साहित्यकार चुडानन्द वैद्यया जन्म ने.सं. १०२७ (वि.सं. १९६३)य् जूगु खः । विए. तक ब्वनादीम्ह भाजु वैद्यं नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् कविता, निबन्ध, बाखं विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कः कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया छेँय् संचालन जूगु थुुलिंचा पुचःया छम्ह दुजः नं खः । वय्‌कःया न्हापांगु चिनाखँ कृपया ने.सं. १०७३ य् थुलिंचा पतिइ पिदंगु खः । ब्वंकेज्या यानादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या संस्थापक दुजः नं खः । उगु इलय्‌या व्यवस्था विरोधी च्वसु च्वयादीम्ह भाजु वैद्यं च्वयादीगु तःपुु निबन्ध व बाखं ने.सं. १०६१ इ जूगु राजनैतिक पर्वया इलय् छ्वयेकाबिउगु खः । मांभाय् नेपालभाषा थकायेगुली आपालं ल्हाः दुम्ह भाजु वैद्य ने.सं. ११०५ दिल्लाथ्व २ कुन्हु दिवंगत जूगु खः ।

ज्या याइबलय्या न्हापांगु छगू पाख । गुख्वः तुख्वःया ल्याखं तु तिसी सिधल धायेव छगू पाख वंगु याइ । थुकियात चुल्छि नं धाइ । चुल्छि क्वचाल धायेव थ्वँ त्वनेगु याइ ।

नेवाः समुदायदुने बौद्ध धर्मयात नाला वयाच्वंपिनि आस्था व श्रद्धाकथं स्वनिगलय् आपालं थासय् अतिकं आकर्षक बौद्ध स्मारकत धस्वाका तःगु दु । तर थुज्वःगु स्मारकतय् भौतिक संरचना बिस्कं दु । नापं थुकिया सम्बन्धनय् स्थापत्यकलाया ल्याखं सैद्धान्तिक मान्यता नं थःगु कथं दु । बौद्ध आस्थाकथं धस्वाका तःगु स्मारक चैत्यत खः । चैत्य व चीभाःयात स्थापत्यकलाया मान्यताकथं थीथी खण्डय् ब्वथलातःगु दु । न्हापांगु ब्व भूमि (वास्तु) खत, अनंलि प्यकुंलाःगु त्वाथःत मण्डला अले गुमोज वा गर्भ शून्यया प्रतीक खःसा उकिया च्वसं प्यकुंलाक्क प्यखें मिखा कंकातःगु दृष्टि खत । अनं च्वय् झिंस्वचाः दुगु ब्व गुकियात त्रियोदश भुवन धाइ । बज्रयानी आस्थाकथं गुगु झिंस्वचाः मध्यय् क्वय्या न्याचाः श्रावकभूमि, गुचाःतक अर्हतभूमि, भिंmछगूचाःतक महायानीभूमि अले दक्कलय् च्वय् भिंmस्वचाःयात बज्रभूमि धयातःगु दु । थ्वयाच्वसं कलश आकारया गजू जुइ ।

