मनूया बलं जक चिकं काकीगु यमाः साःया प्रविधिइ थौं स्वयाः सच्छि दँति न्ह्यः यान्त्रिकरण जुल । थुगु प्रविधिया सालय् सिँया चक्का हीकाः उकिइ स्वनातःगु नँया धुरां चिकं काकेगु गं स्वत्ताकी । साधारण यन्त्र Wheel & Axle व Screw यात माःकथं छ्यलातःगु थ्व प्रविधिया सालय् यमाः सालय् प्यम्हेसिगु बलं स्वत्ताकेमाःगु गं छम्हेसिगु बलं जक चक्का हीकाः चिकं काके फइगु जुल ।
थ्व प्रविधिया सालय् चिकं काकेत ल्यूनेया गँनय् पंखा थें हीकेगु सिँया चक्कालिसे स्वाःगु नँया धुरा काका तइ । न्ह्यःनेया गं धाःसा मसंक दिकातइ । छखे बँय् ल्हानातःगु छ्य‌ं धाइगु तःग्वःगु सिंँया थामय् चक्का व धुरा दिका तइसा धुराया मेगु च्वः ल्यूनेया सनीगु गँनय् काकातइ । सिँया चक्का हीकूलिसे धुराया पेच हिलाः ल्यूनेया गं न्ह्यःनेया गंलिसे स्वत्ताइ । निगलं गं दथुया ग्वरःसिँया दथुइ दुगु पू कत्तानाः उकी स्वथनातःगु तू, हाम्वः, ईका, पःका आदिं चिकं पिहां वइ ।
लिपांगु इलय् बिजुलि दसेंलि तू, हाम्वः आदि हाये व च्याये म्वायेक बिजुलि पंखां फयेकीगु जुल । तू, हाम्वः क्यलेत नं कुति वाये म्वाःल । बिजुलिया कलघरं क्यलीगु जुल । चक्का दुगु सालय् छक्वः चिकं काकेधुंकाः वःगु खौ निक्वःखुसी काकेत बिजुलिं न्ह्याइगु विशेष यन्त्र expeller छ्यलाबुलाय् वल । ५० दँ ति न्ह्यः नेपालय् दुहां वःगु थुगु यन्त्रं सालय् काकेगु स्वयां उप्वः सुच्चुक चिकं पिहां वइगु जुल । न्हापालाक्क सालय् छक्वः काकेधुंकाः निक्वःखुसी जक expeller छ्यलाः चिकं काकीगुलिइ थौंकन्हय् यक्व थासय् छक्वलं तप्यंक हे expeller छ्यलाः चिकं काकेगु नं यक्वं खनेदु । चुं छायेगु धकाः भाजनय् तू सीत नं ल्हाःतं पुइकाच्वने म्वायेक बिजुलिया मोतर व gear तयाः पुइकीगु प्रविधि नं छ्यलाबुलाय् वःगु दु ।

