थनंलि ख्वाःपातय् प्वालाप्वाला थीकेगु व लखं मथीक झः तयेगु ज्या जुइ । अथे हे ख्वाःपाःया दुनेपाखे म्हय् कापतय् किलं मनयेमा धकाः गेरु पाइ । झः तयेत हँय् खेँय्या लाःयात थलय् तयाः च्वका फायातःगु न्हाय्पं कथिं खेँय्या लाः लः थें छ्वालुक संके माः । थथे लः थें छ्वालुगु खेँय्या लाःयात क्वँय् (ब्रुस) नाइसे च्वंक ख्वाःपाःया रङ्ग द्यःने प्यधाः न्याधाः पाइ । थ्व गनकि हाकनं स्वधाः प्यधाः पाइ । च्याधाःति पायेधुनकि ख्वाःपाः लखं मथीक प्वालाप्वाला थिनाः बांलाइ ।

सिँया हाकःया सि वा दथुइया खोंचया माथं (surface) मिले यायेगु ज्याभः झरि बुसुका खः। झरि बुसुका खोंचया माथं मिले यायेगु चीधंगु रन्धा थें खः ।

नेपाल खड्गी सेवा समिति, थिमि नगदेशपाखें ने.सं.११३० दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता रमेश खडगी, सह निर्माता विनोद शाही व सुरेश खडगी खःसा निर्देशक प्रभाकर देव शर्मा खः । थुकी गोविन्द ह्यूमत व किशोर शाहीया संगीत दुसा रविन्द्र शाहीया बाखं दु । संकिपाया छायाँकार मदन महर्जन अले थुकी कलाकारकथं रबिन्द्र शाही, किशोर शाही, मधु शाही, अनिता शाही, सुरेन्द्र के.सी., सुरेश खडगी, पल्पसा डंगोल, रमेश खडगी, राजु शाही, बुद्ध खडगी, शंकर खडगी, राजु खडगीपिं दुथ्याः ।

बागमति व बिष्णुमति (केशावति) वा वागद्वार व शिवपुरीया पहाडं कुहांवयाच्वंगु खुसिइ मेगु कचा खुसि ल्वानाच्वंगु झिंनिगू थाय्‌यात झिंनिगू तीर्थया रुपय्‌ कयातःगु दु । बागमति व अमोघदायिनी ल्वानाच्वंगु गोकर्णयात पुण्यतीर्थ, बागमति व मारदायिनी ल्वानाच्वंगु थाय्‌ गुह्येश्वरीयात शान्ततीर्थ, बागमति, मनिरोहिणी व रुद्रधारा ल्वानाच्वंगु थाय्‌ शंखमूलयात शंकरतीर्थ, राजमंजरी व बागमति ल्वानाच्वंगु थाय्‌ पचलियात राजतीर्थ, केशावति व बिमलामति ल्वानाच्वंगु थाय्‌ मनोहर तीर्थ, केशावति व कुशुमावति ल्वानाच्वंगु थाय्‌ निर्मल तीर्थ जुल । केशावति व सुवर्णवति ल्वानाच्वंगु शोभाभगवतीया थाय्‌ निधान तीर्थ, केशावति र पापनाशिनी (कह्रः) खुसि ल्वानाच्वंगु टंकेश्वर थाय्‌ ज्ञान तीर्थ जुल ।

बागमति व केशावति खुसि ल्वानाच्वंगु बल्खु तेखुसि चिन्तामणि तीर्थ खः । उगु थासं खुसि छगू हे जुयाः दक्षिणपाखें न्ह्यानाच्वंगु दु । छगू जुयाः न्ह्यायेधुंकाः उगु खुसियात नं बागमति हे धाइ । छगू जुयाः न्ह्याःगु बागमतिइ रत्नावति कचा खुसि ल्वानाः प्रमोद तीर्थ उत्पन्न जुल । बागमति व चारुमति खुसि ल्वानाः सुलक्षण तीर्थ जुल । बागमति व प्रभावति ल्वानाः दुगु खुसियात जयतीर्थया रुपय्‌ कयाः झिंनिगू तीर्थ दयेकातःगु खः । थुगु तीर्थया लः च्वबहाःया गल्छी जुयाः कुरुवाः कुनं पिहां वनाच्वंगु दु । थुगु झिंनिगू तीर्थय्‌ झिंनिम्ह नागराजापिन्सं बास यानाच्वंगु धकाः बिवश्वास यानाः पवित्र तीर्थया रुपय्‌ कयाः श्राद्ध याय्‌गु, धलं दनेगु, तीर्थ यात्रा यानावयाच्वंगु दु ।

