चाकु संकाः ख्वाउँकेगु कुत्याति हाकःगु सिँयागु ज्याभः । छखेपाखे म्हुलिं थुइ । मेखेपाखे भचा तपु जुइ । चाकु ख्वाउँकाः पा ज्यायेत चलाय् च्वंगु चाकु संकेगु याइ ।

नेपालभाषा साहित्यया पुनर्जागरण कालया नांजाःपिं महारथीपिं मध्ये दकलय् थकालिम्ह महारथी गद्य गुरु पण्डित निष्ठानन्द वज्राचार्य खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. ९७८ थिंलाथ्व चौथिकुन्हु येँया ओमबहाः नःबहि त्वालय् जूगु खः । मचाबलय् पूजापाठ व जयमां ज्या यायेत गाक्क जक आखः सयेकाच्वंम्ह निष्ठानन्दं लिपा यक्व मेहनत यानाः आखः ब्वनाः नेपाः देय्‌या छम्ह नांजाःम्ह पण्डित जुयादिल ।

वय्‌कः छम्ह पण्डित जुयाः दुग्येक अध्ययन याना तयेधुंकूम्ह जूगुलिं थःके दुगु बौद्ध शिक्षाया ज्ञान सकसितं इनाबीत ने.सं. १०२१ सालय् जनबहालय् व ने.सं. १०२६ सालय् नःबही त्वालय् बौद्ध धर्मया ‘ललितविस्तर’, ‘भद्रकल्पावदान’ आदि बाखं कनादिल ।थुकथं येँया थासंथासय् बुद्ध जीवनीया बाखं बांलाक कनादीगुलिं बाखं न्यनेगुलि मन क्वसाःपिं आपालं दुगु वाःचायेकाः वय्‌कलं नेवाः भासं थम्हं कनागु बाखं च्वयाः पिकायेगु मती तयादिल । थुकिया लागि थः हे कलकत्ता झायाः आखःया थासा हयाः थः काय् पासा कयाः आखः कम्पोज यानाः ने.सं. १०२९ सालय् वयकलं एकविंशती प्रज्ञापारमिता ग्रन्थ पिकयादिल । थ्व नेपालभाषां थासा आखलं पिदंगु न्हापांगु ग्रन्थ खः । अथेहे वय्‌कलंं न्हिं छपौ छपौ पिकाकां ने.सं. १०३४ साल बछलागा १३ शुक्रवाः कुन्हु ललितविस्तर सफू पूवंकादिल । आपालं बौद्धधर्मया खँ दुथ्याःगु थुगु ललितविस्तर सफू गथे खँ ल्हायेगु खः अथेहे यानाः देवनागरि लिपि छ्यलाः थासा आखलं पिदंगु नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु गद्य सफू खः । थ्व सफू पिदने न्ह्यः तक सफू च्वइपिं च्वमिपिंसं तत्कालिन बोलिचालीया भाषां मखु पुलांगु भाषा व नेपाल लिपिं सफू च्वइगु खः । थथे बोलिचालिया भाषा, देवनागरी लिपि छ्यालातःगुलिं यानाः तत्कालीन बौद्धतय्‌त थ्व सफू ब्वने अःपुकाः ब्यूगु जक मखुसे लिपायापिं च्वमिपिंत नं बोलिचालिया भाषां नं सफू च्वयेज्यू धयागु स्यनाबिल। । नापं हस्तलिखित रुपय् मखु थासा आखलं पिकाःगु सफू जूगुलिं छक्वलं हे तःम्हेसिथाय् ललितविस्तर सफू थ्यंकेफत । थथे निष्ठानन्दं नेपालभाषां गद्य साहित्यया इतिहासय् न्हूगु पलाः ल्ह्वनादीगु, न्हूगु लँपु छुनादीगुलिं वय्‌कःयात नेपालभाषाया गद्यगुरु धाःगु खः ।