बौद्ध तान्त्रिक साधनाकथं प्याखं हुलेत बाय्‌ प्याखं महुसे नं थीथी बौद्ध देव देवीया स्तुति यायेत बौद्ध सिद्धपिन्सं चिनातःगु म्येयात चर्या म्ये धाइ । थुकियात दोहा, बज्रगीत, चर्यागीत व चचा नं धायेगु याः । साधारण थें च्वंसां चर्या म्ये दुग्यंगु गहन अर्थ दुगु उच्चकोटिया साहित्य खः ।
ईशाया न्हय्‌गूगु शताब्दिनिसेंया चर्या म्ये लूगु दु । ईशाया च्यागूगु शताब्दि दथुया बौद्ध तान्त्रिक शान्तरक्षितं बज्रधारा सङ्गीत धकाः बौद्ध म्ये रचना यात । अथे हे ईशाया झिंछगूगु शताब्दिया न्हापांगु ईया बौद्ध सिद्धा भुसुकुं नं तःपु बौद्ध उपदेश दुगु म्ये चिनाः स्वनिगलय्‌ प्रचार याःगु दसु दु । वयांलिपा सन् १०४२ पाखे भारतं नेपाः वःम्ह भिक्षु दिपंकर श्रीज्ञान अतिसं बज्रासन बज्रगीत, चर्यागीति व बज्रयोगिनी स्तोत्र आदि सफू च्वल । अथे हे चर्या सङ्ग्रह प्रदीप नं श्रीज्ञान अतिसया सफू खः । थुपिं सफू भिक्षु श्रीज्ञान अतिसया मांभाय्‌कथं बङ्गाली लिपिं च्वयातःगु दु ।
८४ बौद्ध सिद्धापिन्सं थःथःगु थाय्‌या प्रचलित भासं बज्रगीत चर्या म्ये चिनाः हालाः प्रचार यात । सलंसः दँया दथुइ चिनातःगु चर्या म्येया भाषा नं तःथी दु । संस्कृत, बङ्गाली, पुलांगु हिन्दी आदि भाय्‌या व यक्व अपभ्रंश म्येग्वः चर्या म्येय्‌ छ्यलातःगु दु ।
गथेकि सरहपा सिद्धाया दोहाया भाषा थथे दु ।
सरह भणइ वंग वाहिअ आलें
णिह सहावन लक्खिअ वालें ।
स्वनिगलय्‌ ८४ म्ह बौद्ध सिद्धापिं मध्यय्‌ सरहपा, कन्हया (कर्णापा), नारोपा, तिल्लीपा (तिलोपा) व दारिकापा सिद्धापिनिगु चर्या म्ये हालेगु याना वयाच्वंगु दु । थुपिं सिद्धातय्‌गु चर्यागीत स्वयाः नेपाःया तान्त्रिक बज्राचार्यपिन्सं नं यक्व चर्यागीत चिनातःगु दु ।
गथेकि वाकबज्र, लीलाबज्र, सुरतबज्र, रत्नबज्र, ॐकारबज्र, हुँकारबज्र, शाश्वतबज्रनिसें लिपांगु इलय्‌ वयाः गणेशराज बज्राचार्य, बद्रीरत्न बज्राचार्य व रत्नकाजी बज्रचार्यपिन्सं थीथी पुजाविधि व स्तुतिया निंतिं चर्या म्ये चिनाः थ्व परम्परा न्ह्याका वयाच्वंगु दनि । येँ, यल, ख्वप आदि थासंथाय्‌या चर्या म्येया म्येग्वलय्‌ छुं छुं पानाच्वंगु खनेदु ।
चर्या म्येय्‌ च्वमिपिनिगु नां नं दुथ्याकेगु चलनं म्येया च्वमि सीदइगु खः । गथेकि वाक्बज्रया नमामि नमामि जि धर्मधातु नांयागु चर्या म्येय्‌ थथे दु ।
श्री बज्राचार्य बन्धुदत्त आचार्य २
भनयि वाग्वज्र गी चरिता
अथे हे चर्या म्येया न्ह्यःने व म्येया रागया नां व गनं गनं ताल नं च्वयातइ । गथेकि वाक्वज्रयागु हे रक्तवर्ण नांयागु चर्या म्येय्‌ थथे राग व तालया नां नं दु ।
राग– नाट ताल– जटि
रक्तवर्ण भिणिलोयन सुन्दरी २
अष्टादश भुज प्रहरण किरणो ।
चर्या म्येया राग पटमंजरी, गौडआरु, गुर्जरी, देबक्री, देशाख, कामोद, धनाश्री, रामक्री, बलाडी, शबारी, मलारी, मालशी, मालशीगबुरा, बङ्गाल, भैरवी गोदाग्री, बसन्त, मंगल आदि दुसा तालया ल्याखं दुर्जमान, षटन्कार, चस्पति, प्रताल, जति, च्वः, लंताः, झपताल, माथ ताल, अस्त्रा, त्रिमान, चौमान आदि छ्यलातःगु दु ।
स्वनिगःया परम्पराय्‌ न्हिकं व दीक्षा दुपिं बज्राचार्य, शाक्य व उराय्‌ मिजंमस्तय्‌सं जक चचा हालेगु धकाः चर्याम्ये हाली । शाक्य व उराय्‌तय्‌सं थःथाय्‌ पुजा जुइबलय्‌ जक चचा हाली । बज्राचार्यपिन्सं जक मेथाय्‌ पुजा जुइथाय्‌ नं चचा हा वनी । आगंपुजा, दिसिपुजा, सीगु, लोकोत्तर श्राद्ध व मेमेगु फरमास बौद्ध पुजाविधिइ नं चर्या म्ये हालेगु याइ । हालेसः धायेवं न्ह्याथासं
चचा म्ये हाले मज्यू, हाली मखु । चर्या म्येया छगू झ्वःयात त्वाक व बागू झ्वःयात बात्वाः धाइ । बात्वाकय्‌ २ अंक व त्वाकय्‌पूर्णविराम दइ । चर्या म्ये क्वचायेकेत धुवा लिसा काये माः । गुगुं चर्या म्येय्‌ धाःसा चरणपतिं हे धुवा कायेमाः ।