बौ सुन्दरमान प्रधान व मां मिश्री प्रधानया क्वखं असंया दुछेँ चुकय् ने.सं. १०५१ बछलाथ्व १ कुन्हु साहित्यकार भाजु झुलेन्द्रमान प्रधानया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां श्याम खः । भाजु झुलेन्द्रमान प्रधानजुं ब्वनेज्या पाखे एमए, बि.एल क्वचायेकादीगु दुसा कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकेगु यानादीपिं न्हापा न्हापापिं प्राध्यापकपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कःया ल्हाः समालोचना नापनापं चिनाखँ व च्वखँय् नं उतिकं हे च्वन्ह्याः । वय्‌कःया न्हापांगु चिनाखँ साहित्य च्वयेमते (नसला ने.सं. १०७३) स पिदंगु खः । अप्वः यानाः समालोचनाया सैद्धान्तिक पक्षय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कलं न्हापांगु सफूया रुपय् काव्य व काव्यया स्वभाव (ने.सं. १०९०) पिकयादीगु दु । भाजु झुलेन्द्रमान प्रधानजुया अन्वेषणपाखे नं नुगः क्वसाः । नेपालभाषाया साहित्यया बाखं साहित्यया अन्वेषण याइपिंत तिबः जुइकथं नेपालभाषा बाखं साहित्यय इतिहास छब्व (ने.सं. १०८६) व नेपालभाषा बाखं साहित्यया इतिहास निब्व (ने.सं. ११०४) यानाः निगू सफू पिकयादीगु दु । भाजु झुलेन्द्रमान प्रधानया ल्हाः चिनाखं, च्वखँ व समालोचनाया लागाय् न्ह्यागु खयाः नं वय्‌कलं सिरपाः धाःसा भाय्‌हिलापाखें त्याकादीगु खः । वय्‌कःया खलील ज्रिबानया जीवनदर्शन भाय्‌हिलाः सफुलिं ने.सं. १०८६ स श्रेष्ठ सिरपाः त्याकूगु खः ।

ख्वप गोमधि त्वाःया गाःहिति व पलिख्यःया ल्वहंहितिया दथुइ अवस्थित बहाःया नां मंगलधर्मदीप विहार खः । थुगु बहाःयात झौरबही धकाः नं म्हसीकेफु । थ्व बहाःया संघ दुजःत चतुब्रम्ह महाविहारया बज्राचार्यत खः । विहारया छगू शिलालेखय्‌ जुजु विश्व मल्लया पालय्‌ ने.सं. ६७६ फागुन महिनाय्‌ चतुब्रम्ह महाविहारया जीवचन्द्र वज्राचार्यया परिवारं भग्नावशेष जुयाच्वंगु झौरबही जीर्णोद्वार यानाः बहिलिइ आगंद्यः स्थापना यायेगु, बहाः पुजा न्यायेकेगु, पञ्च तथागत जात्राया व्यवस्था याःगु बारे उल्लेख जुयाच्वंगुलिं थुगु बहाः व चतुब्रम्ह महाविहारया दथुइ स्वापू दु धयागु पुष्टि जू । दीपंकर तथागतया परम्परागत ज्या दक्व चतुब्रम्ह महाविहारया बज्राचार्यतय्‌सं हे न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।

