संगीतकःमिपिं
जीवन राजोपाध्याय
मां इन्दिरा राजोपाध्याय व अबु धर्मानन्द राजोपाध्यायया कोखं ने.सं. १०८० चौलाथ्वः दुतिया, मंगलबारखुन्हु च्वखाछेँ गल्ली, येँय् कलाकार जीवन राजोपाध्यायया जन्म जूगु खः । चित्रकलायात हे लजगाः यानादीम्ह राजोपाध्यायं त्रिभुवन विश्वविद्यालय ललितकला क्याम्पसं स्नातक यानादीगु दु । थौंकन्हय् डल्लु आवाश क्षेत्रय् च्वनादीम्ह थ्वय्कः ने.सं. १०९९ दँनिसें चित्रकला, कार्टुनकला व डिजायन कलाय् नं सक्रिय जुया च्वनादीगु दु । थ्वय्कलं खुकःगु राष्ट्रिय खेलकूद धेंधेंबल्लाःया लोगो २०६८, नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानया लोगो दयेकेगु निंतिं जूगु धेंधेंबल्लाः २०६६, सडक प्रयोगकर्ता नेपाल सन् १९९६ या लोगो धेंधेंबल्लाखय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु । अथे हे मेमेगु थीथी धेंधेंबल्लाखय् आपालं सिरपाः त्याकादीगु दु । नेपाःया थीथी जिल्ला, भारत, बंगलादेश, थाइलैण्ड, जापान, इथियोपिया, बेलायत, बेल्जियम आदि थासय् थःगु ६३ गू स्वयां उप्वः चित्रकला ब्वज्या याना दीधुंकूगु दु ।
नेपाःया चित्रकला ख्यःया खँ ल्हायेबलय् नां मकासें मगाःम्ह राजोपाध्यायया थीथी संघ संस्थाय् आबद्धता दु । आधुनिक कलाकार समाजया मूछ्याञ्जे, नेपाल जलरंग समाजया मूछ्याञ्जे, नेपाल कला परिषदया कार्यकारी सदस्य जुयाः ज्या याना च्वनादीगु दु । ताःईनिसें कलाकारिताया ख्यलय् थ्वय्कलं यानादीगु योगदानयात च्वछासें नेपाल कला परिषदपाखें रंगलाल वाङदेल स्मृति पुरस्कार २०५६, नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें दोश्रो राष्ट्रीय कला प्रदर्शनी २०६९ स विशेष पुरस्कार, नेपाल व्यवसायिक कलाकार संघपाखें अमात्य कला पुरस्कार २०७५, नेपाल सरकार संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उद्दयन मन्त्रालयपाखें प्रादेशिक प्रतिभा पुरस्कार २०७८ पाखें सम्मान याःगु दु ।
जीवनकुमार महर्जन नेसं १०९० दिल्लाथ्व १५ (गुरुपुन्ही) कुन्हु किपू नगरपालिका पांगा ध्वाखासि त्वालय् बूगु खः । मां तेजमाया महर्जन व अबु केशवराम महर्जनया काय् जीवनकुमार महर्जन नेपालभाषाया छम्ह स्यनामि खः । नेपालभाषा गुथि किपूया ग्वसालय् नेसं ११०७ सः जूगु नेपाल लिपिया कक्षाय् लिपि सयेकाः अनं लिपा स्यनामि जुयाः भाषिक लागाय् दुहां झाःगु खः । वय्कः थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् नेपालभाषाया प्राध्यापन यानाच्वनादीगु दुसा बलाामि नेवाः भाय्या वर्णनात्मक अध्ययन विषयय् विद्यावारिधिया नितिं अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु ।
नेपाल लिपि व उकिया चिन्ह प्रणाली (ने.सं ११२०) वय्कःया् न्हापां पिदंगु लेख खःसा गुंद्यः नांया गोष्ठीपौ (ने.सं ११२६) दकलय् न्हापां न्ह्यब्वःगु अनुसन्धनात्मक पौ खः । नेपालभाषाया प्राचीन वाङमय, नेवाः बस्ती, पुलांगु प्याखं, लिपि, अभिलेख आदि विषयदुने केन्द्रीत जुयाः वय्कलं थीथी पत्र–पत्रिकाय् अनुसन्धनात्मक लेख पिथनादीगु दु । नेपाल लिपिया ण संलिपि (ने.सं ११२३ ) वय्कःया पिदंगु कृति खः ।
वय्कलं थीथी सफू, पत्रिका सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । नेसं १११३ स्वनिगः दँपौ वर्ष १३ ल्याः ५, ने.सं ११२३ ज्यापु लुमान्ति पौ, ने.सं ११२७ व ११२९ स पिदंगु कीर्ति अनुसन्धनात्मक पत्रिका अंक १ व २ वय्कलं सम्पादन यानादीगु पत्रिका खः । अथेहे ल्वहंपौ अभिलेखया थीथी पक्ष (नेसं ११२४) वय्कःया सम्पादनय् पिदंगु सफू खः ।