चचापा
थःगु छेँय्‌पिने तःधंगु बौद्ध विधिया पुजा जुइथाय्‌ चचा हाःवनीपिन्त चचापा धाइ । बज्राचार्यपिं जक थथे चचापा जुयाः चचा हाः वनेगु चलन दु ।

चर्याचर्यविनिश्चय

थीथी ईया २३ म्ह बौद्ध सिद्धपिन्सं चिनाथकूगु ५० पु चर्या म्ये मुना सपूmया नां खः– चर्याचर्यविनिश्चय । येँय्‌या वीर पुस्तकालयया ताडपत्रय्‌ च्वयातःगु थ्व सफू सन् १९०७ पाखे भारतया पण्डित हरप्रसाद शास्त्रिं लुइकूगु खः । प्रोटो बङ्गाली लिपिं च्वयातःगु थ्व ताडपत्रय्‌
निपु चर्या म्ये ब्वने मफयेक व छपु चर्या म्ये बच्छि जक ब्वने फइकथं भ्वाथः जुइधुंकूगु खः । लिपा प्रबोधचन्द्र बाग्चिं थुकी दुगु ५० पु चर्या म्ये फुक्कं ल्हासाया स्येङ्ग्यौर सफू कुथिइ तिब्बति भासं भाय्‌ हिलातःगु लुइकूगु खः ।
येँय्‌ लूगु चर्याचर्यविनिश्चय ताडपत्रय्‌ दक्वं पाद (पद्य)या न्ह्यः रागया नां च्वयातःगु दु । पटमंजरी, गौडआरु, गुर्जरी, देबक्री, देशाख, कामोद, धनाश्री, रामक्री, बलाडी, शबारी, मलारी, मालशी, मालशीगबुरा, बङ्गाल, भैरवी आदि रागया नां थुकी दुथ्याः ।

चच
भरतमुनिया नाट्यशास्त्रय्‌ दुगु जातिगानय्‌ चच्चत्पुटं, चाचपुटं, ध्रुवागान थें जाःगु खँग्वः दु । थ्व खँग्वः प्याखं हुलेत हालीगु म्येलिसे स्वानाच्वंगु दु । चच्चत्पुटं धयागु ८ गू मात्राया ताल खः गुगु यक्व जातिगानय्‌ छ्यलातःगु दु । उकिं लिपा वयाः चच्चत्पुटं धयागु हे जातिगान धया थें न्यनावन ।
थ्व हे चच्चत्पुटं खँग्वःयात नेवाःतय्‌सं चच्च जक धायेगु यातसा लिपा वयाः चच जू वल । स्वनिगलय्‌ हुइकीगु थीथी पुलांगु द्यःप्याखनय्‌ हालीगु म्येयात आः नं चच धाइ । यलया जल प्याखनय्‌ हालीगु म्ये थुकिया दसु खः ।