थुगु बहिलिइ न्हापा इन्द्रवर्ण महाविहारया संघपाखें बहिद्यः ब्वये हयेमाःगु चलन दुगु खः, तर थौंकन्हय्‌ उगु परम्परा लोप जूगु दु । जीर्णावस्थाय्‌ थ्यनेधुंकूगु मंगल धर्मदीप विहारयात नगरपालिकां पुनर्निर्माण यायेवं बहाःया संरचना पुनःस्थापित जूगु दु । वर्गाकारया थुगु विहारया उत्तर दलानय्‌ दीपंकर तथागत विराजमान जुयाच्वंगु दु । अथे हे बहीया पूर्वपाखे ल्वहंयाम्ह अमिताभ तथागतया गन्धुरी देवता दु । मूलुखाया जवंखवं निम्ह सिंह दु । अथे हे सारिपुत्र, मौदगल्यान नापं सप्त तथागतपिनिगु काष्ठमूर्ति दु । अथे हे गन्धुरी द्यःयाथाय्‌ गणेश, बेताल, आसन तयाच्वंपिं तान्त्रिक देवदेवीपिं नापं शाक्यमुनि बुद्ध लुम्बिनी वनय्‌ बिज्यानाच्वंगु आकृति काष्ठकलाया नमूनाकथं खनेदयाच्वंगु दु ।

अथे हे गन्धुरी द्यःया जवय्‌ षडक्षरी लोकेश्वर, रत्न संभव, अक्षोभ्य तथागत व खवय्‌ वैरोचन, अमोघसिद्धि, आर्यताराया प्रस्तरमूर्ति दु। बहीया दथुइ तग्वःगु शिखर चैत्य व चैत्यया जवंखवं निगः वज्रधातु चैत्य व नापं क्षेत्रपाल स्थापना यानातःगु दु । अथे हे मूलुखाया जवंखवं मांकाःद्यः व गणेद्यः दु । श्रावणकृष्ण त्रयोदशी जुगःचःह्रेकुन्हु थुगु बहाःया दीपंकरयात नं नगर परिक्रमा याना वयाच्वंगु दु । घ्यःचाकु संल्हूकुन्हु थथुबहीया भुइख्यलय्‌ जुइगु सम्यक महादानय्‌ स्वम्हम्ह दीपंकरकथं बिज्याकेगु परम्परा ल्यना हे च्वंगु दु ।

झ्याः धयागु छेँया हिसि खः । निभाः, लः, फसं प्रभावित याये मफुगु स्वनिगःया प्राचीन झ्याः उत्कृष्ट कलाया ज्वःमदुगु दसि खः । थीथी प्रकार व बनोटया सिँझ्याः हे स्वनिगःया विशेष आकर्षण खः ।

झ्याः धयागु छेँया हिसि खः । निभाः, लः, फसं प्रभावित याये मफुगु स्वनिगःया प्राचीन झ्याः उत्कृष्ट कलाया ज्वःमदुगु दसि खः । थीथी प्रकार व बनोटया सिँझ्याः हे स्वनिगःया विशेष आकर्षण खः ।

थीथी प्रकारया सिँझ्याः
तिकिझ्याः, सँझ्याः, याकःझ्याः, कुंझ्याः, धनुपताःझ्याः, पञ्चझ्याः (न्यापाःझ्याः), ग्वाखंझ्याः, भ्वसूझ्याः, विमानझ्याः, पासुका झ्याः, बट्टाझ्याः, विधिझ्याः आदि ।
सँझ्याः
छेँया मूअंगलय् लाछिपिने क्वस्वयेत ह्वनातःगु कलापूर्ण झ्याः हे सँझ्याः खः । सँझ्याः नेवाः छेँया विशेषता नं खः । आकर्षण नं खः । स्वनिगःया प्राचीन देगः, द्यःछेँ, सतः, बहाः छेँया नापं त्वाः त्वालय् छेँखापतिकं सँझ्याः ह्वनातःगु दइ । सँझ्याः नेवाः छेँया म्हसीका खः ।
सँझ्याःया कला कलाकारया मनोभावनाया उपज जक मखु, सांस्कृतिक व धार्मिक दर्शननाप ज्वःलानाच्वंगु दइ । उकिं हिन्दू, शैव व बौद्ध समुदायया देगः, द्यःछेँ, सतः, बहाःयाः झ्यालय् छ्यलीगु बुट्टा पाइ ।

