ने.सं. ११३१ दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता निलेश शाक्य अले निर्देशक सूर्य श्रेष्ठ खः । थुकी राजेन्द्रमान शाक्य (आरएम)या बाखं दुसा संकिपाया छायाँकार लूजः सिं खः । संकिपाय्‌ कलाकारकथं राजकुमार श्रेष्ठ, मीरा माली, पल्पसा डंगोल, सुरेन्द्र के.सी.पिं दुथ्याः । थन निम्हेसिया यःत्यः जूगु मतिनाय्‌ दइगु त्याग भावनाया बाखं न्ह्यब्वया तःगु दु ।

सुकुन्दा फिल्म्स्पाखें ने.सं. ११३० दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता मिन्जु शाही व रिता श्रेष्ठ अले बाखं व निर्देशक बासु शाही खः । संकिपाया छायाँकार नरेश शाही खःसा कलाकारकथं सुरेश शाही, सिर्जना महर्जन, ज्ञानेन्द्र ईशारा महर्जन, रवि महर्जन, राज्यलक्ष्मीशाक्य व नरेश सिंपिं दुथ्याः । छम्ह ल्वचं कःम्ह मिजंयात लिधंसा ब्यूम्ह मनूया बाखं थुकी दुथ्याना च्वंगु दु ।

नेपालभाषा तथा थ्वया साहित्यया छम्ह तपश्वी छत्रबहादुर कायष्ठया जन्म ने.सं.१०६२ तछलागा ३० य् बौ नरबहादुर कायस्थ व मां ज्वालादेवी कायस्थया कोखं यलया बखुंबहालय जूगु खः। भाजु छत्रबहादुर कायस्थं बि.ए. तकया शिक्षा हासिल यायेधुंकाः सरकारी सेवाय् प्रवेश यानादिल । सरकारी सेवाय् प्रवेश यानादीसां वय्‌कलं पुलांपुलांगु सफू व च्वमिपिनि विषयय् अध्ययन अनुसन्धान यायेगु, सफू पत्रपत्रिका पिकायेगु ज्या दिकामदी । बहुमुखी प्रतिभाशाली छत्रबहादु कायष्ठं कविता, छधाः प्याखं, निबन्ध, जीवनी आदि थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीसां वय्‌कःया मुख्य लगाव व झुकावया विषय सम्पादन व अनुसन्धान खः । थथे भचा हे त्यानु मचासे नेपालभाषाया उखेला थुखेलाः जुयाच्वंगु पुलां पुलांगु सफू तथा पुलां पुलांपिं स्रष्टापिनिगु कृति मात्तुमालेगु, दुवालेगु व पिथनेगु ज्या यानाच्वनादीम्ह छत्रबहादुर कायस्थं थःगु मौलिक कृति व सम्पादन यानाः थ्यंमथ्यं बासःगू धयाथें सफू पिकयादीगु दु । वय्‌कःया मौलिक कृतिकथं उपहार गीतिकाव्य, नेपाल सम्वत छगू विवेचना, नेपालभाषाया प्राचीन काव्य व काव्यकार, मां ज्वालादेवी लुमंकाः आदि यानाः च्यागुलिं मयाक सफू पिकयादीगु दुसा निगू दर्जनं मयाक अन्वेषणात्मक सफू पिदंगु दु । गथे—झीगु म्ये १,२,३,४, जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया म्येपुचः, कवि विजयानन्दया म्येँ मुना झीगु सिन्हाज्या म्ये, मानललाल मास्केया भजनामृत, यल क्वाछेँ बालकुमारीया देगः आदि । अथेहे प्राचीन म्येँ, बाखं तथा नाटकया सफू मालाः, सम्पादन यानाः थौंया देवनागरी लिपिं लिप्यानतरण यानाः नं तःगू सफू पिकयादीगु दु । गथे — थिमि देय्‌या पुलांगु म्ये, जुजु रणजित मल्लया कृष्ण चरित्र नाटक, मुद्राराक्षस कथा, बसुन्धरादेवी व्रतकथा, गणेश व्रतकथा आदि । थथे हे वय्‌कलं साहित्यिक व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी, स्मृतिग्रन्थ, स्मारिका, अभिनन्द पत्र आदिया नं सम्पादन यानादीगु दु । गथे — भाषा थुवाः हेमराज शाक्य म्हसीका, स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ स्मृतिग्रन्थ, शहीद शुक्रराज स्मारिका, ज्यानबहादुर नेवाः अभिनन्दन ग्रन्थ, द्योलानी वाख्वालदेव आदि । थुकथं छत्रबहादुर कायस्थया ज्वःमदुगु कुतः, शोध व खोजं नेपालभाषाया थुखेंउखें लानाच्वंगु, ल्वःमनाच्वंगु झीगु प्राचीन अमूल्य सफूयात पितहयाः झीत म्हसीके बियादीगु जक मखुसे नेपालभाषाया साहित्यिक इतिहासया च्वमिपिंत मूवंगु ज्वलं ताःलाकादीगु दु ।

