संगीतकार जुगल डंगोल २०२७।११।७ सालय्‌ अबु प्रेमकृष्ण डंगोल व मां लालमाया डंगोलया कोखं यलया थेचोय्‌ जन्म जूगु खः । २०४८ सालंनिसें म्येय्‌ लय्‌ तयेगु व संगीत संयोजन यानाः वया च्वनादीम्ह डंगोलं ‘ल्याय्‌म्ह जुल जि नं’ म्ये नं हालादीगु दु । संगीतय्‌ स्नातक अध्ययन यानादीम्ह संगीतकार डंगोलं दाफा संगीत बारे नं अध्ययन अनुसन्धान यानादीगु दु ।
वय्‌कःया खस नेपालीभाषाय्‌ मचा म्येमुना, पप, आधुनिक व गजल म्ये पिदने धुंकूगु दु । नापं हिन्दी म्ये नं पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे वाद्यवादनपाखे नं तःगू म्येचाः पिथनेधुंकूगु दुसा नेपालभाषाया संकिपा ‘हिसिमति’ लिसें खस नेपालीभाय्या झिगू संकिपाय्‌ संगीत बियादीगु दु । नेपालभाषाया ‘जितः यःम्ह मय्‌जु’, ‘यःमां’, ‘मन’, ‘यच्चुगु सर्गः’, ‘सिरपाः’, ‘मतिनाया चिखि’, ‘लिफः तुलाः न्हूगु’, ‘ऋतुया लसं पिज्वःगु’, ‘मिखाया भाय्‌’ म्येमुना पिदनेधुंकूगु दु । ६०० पु सिबें अप्वः म्येय्‌ संगीत तयादीम्ह संगीतकार डंगोलं २००० सिबें अप्वः म्येय्‌ संगीत संयोजन यानादीगु दु । वय्‌कलं थम्हं यानादीगु सृजनापाखें राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार २०६५, डि सिने अवार्ड २०६६, विन्ध्यवासिनी म्यूजिक अवार्ड २०७२, विन्ध्यवासिनी म्यूजिक अवार्ड २०७४, पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड २०७०, २०७४, स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड २०१९, पिम नेपाल फिल्म फेस्टिभल २०२१ य्‌ सर्वोत्कृष्ट संगीत निर्देशक, नेपालभाषा एकेदेमीपाखें दान्यहिरा हःपाः सिरपाः त्याकादीगु दुसा लूनिभाः सम्मान २०७९ पाखें सम्मानित जुयादीगु दु ।

जुजु जगज्जय मल्ल मैथिलीया नापं नेपालभाषां नं तःपु म्ये चिनावंम्ह येँया जुजु जयप्रकाश मल्लया अबुजु व रानी कुमुदिनी देवीया भाःत खः । थःगु प्रत्येक म्येपतिकं ‘कुमुदिनीदेवी’ पति धकाः थःत परिचित यानाथकूम्ह जुजु जगज्जय मल्ल थः रानी कुमुदिनीदेवी नाप जानाः नेपालभाषां तःपु म्ये चिनावंगु दु ।

थ्वय्‌कलं थीथी विषययात थियाः म्ये चिनावंगु दु । भक्ति, स्तुति, लाय्कू श्रृंगारिक, औपदेशिक, शोक आदि थ्वय्‌कःया म्येया विषयवस्तु जूगु दु । जगज्जय मल्लया धाथें कवि व्यक्तित्व वय्‌कलं चिनाथकूगु श्रृंगारिक म्येय् पिज्वःगु दुसा वय्‌कःया शोक म्येय् थः काय् राज्यन्द्रप्रकाश मल्ल मत्यवं मृत्यु जूगुया वेदना दु । थ्वय्‌कःया थीथी विषयया यानाः गुपु म्ये लुयावःगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये सरल, सहज व सुबोध जू ।

जुजु जगज्ज्योति मल्ल ख्वप लाय्कुलिं पिदंम्ह झिंन्हय्गूगु शदीया छम्ह च्वन्ह्याःम्ह कवि खः ।