थुज्वःगु हे स्थापत्यकलाकथं ल्वहं वा अप्पा छ्यलाः तग्वः वा चिग्वयेक दयेकातःगु बौद्ध स्मारक हे चैत्य वा चीभाः खः । स्थापत्यकलाया मान्यताकथं थुज्वःगु चीभाः दयेकेबलय् अलौकिक बुद्धपिं मध्यय् वैरोचन, अक्षोभ्य, रत्नसंभव, अमिताभ व अमोघसिद्धि बुद्धया मूर्तित गुखे दिशापाखे तयेगु, नागयात गुखें क्वस्वयेकेगु आदि निश्चित मान्यता दु । अथे हे चीभाःया जग स्वनेत चाया तःलय् छु छु ज्वलंत तयेमाः धैगु नं नियमया पालना यायेमाः ।
बौद्ध शास्त्रकथं बुद्धया भौतिक शरिरया गुगुं अंश जगय् ल्हाकाः दयेकातःगु शारीरिक चैत्य खः । बुद्धया जीवनय् छ्यलाबुला यानावंगु बस्तुया द्यःने दयेकातःगु परिभोग चैत्य जुल । त्रिपिटिक वा गुुगुं उपदेश दुगु धर्म चैत्य खःसा बुद्धया बचन वा सिद्धान्त कनेत धस्वाकातःगु उद्देश्य चैत्य धाइगु जुल ।
मेखे गुम्बोज शैलीया ततःग्वःगु चैत्य दयेकेत नं यन्त्राकार धरातलयात कयाः विशेष ध्यान बी । अले महायानी आस्थाकथं शून्यताया प्रतीक धकाः गुम्बोज शैलीया गर्भगृह दयेकीगु प्रविधि नेवाः पुर्खापिनिगु शिल्प व ज्ञानया छगू ज्वःमदुगु दसि खत । सख्वाः व
बज्र जक छ्यलाः अर्ध गोलाकारय् दुने शून्य जुइक दयेकीगु थ्व स्थापत्यकलाया छगू ज्वःमदुगु दसि खः । थुज्वःगु संरचना द्वलंद्वः दँतक छुं मजुइगु छगू ज्वःमदुगु प्रविधि खत ।

येँ जिल्लाया दक्षिणपाखे कीर्तिपुर नगरपालिका दुने लाःगु छगू प्राचीन नेवाः वस्ती खः चोभार । येँया लाय्कुलिं थ्व थाय् ६.४ किमी तापाः ।
चोभार धार्मिक, सांस्कृतिक व भौगोलिक ल्याखं अतिकं नांजाःगु थाय् खः । स्वयम्भू पुराणकथं स्वनिगः लखं जायाच्वंगु इलय् बोधिसत्व मञ्जुश्रीं थ्वहे थासय् लः पिहां वनीगु निकास दयेकाः स्वनिगःयात मनू च्वने लायक बस्ती दयेकूगु खः । थन चखुंति बखुंति नांगु निगू गुफा नं दु । १२५० मिटर ताःहाकःगु थ्व गुफा एशियाया हे दकलय् ताःहाकःगु गुफा मध्ये छगू खः । थन थीथी जातिया जडीबुटी व ल्वहंचुंया पहाड नं दु ।
चोभारया क्वय्ना गणेद्यः, क्वय्ना खुसि व आनन्दादी लोकेश्वर अतिकं नांजाः । थ्व बौद्ध व हिन्दूतय् पवित्र स्थल खः । क्वय्ना गणेद्यःयात जलविनायक नं धाइ । जलविनायक स्वनिगःया प्यम्ह गणेद्यः मध्ये छम्ह खःसा आनन्दादी लोकेश्वर नं स्वनिगःया प्यम्ह लोकेश्वर मध्ये छम्ह खः । थन हरेक दँय् माय् अपसं धकाः लछि धलं दनाः अपसं च्वनेगु चलन दु ।

दुवाः नायःया क्वसं च्वनीम्ह मनू । दुवाः नायःयात ग्वाहालि याइ । चाकु दयेकी । दुवाः नायलं ब्वःगु ज्या याइ । बँ पुनाः नीलः कयाहइ ।

खौ चुं च्यायेगु हासा थें जाःगु लवःयात च्यासाचा धाइ ।

चिचीकुइक कुचादःगु बजि । बजि हाइबलय् च्वकाय् वनीगु बजि । बजि ल्हुइत वा सीबलय् अप्वः जुल धायेव लुसिं च्वाइबलय् च्वकाबजि यक्व वइ ।

दकलय् सिथय् च्वनाः तु छ्याइम्ह । मेगु छुं ज्या याइ मखु । सकसितं हनाबना तयेगु याइ । न्ह्याम्हसिनं ज्या ब्वःसां यानाबीगु याइ ।

ञसिँ गयाः तु तिसीम्ह । ञसिँया च्वकापाखें गइ । भतपञ्जः थें तयातःगु पं बःकयाः ञसिँ क्वत्यलेगु याइ । ति स्वब्यात धायेव तिं न्हुयाः क्वहाँ वइ । तिंन्हुइबलय् यम्बाः नायःनाप पाःलाकी ।