छत्रबहादुर कायस्थं नेपालभाषाया नितिं शोधे व खोजया ज्या जक यानादीगु मखुसे थीथी पत्रिकाया सम्पादक जुयाः नं नेपालभाषाया नितिं तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कः प्रधान सम्पादक जुयाः पिकयादीगु पत्रिका खः— नेपाल संस्कृति (लय्‌पौ, ने.सं. १११९) ज्वलान्हाय्‌कं (दँपौ, ने.सं १०८७,) शान्तिविजय (दँपौ ने.सं.१०९०), लुँझ्याः (खुलापौ, ने.सं.१०९०), थपू (दँपौ, ने.सं.१०९२) आदि । थुपिं पत्रिका वय्‌कलं तःदँ तक थः हे मू सम्पादक जुयाः पिकयादीगु खः ।

अथेहे वय्‌कलं थःगु हे अध्यक्षताय् साहित्यिक संस्था—साहित्य मूलुखा, नेपालभाषाया मंकाः खलःया संस्थापना यानादीगु खःसा वयकः नेपाल संस्कृति, ब्वाला साहित्य समिति आदि संस्था नाप नं आवद्ध जुयादीगु दु । थथे थीथी भाषिक साहित्यिक संस्थाय् आवद्धम्ह छत्रबहादुर कायस्थ स्वनिगलय् दकलय न्हापां ने.सं. १०९४ निसें न्हूदँया लसताय् भिंतुना सांस्कृतिक य्राली न्ह्याकेगु व यलय् भाषाजवाः धर्मादित्य धर्माचार्यया बुदिं हनेज्या यानादीम्ह व्यक्तित्व खः । थथे निरन्तर रुपं नेपालभाषा व थ्वया साहित्य सेवाय् थःत फ्यानादीम्ह छत्रबहादुर कायष्ठयात वय्‌कःयागु योगदानयात कदर यानाः तःगू संस्थां सम्मान व पुरस्कार देछाःगु दु, गथे — नेपालभाषा परिषद येँ पाखें चित्तधर सिरपाः (ने.सं.१११७) , नेपालभाषा एकेडेमि पाखें दान्यहिरा सिरपाः (ने.सं.११३४), नेवाः देय दबू पाखें गिरिधरलाल नेपालभाषा सेवा सिरपाः (ने.सं.११३९) आदि ।

भाजु छत्रराज शाक्य ने.सं.१०६६ स पाल्पा तानसेनय् जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कःया मांया नां ज्ञानीमाया शाक्य खःसा बाःया नां अनन्तराज शाक्य खः । अर्थशास्त्रय् एमए यानादीम्ह भाजु छत्रराज शाक्यजुं नेपालभाषा व खस नेपालीं कविता व निबन्ध च्वयादी । वय्‌कःया दकलउय न्हापां यजु, जि वनेत्यल कविता सितु पत्रिकाय् ने.सं.११०६ स पिदंगु खः ।

वय्‌कलं बिशेष यानाः बौद्ध धर्मया विषयया च्वसुत च्वयेगु यानादी । लिसें नेपालभाषा, नेपाल लिपि, नेवाः संस्कृति, आर्थिक, शिक्षा, पर्यटन, वातावण आदि विविध विषयस वय्‌कःया सत्यां मयाक च्वसु थीथी पत्रिपत्रिका, स्मारक, जर्नलय् पिदनेधुंकूगु दु ।