छपाझ्याः
छद्या जकया छेँय् वा स्वपाः, न्यापाःझ्याःया निखेर छ्यलीगु कलापूर्ण छपाःझ्याः ।

पासुकाझ्याः
द्यःक्वथा व गोप्य पुजाविधि याइगु क्वथाय् मू अंगलं पिने स्वये मजीक झ्वःलिं ह्वनातःगु चीपाःगु झ्याः । सामान्यतः द्यःछेँया मातंक्वथाय् पासुकाझ्याः ह्वनातःगु दइ ।

ग्वाखंझ्याः
देसय्मरु झ्याः थें तह तहया चीधना वनाच्वंगु सिँया बुट्टेदार फ्रेम दुनेया ग्वाखं थें च्वंगु चिपाःगु झ्याः ।

कुंझ्याः
छेँया मू अंगया कुने निखेरं पिने स्वयेजीक ह्वनातःगु आकर्षक झ्याः । ख्वपया न्यय्न्यापाः झ्यालय् यल लाय्कू चुकय् थज्याःगु कुंझ्याः दु ।

धनुपताः हर्दझ्याः
छपाः, स्वपाः झ्याःया निखेरं सिथय् धुन आकारया बुट्टा दुगु कलापूर्ण झ्याः ।
न्हय्पाःझ्याः
जुजुया भाइ भारदार, काजिपिनि छेँय् ह्वनातःगु न्हय्पाः झ्वःलिं दुगु आकर्षक झ्याः ।

न्यापाःझ्याः
छेँया दकलय् मू अंगलय् ह्वनातःगु न्यापाः झ्याः । द्यःछेँ, सतः छेँ, निजि छेँया च्वतय् थज्याःगु झ्याः खंकेफु । लाय्कू नापं स्वापू दुपिनि छेँय् थज्याःगु झ्याः छ्यलीगु खः ।

विधिझ्याः
तजाःगु देगःया पलिं क्वय् झ्वःलिं ह्वनातःगु चिचीपाःगु झ्याः । थुगु झ्याःया दथुया छपाःझ्याः क्वस्वयेछिंक दयेकातःगु दइ । मेगु फुक्कं तिकिझ्याः जुइ ।

भ्वसुझ्याः
लाछिपाखे भ्वसुइकाः दयेकातःगु झ्याः । गाःझ्याः वा विमानझ्याः थें भ्वसुझ्याः च्वतया पिने पिहां वःगु धलिमय् दिकाः ह्वनातःगु जुइ । भ्वसुझ्याःयात क्वस्वःझ्याः नं धाइ ।

विमानझ्याः
झ्याःया मुक्कं भाग छेँया मूअंगलं पिहां वयाच्वंगु आयताकारया स्वपाः झ्याः हे विमानझ्याः खः । छेँया च्वतय् ह्वनातःगु विमानझ्याः नेवाः छेँया आकर्षक झ्याः खः । प्राचीन कला शिल्पया नेवाः छेँय् थज्याःगु झ्याः थाय्थासय् खंकेफु ।
विमानझ्याःया थीथी ब्वया नां
उपयोधि झ्याःया निखेरया थां धस्वाकेत थुगु झ्याः क्वय् (Horizontal base)या सिँ ।
अमोसा ग्वय् बांलूगु झ्याःया बुट्टा
कोता झ्याःया पानेल
कोता पौ झ्याःया पाता
कोतामा झ्याःपाताया जव खवया थां
कोकोला सुलोचा धस्वाकेगु आधार सिँ
खिचावा खिचाया वा बांलूगु बुट्टा
चो झ्याःच्वय् निखेरया आकर्षक बुट्टा
झंगःचागः झ्यालय् चखुंचा च्वनीगु थाय्
थति झ्याःया शीरय् च्वनीगु सिँ
थांचा झ्याःया निखेरं सिथय्या थां
नाःगः झ्याःया अर्धगोलाकार भाग
नाःतु सतुबतु थें हितु हिनाच्वंगु बुट्टा ।
पले पलेस्वां बुट्टा ।
पीफ्वः प्यंपा लप्तेया स्वां बुट्टा
माय्बिलि माय्बिलि बां लूगु बुट्टा ।
मिखाफुसि झ्याः च्वय्या निखेरं मिखाफुसि बांलूगु बुट्टा
मेराप झ्याःया प्यानलय् ग्वःलानाच्वंगु बुट्टा
मेराप झ्याःपाः मेराप बांलूगु झ्याः खापा
लिबि झल्लर बांलूगु बुट्टा
सिँहः सिमाहः बांलूगु बुट्टा
हाछेँ हाफ्वः थें प्वाः प्वाः गनाः धीचिनाच्वंगु बुट्टा ।
गाःझ्याः
विमान झ्याः थें हे खःसां विमान झ्याः स्वयां भतीचा पिहां वयेक दयेकातःगु झ्याः ।

