मां रत्नमाया बज्राचार्य व अबु भक्तमुनि बज्राचार्यया कोखं न्हापांम्ह काय्‌या रुपय् किपूया जगतपाल महाविहारय् ने.सं. १०९४ असोजशुक्ल द्वितीयाकुन्हु बज्रमुनी बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । ब्वनेगुली तःजिगु कुतः दुम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषा, बौद्ध अध्ययन व नेपाली, इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व नापं यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादिलसा नेवाः बौद्ध समाजय् स्वयम्भूपुराणया सांस्कृतिक प्रभाव नांगु शीर्षकय् विद्यावारिधि क्वचायेकादिल ।

वय्‌कलं थःगु शैक्षिक योग्यताया कदर स्वरुप महेन्द्र विद्याभूषण, बेदज्वाला स्वर्ण सिरपाः, मोतिलानी सिरपाः आदि प्राप्त यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् प्राध्यापनया ज्या यानाच्वनादीम्ह बज्रमुनिं नेवाः धर्म, संस्कार, भाषा, संस्कृति, पत्रकारिता आदि थीथी विषयया तःगू सफू पिकयादीगु दु । थथे पिदंगु सफू मध्ये गुलिं थः याकःचां च्वयादीगु खःसा गुलिं मेपिं नाप जानाः नं च्वयादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु सफू थुकथं दु — कासा परिचय, पुलांगु नेपालभाषा खँग्वःमुना, समाचार पत्रकारिता, हारती माता, किपूया सी संस्कार, नेपाःगाःया धर्म, नेपालभाषा स्यने विधि नेपालमण्डलया ल्वं अभिलेखया थीथी पक्ष आदि । अथेहे मेपिं नाप जानाः च्वयादीगु सफू खः— नेवार जातिको अभौतिक संस्कृति, नेवाः लोक परम्परागत कासा, कीर्तिपुर नगरपालिकाको सांस्कृतिक विवरण, कीर्तिपुरको चिनारी, नेवार जातिको चिनारी, नेवाः लोकवार्ता खः । वय्‌कलं वज्रयान त्रैमासिक पत्रिका, २५५८ औं बुद्धजयन्ती स्मारिका, २०६८ औं ज्ञानमाला सम्मलेन स्मारिका, नेपालमण्डल पत्रिका, कीर्ति रिसर्च सेन्टरया कीर्ति जर्नलया नं सम्पादक यानादीगु दु ।

डा. विजयप्रकाश सैंजू मां सप्तकेशरी सैंजु व बौ विष्णुहरीमान सैंजूया दकलय् तःधिकःम्ह काय् जुयाः ने. सं. १०८३ लक्ष्मीपुजा प्यन्हु न्ह्यो एकादशीकुन्हु ख्वपया नासमना त्वालय् जन्म जूम्ह खः । डा. विजय सैजु नेपालभाषाया अनुरागी नापं नेवाः अभियन्ता नं खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् संलग्न जुयादीम्ह भाजु विजय नं शंकरदेव क्याम्पसं पिदंनिगु चकना दँपतिइ दकलय् न्हापां ने. सं.११०३ य् थःगु च्वसु पिकयादीगु खः ।

अथेहे वय्‌कःया थीथी समसामयिक विषयया च्वसु विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, नेपालभाषा टाइम्स्, दि राइजिंग नेपाल, लहना आदिइ पिदंगु दु । ने.सं ११०९ सालया जनआन्दोलनया इलय् वय्‌कलं फोटोपत्रकार जुयाः नं ज्या यानादिल । बाल अधिकार, मानवअधिकारया ख्यलय् स्वंगू दशकं मल्याक ज्या यायेधुंकूम्ह भाजु विजयप्रकाश सैंजु नांजाःगु बालअधिकार संस्था कन्सर्न नेपालया संस्थापक नायः नं खः । वय्‌कलं बालअधिकारया विषयय् हे विद्यावारीधीया डिग्री हासिल यानादीगु खः ।