शिक्षाविद् व बौद्ध विद्वान भाजु छत्रराज शाक्यजुं ततःधंगु ज्याझ्वलय् यक्व हे कार्यपत्र पेश यायेगु ज्या नं यानादीगु दु । विश्व बौद्ध सम्मेलन, अन्तराष्ट्रिय युवा बौद्ध सम्मेलन, दक्षिण एसियाली रमेश मार्ग मनोनयन उप रणनीति सम्वन्धि युनेस्कोया ज्याझ्वः आदिइ नं वय्‌कलं ब्वति कयाः उल्लेखनीय भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कलं पाल्पाय् निरन्तर रुपय् नेपाल संबत्‌या न्हूदँ हनेगु, नेपाल संबत्‌या विषयय् कार्यशाला गोष्ठि यायेगु, लिपि स्यनेगु, बौद्ध फोटो प्रदर्शन, नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन यायेगु, बाजं स्यनेगु आदि ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कलं राष्ट्रिय शिक्षा पुरस्कार, अनागरिका सुधम्मा स्मृति पुरस्कार, कुलमणि देवकोटा स्मृति सम्मान पुरस्कार कयादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं प्रवल गोर्खा दक्षिणवाहु, दीर्घसेवा पदक, वीरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक आदि नं कयादीगु दु । वय्‌कःयात नेवाः देय् दबूया लिसें थीथी बौद्ध संस्था व बिद्यालय पाखें हनेगु ज्या जूगु दु । वय्‌कः पासा खलः पाल्पाया नायः व लुम्बिनी विकास कोषया कोषाध्यक्ष नं जुयादी धुंकूम्ह खः । वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमीया नं दुजः खः । अन्तराष्ट्रिय लुम्बिनि विकास समिति, थाइलैण्डया नं वय्‌कः दुजः जुयादी ।

छद्या जकया छेँय् वा स्वपाः, न्यापाःझ्याःया निखेर छ्यलीगु कलापूर्ण छपाःझ्याः ।

सन् १९४० स येँ, भ्याय्चाद्यः त्वालय् जन्म जूम्ह थ्वय्कःया अबुजु उपेन्द्रलाल अले मां आनन्दकेशरी खः । थ्वय्कः नेपालय् दक्कलय् न्हापान्हापां मिखाया ल्वय्यात कयाः डाक्टर ब्वनावःम्ह खः । लिपा वेलायतपाखें एफआरसीएस उपाधि नं कया दिल ।

रंजितकार अर्थात छिपा नेवाः जातिया छगू जात खः । स्वनिगः व स्वनिगलं पिने भोत, पन्ति, धौख्यः, पोखरा, हेटौंडा आदि थासय् नं थुमिगु बसोबास दु । थुमिगु लजगाः जडिबुटि छ्यलाः रंग दयेकाः कापतय् छिइगु नापं सचिका व सतानी दयेकेगु, कार्चोपि भरे यायेगु, चुरि पसः तयेगु आदि खः । थौंकन्हय् थुपिं मेमेगु लजगालय् नं दु । थुमिगु धर्म तान्त्रिक वज्रयान खः।

मि च्याकेगु पस्तु । हाज्या प्वःज्या व अय्लाः कायेत दुइत ज्या काइ । सु, घाँय्म्वः, छ्वालि, पुलां पुलांगु घोेचा आदि सकतां छुसिया रुपय् छयली ।

थ्व विहार ध्वाखाबहाःया कचाबहाः कथं उत्तर दिशाया ज्याथा त्वालय्‌ लाः । येँया थीथी बज्रयानी बौद्धविहारत मध्ये पुलांगु रुपकथं थ्व हे छगूबहाः जक ल्यनाच्वंगु दनि । उकिं थ्व बहाःयात बज्रयानी विहारया नमूनाकथं नं कयातःगु दु । ने.सं.७६९ पाखे थ्व बहाः दयेकेसिधःसां ने.सं.७८८ य्‌ जुजु प्रतापमल्लयात विहारया दाता गुणज्योतिं लसकुस यासें उलेज्या याःगु अभिलेखय्‌ न्ह्यथनातःगु दु । थ्व इलय्‌ विहारय्‌ हरिहरवाहन लोकेश्वरयात नं पलिस्था याःगु खः ।

थ्व बहालय्‌ छचालिं फः दयेका नितँजाः यानाः आँय्‌पापौ चिनातःगु दु । बहालय्‌ दुहां वनेगु मू लुखा ज्याथाया उत्तर दिशापाखे दु । ने.सं.७९३ न्ह्यथनातःगु मू लुखाया तोरनय्‌ प्रज्ञापारमिता तयातःगु दुसा जवंखवं निम्ह तःधिकःपिं सिंह तयातल । विहारय्‌ दुहां वनेखतं जवय्‌ महांकाःद्य व खवय्‌ गणेद्यः पलिस्था यानातल । बहालय्‌ क्वय्‌ वनेगु त्वाथलय्‌ जवंखवं निम्ह सिंह नं दु । मू लुखाया चुलिंचु दक्षिणपाखे क्वाःपाःद्यः दु । थन उत्तराभिमुख जुयाच्वंम्ह अक्षोभ्य बुद्ध पलिस्था यानातल । मू लुखा पिनेसं चिचीपाःगु तिकिझ्याः, जवंखवं सारीपुत्र व मौद्गल्यायनया मूर्ति व ल्वहंपौ, अथेहेचिचीधिकःपिं थीथी द्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु ।

