःयात प्याखं ल्हुकाः सिन्हःयाः यानाः दिकी । चउलागा पारुकुन्हु ताय् ह्वलाः ‘केपूयाः’ याइ । न्हिनय् छपु पं न्याकू त्वाःथलाः ह्याउँ, वाउँ, म्हासु, तुयु, वँचु कापः चिनाः भैलःद्यःयात तान्त्रिक विधिं पुज्यानाः भोग बी । उगु पं खःया गजुलिइ ल्वाकाः जात्रा यानाः दथुलाछिइ दिकी ।
द्वितीयाकुन्हु द्यःया जात्रा याइसा अक्षय तृतीयाकुन्हु बान्हि बीवं द्यः जात्रा यानाः देय् चाःहुइकाः पुजा फयाः भैलःद्यःयात देगलय् दुकायेवं जात्रा क्वचाइ । मांया ख्वाः स्वयेकुन्हु न्ह्याइगु सिन्हःयाः मांम्ह्याय् व माजुभौमचा नापं च्वनाः स्वयेमाः धाइ ।

सन् १९३८ स विराटनगरय् जन्म जूम्ह गोपाल शक्ति अबु शिव शक्ति व मां बालकुमारीया काय्भाजु खः । वेलायतया स्टारलाइन विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनीयरिङ्ग स्नातकोस्तर उपाधि कयातःम्ह थ्वय्कः भाजु नेपालय् राजमार्ग विकासय् आपालं योगदान दुम्ह खः । वय्कः पूर्व–पश्चिम राजमार्गया सिमरा–जनकपुर, नेपालगञ्ज–बुटवल, वीरगञ्ज–हेटौंडा, नौबिसे–मुगलिङ्ग अले धरान–धनकुटा राजमार्ग बिकास यायेगुली मूवंगु भूमिका म्हितादीम्ह खः ।

नेवाःया इतिहास गोपालवंशंनिसें न्ह्याइ । थन भूमि गुप्त, जय गुप्त, धर्म गुप्त, हर्ष गुप्त, भीम गुप्त, मनि गुप्त, विष्णु गुप्त व जिन गुप्त यानाः च्याम्ह गोपाल जुजुपिं जुल । गोपालीतय्गु वस्ति अप्वः यानाः स्वनिगलय् व मकवानपुरय् खनेदु । येँया किपू, फंपि, मच्छेगां अले अप्वः थक्वाः जःखः टिस्तुङ, पालुङ व नापंया गामय् थुमिगु वस्ति दु ।

गोबिन्द ‘किपू’ छम्ह शिक्षकलिसें प्रगतिशील बिचाः दुम्ह नेपालभाषाया संगीत, नाट्यकःमि व कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७६ यंलागाः चःह्रे, बुधबारखुन्हु किपूया कुलांछेँ त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु अष्टमान महर्जन व मां माया महर्जन खः ।
संगीतय्‌ मन क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं मचा इलंनिसें थामय्‌ खापाय्‌ थाथां अबुं न्यानाब्यूगु मादल हे संगीतय्‌ प्रखर जुइगु माध्यम जुयाबिल । थ्वय्‌कलं प्रेम गुर्जुलिसे बेला थायेगु, भजन व लय्‌ तयेगु ज्ञान कयादिल । लिपा ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यपाखें तबला, वस्ताद नारायण तण्डुकार, गोपालनाथ योगी, रामहरी गुरुङ्ग, पूर्णबहादुर थापा, कमला श्रेष्ठपिं पाखें नं संगीतया छुं छुं ज्ञान कयादीसां मूलगुरुकथं कृष्णनारायण श्रेष्ठयात नालादी । थुम्ह गुरुपाखें वय्‌कलं वि.सं. २०२९ सालपाखे शास्त्रीय संगीत सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं झिंखुदँ दुबलय्‌ हे थःम्हं हे संगीत तयाः म्ये हालेगु यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां लसय्‌ हनाः हालादीगु म्ये गणेशलाल ज्यापुयागु खः । थ्वय्‌कलं थःम्ह नं म्ये च्वयेगु यानादीसा मेपिन्त नं हायेकेगु यानादी । थ्वय्‌कःया सलंसःपु म्ये दु । न्हापांगु इलय्‌ मतिना, भजन म्येत सिर्जना यानादीसां लिपा थ्वय्‌कलं प्रतिशीलया म्येत चिनेगु नं यानादिल । थ्वय्‌कःया न्हापांगु म्ये ‘जनताया म्ये’ खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ बांलाक्क संगीत तयादीगु लसकुस म्ये ‘थौं थ्व दबुली दनाः लसकुस याये जिं’यात कायेगु याः ।
अथेहे वि.सं. २०३३ सालंनिसें रेडियो नेपालय्‌ लजगाः न्ह्याका दिलसा लिपा स्कूलय्‌ नं ब्वंकेगु ज्या यानादिल । वि.सं. २०३७ सालय्‌ रेडियो नेपालया जन्मोत्सवया लसताय्‌ जूगु ज्याझ्वलय्‌ वय्‌कः शास्त्रीय वादनय्‌ न्हाप जुयादीगु खः । थ्वय्‌कः म्ये च्वयेगु, संगीत तयेगु जक मखु, प्याखं च्वयेगु, स्यनेगु व म्हितेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु स्यनादीगु प्याखंत आपालं लोकंह्वाः उगु इलय्‌ । वय्‌कःया नांजाःगु प्याखंत मध्यय्‌ ‘जि वँय्‌ मखु’, ‘हलसिं डंगोल रापस’, ‘प्रेमलिला’, ‘समाजया कं’ व चाःहिला प्याखं ‘देखः ल्वाकेगु’ खः ।
थ्वय्‌कः लाल कायेगु (स्वीमिङ्ग) कासाय्‌ नं मन क्वसाःम्ह जक मखु सिरपाः तकं त्याकादीम्ह छम्ह कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया तिरि व काय्‌ म्ह्याय्‌पिं दु । ताः इलंनिसें नुगःचुया ल्वचं कयाः थ्वय्‌कः मदुगु खः ।