थ्वय्‌कःया इलंनिसें नेपालभाषाया प्राचीन काव्यं निरन्तरता प्राप्त यात । मैथिली पद शैलीया म्ये व मैथिली नाटकय् थें म्ये दुथ्याकाः नाटक च्वयेगु परम्परा थ्वयेकःया इलंनिसें नेपालभाषा काव्य ख्यलय् नं ब्वलन । थुकथं लोकम्येया परम्परा दयाच्वंगु नेपालभाषायात काव्य शास्त्रीय म्ये चिनेया निंतिं माध्यम यायेगु ज्याय् वय्‌कःया तःजिगु देन दु । थ्वय्‌कलं थः लाय्कूया मैथिली विद्वान तथा कवि वंशमणि झा लिसे जानाः ‘भरत नाट्यशास्त्र’या लिधंसाय् ‘संगीत चन्द्र’ नांगु व्याख्या नं दुगु टीका ग्रन्थ नेपालभाषां च्वयाथकूगु दु । थ्व सफू संगीतया सैद्धान्तिक ज्ञान सम्बन्धी आःतक स्यूगुलिइ नेपालभाषाया न्हापांगु सफू खः । गीत पञ्चशिका व सप्तताल गीत वय्‌कःया नांदंगु म्ये सफू खः । थ्वय्‌कःया नानार्थ पञ्चदश गीत १५ पु म्येया संग्रह राष्ट्रिय अभिलेखालय् लुयावःगु दु । अथेहे वय्‌कःया म्ये थीथी भजन सफुलिइ नं दुथ्यानाच्वंगु दु ।

किन्चित (कौतुक) नेपालभाषा, मुरुखया हास गुणि अभिलास धकाः नेपालभाषां नं कौतुकपूर्ण काव्य चिनेज्यू धयावंम्ह न्हापांम्ह कवि जगज्ज्योति मल्ल हे खः । वय्‌कःया म्येया विषयवस्तु श्रृंगार व उपदेश जूगु दुसा वय्‌कःया काव्यया प्रभाव वय्‌कः लिपांयाम्ह कवि जगतप्रकाश मल्लयात बांलाक हे लाःगु खनेदु । अनं म्ये चिनेत छ्यलातःगु नेपालभाषा झिंन्हय्गूगु शदीया ख्वपया लाय्कू काव्यया माध्यम भाषा खः । संगीतात्मकता, नेवाः भाषेतर खँग्वः तयाः खँत्वाः खँभाय्या छ्यला वय्‌कःया काव्यया भाषिक विशेषता धायेबहःजू ।

जुजु जगतप्रकाश मल्ल मल्लकालया दकलय् च्वन्ह्याःपिं स्रष्टापिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्‌कपिनिगु योगदानं हे मल्लकालयात नेपालभाषाया स्वर्णयुग धायेकेब्यूगु खः । साहित्यिक ख्यलय् जुजु जगतप्रकाश मल्लं थःगु नां मेपिं शासकपिसं थें ‘जयजगतप्रकाश मल्ल’ धकाः मतसे थः अतिकं यःम्ह मन्त्री चन्द्रशेखर सिंहया नां नं क्वकयाः जगच्चन्द धकाः तयेगु याःगु दु । थ्व वय्‌कःया थःत ग्वहालि याःम्ह व्यक्तिप्रतिया कृतज्ञ भाव खः । थ्वय्‌कलं थः पूर्वज जगज्ज्योति मल्लं न्ह्याकूगु काव्य धाःयात अझ व स्वयां नं स्यल्लाक न्ह्याकेगु यानादिल । जयदेव विद्यापति थेंज्याःपिं कविपिं पाखें प्रभावितम्ह जगतप्रकाशं थःत न्हूम्ह जयदेव धकाः नं च्वयेगु याः ।

थ्वय्‌कलं च्वयादीगु सम्भोग रस प्रधान म्ये, अष्टनायिका भेद वर्णन म्ये, शोक म्ये विषयया म्ये ५०० पुं मयाक नेपालभाषा गीत नांगु अभिलेख ग्रन्थय् दु । थ्व बाहेक मेमेगु नं म्ये ख्वपया थीथी भजन सफुलिइ लुयावःगु दु । अथेहे वय्‌कः नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांम्ह राष्ट्रवादी, देशभक्ति म्येया च्वमि नं खः ।

