स्व. ज्ञानरत्न शाक्यया उपनां ज्ञान खः । माज्याया ख्यलय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार वय्कः ने.सं. १०४३ फागुनं येँ पाक्व, न्हूसतकय् जन्म जूगु खः । वय्कःया अबुजु स्व. महारत्न शाक्य खःसा वय्कलं स्वअध्ययण यानाः कलाकारिता ख्यलय्् ने.सं. १०४३ स ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धैगु माज्याय् वहःया थी थी परम्परागत बस्तु निर्माण खः । न्ह्यथने बहःगु कृति— पद्मकन्या क्याम्पस परिसरय् दुगु पशुपति मन्दिर निमार्ण ।

नेवाः संस्कृति व नेपालभाषाया उत्थानय् पत्रकारीता व अभियन्ता कथं ने.सं.११०४ निसें निरन्तर सक्रिय जुयाः झायाच्वंम्ह व्यक्तित्व खः — भाजु ज्ञानराम श्रेष्ठ । वय्‌कःया जन्म ने.सं.१०९१ पोहेला थ्व षष्ठी कुन्हु थिमिइ जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां रामशरण श्रेष्ठ व मांया नां ज्ञानीनानी श्रेष्ठ खः ।

भाजु ज्ञानराम श्रेष्ठं नेपालभाषाया न्हिपौ विश्वभूमि पत्रिकाय् स्थापनाकालंनिसें संलग्न जुयाः पत्रिकाया निंतिं थीथी च्वसु च्वयेगु यानादिल । अथेहे नेपालभाषाया न्हिपौ सन्ध्या टाइम्स पत्रिकाय् नं स्थापनाकालं निसें आवद्ध जुयाः ताःई तक समाचार सम्पादकया भाला क्वबियादिल । आपालं समसामयिक च्वसु च्वयादिल । वय्‌कः ग्वाहालि लसतापौया व्यवस्थापक व सहसम्पादक नं जुयादिल । थीथी पत्रिकाया व्यवस्थापक व मतिनाया सवाः सफूया प्रकाशक नं जुयादिल । वय्‌कः राष्ट्रिय न्हिपौ हिमालय टाइम्सय् ताःई तक उप सम्पादक नं जुयादिल । गन्तव्य मध्यपुर नांया सफू च्वयेगुलि वय्‌कः ग्वाहालिमि खः । मध्यपुर थिमिया म्हसिका सफूया सहसम्पादक नं जुयादीगु दु ।

थिमि जुइगु नेवाः व नेवाः संस्कृतिया ज्याझ्वः गथेकि प्रचलित नेपाल लिपि स्यनेगु, न्हूदँबलय् ध्वाखा धेंधेंबल्लाः कासा यायेगु, त्यःछिंत्यःया ज्याझ्वः यायेगु, क्याम्पस क्याम्पसय् सांस्कृतिक कार्यक्रमय् म्ये हालेगु, थिमि महोत्सव यायेगु आदि ज्याय् वय्‌कलं न्ह्याबलें महत्वपूर्ण जिम्मेवारी कयाः ज्या यानादिल।

भाजु ज्ञानराम श्रेष्ठ राष्ट्रिय विभूति संखधर साख्वाः प्रतिष्ठानया नायः जुयादीगु दु । अथेहे थिमि कला परिषदया वय्‌कः छ्यान्जे जुयादी । वय्‌कः नेपाल पत्रकार महासंघ ख्वपया दुजः खः । वय्‌कः सिवर्ड इन्टरनेशनल कलेज, एडभान्स एकेडेमी, नेपाल इन्ष्टिच्यूट अफ इन्जिनियरिङ, एडभान्स एकेडेमी, अल नेपाल इन्फो संस्थाय् नं आवद्ध जुयादी । वय्‌कः थेमृंग पत्रकारीता पुरस्कार व दिक्षा दक्ष पुरस्कारं सम्मानित जुयादीगु दु ।

येँ, झ्वःछेँया बुद्धरत्न व ज्ञानदेवीया काय्मचा ज्ञानी रत्नया जन्म सन् १९४६ स जूगु खः । पूर्व युगोस्लाभियाया लुभलाना विश्वविद्यालयपाखें सन १९७५ स उर्जा विषययात कयाः स्नातकोत्तर उपाधि हासिल यानादीम्ह थ्वय्कः नेपालय् वैकल्पिक उर्जाया सम्बन्धय् ज्ञान प्रसार प्रचार याःम्ह मनू मध्यय् छम्ह खः ।