पण्डित निष्ठानन्द वज्राचार्यं ललितविस्तरया नापं श्री प्रज्ञापारमिता देवीयागु एकविंसति श्लोकया भाषा सहित, भद्रचरि श्लोकया भाषा व श्री बोधिज्ञान भाषा टिका आदि सफूत नं च्वयादीगु दु । ललितविस्तर बौद्धग्रन्थया प्रकाशनं नेपालय् नेपालभाषाया नापं बुद्धधर्मया पुनर्जागरणय् नं तःजिगु तिबः ब्यूगुलं वय्‌कःयात नेपाःया महायान बौद्ध धर्मया पुनरुद्धारक धकाः नं मानय् यानातःगु दु । ने.सं. १०५५ थिंलाथ्व चौथिकुन्हु वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

पुन्छे गल्लीं दुहां वनेबलय्‌ जवपाखे छगू चिकीचाधंगु चुक वइ । थ्व थाय्‌यात गन्थी (ननि) बहाः धयावल । संस्कृत भासं थ्व बहाःयात बुद्धगन्थी विहार धाइ । क्वाःपाःछेँया रुपरेखा मदुसां छेलीइ पूर्वाभिमुख अक्षोभ्य पलिस्था यानातःगु खनेदु । अक्षोभ्य बुद्धया जवंखवं सारिपुत्र वा मौद्गल्यायनया मूर्ति खनेदु । लीया तोरं दथुइ लाक्क अक्षोभ्य बुद्ध तयाः जवंखवं निम्ह बुद्ध व च्वय्‌ जवंखवं निम्ह यानाः पंचबुद्ध कियातःगु खनेदु । दथुइलाक्क तःग्वःगु अप्पां देगः दनाः स्वयम्भूया प्रतिककथं चैत्य छगः पलिस्था यानातल । सुथय्‌ व बहनी नित्यकर्म यायेमाःगु थ्व बहालय्‌ दँय्‌दसं श्रीपंचमीकुन्हु बुसादँ यायेमाःगु चलन दु ।

येँया थःनेपुँइ आचार्य गुथिया दकलय्‌ चीधंगु बहाःकथं थ्व गमबहाःयात कयातःगु दु । थ्व बहाः गबले दयेकल धयागु छुं क्वातूगु दसु खनेमदु । तर ने.सं. ३२७ या छगू अभिलेखय्‌ श्री बज्राचार्य रत्नदेव व श्री पात्रब्रम्ह ठाकुरं थ्व बहाः व क्यब छकू दान बिउगु न्ह्यथनातल । दातापिंसं जेठया दशमीकुन्हु अक्षोभ्य बुद्ध, चिभाःद्य व आगंद्यः श्री बज्राचार्य अमृतपारा, श्री बज्राचार्य अमृतचन्द्र व वया परिवारयात लःल्हाःगु व उपिं नापसं च्वंगु ध्वाकाबहाःया सर्वसंघपिं धकाः अनुमान यानातःगु दु ।

थ्व बहाःयात चलनचल्ती भासं गंबहाः, गमबहाः धयावःसां संस्कृत नां हेमवर्ण महाविहार खः । न्हापा थ्व बहाःयात गम्थी बहाः नं धयातःगु अभिलेख दु । येँया नघःत्वालं ध्वाखाबहाः वनेगु झ्वलय्‌ थ्व बहाः दथुइ लाक्क दु । थ्व बहाः चिकिचाकूगु व मेगु बहालय्‌ थें अप्वः चिभाः व थीथी द्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु खनेमदु । बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । स्वतँ जाः दुगु क्वापाः छेँ थौंकन्हय्‌ न्हूगु व नेवाः शैलीं दयेकातःगु दु ।

थ्व क्वाःपाःद्यया मूलुखाया जवंखवं न्हापा सारीपुत्र व मौद्गल्यायनया मूर्ति दुगु खःसां थ्व इलय्‌ अन मूर्ति तयातःगु अंग खाली खनेदु । बहाःया तोलनय्‌ नामसंगीतिया किपा खनेदु ।

थ्व ने.सं. १०८८ या खनेदु । मातं तलाय्‌ पसुका झ्याः व जवंखवं याकःझ्याः छुना तलसा वयां च्वय्‌या च्वत तलाय्‌ कलात्मक स्वपाःझ्याः व जवंखवं तःपागु झ्याः छुनातःगु दु । क्वाःपाःछेँय्‌ आँय्‌पापौ तयाः गजू छुनातःगु जुल ।