कन्सर्न नेपाल नीस्वने धुंकाः वय्‌कःया विशेष पहलय् थ्व संस्थापाखें नेवाः भाषं हे मचा अधिकारयात कयाः मचान्वचु व मचाकिपा धेंधेंबल्लाः कासा २३ दँतक मदिक्क न्ह्याकेगु ज्या जूगु दु । मचातय्‌त उमिगु अधिकारया खँ उमिगु मांभाषं हे कनेमाः धैगु उद्देश्यं वय्‌कलं थीथी स्कूल व थीथी समुदायय् वनाः नेवाः भाषं बालअधिकारया खँ मदिक्क प्रचारप्रसार यायेगु ज्या यानादीगु दु । अथेहे मय्‌जु शशिकलां च्वयादीगु मचा उपन्यास चिचीपागु ल्हाः पिथनेत नं वय्‌कलं प्रकाशक जुया ग्वाहालि यानादीगु दु ।

डा. विजय सैंजु थीथी नेवाः संस्था गथेकि गथु पुचः (ने.सं. ११०७ निसें १११२ तक ल्यूछ्यान्जे व छ्यान्जे) नेपाल लिपि गुथिया आजीवन दुजः, नेपालभाषा मंका खलः, नेवाः देय् दबू, हलिं नेवाः गुथि नापं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिइ नं आवद्ध जुयाः नेवाःभाय् व नेवाः जातिया निंतिं मदिक्क ज्या यानादीगु दु ।

अथेहे वय्‌कः नेवाः अधिकार प्राप्तिया निंतिं ने. सं. ११२७ य् दर्ता जूगु नेवाःतय्‌गु राजनीतिक पार्टी नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया संस्थापक महासचिव खः । थौंकन्हय् वय्‌कल् थ्व पार्टीया नायः जुयाच्वनादीगु दु । बालअधिकारया क्षेत्रय् राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् नांजाःम्ह डा. सैंजुं ने.सं. ११३० य् बाल अधिकार व बालमजदूरी विषयस पिएच.डी. यानादीगुलिं नेपाल विद्याभूषण प्राप्त यानादिलसा, थीथी संघसंस्थात पाखें तःगू हे सम्मान, कदरपौ प्राप्त यानादीगु दु ।

बौ डा. जनकलाल वैद्य व मां विष्णुदेवी वैद्यया कोखं ने.सं. १०८१ बछलागा ३ कुन्हु यलया महालक्ष्मी, थसिख्यलय् च्वखँ च्वमि भाजु योगेश्वर वैद्य बूगु खः । चिकित्साशास्त्र ब्वनादीम्ह खःसां वय्‌कः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यय् नुगः क्वसाःम्ह खः । डा. वैद्यं इलय् ब्यलय् थःगु ग्यसुग्यंगु च्वसु नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् पिथनाः मांभाय्‌या सेवा यानादीगु दु । वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं. ११०० य् कुलां ५ पत्रिकाय् झूल च्वखँ पिथनाः थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीगु खः । ने. सं. ११०९ य् ध्याचःगु लँय् च्वखँ मुना सफूपाखें श्रेष्ठ सिरपाः त्याकादीम्ह डा. वैद्य व इलय्‌याम्ह छम्ह न्हू प्रतिभाशाली च्वखँ च्वमि खः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु झ्वलय् खेलुइताः दँपौ (ने.सं. ११०००), मतजः (च्वखँ मुना ने.सं. ११०१) आदिया सम्पादन यानादीम्ह भाजु वैद्यं भारतया न्हू बाखं मुना (ने. से. १११२) वँय् बुराया न्हि सफू (ने.सं. १११३) आदि सफूया अनुवाद नं यानादीगु दु । थौंया समाज, थौंया परिवेश प्रति गाक्कं असन्तोष, विद्रोह प्वंकादीम्ह वैद्यजुया च्वखँय् शोषण न्हंकाछ्वयेगु, मनूतय्‌गु मानसिकता भिंकाः ई कथं न्ह्यज्यां वनेगु प्रगतिशील सन्देश दु ।