नेपालभाषाया पुलांगु नाटक कर्पावति चरित आलेखन यानाः पिकयादीगु खः । वय्कलं यल महानगरपालिकापाखें स्कूल स्कूलय् नेपालभाषा ब्वंकेगु निंतिं पिथंगु पाठ्यसफू ‘यल ललितकलाया देय्’ च्वयेगु कमिटीया नं दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
नेपालभाषा गुथि किपुली नेसं ११०७ निसें ११२० तक कोषाध्यक्ष जुयाः ज्या यानादीगु खःसा ने.सं ११२० निसें ११३० तक नेपाल लिपि परिषद् किपूया छ्याञ्जे खः । थौकन्हय् कीर्ति रिसर्च सेन्टरया छ्याञ्जे जुयाच्वनादीगु दु । नेपाललिपि व पुलांगु अभिलेखय् विशेष रुची तयादीम्ह वय्कः नेसं ११३८ स तत्कालीन सम्मानीय राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीपाखें ज्यापु विशेष सम्मान पदं सम्मानित जूगु खः ।
जीवनकुमार महर्जन नेसं १०९० दिल्लाथ्व १५ (गुरुपुन्ही) कुन्हु किपू नगरपालिका पांगा ध्वाखासि त्वालय् बूगु खः । मां तेजमाया महर्जन व अबु केशवराम महर्जनया काय् जीवनकुमार महर्जन नेपालभाषाया छम्ह स्यनामि खः । नेपालभाषा गुथि किपूया ग्वसालय् नेसं ११०७ सः जूगु नेपाल लिपिया कक्षाय् लिपि सयेकाः अनं लिपा स्यनामि जुयाः भाषिक लागाय् दुहां झाःगु खः । वय्कः थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् नेपालभाषाया प्राध्यापन यानाच्वनादीगु दुसा बलाामि नेवाः भाय्या वर्णनात्मक अध्ययन विषयय् विद्यावारिधिया नितिं अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु ।
नेपाल लिपि व उकिया चिन्ह प्रणाली (ने.सं ११२०) वय्कःया् न्हापां पिदंगु लेख खःसा गुंद्यः नांया गोष्ठीपौ (ने.सं ११२६) दकलय् न्हापां न्ह्यब्वःगु अनुसन्धनात्मक पौ खः । नेपालभाषाया प्राचीन वाङमय, नेवाः बस्ती, पुलांगु प्याखं, लिपि, अभिलेख आदि विषयदुने केन्द्रीत जुयाः वय्कलं थीथी पत्र–पत्रिकाय् अनुसन्धनात्मक लेख पिथनादीगु दु । नेपाल लिपिया ण संलिपि (ने.सं ११२३ ) वय्कःया पिदंगु कृति खः ।
वय्कलं थीथी सफू, पत्रिका सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । नेसं १११३ स्वनिगः दँपौ वर्ष १३ ल्याः ५, ने.सं ११२३ ज्यापु लुमान्ति पौ, ने.सं ११२७ व ११२९ स पिदंगु कीर्ति अनुसन्धनात्मक पत्रिका अंक १ व २ वय्कलं सम्पादन यानादीगु पत्रिका खः । अथेहे ल्वहंपौ अभिलेखया थीथी पक्ष (नेसं ११२४) वय्कःया सम्पादनय् पिदंगु सफू खः ।
नेपालभाषाया पुलांगु नाटक कर्पावति चरित आलेखन यानाः पिकयादीगु खः । वय्कलं यल महानगरपालिकापाखें स्कूल स्कूलय् नेपालभाषा ब्वंकेगु निंतिं पिथंगु पाठ्यसफू ‘यल ललितकलाया देय्’ च्वयेगु कमिटीया नं दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
नेपालभाषा गुथि किपुली नेसं ११०७ निसें ११२० तक कोषाध्यक्ष जुयाः ज्या यानादीगु खःसा ने.सं ११२० निसें ११३० तक नेपाल लिपि परिषद् किपूया छ्याञ्जे खः । थौकन्हय् कीर्ति रिसर्च सेन्टरया छ्याञ्जे जुयाच्वनादीगु दु । नेपाललिपि व पुलांगु अभिलेखय् विशेष रुची तयादीम्ह वय्कः नेसं ११३८ स तत्कालीन सम्मानीय राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीपाखें ज्यापु विशेष सम्मान पदं सम्मानित जूगु खः ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक नापं सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु जीवन कुमार श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कः तनहुं नेवाः खलः दमौलिया छ्यान्जे नं जुयादी । दमौलीइ नेवाः भाय् नापं नेवाः संस्कृति प्रचार प्रसारया ज्याय् वय्कः तसकं सक्रिय जुयादीम्ह व्यक्ति खः ।