नेपालभाषा साहित्यय् निबन्ध विधाया शुरुवाट आधुनिककालय् वयाः जक जुल । ने.सं. १०६५ इ तत्कालीन नेपाल नांगु हस्तलिखित पत्रिकाय् पिदंगु रत्नध्वज जोशीया च्वय्‌गु छाय् ? नांगु तर्कपूर्ण विचारोत्तेजक रचनायात हे नेपालभाषाया न्हापांगु निबन्ध कथं कयातःगु दु । ने.सं १०६७ इ धर्मोदय पत्रिका पिदन । थ्व पत्रिकां रत्नध्वज जोशीयात जक मखु मोतिलक्ष्मी उपासिका, चित्तधर हृदय, ठाकुरलाल मानन्धर, प्रेमबहादुर कसाः, फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य, तेजेश्वर बाबु ग्वंगः, माधवलाल कर्माचार्य, सुवर्ण शाक्य, कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान, ठाकुरमान शाक्य थेंज्याःपिं स्रष्टापिंत नं थाय् बियाः नेपालभाषाया निबन्ध साहित्यया विकासय् तिबः बिल । रत्नध्वज जोशीं नेपालभाषाय् न्हापां निबन्ध च्वयेगु याःगु जक मखुसे वस्तुपरक निबन्धया विकासय् नं अग्रणी भूमिका निर्वाह यानादिल । थ्वय्‌कःया निबन्ध छपुचः, निबन्ध निपुचः आदि थुकिया दसु खः । अथेहे ठाकुरलाल मानन्धरं सांस्कृतिक विषययात कय्च्यानाः नं वस्तुगत अध्ययन पाखे अविलम्बित जुयाः नेपालभाषाय् अनुसन्धानमूलक निबन्धया परिपाटी न्ह्याकलसा मोतिलक्ष्मीं मोतिमाः व संघ थेंज्याःगु निबन्ध÷प्रबन्धया सफू पिकयाः धार्मिक व मुक्त गद्यया दथुइ छगू सेतुथें जुयाबिल। छु च्वय्‌निबन्ध ज्वनाः नेपालभाषाया निबन्ध ख्यलय् न्हापां दुहां झाःम्ह चित्तधर ‘हृदय’जुं लिपा नेपाल संस्कृतिया गरिमा महिमा ब्वइम्ह निबन्धकार कथं थःत तक्यंका दिल । अथेहे नेपालभाषाया निबन्ध÷प्रबन्ध ख्यलय् पुलां पुस्ताया च्वमिपिंकथं सुपरिचितपिं– सत्यमोहन जोशी, भूवनलाल प्रधान, स्वयम्भूलाल श्रेष्ठ, ठाकुरमान शाक्य, कुलधर्मरत्न, सूर्यबहादुर पिवाः, हेमलाल जोशी, माधवलाल कर्माचार्य, कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान, पूर्णकाजि ताम्राकार, हेमराज शाक्य, सूर्यबहादुर पिवाः आदिपिं धर्मोदय पत्रिकां पितहःपिं च्वमिपिं खः । थथे बस्तुगत व बौद्धिक निबन्धया बोलबाला जुयाच्वंगु इलय् प्रेमबहादुर कसाःजुं दकलय् न्हापां थ्वहे धर्मोदय पत्रिकाय् गंगुस्वां, ह्याउँमचा थेंज्याःगु विशुद्ध आत्मपरक निबन्ध च्वयाः नेपालभाषाया निबन्ध ख्यःयात छपु न्हूगु लँपु छुनाबिल । न्हूपुखू थेंज्याःगु निबन्ध संग्रह पिकयाः थुकियात छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्याकादिल । वय्‌कःया लँपु नालाः च्वसा न्ह्याकादीपिं पद्मरत्न तुलाधर, पूर्णबहादुर वैद्य, मंगलप्रसद स्यस्यः, रमेशकाजि स्थापितपिंसं थ्व प्रवाहयात अझ परिमार्जित