बौ रत्न बहादुर डंगोल व मां सानुनानी डंगोलया क्वखं ने.सं. १०८८ इतुंबाहाः, ताहाननीइ मय्‌जु ज्ञानीशोभाया जन्म जूगु खः । ज्ञानीशोभा डंगोल थःगु बिद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया भाषिक, साहित्यिक, ज्याखँय् संलग्न जुयादीम्ह छम्ह मातृभाषाह्यःमि खः ।

वय्‌कलं स्कूलया इलय् अन्तर नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन धेंधेंबल्लाः कासाय् कन्यामन्दिर हाइ स्कूल पाखें ब्वति कयाः चिडियाखाना महात्म्य थेंज्याःगु बाखं च्वयाः सिरपा त्याकेत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं इहिपा लिपा नं च्वयेगु ब्वनेगु त्वःतामदी । वय्‌कःया चिनाखं, बाखं, हाइकु आदि थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् पिदंगु दुसा नीन्यादँति न्ह्यः नेपाल प्रचलित लिपिं ज्ञानीसः (ने.सं ११२१) नांगु कविता संग्रहया न्हापांगु ब्वः पिदन । ज्ञानीसः निब्वगु सफू नेपाल लिपि, देबनागरि लिपिं व अंग्रेजी भासं हिइकाः पितब्वज्या जुल । थौंकन्हय् वय्‌कलं गुगल ट्रान्सलेसन ज्याखँय् नं ई दइबलय् ग्वाहालि यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कः नेवाः गुथिया संस्थापक दुजः, ह्याउँनिभाः नेपालभाषा ग्वाहालि पुचःया दुजः, हलिं नेवाः गुथिया जःखः नापं वय्‌कः थी थी नेपालभाषा खलः पुचः व गुथियात ग्वाहालि यानाच्वनादीम्ह स्रष्टा नं खः ।

भाजु ज्ञानेन्द्ररत्न बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०८५ गुंलाथ्व नवमीकुन्हु बौ पं. रत्नकाजी बज्राचार्य व मां अष्टकुमारी बज्राचार्यया कोखं जूगु खः । नेवाः जाति भाषा व साहित्य थकायेया निंतिं न्ह्याना च्वनादिइम्ह वय्‌कलं थीथी इलय् जुइगु साहित्य सम्मेलन, कवि गोष्ठी चिनाखँ, च्वखँ च्वयाः ब्वति कायेगुया नापं थीथी ख्वाःपौ पत्रपत्रिकाय् पिथनादीगु दु । थथे पिदंगु वय्‌कःया च्वसुइ दुवालेबलय् वय्‌कःयात देय्‌या समसामयिक राजनैतिक विषययात कःघानाः देशय् जुयाच्वंगु विसंगति विकृतियात उलिभनं जनतायात सचेत यायेगु पक्षया साहित्य रचना याइम्ह स्रष्टाकथं कायेछिं । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसाया रुपय् इनाप वाःपतिइ शून्य शून्यया दुने जि यःम्ह (ने.सं. ११००) नांगु कविता खः । वय्‌कः साहित्यिक विधाय् जक सीमित मजूसे नेवाः संकिपा दयेकेगुलिइ नं ल्हाः तयादीगु दु । वय्‌कलं ने.सं. ११३० य् पिदंगु शाक्यमुनि बुद्धया बाखनय् आधारित सेरिव बन्जाः संकिपाया धकिंबाखं नं च्वयादीगु दु ।

वय्‌कः थीथी नेवाः भाषिक खलः पुचःलिस नं आवद्ध जुयादी । गथे— नेपाल लिपि गुथि मूदुजः, नेपालभाषा मंकाःखलः १५ वडा कचाया छ्याञ्जे, नेवाः देय् गुथि नेपालमण्डल १५ वडा कचाया नायः, नेपाल लोकतान्त्रिक नेवाः संघया केन्द्रीय छ्याञ्जे, येँ महानगरपालिका नेवाः ज्याकःमि गुथिया छ्याञ्जे आदि आदि जुयाः नं आपालं ज्या यानादीगु दु । थीथी साहित्य सम्मेलन व कवि गोष्ठीइ तःगू सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह भाजु ज्ञानेन्द्र वज्राचार्यं थीथी संघसंस्था पाखें नं तःगू हे हनापौ, सुभाय् प्राचीनकालया साहित्य (ने.सं. ६२५–९६७)