तिकिझ्याः
तिकिझ्याः स्वनिगःया प्राचीन नेवाः छेँया विशेषता जक मखु, उत्कृष्ट काष्ठकलाया ल्यनाच्वंगु दसु खः । छ्यं पिल्हुयाः पिने स्वये मजीक सिँया बालाचा ह्वनाः दयेकातःगु प्वाःप्वाः जकया झ्याः खः । देगः, लाय्कू, सतः जक मखु स्वनिगःया प्राचीन नेवाः छेँ छेँपतिकं तिकिझ्याः लुइकेफु । तिकिझ्याः थीथी ताजिया दु । तिकिझ्याः मातनय् व छ्यलिया दलान वा मूलुखाया जःखः निर्माण यानातःगु दु ।

झ्याःया ताजि
देशय्मरुझ्याः
छेँया न्ह्यःने ख्वाः अंगः सतहया अनुपातय् दर्जनौं तहया बुट्टा दुने चीधना वनाच्वंगु तिकिझ्याः । येँया न्यत त्वालय्या लँ सिथय्या छेँय् थ्व झ्याः खंकेफु । थ्व काष्ठकलाया उत्कृष्ट झ्याः खः ।

सूर्यमुखीझ्याः (तिकिझ्याः)
सुद्र्यः व प्यखेरं किरण वयाच्वंगु बांया बुट्टा कियाः दयेकातःगु तिकिझ्याः । यल, सिंगबहीया चामुण्डा देगः न्ह्यःनेया सतः छेँय् थज्याःगु झ्याः दु।

पलेस्वांझ्याः (तिकिझ्याः)
तिकिझ्याः दथुइ पलेस्वांया बुट्टा कियाः दयेकातःगु झ्याः । यल लाय्कूया सुन्दरी चुकय् व ख्वप पुजारी मठय् थुगु झ्याः खंकेफु ।

मलेग्वः तिकिझ्याः
तिकिझ्याःया प्वाः मलेग्वः बांलुइकाः दयेकातःगु झ्याः ।
ग्वःझ्याः (तिकिझ्याः)
वर्गाकारया फ्रेमया दथुइ ग्वःलाःगु तिकिझ्याः । हनुमानध्वाखाया नासः चुकय् दु । ग्वःझ्याःयात चाकलाः झ्याः नं धाइ ।
हलेग्वः तिकिझ्याः
तिकिझ्याः प्वाःया आकारय् हलेग्वः बां लुइकाः दयेकातःगु झ्याः ।
म्हय्खाझ्याः (तिकिझ्याः)
तिकिझ्याःया दथुइ सिँयाम्ह म्हय्खा पिल्हुयाच्वंगु कलापूर्ण झ्याः । ११ गूगु शताब्दीया थुगु झ्याः ख्वप दत्तात्रय ल्यूनेया मठया गल्लिइ दु ।