गोबिन्द ह्यूमत नेवाः संगीत ख्यलय्‌ म्येहालामि व लय्‌चिनामिकथं लोकंह्वाः । थ्वय्‌कःया जन्म वि.सं. २०२२ साल बैसाखं येँया ह्यूमत त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु ईन्द्रलाल खड्गी व मां द्वारिका खड्गी खः ।
थ्वय्‌कः मचाइलंनिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह खः । थ्वय्‌कःया मां नं छम्ह भजन म्ये हालीम्ह खः । थ्वय्‌कःया मांपाखें हःपाः व तिबलं संगीत ख्यलय्‌ वयेत अःपुल । प्यदँ न्यादँति दुबलय्‌ निसें हे छेँय्‌ च्वनाः सःमसः हार्मोनियम थायेगु यानादीम्ह खः । लिपा थ्वय्‌कलं लक्ष्मीनारायण शाहीयात थः गुरु नालाः हार्मोनियम थायेगु सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कः दकलय्‌ न्हापां वि.सं. २०३७ निसें संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःगु खः । वय्‌कः ब्रम्हत्वाःया सरस्वती निकेतन मा.वि.इ न्हय्‌गू तगिमय्‌ ब्वनाच्वंबलय्‌ हे थःम्हं संगीत तयाः ज्याझ्वलय्‌ ब्वति कयादीगु खः । ने.सं. १११० पाखे थ्वय्‌कःया आपालं म्येचाःत पिदंगु खनेदु । थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘छिमांया यःम्ह छ याकः म्ह्याय्‌’, ‘मन जिगु वँय्‌ जुल’, ‘दकसिबय्‌ यःम्ह छ छम्ह दु’, खः । थ्वय्‌कलं सलंसःपु नेवाःम्ये सिर्जना यानादीगु दु । उकी लोक, आधुनिक, भजन, मचा म्ये दुथ्याः ।
वि.सं. २०६२ सालपाखें थ्वय्‌कलं थः संगीतय्‌ दुहां वयागु नीन्यादँ क्यंगु लसताय्‌ थः गुरुयात हनेकथं छगू याकः सनिल ज्याझ्वः यानादीगु खः । अथे हे ने.सं. ११४३ सं किपुली थ्वय्‌कःया म्येया याकः सनिल नं यायेधुंकूगु दु । वय्‌कलं लय्‌ तयादीगु म्येचाःत थुकथं दु– वल छंगु किचः ल्यू ल्यू जिगु (ने.सं.१११०), न्हिलाः न्हिलाः हुँ (ने.सं.१११०), ३) लूजः (ने.सं.१११०), कतांमरिचा (ने.सं.१११४), छंगु किपा (ने.सं.१११९), विजय (ने.सं.११२१), वा फय्‌ वःसां (ने.सं.११२२), बच्छि बच्छि (ने.सं.११२२), तिकि नुगःया लसय्‌, तिकि तिकि ।
थ्वय्‌कलं नेवाः जक मखु खस व हिन्दी भाय्या म्येय्‌ नं लय्‌ तयादीगु दु । थ्वय्‌कलं संगीत तयादीगु अले दकलय्‌ न्हापां रेकर्ड जूगु म्ये– छगू नाटक ‘तिनि को हुन्‌’ या निंतिं खः । वय्‌कःया लसय्‌ ने.सं. १११९ स पिदंगु ‘छंगु कपि’ म्येचालय्‌ भारतया संकिपा ख्यलय्‌ नांजाःपिं मोहम्मद अजिज, अनुराधा पोडवाल, जसबिन्दर नरुला, अभिजित, बिनोद राठौरपिन्त नेवाः म्ये हायेकादीगु दु । लिपा ने.सं. ११२२ स पिदंगु ‘वा फय्‌ वःसां’ म्येचालय्‌ कुमार सानुयात नेवाःम्ये हायेकादीगु खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया आपालं भिडियो संकिपाय्‌ नं संगीत बियादीगु दु, उपिं मध्यय्‌ ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’, ‘चरित्र’, ‘बांलाः मय्‌जु’, ‘पानवति’, ‘सेरिवबञ्जाः’, ‘घोषक’ खः । थ्वय्‌कःया लसय्‌ पिदंगु न्हापांगु म्येचाः ‘वल छंगु किचः ल्यू ल्यू जिगु’ खः । जुनु श्रेष्ठया याकः सलय्‌ पिदंगु थुगु म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया लसय्‌ न्हय्‌पु म्ये दुथ्याः । थ्व हे दँय्‌ नेवाः भिडियो संकिपा ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’ पिदंगु खः । थ्वय्‌कलं प्यसलं मल्याक म्येय्‌ संगीत तयादीधुंकल ।