चचा
चर्या खँग्वः बृहत् नाट्य सङ्गीत थुइकीगु चच्च खँग्वःपाखें वःगु खनेदु । चच्च धायेवं यक्व लु व म्ये दुगु प्याखं थुइकीसा छम्ह जक द्यःया वर्णन दुगु म्ये व छगू जक लुया प्याखं धायेत चच्चचा धायेगु यात । चच्चचा खँग्वः हे कथहं चचा जुल ।

चह /चकाः
स्वनिगःया पुलांगु प्याखं हुइकेन्ह्यः व दथुइ च……..ह धकाः सकसिनं तायेक तःसलं हालेगु चलन दु । थुकियात चकाः बीगु धाइ । चकाः बिलकि प्याखं न्ह्याइन धयागु सी दइसा छुं मेगु नं संकेत बी । यलया जल प्याखनय्‌ न्हापांगु ब्वया देवी प्याखनय्‌ च……ह धकाः चकाः बीसा लिपा बिक्रमादित्य व रामायणया प्याखनय्‌ च………च धकाः चकाः बी । च…….ह या चकाः नं देवी प्याखं व च……….च या चकाः नं हरिया प्याखं न्ह्यानाच्वंगु संकेत बी । पँय्‌ताः व गनं गनं दापाय्‌ नं थथे चकाः बीगु चलन दु । चकाः बीबलय्‌ बाजं मथासे तालया स्वरुप क्यने थें दकलय्‌ लिपा ह धकाः तालया सम क्यनी ।