जुइकेबिल । २००७ सालया क्रान्तिलिपा वःगु राजनैतिक स्वतन्त्रता, शैक्षिक जागरण, आत्मपरक निबन्धया सूत्रपात याःगु जक मखसे वस्तुगत निबन्धया चाकःयात झन् न्हापा स्वयाः व्यापक जुइकेबिल । फलत भाषा, साहित्य, धर्म, संस्कृति, कला, इतिहास, दर्शन, समाजशास्त्र, नृतत्वशास्त्र व ज्ञान प्रविधि आदिया थीथी विषयय् न्हापा स्वयाः अझ व्यापकं चिन्तन मनन्या प्रक्रिया शुरु जुल । थथे वस्तुपरक निबन्धया झ्वलय् दकलय् अप्वः नेवाः संस्कृति, संस्कार, नेवाः जाति, इतिहास व बौद्धधर्मसम्बन्धी हे पिदन । प्रजातन्त्र लिपाया युग सुधारया युग खः चेतना व जागरणया युग खः । थ्वहे कथं थुगु ईया च्वमिपिंसं तत्कालीन सामाजिक, आर्थिक, राजनैतिक ख्यलय् खनेदुगु अनेक असामंजस्य, असंगीतयात गुलिसिनं हास्य व्यंग्यया रुपय् व गुलिसिनं रचनाया अन्तरंग अंग थें यानाः नं पिब्वयेगु यात । पद्मरत्नया बाथरुम व मेमेगु निबन्ध, बालगोपालया हलिमलि, विजयश्वर वैद्यया ध्याचःगु लँय्, पूर्ण ताम्राकारया हिसु दंगु सः, ध्रुवनारायण कायष्ठया छ्वास अजिमा, हृदयप्रसाद मिश्रया क्वाय्भु सौरभ शाक्यया मार्कानित, केशरत्नया ल्वापा आदि । अथेहे समसामयिक घटनासम्बन्धी विचारप्रधान निबन्ध, सुयागुं जीवनी विशेषयात कयाः च्वयातःगु जीवनपरक निबन्ध, यात्रा वा घटना संस्मरण निबन्ध नं न्हापा स्वयाः आपाः खनेदत । थुकथं प्रजातन्त्र लिपा भाव संवेदनामूलक निबन्ध स्वयाः बौद्धिक घनत्वमूलक निबन्धया अप्वः विकास जुल । अथेहे प्रयोगत रुपं आत्मकथा, मेपिनिगु जीवनी, नियात्रा विषयया निबन्धत नं खनेदत । मल्ल के सुन्दरया लुमन्तिया किचलय्, राजेन मानन्धरया न्यामिसाया देशय्, पुष्पराजया जीवन खसुइ आदि थुकिया छुं दसु खः । स्कुल कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकेगु जुइवं व्यक्तिगत व सामुहिक प्रजातन्त्रलिपा ने.सं. १०७४ य् स्कूलय्, ने.सं. १०८० निसें कलेजय् नं नेपालभाषा छगू ऐच्छिक विषयकथं अध्यापन याकेगु जुल । थुकिया निंतिं पाठ्यक्रमय् पाठय् सफू दुथ्याकेमाःगु कारणं थीथी संस्था वा व्यक्तिगत रुपं निबन्धया सफू नं पिकायेगु ज्या जुल । थथे दकलय् न्हापां थीथी निबन्धकारपिनिगु निबन्ध मुनाः ने.सं. १०७६ य् पिदंगु न्ह्यखा –रेवतीरमानन्द वैद्यजुया सम्पादनय् पिदंगु खःसा मेगु निबन्धरत्न ने.सं. १०७८य् पिदंगु खः । अथे हे प्रेमबहादुर कसाःया सम्पादनय् खाखें पुचः नगु, कमलप्रकाश मल्लया सम्पादनय् मूसः निबन्ध , इन्द्र मालीया सम्पादनय् नेपालभाषा निबन्ध संग्रह आदि पिदन । तर बाखं कविताया सफूया तुलनाय् वास्तविक निबन्धया सफू तसकं हे म्हो जक पिदंगु दु ।