मल्लकालया च्वमिपिं मध्ये दकलय् अप्वः तःगू विषययात कयाः म्ये च्वयावंम्ह कवि जगतप्रकाश मल्ल खः । वय्‌कःया म्येया मूल विषयवस्तु— श्रृंगार, भक्ति, देश वर्णन्, राजवर्णन, शोक, सांस्कृतिक चित्रण आदि जूगु दु । थ्वय्‌कःया श्रंगारिक म्येय् सम्भोग श्रृगारयात अप्वः थाय् बीगु यानातःगुलिं थ्वय्‌कःयात संभोग—श्रृगारया कवि कथं कायेगु याः । ‘बःचा हाकःगु थाःगाः मदुगु जीवनय् छझाः न्ह्याइपुक दुस्वः वइगु जोभनय् प्राण दतले थः यःम्हनाप धर्म व विवेकपूर्ण मायामतिना यानाः जीवन हनेगु हे कालयात त्याकेगु’ खः धकाः थःगु श्रृंगारिक म्येया भाव दुने वैज्ञानिक नापं आध्यात्मिक दर्शन प्वंकेगु यानातःगु दु । भक्ति विषयया म्येय् उपास्य देवदेवीपिनिगु स्तुतिया नापं म्येया समाप्ति वाक्यस थः उपास्य देवदेवीप्रति भक्तिभाव प्वंकातःगु दु । भक्ति भावया म्येय् नं भक्ति व श्रृंगारयात छस्वा यानाः न्ह्याकातःगु दु । अथे हे नेपालभाषाय् शोक म्ये चिनावंम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह कवि नं जगतप्रकास मल्ल हे जूगु दु । थः यःम्ह मन्त्री चन्द्रशेखर सिंह युद्धय् वीरगति प्राप्त याःगु दुःखय् नं वय्‌कलं म्ये चिनादीगु दु । कवि जगतप्रकाश मल्लया म्येय् उगु ईया बोलिचालिया भाषा प्रयोग जूगु खनेदुसा, संक्षिप्तता, मार्धुय गुण, सुक्तिमय भाव अभिव्यञ्जना थ्वय्‌कःया काव्यया शैलीगत विशेषता जूगु दु ।

जुजु जगतप्रकाश मल्ल छम्ह उत्कृष्ट कवि जक मखु पूधाः प्याखं च्वयेगु परम्परा नं न्ह्याकादीम्ह छम्ह उत्कृष्ट नाटककार नं खः । वय्‌कलं अतिकं स्येल्लाःगु स्वंगू अंक दुगु मूलदेवशशीदेवपाख्यान (ने.सं ७९२) पूधाः प्याखं च्वयावंगु दु, गुगु प्याखंयात नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु पूधाः प्याखं मानेयानातःगु दु। अथेहे थ्व मूलदेवशशीदेवपाख्यान् नाटक नेपालभाषाया हे दकलय् न्हापांगु बियोगान्त नाटक नं खः । प्राचीन म्येया धुकू धायेबहःगु थ्व नाटक सफुलिइ जुजु जगतप्रकाश मल्लं रचना याःगु फुक्क धयाथें म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । जगतप्रकाश मल्लं थ्व नाटकय् तत्कालीन मेमेपिं नाटककारपिंसं थें प्राचीन कथावस्तु कायेगु याःसां उकिया बीज जक कयाः थःगु ईया सामजिक परिवेश कथं थम्हं हे कथावस्तु न्ह्याकेगु यानातःगु दु ।

अथेहे तत्कालिन मेमेगु नाटकय् थें द्यः जुजुपिंत नाटकया मूपात्र कथं न्ह्यमब्वसे छम्ह साधारण ब्रम्हूयात नाटकया नायक कथं न्ह्यब्वया ईच्छा व कुतःया बलं छम्ह साधारण मनुखं नं थःगु मन्तुना पूवंके फु धैगु सन्देश ब्यूगु दु ।थ्व नाटकय् नट नटिपाखें देशवर्णन् राजवर्णनया म्ये न्ह्यब्वया जुजु जगतप्रकाश मल्लं ख्वप देय् व थनया प्रजाप्रति थःगु सद्भाव, देशप्रेमया भावना, ख्वपया सांस्कृतिक पर्व विशेषया परिचय नापं थःगु रुप गुणयात नं उजागर यायेगु ज्या यानावंगु दु ।