बौद्ध धर्मया बज्रयान तन्त्र साधना यायेत हालीगु बौद्ध सिद्धपिन्सं चिनाथकूगु थीथी देव देवीया वर्णन दुगु मेयात चर्या मे धाइ । वथेंतुं आगंपुजा, दिसिपुजा, सीगू, लोकोत्तर श्राद्ध व मेमेगु फरमास बौद्ध पुजाविधिइ नं चर्या मे हाली । पुजा व तन्त्र साधनाया निंतिं चर्यामेया तालय्‌ थीथी देव देवीया मुद्रा ज्यानाः हुलीगु शास्त्रीय प्याखंयात चर्यानृत्य बाय्‌ चर्या प्याखं धाइ ।
नेपालमण्डलया बज्रयानय्‌ क्रियातन्त्र, चर्यातन्त्र, योगतन्त्र व अनुत्तरयोग तन्त्र यानाः प्यथी तन्त्र साधना न्ह्यानाच्वंगु दु । उकिइ मध्यय्‌ चर्यागीत व चर्यानृत्य चर्यातन्त्रया विधि खः । चर्यागीत हालाः चर्यानृत्य यानाः तन्त्र विधिकथं पुजा यायेगु प्रज्ञासहितया उपाय चर्या खः धयातःगु दु । चर्या धयागु छगू तान्त्रिक विधि व अनुष्ठान खः । चर्या खँग्वलं न्हिथं यायेमाःगु आचरण, ज्या बाय्‌ अनुष्ठानया अर्थ नं बी ।
चर्या मेयात बज्रगीत व चर्या प्याखंयात बज्रनृत्य नं धायेगु याः । बज्रयानया योगीपिन्सं परम आनन्दपूर्वक बज्रगीत हालेगु व बज्रनृत्य यायेगु याइ । बज्रगीत व बज्रनृत्यं थुगु हे जन्मय्‌ सिद्धि प्राप्त जुइ धयागु मान्यता दुसा बज्रगीत व बज्रनृत्य यानाः निर्वाणतक लायेफु धकाः न्ह्यथना तःगु दु । बज्रयानी पुजाय्‌ बज्रगीत व बज्रनृत्य मदयेकं मगाः ।
नेपालय्‌ लिच्छवि शासनकालय्‌ बौद्ध सङ्गीतया विकास जुल । सन् ६५९ पाखेया जुजु नरेन्द्रदेवया पालय्‌ हेचचा धकाः बौद्ध सङ्गीत न्ह्याःगु खने दु । स्वनिगःया बौद्धत तन्त्रयानया उपासक खः । थुकिइ थः आराध्य द्यःया मूर्ति स्वनाः पुजा यायेगु चलन दु । ईशाया च्यागूगु शताब्दि फुइथें च्वंकाः वःगु तन्त्रया सफू हेबज्रतन्त्रय्‌ सङ्गीतया माध्यमं याकनं द्यःयात लय्‌तायेके व याकनं मोक्ष वनेफइ धयागु खँ च्वयातःगु दु । हेबज्रतन्त्रय्‌ दकलय्‌ न्हापां चर्या खँग्वः छ्यलातःगु दु । थुगु सफुलिइ चर्यायात मे हालाः प्याखं हुलाः तन्त्र साधना यायेकथं उचित थासय्‌ विशेष वसतं पुनाः तान्त्रिक बज्रगीत हालेगु व हेबज्रया मुद्रा ज्यानाः प्याखं हुलेमाः धकाः च्वयातःगु दु ।
ईशाया झिंछगूगु शताब्दिया दिपङ्कर श्रीज्ञान अतिसं यक्व चर्या मे दुथ्याकाः चर्या सङ्ग्रह व चर्या गीत नामं सफू पिकाल । वयांलिपा यक्व बौद्ध सिद्धपिन्सं दयेकूगु तःपु पद्य चर्याचर्यविनिश्चय नांया सफुलिइ मुंकातल । थुकथं मे व सङ्गीतया माध्यमं बुद्ध दर्शन न्यंकेगु चलन वल ।