विहारया पश्चिम, पूर्व दिशाय्‌ ततःपाःगु झ्याः छुनातःगु क्वथा दु । उगु क्वथाः लिक्कसं ध्याकुनय्‌ चीधंगु छकू छकू क्वथाः दु । मातं लिक्कसं क्वाःपाःद्यया मू लुखापिने निम्ह किसि तयातल । मू लुखाया च्वसंया तोरनय्‌ ने.सं.७९६ ई उल्लेख यानातःगु दु । थ्व सालय्‌ विहार जिर्णोद्धार याःगु धयातल । उगु तोरनय्‌ महाअक्षोभ्ययात दथुइ लाक तयाः छचाःलिं झिम्ह तान्त्रिक द्यःपिंसं घेरे याकातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया च्वय्‌या तलाय्‌ पसुकाझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः, पूर्व–पश्चिम दिशाय्‌ नं अथेहे दयेकातःगु खनेदु । ध्याकुनय्‌ जवंखवं तिकिझ्याः दुसा उत्तर दिशाय्‌ कलात्मकझ्याः व जवंखवं तिकिझ्याः दु । क्वाःपाःद्यःया चुलिंचु थ्व बहाः दयेकाबिज्याःम्ह दाता गुणज्योती,वया तःधिकःम्ह कलाः यदुमतीलक्ष्मी व चीधिकःम्ह कलाः हेलमति लक्ष्मीया मूर्ति पलिस्था यानातःगु खनेदु । बहाया दथुइ चिभाः,लोकेश्वर,स्वयम्भू चैत्यया प्रतीक,क्वाःपाःद्यः न्ह्यःने चीधंगु थामय्‌ सिंह छम्ह पलिस्था यानातःगु दु । अथेहे तग्वःगु शिखरशैलीया देगः छगः नं पलिस्था यानातःगु दु । थ्व देगःया न्ह्यनेसं जज्ञगाः छगाः नं दुसा क्वाःपाःद्यया खवय्‌ कुनय्‌ छत्रपाल नं दु ।

सर्वसाधरण मनूतय् जीवन हनेत व च्वनेत धस्वाकीगु भौतिक संरचना अर्थात आवासिय छेँया आकार सामान्य खः । छेँदि, मातं, च्वतँ अले बजिगः नापं स्वतँजाः जुइ । थुज्वःगु भौतिक संरचनाय् मुख्यत जः, फय, व पिने क्वस्वयेगु प्रयोजनया निंतिं दयेकातःगु झ्याः कलात्मक जुइ । तिकाझ्याः, सँझ्याः, कुंझ्याः थीथी कलाकृतिपाखें छाय्पिया तइ । अथे हे छेँदिया थां व मूलुखा नं उकथं बुट्टा कियाः कलात्मक जुयाच्वनी । छेँयात गृहलक्ष्मीकथं नालाः दैवी स्वरुपया भावय् मूलुखायात स्त्री व पुरुष शक्तिया प्रतीक नालातःगु दु, नापनापं लुखाया निखे निगः कलश चिं तयाः शुभ प्रवेशया संकेत यानातइ । अथे हे मूुलुखा फुसयात द्यःपिनिगु वास स्थान दु धकाः विश्वास याइ । उकथं हे प्रतीकात्मक बुट्टा कियातइ ।
छेँ थुवाःया सामाजिक व जीवनस्तरकथं छेँयात छाय्पिया तःगु दइ । अप्पाया स्वरुप कचि, बूगु वा दाछि, चिकं अप्पा थीथी कथं जुयाबी ।
तर, जुजु खलःपिं च्वनीगु लाय्कूछेँ धाःसा गाक्कं पाइ । झ्याः–लुखा उलि हे बुट्टा छाय्पियाः आकर्षक दयेकातःगु दइ । तःपाः झ्याः, सँझ्याः, गाःझ्याः, म्हय्खाझ्याः दइ । विशेष लाय्कूछेँ लुँझ्यालं नं छाय्पिया तइ । तःकू क्वथा, तजाः जुइगुया नापनापं छेँया दुने आपालं चुक नं दइ । अले त्वानासिँ नं उलि हे कलात्मक पहलं छाय्पिया तइ ।