क्वाःपाःद्यःया न्ह्यःनेसं चाकलाक्क मण्डपाः व पिण्डगाः दु । नापं न्ह्यःने निगः चिभाः दु । उकि मध्ये छगः चिभालय्‌ प्यखेरं दनाच्वंपिं भगवान बुद्धया मूर्ति दु । जवपाखे कुनय्‌ प्यकुं लाःगु गाः दु । क्वाःपाःद्यःया चुलिंचुच्वंगु चिभाःया ल्यूने यज्ञ गाः दु । बहाःया दथुइ लाक्क प्यागौडा शैलीया छतँजाःया देगः दु । वया न्ह्यःनेसं पूर्वपाखे छगः मेगु चैत्य दु ।

छगू ल्वहंपतिइ न्ह्यथनातःकथं ने.सं. ७९६ पाखे चिभालय्‌ लुँया ध्वाँय्‌ दान याःगु व ने.सं. ८२१ पाखे अक्षोभ्य द्यःया भिंकेज्या याःगु न्ह्यथनातल । विहारया सर्वसंघपिनि दुगुद्यः पकनाज्वः, सरस्वती क्याम्पसया न्ह्यःने च्वंगु थासय्‌ दु । थ्व दुगुद्यः ध्वाकाबहाःया सर्वसंघपिनिगु नं खः । निगू बहाःया सर्वसंघया दुगु छगू हे जूगु व निगू बहाः दथुइ ब्याहा तकं चले मजूगुलिं यानाः थ्व गमबहाःया सर्वसंघ न्हापा ध्वाकाबहाःयापिं हे खः ला धयागु खनेदु ।

बौ नांजाःम्ह कलाकार चन्द्रमान मास्के व मां जुलुम मास्केया कोखं भाजु गम्भीरमान मास्केया जन्म ने.सं. १०५५ तछलाथ्व १५ कुन्हु येँया खिउँलं त्वालय् जूगु खः । अति सरल व शिष्ट स्वभावयाम्ह वय्‌कःया मेगु नां गम्भीरमान माय्केँ खः । एम.ए., बि.एड. तकया ब्वनेज्या पूवंकादीम्ह भाजु मास्के नेपाःया नांजाःम्ह छम्ह अंग्रेजी भाषाया शिक्षक खः । थःगु मां भाय् प्रति मन क्वसाःम्ह मास्केजुं नेपालभाषाया क्षेत्रय् थःगु साहित्यिक यात्रा सन्ध्याकाइती चिनाखं न्ह्यज्याकादीगु खः । वय्‌कःया थ्व चिनाखँ ने.सं. १०७०या दँय् धर्मोदय ३/३० पत्रिकाय् पिदंगु खः ।

कविता वाहेक थ्वय्‌कःया च्वसा बाखं विधाय् नं न्हयाःगु दु । बाखं विधाय् भाजु मास्केयात तसकं नुगलय् थीकथ. मनोवैज्ञानिक बाखं च्वइम्ह बाखंमि कथं म्हसीकेगु याः । थःगु जीवनया स्वीपु लुमंन्तिया बाखं दुथ्याकाः थ्वय्‌कलं न्हि म्हगसय् वइम्ह नांगु लुमन्ति मुना सफू पिथनादीगु दु । थथे हे थ्वय्‌कःया इलय् ब्यलय् नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् पिदंगु बाखंत मुनाः खेलुइताः या नामं बाखं संग्रह छगू नं पिथनेत्यंगु दु । साहित्यया नापं विश्वनिकेतन हाइस्कूलया हेडमास्टर जुयाः शिक्षा ख्यलय् तःदँ सेवा यानाझाःम्ह भाजु गम्भिरमान मास्केजु ने.सं. ११३९ कछलागा १० (२०७५ मङ्गसिर १६) सुथय् आकाझाकां दिवंगत जुयादिल ।