स्वनिगलय्‌ चचा धाइगु चर्यामे व प्याखं गुह्य व बाह्य निथी दु । गुह्य चर्यामे व प्याखं आगमय्‌ मेपिन्सं मखंक जक हाली बाय्‌ हुलीसा बाह्य चर्यामे व प्याखं पिने सकसिनं खंक हाले ज्यू, हुले ज्यू । गुह्य चचा हालाः गोप्य पुजा यायेमाःगुलिं झ्यालय्‌ झ्याःकापः तयाः व मेथाय्‌ गाछेँ खुयाः जक चचा हाली । चचा हालेत ताः थायेमाःसा राग काइबलय्‌ दबदब थाइ ।
गुह्य चर्या मे व प्याखं न्हिकं दुपिं व दीक्षा दुपिन्सं जक आगमय्‌ गोप्य पुजा व तन्त्र साधनाकथं छ्यली । थुपिं पिने सर्वसाधारणयात कने स्यने मज्यू धयागु मान्यता दु । गथेकि सम्बर, हेबज्र, बज्रनैरात्मा, चक्रसम्बर, नमामि योगाम्बर, महासम्बर आदि ।
बि.सं २०१३ पाखे नेपालय्‌ जूगु चतुर्थ विश्व बौद्ध सम्मेलनया झ्वलय्‌ येँ मूबहाःया हलंज्वलं व पौभाः ब्वयेगु व येँ झ्वाःबहाःया चिनियारत्न बज्राचार्य, मूबहाःया दिव्यरत्न बज्राचार्य व ॐबहाःया गुह्यहर्ष बज्राचार्य स्वम्हेसिनं लोकेश्वरया चचाप्याखं दकलय्‌ न्हापां पिने हुलाक्यंगु खः । बाह्य चर्यामे व प्याखं थौंकन्हय्‌ न्ह्याम्हेसिनं सयेकाः थीथी ज्याझ्वलय्‌ क्यनाच्वंगु दु । चर्या मे व प्याखंयात अझ ल्वःवनापुकेत ताः व दबदबलिसें मृदङ्ग, बाँसुरी, सितार, प्वंगा, पँय्‌ताः आदि बाजंया ताल व धूनय्‌, थीथी द्यःकथंया वसः, तिसां तियाः बाह्य चर्या प्याखं हुली । गथेकि महामञ्जुश्री, कुमारी, बज्रसत्व, लोकेश्वर, बज्रयोगिनी, पञ्चबुद्ध, कालभैरव आदि ।
चर्या मेया ताल व सूरकथं ल्हाः, तुति, छ्यं, म्ह संकाः याइगु नृत्यय्‌ ल्हातं कर्ममुद्रा, धर्ममुद्रा, समयमुद्रा व महामुद्रा ज्यानाः तुतिं आलीढ, प्रत्यालीढ व ताण्डव पद कयाः चर्या प्याखं हुली । प्याखंपाः कयाः मिजं व मिसा द्यःया अभिनय यानाः मिजंत हे प्याखं ल्हुइ । पुुजाया विधि विधान स्वयाः ख्वाःपाः मपुसे बाय्‌ ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुलीसा यक्व ल्हाः दुपिं द्यःपिनिगु ल्हाःया चित्र च्वयातःगु ल्हाःधी छुनाः प्याखं ल्हुइ । द्यःकथं गं, बज्र, धुपाँय्‌ मकः, खड्ग, पाश, दण्ड, पात्र, कर्र्तृ आदि ज्वँसा ज्वनाः चर्या प्याखं ल्हुइ ।
पुजाकथं गुगुं पुजाय्‌ मूलाचार्य छम्ह जक व गुगुं पुजाय्‌ दिगाचार्यपिं दिशा दिशाय्‌ छचाःख्यरं च्वनाः चर्या प्याखं ल्हुइमाः । थथे यक्वसिनं चर्या प्याखं ल्हुइबलय्‌ पँय्‌ताः माः । न्हापां पँय्‌ताःया सूरय्‌ मूद्यः ल्हानाः प्याखं ल्हुइ । वयांलिपा रागय्‌ प्याखं ल्हुइ । थ्व धुंकाः द्यःकथंया चर्यागीतया सूर तालय्‌ प्याखं ल्हुइ । थ्व धुनेव हाकनं राग काइ ।

