छेँ
सर्वसाधरण मनूतय् जीवन हनेत व च्वनेत धस्वाकीगु भौतिक संरचना अर्थात आवासिय छेँया आकार सामान्य खः । छेँदि, मातं, च्वतँ अले बजिगः नापं स्वतँजाः जुइ । थुज्वःगु भौतिक संरचनाय् मुख्यत जः, फय, व पिने क्वस्वयेगु प्रयोजनया निंतिं दयेकातःगु झ्याः कलात्मक जुइ । तिकाझ्याः, सँझ्याः, कुंझ्याः थीथी कलाकृतिपाखें छाय्पिया तइ । अथे हे छेँदिया थां व मूलुखा नं उकथं बुट्टा कियाः कलात्मक जुयाच्वनी । छेँयात गृहलक्ष्मीकथं नालाः दैवी स्वरुपया भावय् मूलुखायात स्त्री व पुरुष शक्तिया प्रतीक नालातःगु दु, नापनापं लुखाया निखे निगः कलश चिं तयाः शुभ प्रवेशया संकेत यानातइ । अथे हे मूुलुखा फुसयात द्यःपिनिगु वास स्थान दु धकाः विश्वास याइ । उकथं हे प्रतीकात्मक बुट्टा कियातइ ।
छेँ थुवाःया सामाजिक व जीवनस्तरकथं छेँयात छाय्पिया तःगु दइ । अप्पाया स्वरुप कचि, बूगु वा दाछि, चिकं अप्पा थीथी कथं जुयाबी ।
तर, जुजु खलःपिं च्वनीगु लाय्कूछेँ धाःसा गाक्कं पाइ । झ्याः–लुखा उलि हे बुट्टा छाय्पियाः आकर्षक दयेकातःगु दइ । तःपाः झ्याः, सँझ्याः, गाःझ्याः, म्हय्खाझ्याः दइ । विशेष लाय्कूछेँ लुँझ्यालं नं छाय्पिया तइ । तःकू क्वथा, तजाः जुइगुया नापनापं छेँया दुने आपालं चुक नं दइ । अले त्वानासिँ नं उलि हे कलात्मक पहलं छाय्पिया तइ ।