इहि गा

इहि याइपिं मिसामचातय्‌त न्ह्यागु वसतं पुंकाः छाय्‌पिउसा जवगु ल्हाः पिकायेकाः छुं नं कथंयागु कापःयागु गा छपु न्ययेके हे माः।

कश्मिरा गा

कश्मिरा कापतं दयेकातःगु गायात कश्मिरा गा धाइ । खास यानाः थ्व गा ल्यासेपिंसं न्ययेगु याइ ।

क्वखा गा

छुं नं कथंयागु ततःधंगु पुजाविधि याइबलय्‌ पुजा सम्बन्धी मूल व्यक्तिपिंत उगु पुजा सम्बन्धी हे क्वखागा धकाः ह्याउँगु तथा रंगीन ध्वःध्वःगु क्वखागा छबालाचा (गाया रुपय्‌) न्ययेकेगु याइ ।

कसाय्‌ गा

बज्रयानसम्बन्धी छुं नं ततःधंगु विशेष पुजाविधि याइबलय्‌ पुजा यानाबिज्याःम्ह मूलाचार्य गुरुजुया जवगु ल्हाः पिकयाः ह्याउँगु कापःयागु कसाय्‌गा न्ययेगु चलन दु । थाय्‌पा लुइपिं थाय्‌पाजुपिनि नं क्वांच लंया द्यःने कसाय्‌गा छपु नं न्ययेगु चलन दु ।

क्वेचिं गा व रेशमि गा

तास तिन्खाः गा धुंकाःया निगूगु स्तरया गा क्वेचिं तथा रेशमया गा खः । थुपिं गाय्‌ रंगीन बुत्ता किनारा दइमखु । भिंगु सादा रेशमी, क्वेचिं कापतय्‌ सुपाँय्‌ बुत्ता, लःया छाल बुत्ता, तुसिपु बुत्ता आदि सादा बुत्ता दयेकाः थानातइगु भिंगु गा खः थ्व ।

गलबन्दि

धांचा यायेगु व लुमुकेगु लागि मिजंतय्‌ गःपतय्‌ हिनाः न्यइगु क्वलाछि, क्वलात्याति ब्यागु उनयागु गायात गलबन्दि धाइ । मचा, ल्याय्‌म्ह, बुरा न्ह्याम्हेसिनं नं थःथःगु इच्छा व बानी कथं थ्व गां न्ययेगु याइ ।

गलबन्दी गा

धांचा यायेगुया लागि व लुमुकेगु निंतिं मिस्तय्‌सं न्यइगु उनयागु झुलिझुलि च्वः समेत तयाः थीथी रंगयागु थीथी कथं बुत्ता तयाः थानातइगु ऊनयागु गायात गलबन्दी गा धाइ ।

जामनानि गा

विशेष कथं जालि बुत्ता तयाः जालि थें थानातइगु जामनानि नांया कापःया गायात जामनानि गा धाइ । ह्याउँगु छबः, तुयुगु छबः निबः बनाः थ्व गा न्यइ । गां न्यइबलय्‌ नं अःखः न्ह्यःखः सीमदयेक ह्याउँगु नं तुयुगु नं खनेदइकथं मिसागा स्वरुपं न्ययेगु याइ । थ्व गा खुकु हाकःगु जुइ । ततःधंगु पुजा उत्सव, देपुजा, आदिबलय्‌ चन्दरिगौन पर्सिया नापं ज्वःलाकाः तःजि व शुद्धताया ल्याखं ज्याथिपिं व नकिं नकिं जुइपिंसं थ्व गा न्यइ ।

डम्बर कुमारिया गा

डम्बर कुमारि नांया छता विशेष कापतय्‌ ह्याउँगु रेशम कापःयागु निलांगू बालाया संजाप तयाः सुयातइगु डम्बर कुमारिया गा विशेष पर्व, उत्सव, तःजिगु भ्वजय्‌ ल्यासेपिं मिस्तय्‌सं तःजिगु गा कथं झःझःधायेक घालय्‌ ध्वइभनं म्हालासाला यानाः न्ययेगु याइ ।