झ्यालय् छ्यलीगु थीथी बुट्टा
बुट्टा छ्यलीगु थाय् (अंगः)
चखुं गरुड बुट्टा दुगु झ्यालय् सिथय्या सुलोचाय्
म्हय्खा झ्याःक्वय् क्वतालया सिथय्
भत्तु सुलोचा च्वय् छ्यलीगु ।
कुंसल गरुडया पलेसा झ्याःया निखेरं धस्वानाच्वंगु थांया कुँनय्
नाग झ्याःया क्वय् च्वंगु क्वतालया पाताय्
बयल क्वताल पाताया दथुइ ।
मलः झ्याः च्वय्या अर्धगोलाकार मेरापया कुनय्
सल ग्वय् बांलूगु अमोसाया च्वय्
सिंह ग्वय् बांलूगु अमोसाया च्वय् ।
अष्टमंगल पानीमलय्
चन्द्र सूर्य
(उषा प्रत्युषा) झ्याःया मध्यभागय्
गरुड झ्याःया निखेर थां धस्वाकेगु उपयोधिया दथुइ ।
गोपीकृष्ण पानीमलय्
गन्धर्व मेराप
नागकन्या लःच्व
बुद्धधर्मया द्यः कोलां, उपयोधि व पानीमल
सूद्र्यः झ्याःया मध्यभाग व लःच्व
पलेस्वां झ्याःक्वय् व च्वय्
लहरा मेराप, कोता व लःच्व

बुट्टा छ्यलीगु थाय् (अंगः)
चखुं गरुड बुट्टा दुगु झ्यालय् सिथय्या सुलोचाय्
म्हय्खा झ्याःक्वय् क्वतालया सिथय्
भत्तु सुलोचा च्वय् छ्यलीगु ।
कुंसल गरुडया पलेसा झ्याःया निखेरं धस्वानाच्वंगु थांया कुँनय्
नाग झ्याःया क्वय् च्वंगु क्वतालया पाताय्
बयल क्वताल पाताया दथुइ ।
मलः झ्याः च्वय्या अर्धगोलाकार मेरापया कुनय्
सल ग्वय् बांलूगु अमोसाया च्वय्
सिंह ग्वय् बांलूगु अमोसाया च्वय् ।
अष्टमंगल पानीमलय्
चन्द्र सूर्य
(उषा प्रत्युषा) झ्याःया मध्यभागय्
गरुड झ्याःया निखेर थां धस्वाकेगु उपयोधिया दथुइ ।
गोपीकृष्ण पानीमलय्
गन्धर्व मेराप
नागकन्या लःच्व
बुद्धधर्मया द्यः कोलां, उपयोधि व पानीमल
सूद्र्यः झ्याःया मध्यभाग व लःच्व
पलेस्वां झ्याःक्वय् व च्वय्
लहरा मेराप, कोता व लःच्व

यलय्‌ सिद्धिनरसिंह मल्ल जुजु जुयाच्वंगु इलय्‌ बांलाःपिं मिस्त खनकि न्ह्याम्ह हे जूसां, न्ह्यागु जातयाम्ह जूसां कलाः तयाजुइम्ह जुयाच्वन । जुजुया थज्यागु पहः व चर्तिकलायात जनताया न्ह्यःने किपालुया माध्यमं जुजुया यौनलीलायात ब्यंगकथं धकिनय्‌ झ्याल्चा नामं क्यनेज्या याःगु खः । झ्याल्चा क्यनीबलय्‌ झ्यालय्‌ तुयूगु पर्दा तयाः दुने चिलाख मतं क्यनाः संकिपाया अवधारणाय्‌ न्यागूनिसें च्यागूतकया यौन लिलाया आशन मनू व वया ल्हाःपाया इसारां क्यनीगु नेवाः परम्परागत किचःकथं क्यनेगु संकिपा खः । थनिं ३५० दँन्ह्यः मल्लकालंनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु उगु झ्याल्चा प्याखं थांैतक यलया च्यासः त्वालय्‌ यंलाथ्वः, द्वादसिखुन्हु अर्थात यँयाःया लसताय्‌ सम्यबजि इनेधुंकाः सन्ध्याया इलय्‌ आःतक्क क्यना वयाच्वंगु दु । अथे हे छघौतक क्यनीगु थुगु झ्याल्चा क्यनेज्याया निंतिं अवाले जातिया छगू गुथि नं नीस्वना तःगु दु । भिमसेनया गद्दा साधना व भैरवया पुजा यायेधुंकाः दाफा भजनया बोल व तालया लिधंसाय्‌ झ्याल्चा क्यनेगु ज्या न्हाइगु खः ।