सिँया दथुइ वा सिथय् चीधंगु गोलाकारया झरिी मिले यायेगु गोल धारया चीधंगु रन्धा । खापाय् थज्याःगु बुसुका प्रयोगु जुइ ।

भाजु वेदमान श्रेष्ठ व मय्जु नन्दमाया श्रेष्ठया काय्मचा भाजु गोविन्द बोल श्रेष्ठ येँ, सक्वय् ने.सं. १०७१ चिल्लाथ्वः पारु, बसुबारखुन्हु जन्म जूम्ह खः । वय्कलं भारत कलकत्ताया जादवपुर विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनियरिङ्ग उपाधि, अमेरिकाया हवाइ विश्वविद्यालय पाखें एमबिए अले आरपिआइ, न्यूयोर्कपाखें एमएस व भर्जिनियाटेकपाखें पिएचडि उपाधि कयादीगु दु । पावर इन्जिनियरिङ्गया बिज्ञ वय्कलं तःदँतक नेपाल विद्युत प्राधिकरणय् ज्या यानादिल । वय्कलं अमेरिकाया भर्जिनियाटेक, सिङ्गापुरया नायाङ्ग प्राविधिक विश्वविद्यालय व आइआइटि, गोहावटी, भारतय् प्राध्यापन नं यानादीगु खः ।गोविन्द बोल श्रेष्ठ
भाजु वेदमान श्रेष्ठ व मय्जु नन्दमाया श्रेष्ठया काय्मचा भाजु गोविन्द बोल श्रेष्ठ येँ, सक्वय् ने.सं. १०७१ चिल्लाथ्वः पारु, बसुबारखुन्हु जन्म जूम्ह खः । वय्कलं भारत कलकत्ताया जादवपुर विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनियरिङ्ग उपाधि, अमेरिकाया हवाइ विश्वविद्यालय पाखें एमबिए अले आरपिआइ, न्यूयोर्कपाखें एमएस व भर्जिनियाटेकपाखें पिएचडि उपाधि कयादीगु दु । पावर इन्जिनियरिङ्गया बिज्ञ वय्कलं तःदँतक नेपाल विद्युत प्राधिकरणय् ज्या यानादिल । वय्कलं अमेरिकाया भर्जिनियाटेक, सिङ्गापुरया नायाङ्ग प्राविधिक विश्वविद्यालय व आइआइटि, गोहावटी, भारतय् प्राध्यापन नं यानादीगु खः ।