तासया गा

नेवाः समाजय्‌ गा मध्ये तःजिगु थ्व गा तासया लं, तासया पर्सि, जामा, आदि वसःनाप ज्वःलाकाः नकिं जुइपिंसं, भमचा, भमचा लसकुस याइपिंसं ल्हाः छपा पिकयाः छाँट वंक न्यइगु छता तःजिगु ज्वालाज्वालाच्वंगु गा खः ।

तिन्खाःया गा

संस्कार व संस्कृति स्वरुपया विशेष उत्सव व विशेष परिस्थितिबलय्‌ तःजिगु विशेष गा कथं ल्हाः छपा पिकयाः नकिं जुइपिंसं न्यइगु थ्व गा छगू प्रकारया ‘तिन्खाः’ नांयागु विशेष कथंया कापःयागु दयेकातइ ।

तँय्‌ गा

न्हापा न्हापा अप्वःसिया छेँय्‌ थाज्या दइगु कारणं चिकुलां लुमुक गां न्ययेत तँय्‌ न्यानाः तँय्‌ गां न्यइ ।

थाना गा

तँय्‌गा थाये थें कपाय्‌ कायागु ह्याउँगु वाउँगु किनाराय तयाः थीथी रंगयागु ध्वः किनारा तयाः तानय्‌ तयाः थाइबलय्‌ थानातइगु घरबुना गायात थानागा धाइ । मचांनिसें बुराबुरि तकयापिंसं न्ह्याबलें न्ह्यागु परिस्थितिइ नं थ्व गा न्ययेगु याः । ल्ययाः तँय्‌यात ञँनय्‌ फ्यनाः का दयेकाः थःपिंसं हे थाईलय्‌ थानाः च्वःनिलाः तँय्‌गा थायेगु याइ ।

दोलाईं गा

चिकुलां लुमुक न्यइगु गा मध्ये प्रचलित गा ‘दोलार्इं गा’ खः । थ्व गा कपाय्‌यात तकय्‌ यानाः थाइ । कपाय्‌ तकय्‌ यानाः गाय्‌ चरेस खोल तयाः न्यइगु थ्व गा चिकुलाज्वःछि धयाथें मिजंमिसा, बुराबुरि सकसिनं न्ययेगु याइ । गुम्हेसिनं पाहांब्वना भ्वजय्‌ अथे धयागु मनू मदयाः दछिया दुने मृतकया नामं नकीगु संस्कार भ्वजय्‌ दुःख प्वंकेकथं दोलाईंया गा न्ययाः भ्वय्‌ वनेगुयाइ ।

पलिं गा (दोसल्ला गा)

चिकुलां वइगु नखःचखः भ्वय्‌ उत्सव आदिबलय्‌ स्तरकथं लुमुक न्यइगु, सादागु किनारावालगु,बुत्ता भरय्‌ यानातइगु आदि डिजाइनयागु ऊननाप सम्बन्धित भिंगु स्तरीय गा हे दोसल्लाया गा खः । थौंकन्हय्‌ सुं नं सम्माननीय व्यक्तिपिंत सम्मान यायेबलय्‌ दोसल्लां न्ययेकेगु धकाः न्ययेकीगु स्तरीय गा दोसल्ला गा खः ।

पस्मिना गा

व्यावहारिक कथं न्यइगु थीथीकथंया गा मध्ये दर्जा कथं नां कायेबहगु, थौंकन्हय्‌या चलनचल्तिगु स्तरीय गा खः पस्मिनाया गा । पस्मिनाया गा खास यानाः थीथी रंगयागु जूसां सादागु हे गा जुइ ।

भोदारि गा

सुति कापःया भुवा थकयाः थानातइगु गायात भोदारि गा धाइ । खास यानाः थ्व गा चिकुलां छेँय्‌ च्वनेबलय्‌ लुमुक न्ययेगु याइ ।

रामपुरि गा

समृद्ध परिवारया जिथिपिंसं व्यावहारिक ज्याय्‌ गनं वनेच्वने याइबलय्‌ मिसागा कथं न्यइगु गायात रामपुरि गा धाइ । रामपुरिया गा घरानिया गा कथं घ्यः रंगयागु जुइ ।