मृत्यु संस्कारय्‌ चचा हालेगु
चर्या धैगु नृत्य जक नं मखु । मनुष्य मृत्यु जुइबलय्‌ नं थीथी हस्तमुद्रा ज्यानाः थीथी इलय्‌ थीथी लोकोत्तर पुजा याइ । थजाःगु अवस्थाय्‌ चर्या नृत्य याइ मखु, चर्या पुजाया नापनापं हस्तमुद्रा ज्यानाः चर्याक्रिया याइ । धर्मकर्मया ज्या माक्व याये मफया च्वंगु अवस्थाय्‌ लानाच्वंपिं अले धर्मया फल व पुण्य संचयया फल मगानाः याकनं मेगु जन्म काःवने मफया च्वंपिन्त उद्धार यायेगु थुकिया उद्देश्य खः । गथेकि दुर्गतिपरिशोधन पाठ, मध्यमेरु, गोकूदहण, मायाजाल आदि ।

पौराणिक बाखं कथं भ्वँतया चण्डेश्वरी (कुमारी)या उत्पत्ति देवासुर संग्रामया इलय् जूगु खः । रक्तचन्दन जंगलय् देवीं चण्डासुरया बध यायेवं असुरया म्हं अनुपम तेज पिज्वल, गुगु चण्डेश्वर लिंगया महापुण्यशाली लिंग जुल धकाः नेपाल महात्म्यया प्यंगूगु अध्यायया श्लोक ५५ य् च्वयातःगु दु ।
चण्डेश्वरीयात भ्वँमितसें हे माई, हे तारिणी, हे माता, हे भगवती आदि विविध नामं पुकार यायेगु यानाच्वंगु दु । देवीया चापुजा याइगु इलय् प्रसाद ग्रहण याकीबलय् न्हापां चीधिकःम्ह कन्यामचा (कुमारी) यात थकालि नकिं यानाः वयात निं चिपं थीकी । वयां लिपा तिनि मेपिंसं प्रसाद ग्रहण याइ । थ्व चलन आःतक नं न्ह्यानाच्वंगु दनि । थ्व चलनया कारणं भ्वँमितय्सं न्हापांनिसें चण्डेश्वरीयात कुमारी नाला वयाच्वंगु खः । भ्वँत कुमारी प्रधान देय् खः । न्हापांनिसें थनयापिं मनूतय्सं दँय्दसं दिल्लागा (श्रावण महिनां) भ्वँदेय्या सतकया निखेरं द्वलंद्वः कन्यामस्त तयाः तःधंगु उत्सव यानाः कुमारी पुजा यायेगु चलन न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।
म्येय् पुजा (म्येय्, दुगु, फै (भ्याःचा), हँय् व ग्वंगः देवी चण्डेश्वरीयात बलि बियाः याइगु पुजा), टक पुजा (पीगंद्यःपिंत याइगु पुजा) व मतपुजा (चाँस पुन्हि) कुन्हु सुथन्हापां थीथी बाजं थानाः लाय्कुलिं म्वःम्वः मनूत मुनाः हर्षोल्लासपूर्वक देवी चण्डेश्वरीयात लसकुस यायेत चिलाख जुलुस आदि विविध विधि याये धुंकाःलि स्वांयाःपुन्हिकुन्हु भ्वँदेय्या केन्द्रस्थल स्वधाल यितिं (हितिं) नाय्खिं, धिमय्, बाँसुरी, कँह (काहा), प्वंगा आदि बाजं थानाः ८०÷९० म्ह मनुखं कुबियाः चण्डेश्वरी जात्रा सुरु जुइ । सनिलय् चण्डेश्वरीयात खतय् तइ । उगु इलय् दकलय् न्हापां धलंछेँ खलःया मानन्धरया पुजा क्वचायेकाः जक मेपिं व्रत च्वंपिं श्रद्धालु मिस्तय्सं पुजा यायेगु ज्या जुइ । पुजा यायेगु ज्याय् चण्डेश्वरीया पुजारी आचाःजुं (कर्माचार्यतय्सं) ग्वाहालि यानाबी । कन्हय्कुन्हु अर्थात् पारुकुन्हु द्यःखः भ्वँदेसय् जात्रा यानाहइ । द्यःखः तसकं तःधं जूगुलिं द्यःखः कुबीपिंत हःपाः बीगु ज्या सुरुनिसें अन्त्य तक अर्थात् द्यःखः जात्रा क्वमचाःतले खःगुथियापिं साय्मितय्सं याइगु खः । सुथसिया १० ताः इलय् खः वकु त्वालय् थ्यनेवं द्यःखः दैत्यल्वहं धाःगु छगः तग्वःगु ल्वहँतय् दिकी । अन चण्डेश्वरीयात कुलदेवी भाःपीपिं भोछिभ्वया खलःया निम्ह कन्यां थीथी विधिं पुजा यानाः लसकुस याये धुंकाःलि तुयुगु कापतं त्वपुयातःम्ह देवीया ख्वाः उलाबी । थुपिं कुमारी नं येँ देसय् रथजात्रा याइम्ह थें छुं घाःखू मदुम्ह जुइमाः । थ्वयां लिपा द्यःखःयात भ्वँदेय्या बजारं जात्रा यायां लाय्कुलिइ (दरबारय्) यंकी । लाय्कुलिइ लिपा द्यःखः लित यंकेगु ज्या जुइ । सनिलय् वकु त्वालय् द्यः थ्यनेवं दुकलं दान याइ । थ्व सकतां विधिया ज्या सिधयेकाः याइगु प्रक्रिया खः । व प्रक्रिया क्वचालकि देवीयात न्ह्याबलें तयातइगु थाय् चण्डेश्वरीया द्यःछेँ (देवगृह)य् यंकाः तये यंकलकि चण्डेश्वरीया जात्रा सिधइ ।
दुकलं दान ।

जात्राया छन्हु न्ह्यः पीगंद्यःयात बलि ब्यूपिं झिंनिम्ह दुगुचिया छ्यं व दुगुचिया ला कुचात झ्यालं ह्वलेगुयात दुकल दान धाइ । सु मनुखं उगु लाया कुचा लानाकाइ व तसकं भाग्यमानी जुइ धइगु जनविश्वास दु ।