चित्रकलाकार गोविन्दनारायण ज्यापुया जन्म ने.सं. १०४६ गुंलाथ्वः खस्थि, आइतबारखुन्हु येँया भिंद्यःत्वालय अबु तुलसी नारायण डङ्गोल व मां देवमाया डङ्गोलया कोखं जूगु खः । ज्यापुमास्टर कथं नांजाःम्ह वय्कलं कला प्रवीण, एफ. आर्ट एड. अमेरिकाय्, डी.सी.सी. युकेय् व एल.टी फिलिपिन्सय् ब्वनादीगु खः । वय्कलं अध्यापन, प्राध्यापन व प्रशिक्षण सेवा नं यानादीगु दु । वय्कः मूर्तिकार, स्काउट मास्टर, सम्पादक व सपूm च्वमि नं खः । वय्कलं २०२३ सालय् चित्रकला विभान, २०२५ सालय् दृश्यात्मक शिक्षा सामग्री, २०३४ सालय् क्याम्पफायर बुक, २०४६ सालय् एइड टु रोभर स्काउटिङ्ग सपूm च्वयाः पिथना दीगु दु ।
वय्कलं सन् १९६९ य् जूगु राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्कःयात गोरखादक्षिण बाहु चौथो व तेस्रो पदक, सुनौला स्काउट पदक, सुनौला गैंडा, प्रोफेसनल स्काउट पदक, जनपद पदक, दीर्घसेवा पदक, शिक्षा सेवा पदक, नेपाल स्काउट स्वर्ण जयन्ती पदक, विशेष पदक व रूपैला पदक आदि पदकत द्यछाःगु दु । वय्कः अमेरिकाया प्रेसिडेन्ट सम्मानं नं सम्मानित जुइधुंकूम्ह खः ।

उस्ताद गोविन्दलाल नेपाली रंजितया जन्म पाल्पा तानसेनय्‌ वि.सं. १९७१ स जूगु खः । वय्‌कःया अबुजु नं संगीत साधक खः । अबुया हःपालं हे संगीतय्‌ लगे जुयादीगु खः । वय्‌कःया गुरुपिं उस्ताद यज्ञराज शर्मा व भारतया जयपुर निवासी खेमचन्द्र प्रकाश खः । २००८ सालनिसें वय्‌कः रेडियो नेपालया लाइभ म्यूजिकया डाइरेक्टर जुयाः सेवा यानादिल । ‘ख्व जक ख्वख्वं ख्वबि…’ वय्‌कःया लोकंह्वाःगु नेवाः म्ये खः । रेडियो नेपालं सुथ न्हापां प्रशारण जुइगु शंखध्वनीया सृजना नं वय्‌कलं यानादीगु खः । थुकियात नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापांया फ्युजन संगीत अर्थात सम्मिश्रण संगीत धकाः नालातःगु दु । २०४३ सालय्‌ वय्‌कः मदुगु खः ।

ललितकलाकःमि गोविन्द लालसिंह डङ्गोलया जन्म ने.सं. १०६७ थिंलाथ्वः नःमि, मंगलबारखुन्हु येँया ब्रम्हत्वालय् अबु चन्द्रलाल सिंह व मां श्यामादेवीया कोखं जूगु खः । भारतया बम्बइस जी.डी.ए. अध्ययन यानादीम्ह वय्कलं कला प्राध्यापन यानादी । वय्कलं थःगु न्हापांगु रचनाकथं सन् १९७१ य् चिकं रङ्गं चित्र च्वयादीगु खः । वय्कलं चित्रमाला भाग १, २ च्वयादीगु दु । वय्कलं गनेद्यःया थी थी आकृतिया ६० पाः चित्र व श्रीयन्त्रया चित्र नं च्वयादीगु दु । वय्कलं देशविदेशय् थ्यं मध्यं १२ क्वः तक याकःचिगु व मंकाः कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कःया चित्र राजदरवार, भक्तपुर म्युजियम, यु.एस.ए., मेक्सिको, जापान, अष्ट्रेलिया, जर्मनी, इङ्गल्याण्ड, थाइल्याण्ड, इटाली आदि देसय् संग्रहित जूगु दु । वय्कलं सन् १९७१ य् भारतया बम्बइस जूगु अन्तर्राष्ट्रिय कला प्रतियोगिताय् न्हाप, सन् १९९४ य् रूस व इटालीइ विशेष पुरस्कार त्याकादीगु दु । वय्कःयात सन् १९९७ य् सुप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु तेस्रो, वि. सं. २०५८ य् वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक, दीर्घसेवा पदक व शिक्षा सेवा पदक नं द्यछाःगु दु ।