लुकुथुकु गा

छेँय्‌ अगतिं च्वनेबलय्‌ न्ह्याःन्ह्याःबलय्‌ न्ह्याःन्ह्याः कथं न्यइगुगायात लुकुथुकु गा धायेगु चलन दु ।

सक्कलि धाकाया गा

थाना कापःयागु स्तर मध्ये दकलय्‌ उच्चस्तरयागु भाःपियातःगु कापः सक्कलि धाका खः । थ्व सक्कलि धाकां थानातःगु गायात हे सक्कलि धाकाया गा धाइगु खः । थ्व गा विशेष धनीमानी, तःमिपिंसं न्ययेगु याइ । राणा शासनकालय्‌ दरवारिया नानीतय्‌सं थ्व गा छ्यलेगु याइगु खः ।

स्वबः बनाः धाकाया गा

नेवाः समाजय्‌ जन्म संस्कार निसें मृत्यु संस्कार तकया ज्याय्‌ समग्र रुपं चलनचल्तिगु स्वबः बनाः चरेस खोल तयाः सुयातइगु धाकाया गायात स्वबः बनाः धाकाया गा धाइ ।

विमान झ्याः थें हे खःसां विमान झ्याः स्वयां भतीचा पिहां वयेक दयेकातःगु झ्याः ।

महाकवि गिरिजा प्रसादया पूवंगु नां गिरिजाप्रसाद जोशी खः । वय्‌कः ने.सं. १०५९ चिल्लागा १२ मां खड्ग कुमारी व बौ देवप्रसाद जोशीया कोखं कान्छाम्ह काय जुयाः सक्वय् जन्म जूगु खः । वय्‌कः ने.सं. ११०७ ञंला १५ (२०४४ भाद्र २२) कुन्हु ४९ दँया उमेरय् दिवंगत जुल ।

गन गन थः वन अन अन साहित्यिक वातावरण दयेकादीम्ह गिरिजाप्रसादयात दकलय् न्हापां म्हसीकाब्यूगु कविता २०१३ सालय् त्रिचन्द्र कलेजय् न्हापांगु अन्तर कलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् वय्‌कलं पाठ यानादीगु मांच्वःसा मोज मयाय् धयागु कविता खः गुगु कवितां वय्‌कःयात सक्वया गिरिजाप्रसाद धकाः सुबिख्यात जुइकाबिल  । कविता, म्ये, गजल, प्याखं, समालोचना लिसें खण्डकाव्य, महाकाव्य, उपन्यास आदि च्वयादीम्ह बहुमुखी प्रतिभाया धनी गिरिजाप्रसाद जोशी सक्वय् थीथी पुचः, क्लब, सफूकुथि नीस्वनाः बाःछि बाःछिइ साहित्यिक, सांस्कृतिक ज्याझ्वः याकेगु, नापनापं ल्हाःतं च्वयाः बाःछिपौ, लय्‌पौ (ज्यामि, तिमिला, न्ह्यलुवाः) पत्रिका पिथनेगु यानादीम्ह छम्ह ज्वःमदुम्ह मातृभाषाया मतिनामि तथा भाषा न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कलं थःगु जन्मस्थल सक्वय् जक तत्कालीन युवातय्‌त भाषिक साहित्यिक चेतना थनाः सक्व देय्‌यात नेपालभाषा साहित्य, संगीत व कलां हराभरा यानादीगु मखु थःगु ज्याया झ्वलय् हृटौंडाय् च्वनादीबलय् नं वय्‌कलं अनया युवातय्‌त न्ह्यचीकाः गथु पत्रिका पिकायेगुया नापं थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकेगु यानादीगु दु ।

वास्तवय् महाकवि गिरिजाप्रसाद कवि जक मखु, आँशु कवि हे खः । वय्‌कलं उघ्रिमय् कविता, म्ये चिनाः न्यंकेफु । अझ ला वय्‌कःयात आँशु कवि जक धयां मगाः आँशु लेखक हे धायेमाः । वय्‌कलं भाजं मिखा उपन्यास बान्हुया दुने च्वये सिधयेकादीगु उपन्यास खः । उर्वर सिर्जनशीलतां जाःम्ह गिरिजाप्रसादजुं थम्हं च्वयेगु जनताय् क्रिटिकल सेन्स (Critical Sense) थनेया निंतिं खः धकाः धयादी ।