ललितकलाकःमि चन्दा श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०७६ गुंलाथ्वः दसमि, बुधबारखुन्हु येँय् अबु गोपालदास श्रेष्ठ व मां मनोरमा श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । वय्कलं फाइन आर्टय् बी.एफ.ए. यानादीगु खः । वय्कलं चित्रकारिता व अध्यापन यानादी । वय्कलं न्हापांगु चित्रकला सन् १९८२ पाखे च्वयादीगु खः । वय्कलं च्वयादीगु चित्रकला अमेरिका, बेलायत, जापान, अष्ट्रेलिया, भारत, श्रीलंका, स्वीडेन व क्यानाडा आदि देसय् संग्रहित जुयाच्वंगु दु । वय्कलं सन् १९८४, १९८५ व १९८७, सन् १९८५, सन् १९८४ व सन् १९८६ इ थी थी सिरपाः त्याकादीगु दु ।

येँया चन्द्रप्रसाद गोर्खाली सन १९६३ स जीवविज्ञानय् विद्यावारिधि यानादीम्ह ब्यक्ति खः । नेपालय् जीवविज्ञान सम्बन्धय् शिक्षा प्रसार यायेगुली महत्वपूर्ण भूमिका दुम्ह वय्कः त्रि–चन्द्र क्याम्पसय् प्राणी विज्ञान विभागया प्रमुख जुयाः तःदँतक सेवा यानादिल । अथे हे लिपा त्रिभुवन विश्वविद्यालयया शिक्षाध्यक्ष नं जुयादीगु खः ।

तेह्रथूम जलजलाया मास्के खलःया काय्मचा भाजु चन्द्रप्रकाश मास्के सन् १९६० स भारतं एमवीवीएस डिग्री कयाः नेपालय् परिवार नियोजनया ख्यलय् दक्कलय् न्हापां ज्या याःम्ह शल्यचिकित्सक मध्यय् छम्ह खः । पुरुष प्रजनन व मूत्र विज्ञानया नं वय्कः विशेषज्ञ खः । वय्कलं सन १९७१ स वेलायतपाखें एफआरसि उपाधि प्राप्त यानादीगु खः ।

बीरगंजया त्रैलोक्य बहादुर व बद्रीमायाया कोखं सन् १९४९ स बूम्ह थ्वय्कः नेपाःया न्हापांगु पुस्ताया विकलाङ्ग विद्या सम्बन्धी शल्यचिकित्सक खः । भारतया अखिल भारत चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थापाखें एमबीबीएस ब्वनावःम्ह थ्वय्कः लिपा आयरलैण्डपाखें एफआरसिएस उपाधि कायेत ताःलात ।

सन् १९३४ स ख्वपया भ्वलाछेँय् जन्म जूम्ह थ्वय्कलं वेलायतया इडनवगए विश्वविद्यालयपाखें भूगोल बिषयस स्नातकोतर यानादिल । लिपा १९८० स त्रिविविपाखें हे थःगु बिषयया विद्यावारिधि क्वचायेकल । अबु जनकबहादुर व मां जनकमायाया काय्मचा चन्द्रबहादुरया विशेषज्ञता धैगु एकिकृत भूउपयोग खः । नापनापं नेपालय् प्रारम्भिक इलय् मानव भूगोलया विषयया ज्ञान बियादीम्ह थ्वय्कः हे जुल । वय्कलं राष्ट्रिय योजना आयोगया दुजः जुयाः सेवा यानादीगु जुल ।

थ्वय्कः छम्ह नांदंम्ह कृषि विशेषज्ञ खः । त्रिशुलीया हीरालाल श्रेष्ठया काय् भाजु जर्जिया विश्वविद्यालय, संयुक्तराज्य अमेरिकापाखें कृषि विषयस स्नातकोत्तर याना झाःम्ह खः । अथे हे थ्वय्कः फिलिपिन्सपाखें थी थी कृषिया पुसात बिकास यायेगु न्हूगु प्रविधिया शिक्षा हासिल यानादीम्ह खः । वय्कलं जनकपुरया कृषि फार्मय् तःदँतक कृषि विशेषज्ञकथं सेवा यानादिल ।