जुजु जयप्रकाश मल्ल झिंच्यागूगु शदीया छम्ह उत्कृष्ट कविया नापं नाटककार नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषां जक प्यंगू नाटक च्वयावंगु दु । थुपिं मध्ये निगू नाटक रत्नेश्वर प्रार्दुभाव व वीरध्वजोपाख्यान (ने.सं ८७७) नाटक मुद्रण जुयाः पिदने धुंकूगु दु । रत्नेश्वर प्रार्दुभाव प्रतिकात्मक रुपं पद्यभाषं च्वयातःगु नाटक खःसा वीरध्वजोपाख्यान गद्यभाषं च्वयातःगु तत्कालिन परम्पराकथंयागु हे नाटक खः । जुजु जयप्रकाश मल्लं च्वयावंगु अप्वः धयाथें म्ये थुपिं नाटक सफुलिइ दुथ्यानाच्वंगु दु ।

तत्कालिन मेमेपिं मल्ल शासकपिनिगु तुलनाय् जुजु जयप्रकाश मल्लया जीवन संघर्षमय खनेदु । न्हापां थः अबुजु जगज्जय मल्ल जुजु मजूबलय् हे बूम्ह जूगुलिं जुजु जुइदैमखु धकाः तत्कालिन भारदारपिंसं याःगु षडयन्त्रया सामना यायेमाल धाःसा लिपा थः जुजु जुइधुंकाः थः रानी दयावती पाखें हे राज्यच्यूत जुइकाः स्वदँ तक निर्वाषित जुयाः च्वनेमाल । अथेहे थःगु राज्यकालजःछि हे कान्तिपुर लायकू दुनेया जक मखु नेपाल उपत्यकाया हे संकटपूर्ण राजनैतिकस्थिति नाप सामना यायेमाल । जुजु जयप्रकाश मल्ल जीवनया घटनानाप सम्वन्धित तःपु म्ये लुयावःगु दुसां वय्‌कलं हे च्वःगु खः धायेबहःगु वय्‌कःया २५ पु म्ये लूगु दु । थुपिं म्ये मध्ये गुलिं म्येय् थःत दयालक्ष्मीया पति धकाःसा गुगुलिं कुमुदिनीदेबीया सुत धकाः न्ह्यब्वयातःगु दु । अथेहे गुगुं म्येय् काय् ज्योतिप्रकाश मल्लया नां नं न्ह्यथनातःगु दु । वय्‌कःया म्येय् तत्कालीन लायकू दुनेया नापं पिनेया देशकाल परिस्थितिया किचः ल्यहेँपुयाच्वंगु खंकेफु । वय्‌कलं थःगु रत्नेश्वरया प्रार्दुभाव नाटकया तःगू थासय् थःत रानी दयालक्ष्मीया पति, गनं रानी दयालक्ष्मीया धनी धकाः दुथ्याकातःगु दु । तर वीरध्वज नाटकय् रानी दयालक्ष्मीया पलेसा थः मां रानी कुमुदीनीदेवीया नां न्ह्यथनातःगुलिं जुजु जयप्रकाशं रत्नेश्वरया प्रार्दुभाव नाटक रानी दयालक्ष्मीनाप ल्वापु जुइ न्ह्यः च्वःगु धयागु सीदु । अथेहे वय्‌कःया छपु म्ये पाखें वय्‌कःया रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकया प्रदर्शन नं जूगु दु गुगु नाटकया प्रदर्शन ने.सं ८८० इ जूगु खः धयागु सीदःवःगु दु । उकिं थ्व नाटकया रचना न्हापा हे जुइधुंकूगु सीदःवःगु दु ।

नाटकय् दुथ्याःगु म्येय् ल्याय्‌म्ह वैशय् लुइगु ओजस्वी राजोचित व्यक्तित्व व नगर रसिक व्यक्तित्व जहाँथिनाच्वंगु खनेदु । तर लिपाया वीरध्वजोपाख्यान नाटकय् थःत राजमाता कुमुदिनी देवीया काय् धकाः न्ह्यब्वसें मां प्रतिया कृतज्ञताया भाव नापं थः शत्रु पक्षयात क्वत्यलेफयेमा धकाः आत्मनिवेदनात्मक स्तुति म्ये दुथ्याकातःगु दु । जुजु जयप्रकाश मल्लया म्येया विषयवस्तु मूलत भक्ति, लायकू श्रृंगार, आत्म दुःखानुभूति व सन्त उपदेशात्मक जूगु दु ।

रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकपतिं हे नासःद्यःया स्तुति दुथ्यानाच्वंगु दु । गुगु संख्यात्मकरुपं जक मखु भावप्रस्तुतिया दृष्टिकोणं थुपिं म्ये आपालं तःजि जू । थथे नासःद्यः अर्थात् शिवयात थः आराध्यद्यः कथं नालाः म्ये चिनावंम्ह न्हापांम्ह कवि जयप्रकाश मल्ल खः । रत्नेश्वर प्रादुर्भाव स्वयाः लिपायागु वीरध्वजपाख्यान नाटकय् न्ह्यब्ययातःगु म्येय् धाःसा शक्ति उपास्य देवदेवपिं भैरव, जयवागेश्वरी आदिपिंके वैरिपक्षयात क्वत्यले फयेमा धकाः अभय व रणविजयया वर फ्वंसें आत्मनिवेदन यानातःगु दु । अथेहे येँया दाफा भजनय् अतिकं लोकंह्वाःगु वय्‌कःया भगवान सुमुदर याहुने उधार धैगु भक्ति म्ये स्वयम्भु पुराणया आधारय् च्वयातःगु म्ये खः गुकी स्वयम्भुया महिमा नापं उपत्यकाया वर्णन् दुथ्यानाच्वंगु दु ।

रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकय् दुथ्याःगु लाय्‌कू श्रृंगारिक म्येय् थःत दयालक्ष्मीया पति दयालक्ष्मीया धनी धकाः सम्वोधन यासें शिष्ट व संयमित सम्भोग श्रृंगारया भाव प्वंकातःगु दु । न्हापाया कविपिनिगु श्रृंगारया म्येय् थें कामोद्दीपकता खनेमदु । अथेहे रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकय् दुथ्याःगु देशवर्णन्या म्येय् जुजु जयप्रकाश मल्लया देश व प्रजाजनप्रति प्रेम, सद्भाव देजायाच्वंगु ध्वाथू। वीरध्वजपाख्यान नाटकय् थःत आपतकालय् ग्वाहाली याःम्ह थः मां कुमुदीनीदेवी नापं प्रजाजनप्रति कृतज्ञताया भाव पिज्वःगु दु । जयप्रकाश मल्लं थःगु म्ये व नाटकय् छ्यलातःगु भाषा झिंच्यागूगु शदीया काव्यया प्रतिनिधि भाषा धायेबहःजू । कविं म्हो खँग्वः छ्यलाः नं थःगु मनया भाव बांलाक न्ह्यब्वयेफुगु दु । थुगु इलय् वयाः न्हापा न्हापाया कविपिंसं थें संस्कृत व मैथिली भाषाया खँग्वः आपाः मछ्यलेधुंकूगु, खस भाषाया क्रिया धाःसा छ्यला हयेधुंकूगु खनेदु ।

विद्याप्रेमी, कलाप्रेमी जुजु जितामित्र मल्ल ख्वपया लाय्कुलिं पिदंम्ह कवि खः । वय्‌कलं संस्कृतमय मैथिली भाषं यक्व नाटक व म्ये सफू दयेकेया नापं शिलाभिलेखय् स्तोत्र कीकाथकूगु दु । वय्‌कःया आःतक थीथी भजन सफूया नापं आशा सफूकुथिइ च्वंगु म्ये सफुलिइ यानाः च्यापु म्ये लुयावःगु दु । थःत ‘सुमति’ जितामित्र मल्ल धकाः न्ह्यथनादीम्ह जुजु जितामित्र मल्लया म्येया मू विषय उपदेश, श्रृंगारिक, धार्मिक, दार्शनिक जूगु दु । तर वय्‌कःया अप्वः थें म्ये लाय्कू श्रंगारिक म्ये खः । तर थ्वय्‌कःया म्ये कवि जगतप्रकाश मल्ल, सिद्धिनरसिंह मल्लपिनि म्येति स्तरीय मजू  ।