ज्यां कृषिविद् भाजु जीवनलाल मास्के म्येहालामि, च्वमि अले संगीतकार खः । जीवन दबू ज्याझ्वलय् थःगु म्ये न्ह्यब्वया दीधुंकूम्ह वय्कःया ‘ईया इनाप’ क्यासेट २०५५ सालय् पिदंगु खः । सूर्यकुमार श्रेष्ठया रचना, सुरेशकुमार श्रेष्ठया संगीतय् वय्कःया याकःसः दुथ्याःगु थुगु म्येमुना लिपा २०५६ सालय् ललिता मानन्धरया याकः सलय् ‘छन्त जिं ययेकाच्वना’ पिथनादिल । थुगु म्येचाःनापं मेगु म्येचाः ‘मतिनाया परिभाषा’या लिसें निचाः म्येचाः थुगु हे न्हिखुन्हु विमोचन जूगु खः । वय्कःया ‘छंगु जिगु संस्कार’, ‘संसार पासा जुल’, ‘दसु’, ‘छंगु मिखाय्’, ‘प्रभु’ (नेपाली भजन), ‘चाकःलिं झी पासापिं’, ‘जिन्दगी’, ‘छं नं यल, जि नं यल’ नापं १४ चाः म्येचाः पिदने धुंकूगु दु । गुकी ११ चाः नेपालभाषाया म्येचाः व ३ चाः खस नेपाली भाषाया म्येमुना पिदंगु खः । वय्कःया ‘जिन्दगी’ म्येमुनापाखें ने.सं. ११३० या पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड त्याकादीगु दु ।
स्व. जीवरत्न शाक्यया उपनां जुजुरत्न खः । वय्कः माज्याया ख्यलय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०४३ प्वहेलाथ्वः तृतियाकुन्हु बौ स्व. रत्नमान शाक्य व मां इन्द्रमाया शाक्यया कोखं येँया मजिपातय् जन्म जूगु खः । वय्कलं स्व. कप्तान बालकृष्ण सम व चतुरत्न स्थापितया हःपालं चित्रकारिता व कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धैगु ल रंगया थी थी परम्परागत शैलीया पेन्टिङ्ग तयार यायेगु नापं थी थी द्यःतय्गु ख्वाःपाःत च्वयेगु, दयेकेगु व मूर्ति दयेकेगु खः । कला ब्वज्या– १) कला प्रदर्शनी– थाय् तवेला थौंकन्हय् नेपाल बैंक (१९९७) २) कला प्रदर्शनी (१९९७ व २०००) लैनचौर ३) घरेलु कला प्रदर्शनी ४) राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी ५) नेपाल हस्तकला प्रदर्शनी । मान पदक तक्मा— १) दीर्घ सेवा पदक २) शुभराज्यभिषेक पदक । न्ह्यथने बहःगु कृति— सुरेन्द्र सम्शेरया दरवारय् अंगलय् किपा च्वज्या २) बुद्ध जीवनी नापं स्वापू दुगु ३५ पाः किपा च्वज्या ।
ललितकलाकःमि जीवरत्न शाक्यया जन्म ने.सं. १०४२ प्वहेलागाः चौथिखुन्हु येँया लगंत्वालय् अबु रत्नमान शाक्य व मां ज्ञानशोभा शाक्यया कोखं जूगु खः । जुजुरत्नकथं म्हस्यूम्ह जीवरत्न शाक्य कलाप्रवीण जुयादीगु दु । वय्कः मूर्तिकलाय् नं नांजाः । वय्कलं प्राध्यापन व कला क्षेत्रय् ताःई सेवादीगु दु । वय्कलं वि.सं २००२ सालय् दकलय् न्हापां लः रङ्ग छ्यलाः ख्वपया लाय्कूया चित्र च्वयादीगु खः । वय्कलं भगवान् शाक्यमुनि गौतम बुद्धया जीवनीया ३६ पाः चित्र च्वयादीगु दु, गुगु चित्रकला जापानया थी थी शहरय् ब्वज्या यानादीगु खः ।
वय्कःयात २०२३ सालय् जनपद सेवा पदक, २०१३ सालय् शुभ–राज्याभिषेक पदक द्यछाःगु खः । वय्कःयात दि शाक्य फाउण्डेशन, ललितकला संस्था, ललितकला समीक्षक समाज व वाटर कलर सोसाइटी आदि संस्थां नं सम्मान याःगु दु ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु जीवेश्वर लाखे नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९९४ य् यलय् जूगु खः । लिपा वय्कः थाय्बाय् हिलाः बिराटनगरय् च्वं झाल ।
वय्कःया मांया नां सूर्यलक्ष्मी व बाःया नां जीतलाल लाखे खः । नेवाःतय् उत्थानय् वय्कः सदां सक्रिय जुयादी । नेवाः देय् दबू नीस्वनेगु ज्याय् नं वय्कःया ज्वःमदुगु योगदान दु । वय्कः आवद्ध जुयादीगु संघसंस्था थुकथं दु – झी पुचः विराटनगर (संरक्षक), महेन्द्र मोरङ कलेज (सह–प्राध्यापक), दिग्दर्शन साप्ताहिक (प्रधान सम्पादक) व मेमेगु संघसंस्था । वय्कःया कृति– राजनीतिक शास्त्र : एक परिचय (सह लेखन) व मेमेगु यक्व च्वसु ।