वय्‌कःया भाषा मतिना गुलि क्वातुगु खः, उलि हे साहित्यिक सिर्जना नं क्वातु । वय्‌कलं मांभाय्‌या साहित्यिक धुकुतिइ ग्यसुग्यंगु साहित्य बियादीगु जक मखु न्ह्यानाच्वंगु साहित्यिक धाःयात न्हूगु मोड बीकथंया साहित्य वय्‌कलं सिर्जना यानादीगु दु । गिरिजाप्रसादया खण्डकाव्य सिद्धिदास लिपाया कोशल्वहँ खः । गिरिजाया ल्वहंमा महाकाव्य ल्वहंमा, करुवा थें जाःगु निर्जिव वस्तुतय्‌त नापं पात्र दयेकाः न्ह्यब्वयातःगु दु । थ्व महाकाव्य नेपालभाषाया महाकाव्यया ख्यलय् छगू न्हूगु मोड खः । उपन्यासया ख्यलय् नं धुस्वां, इश्वरानन्द, राम शेखरपिंसं गुगु धाः ज्वनावःगु खः व धाःयात गिरिजां हिलाब्यूगु दु । छगू न्हूगु प्रयोग थनाब्यूगु दु । थुकथं उर्वर शक्तिया धनी गिरिजाप्रसादं थ्यंमथ्यं ७० गू सफू च्वयादीगु खनेदुसां बच्छिं मयाकं सफू उखें थुखें हन्ताः जुया वंगु दु । थौंतकं वय्‌कःया पिदनेधुंकूगु सफूया धलः थुकथं दु—

कविता सफू – पालिख्वाँय् (ने.सं. १०७९), हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा (ने.सं.१०८५), आगं (ने.सं.१०८८), द्वकचा ल्याहां ल्याहां वः (ने.सं.१०९०), सुथनाप सुथय् सुथय् (ने.सं.११०७), गिरिजाप्रसादया गद्य कविता (ने.सं.१०९८), तबन (ने.सं.११०५), किसिदुम्वः (ने.सं.११११), गिरिजाप्रसादया ताहा कविता, (ने.सं.११३२), हाकुगुँया न्हापांम्ह गायक (ने.सं.११३२), कविताचा (ने.सं.११३२), कविता पासः (ने.सं.११३४) ।

खण्डकाब्य सफू – मन्त्र (ने.सं.११०१), बुद्ध नुगः (ने.सं.११०३)

महाकाब्य सफू – ल्वहंमा ,(ने.सं.११३७)

म्ये सफू – जनताया म्ये (ने.सं.११००), आशाकुति (ने.सं.१११५), द्वंविद्वं  (ने.सं.१११९), मां बोक्सी म्ह्याय् सुन्दरी (ने.सं.११३६), मतिना छंगु म्ये जिगु (ने.सं.११४१), गिरिजाप्रसादया म्ये (ने.सं.११४१), खलुं (ने.सं.११४१) महाकवि गिरिजाप्रसादया म्ये/गजल । (ने.सं.११४२) ।

बाखं सफू – धकिं (ने.सं.१०९०)

उपन्यास सफू – छि स्यानाः हत्या (ने.सं.१०९६), सिलुस्वां (ने.सं.१०९८), बिपात्र (ने.सं.१०९९), भाजंमिखा (ने.सं.१०९९), लक्ष्मी व सरस्वति (ने.सं.११०१), व गमला थ्व खै थल (ने.सं.११०३), व ल्वहं जि झ्वाला (ने.सं.११०७), न्याल्ल ब्यां (ने.सं.१११०), यमि गामाः येँ शहर (ने.सं.१११२), सिलु म्ये (ने.सं.११२०), गुतारंगी प्रेत (ने.सं.११२८), बुँख्याःचा  (ने.सं.११३२) ।

प्याखं सफू – बाखा छेँ  (ने.सं.११०२), हाकु स्वाहाने (ने.सं.११०७)