जुजु महिन्द्र मल्ल लिपा येँय् नेपालभाषाया काव्यधाः न्ह्याकावंम्ह मेम्ह जुजु प्रताप मल्ल खः । मैथिली कवि विद्यापतिया श्रृंगार काव्यं प्रभावितम्ह येँया जुजु प्रताप मल्ल झिंन्हय्गूगु शदीया छम्ह च्वन्ह्याःम्ह श्रृंगारिक कवि खः । जुजु प्रताप मल्लं तत्कालिन मुद्रा तथा शिलाभिलेखय् थःगु नांया न्ह्यःने कविन्द्र धकाः न्ह्यथनावंगु दु । थथे थःत कविन्द्र धकाः सम्वोधन याके यःम्ह जुजु प्रताप मल्लं थःगु बंशावली व थम्हं तयागु थीथी शिलालेखय् थःत व्याकरण, संगीत, नृत्य आदि अनेक विद्यां पारंगतम्ह धकाः थःगु व्यक्तित्वया बारे नं उजागर यानावंगु दु । वय्‌कःया नेपालभाषां च्वयातःगु ४० पु ति म्ये लुयावःगु दु । थ्वय्‌कः बहुभाषिक कवि खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं संस्कृत, मैथिली भाषं गीति काव्यया रचना यानावंगु दु । थ्वय्‌कःया संस्कृत, मैथिली भाषं थीथी देवदेवीपिनिगु स्तुति म्ये थाय्थासया अभिलेखय् लुयावःगु तर नेपालभाषाया म्ये लिपा तिनि लूगु खः । मेमेपिं जुजुपिं सिद्धिनरसिंह मल्ल, जयप्रकाश मल्लपिनिगु म्ये थें थ्वय्‌कःया म्ये दाफा भजनय् उलि हालीगु खनेमदुलिं थ्वयकःयात मैथिली व संस्कृत भाषाया कवि कथं जक नालेगु यानातःगु खः । लिपा थ्वय्‌कःया राष्ट्रिय अभिलेखालयय् व आशा सफूकुथिया अभिलेख ग्रन्थय् ३७ पु नेपालभाषाया म्ये लुयावसेंलि थ्वय्‌कः नेपालभाषाया नं छम्ह सशक्तम्ह कवि खः धकाः आपास्यां म्हसिल । अझ थ्वय्‌कःया रागमाला सफुलिइ उल्लेख जुयाच्वंगु ९८ पु म्ये गुगु खः थुपिं लुइके हे मानिगु दनि । वय्‌कःया आःतक लूगु मेयात विषयवस्तुया ल्याखं प्यब्वय् थलेज्यू । थुपिं खः— भक्ति, उपदेश, लाय्कू श्रृंगारिक व ऋतु वर्णन् । थ्वय्‌कःया संस्कृतं रचना यानातःगु काव्यय् थें नेपालभाषां चिनातःगु भक्ति विषयया म्येय् थीथी देवदेवीपिनिगु स्तुति खनेमदु । काली व महिषमर्दिनी नामं प्रख्यातम्ह चण्डिनी देवीया रुप, बल, पराक्रम ब्वयाः च्वयातःगु सगुण भक्तिया स्तुति म्येँ हे थ्वय्‌कःया नेपालभाषां चिनातःगु भक्ति विषयया म्येँ खः । अथेहे थ्वय्‌कःया गीतिकाव्यया मेगु विषय उपदेश म्येँ जूगु दु ।

वय्‌कलं च्वयातःगु उपदेश म्येयात नं धार्मिक, नैतिक व श्रृंगारिक यानाः स्वथिकय् ब्वथलेछिं । धार्मिक उपदेश म्येँ मध्ये थ्वय्‌कःया न्ह्यथनेबहःगु म्ये रानी पुखूया शिलालेखय् न्ह्यब्वयातःगु गंगा तीर्थया स्नानं प्राप्त जुइगु फल न्ह्यब्वयातःगु म्ये जूगु दुसा नैतिक उपदेश म्येय् सर्वसाधारणयात उपदेश बीकथंयागु जूगु दु । अथेहे श्रृंगार उपदेश म्येय् थःगु रुप यौवनयात भिंगु लँय्