ज्ञानु राणा नेपाःया छम्ह तसकं लोकंह्वाःम्ह हालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म येँया थँबहिली ने.सं. १०६९ कौलागाः द्वादसि, बुधबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु जनकवि धर्मराज थापा व मां सावित्री थापा खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः वि.सं. २०२८ सालं प्रकाशजंग राणालिसें जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि निम्ह काय्‌ दु ।
थ्वय्‌कःया अबु नं लोकंह्वाःम्ह छम्ह वरिष्ठ संगीतकःमि खः । खस नेपाली लोकसंगीत ख्यलय्‌ आपालं योगदान दुम्ह वरिष्ठ संगीत सर्जकया म्ह्याय्‌ जूगुलिं नं थ्वय्‌कःयात संगीत ख्यलय्‌ वयेत थाकु मजुल । छेँया हे सांगीतिक वातावरणय्‌ ब्वलंम्ह खः
थ्वय्‌कः ।
छेँय्‌ थः अबुं मेपिन्त स्यनीगु म्ये संगीत न्यन्यं हे थ्वय्‌कलं लानाकयाः हालेगु अभ्यास यानादीगु खः । म्ये बांलाक हालाच्वंगु खनाः हे अबुम्हं रेडियो नेपालय्‌ यंकाः म्ये हायेकूगु खः । वि.सं. २०१६ सालं झिदँया उमेरय्‌ हे ‘जाने कहाँ हो राजै बाटो देखाईदेउ’ म्ये हालाः रेडियो नेपालय्‌ दुहां झाःम्ह थ्वय्‌कलं झिंन्यासलं मल्याक म्ये हालादी धुंकल । थ्वय्‌कलं आधुनिक, लोक, भजनलिसें थीथी विधाय्‌ आपालं लोकंह्वाःगु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘मान्छेको माया यहाँ, खोलाको पानी जस्तै’, ‘कसैले बुझेन मेरो मनको बहलाई’ खः ।
येँय्‌ जन्म जूम्ह खःसां थ्वय्‌कः पोखराय्‌ ब्वलंम्ह खः । थ्वय्‌कः म्ये हालेत येँय्‌ वयेधुंकाः थन हे बालं च्वनाः म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादीगु खः । थ्वय्‌कः पद्मकन्या स्कूलय्‌ ब्वनाः एसएलसी क्वचायेके धुंकाः उच्च शिक्षाया निंतिं बंगलादेशय्‌ ब्वं झाल । लिपा संगीत शिक्षाया निंतिं भारतया बदौदराय्‌ ब्वं झाःगु खः ।
थ्वय्‌कलं नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं योगदान यानादीगु दु । न्हापा नेवाः दबुली नं म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कलं आपाःयानाः विष्णु जल्मिया च्वसाय्‌ व कृष्णमान डंगोलया लसय्‌ आपालं म्ये हालादीगु खः ।
लाय्‌लामा म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया आपालं म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । गुगु म्येत अतिकं लोकंह्वाः । झिपुं मल्याक थ्वय्‌कःया सलय्‌ नेवाःम्ये खनेदु । वय्‌कलं हालादीगु नेवाःम्ये थुकथं दु– ‘उखें मलाः थुखें मलाः’ (रमेश ताम्राकारलिसे), ‘ब्वयेका यन ब्वयेका यन’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘थौं वइ ला कन्हय्‌ वइ ला’ (पुचःम्ये), ‘हरे शिव नारां दैव’ (पुचः म्ये), ‘यः मां धकाः हालाः जिगु’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘यः हिराकाजी यः ज्यानकाजी’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘जि वने मखुत यः मां’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘बुद्ध भगवानयाके याये जिं नं बिनति’ (च्वमि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘रंग त्वनाः नं धंगः दइ ला’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘हाकुमैंचा वयेधाल’ (पुचःम्ये, च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘म्ह्याय्‌मचा जुयाच्वनां गनं वने म्वाः ला’ च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘नमस्ते दु जिगु नमस्कार दु’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘थ्व जोबन छंगु लागिं खः’ (पुचःम्ये, च्वमि व लय्‌ विष्णु सक्व) ।
थःगु जीवन संगीतय्‌ पायेगु मनसुवाः दुम्ह थ्वय्‌कलं ईन्द्रराज्यलक्ष्मी पुरस्कारलिसें आपालं मान सम्मान व पदवीत कयादीगु दु ।