समालोचना सफू – गिरिजाप्रसादया समालोचना (ने.सं.११४१)

गजल सफू – गजल सिइके  (ने.सं.१११४) ।

कमिक – लुति मय्‌जु (ने.सं.११०९)

क्यासेट म्येचाः – लिसवाः, मां नेपाः ।

भिडियो फिल्म – चिपनिप  ।

नेपाल प्रज्ञाप्रतिस्थानं प्रगतिशील महाकवि धकाः महाकवि गिरिजाप्रसादया बुदिं न्यायेकेगु यानावैच्वंगु दु ।

गिरिधरलाल मानन्धरया जन्म अबु ठाकुरलाल मानन्धर व मां.लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं ई.सं १९३७ अगष्ट २६य् येँया गणबहालय् जूगु खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया नांदंम्ह निबन्धकार ठाकुरलाल मानन्धरया दकलय् तःधिकःम्ह काय् खः । तःदँ तक ब्रिटिस लाइब्रेरीइ ज्या यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह थःगु मांभाय् नेपालभाषाया मतिनामि खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया सफू पिकायेत तःम्हमछि च्वमिपिंत थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादीगु दुसा थः अबु ठाकुरलालया मानन्धरं च्वयादीगु भाजु निबन्ध संग्रहयात हानं वय्‌कःया ल्यंदुगु मेगु निबन्धत नं तनाः भाजु निबन्ध संग्रहया निगूगु संस्करण पिकयादीगु दु ।

थ्वय्‌कलं पद्मकन्या क्याम्पसय् नेपालभाषा विषय कयाः ब्वनीपिं विद्यार्थीपिनिगु नितिं गिरिधरलाल छात्रवृतिया व्यवस्था यानाबियादीगु दुसा नेपालभाषाया निबन्ध विधा च्वन्ह्याकेगु नितिं थः अबुजुया नामं दँयदँसं नेपालभाषाया निबन्ध विधाय् ल्हाः न्ह्याकावःम्ह छम्ह निबन्धकारयात सिरपाः लःल्हायेगु कथं ने.सं ११०९ स ठाकुरलाल सिरपाः नीस्वनादीगु दु । थुगु सिरपाः लःल्हायेगु अभिभारा नेपालभाषा परिषदयात ब्यूगु खः । थौंतक थ्व सिरपाः निरन्तरुपं न्ह्यानावयाच्वंगु दु । इ.सं २०१५ फेबुअरी २६ अर्थात ७८वर्षया उमेरय् थ्वय्‌कलं थ्व संसार त्वःताझाल ।

गिरिधरलाल मदयेधुंकाः वय्‌कःया नामं वय्‌कःया परिवारं नेपालभाषा, साहित्य व लिपि आदिया ख्यलय् तःदँ न्ह्यःनिसें ज्या यानावयाच्वंम्ह छम्ह व्यक्ति वा संस्थायात दँय् छगू लाख तकाया सिरपाः बीगु यानाः गिरिधरलाल नेपालभाषा सेवा सिरपाःया व्यवस्था यानाब्यूगु दु । थ्व सिरपाः नेवाः देय् दबू पाखें दँय्‌दसं लःल्हाना वयाच्वंगु दु ।

नेवाः वस्तीया छगू तःधंगु विशेषता धैगु पर्यावरणीय सन्तुलन नं खः । भौतिक संरचनायात सुव्यवस्थित यायेगुया नापनापं मानवीय जीवनयात प्रत्यक्ष लिच्वः लाकीगु प्राकृतिक लागा प्रत्येक नेवाः वस्तीया जःखः दयाच्वनी । तःधंगु वा चीधंगु क्षेत्रफलया जुइमा नेवाः वस्तीया लिक्कसं सिमा, स्वांमा, घाँय् आदि दुगु गुँ वा गुँच्व नं दइ । महत्वपूर्ण खँ थुज्वःगु प्राकृतिक लागायात संरक्षण यायेत समुदायगतस्तरं धर्म, संस्कृति वा परम्परानाप स्वाकातःगु दइ । अले संरक्षणया निंतिं गुथिया नं व्यवस्था जुयाच्वनी ।