छ्यलेगु उपदेश बियातःगु दु । श्रृंगारिक म्येय् तःम्ह रानीपिंनाप रसरंगय् भुलेजूम्ह जुजु प्रताप मल्लं मैथिली कवि विद्यापतिया पदावलीया थासाय् प्रेम प्रसंग, दूती, सखी सम्भास, अभिसार व विरह म्ये चिनातःगु खनेदु। श्रृंगारिक म्येय् राधाया कृष्णप्रतिया मतिना कथं न्ह्यब्वयाः विप्रलम्भ श्रृंगारया धाः हायेकेगु यानातःगु । अथेहे नायिकाया विरह गुलित तच्वः धैगु क्यनेत वय्‌कलं थनया खुगू ऋतुया वर्णन् यानाः म्ये चिनावंगु नं दु । प्रताप मल्लया काव्यया अभिव्यक्ति पक्ष मनन् यायेबलय्— संक्षिप्तता, काव्य गुण, भाव व्यंजना शक्ति, लोकक्ति, संगीतात्मकता, उपमा अलंकारया यठेष्ट प्रयोग आदि वय्‌कःया शैलीगत विशेषता जूगु दु । थुकथं प्रौढ स्तरीय भाषां तःजिगु लाय्कू श्रृंगारिक म्ये नापं बौद्धिकतां जाःगु उपदेशात्मक म्ये चिनावंम्ह प्रताप मल्ल मल्लकालयात स्र्वणयुग धायेकूपिं कविपिं मध्ये छम्ह खः ।

जुजु प्रतापसिंह शाह जुजु जुजु पृथ्वीनारायण शाह व महारानी नरेन्द्रलक्ष्मी शाहया तःधिकःम्ह काय् खः । नेपालभाषां म्ये चिनावंपिं शाह जुजुपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःया प्रतापसिंह जुजु ल्हाक छि पालिया पल्यया धकाः नृत्यनाथ भगवान शिबयात आत्म सर्मपण यानातःगु निर्गुण भक्तिया म्ये बाहेक मेमेगु नं म्ये लुयावःगु दु । अथे हे थ्वय्‌कःया इलय्या नां न्ह्यमथँसे जुजुया जक नां न्ह्यथनातःगु तःपुमछि म्ये नं लुयावःगु दु ।

प्राचीनकालंनिसें स्वनिगलय् खने दुपिं राजोपाध्यायत नेवाः समाजया छगू अंग खः । वैदिक सनातन हिन्दु धर्मावलम्बी नेवाःतय्गु पुरोहित्याइँ याइपिं राजोपाध्याययात ‘देव ब्राह्मण’ ‘द्यःबाज्या’, ‘द्यः भाजु’ नं धायेगु याः । राजोपाध्याय दुने नं थीथी खलः दु । राजोपाध्यायतय् बसोबास मूलतः येँ, यल व ख्वप शहर खः । थनं हे थुमिसं गांगामय् थ्यंक जजमानी यानाच्वंगु खः । तर थौंकन्हय् थुपिं देया मेमेगु थासय् नं न्यनावंगु दु । राजोपाध्याय पुरोहित नापं मन्त्र दान व देखा बिइम्ह गुरु नं खः । थुमिसं नेवाःतय्त थःपिनिगु छेँय् हे अनौपचारिक शिक्षा नं बियावःगु खः ।

ख्वपया नांदंगु न्यातपौ देगः, ख्वप लाय्‌कूया न्यय्‌न्यापाः झ्याः, तलेजुद्यःया लुँपौ आदि स्थापना याःम्ह जुजु भूपतीन्द्र मल्ल छम्ह कलाप्रेमी जुजुजक मखु, साहित्य संगीतह्यःमि जुजु नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषा नापं मैथिली, संस्कृत आदि भाषं गीति काव्यया नापं नाटकया रचना यानावंगु दु । वय्‌कःया गुलिं म्ये अनया नाटकय् दुथ्यानाच्वंगु दुसा गुलिं थीथी भजन सफुलिइ चिचादनाच्वंगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु नाटक मध्ये ‘विक्रम चरित’ नांगु नाटक ख्वपया तलेजु देगःया गजू छाःगु लसताय् क्यंगु नाटक खः ।

प्राचीन नाटककारपिं मध्ये दकलय् अप्वः नाटक च्वयावंम्ह जुजु भूपतीन्द्र मल्ल हे खः । थ्वय्‌कलं स्वंगू भासं यानाः २९ गुलिं मल्याक नाटक च्वयावंगु दु । वय्‌कःया नाटकय् श्रृंगारिक, देश वर्णन, राजवर्णन, नान्दी स्तुति म्ये दुथ्यानाच्वंगु दुसा बुंगद्यःया भजन सफुलिइ स्तुति व जीवन दर्शन म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । वय्‌कःया म्येय् भावयात ल्वयेक संगीत ध्वनी प्रयोग जुयाच्वंगु खनेदु ।