मां सुभद्रा श्रेष्ठ व अबु डा. बलराम श्रेष्ठया काय् भाजु डा. सर्वोत्तम श्रेष्ठ यलया म्वःमदु गल्लिइ ने.सं. १०८६ अनलाथ्व चतुर्दशी आइतबाः कुन्हु बूगु खः । जनवादी गणतन्त्र चीनपाखें चिकित्सा शास्त्रया न्यूरोलोजिइ एम.डि. यानादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हय् नांजाःम्ह चिकित्सक खः । थः चिकित्सा ख्यःयाम्ह जुयाः नं नेवाः भाय् व साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया तसकं नुगः क्वसाः । वय्‌कः च्वसापासा व नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः नं जुयादीधुंकूगु दु । नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु तातुनाः थम्हं हे लगानी याना थः हे म्यानेजिङ्ग डाइरेक्टर जुयाः चायेकादीगु नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लि.पाखें आःतकया दुने अथेहे स्वीगूति नेपालभाषाया थीथी विषयया सफू पिदंगु दु । भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठं सम्पादन यानादीगु सच्छिदँया नेपालभाषा काव्य ल्यया व सच्दिदँया नेपालभाषा बाखं ल्यया अले भाजु अमोघ ताम्राकारं (तबः मरु, येँ) च्वयादीगु जिनवर–शास्ता महाकाव्य थेंजाःगु तःजिगु व भराय्धंगु सफू वय्‌कःया हे ग्वसाः कथं नागार्जुन पब्लिकेशनपाखें पिदंगु खः । थुगु सफू नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् माष्टरपीस धायेबहःगु सफू खः । वय्‌कः चिनिया भाय् अले साहित्य व संस्कृतिया ज्ञाता नं खः । वय्‌कलं आःतकया दुने न्यागू सफू चिनिया भासं खय् भासय् भाय्‌हीकाः नेपाःमिपिंत चिनिया संस्कृति व साहित्य म्हसीकेबीगु ज्या यानादीगु दु । वय्‌कःया ज्याखँयात च्वछायाः नेपालभाषा बाखं दबूपाखें ने.सं. ११४३ थिंलागाः नःमिकुन्हु वय्‌कःयात हनापौ अले वय्‌कःया नागार्जुन पब्लिेकेशन प्रा.लि.यात ने.सं. ११३८ दँया चित्तधर सिरपाः नं लःल्हाःगु दु ।

नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाषां थीथी विषयया च्वसु च्वयाः झायाच्वनादीम्ह मय्‌जु डा. सुमन कमल तुलाधरया जन्म वि.सं. २०१० साल माघ १० गते जूगु खः । वय्‌कःया मां मय्‌जु सूर्यलक्ष्मी तुलाधर व बौ ई. अंगूरमान तुलाधर खः ।

शिक्षा विषयय् पिएचडी यानाः नेपाःया शिक्षा क्षेत्रय् थःगु लजगाः न्ह्याकाच्वनादीम्ह मय्‌जु सुमन कमलं मांभाय् नेपालभाषा व थ्वया साहित्य संस्कृति च्वन्ह्याकेगु ज्याय् नुगः क्वसायेकाः नेपालभाषां थीथी च्वसु च्वयेगु यानादीगु दु । नेपालभाषां च्वयादीगु वय्‌कःया मूलतया नेवाः संस्कृति तथा नेपाःया शिक्षा विषयया थीथी च्वसुत नेवाः प्रज्ञा, सन्ध्या टाइम्स, असं बाजं गुथि, उदाय समाः, ङत तुलाधर समितिया दँपौ आदि पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया प्राज्ञ खःसा उदाय म्युजियमया संयोजक जुयाच्वनादीगु दु । अथेहे वय्‌कः उदाय रिसर्च प्रोजेक्टया नं संयोजक खः । वय्‌कः बौद्ध महिला संघ धर्मोदय सभा, धर्मकीति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी, शाक्यधिता नेपाल, उदाय समाज, ङत तुलाधर समिति, नेपाल विपश्यना केन्द्र, सम्मुनत नेपाल आदि तःगू मछि संस्थानाप आवद्ध जुयाः ज्या याना झायाच्वनादीगु दु । वय्‌कः महेन्द्र विद्याभूषण, पंचवीर सिंह सिरपाः, धर्मकीर्ति धम्मवती सिरपाःपाखें विभूषित जुयादीगु दु ।

बा तुयुबहादुर महर्जन व मां रामकुमारी महर्जनया कोखं ने.सं. १०९८ तछलागा ११ कुन्हु बाखं च्वमि भाजु सुरेन्द्र महर्जनया जन्म किपूया सलिंछेँ त्वालय् जूगु खः । लजगाः कथं Orthodonic जूसां डा. महर्जनया मचाया इलंनिसें थःगु मांभाय् प्रति नुगः क्वसायेकाः बाखं च्वया वयाच्वनादीम्ह खः । नेपालभाषा साहित्य सेवाय् न्ह्यज्याना झाःम्ह महर्जनया दकलय् न्हापांगु बाखं नःलि स्वां (ने.सं. ११११) पिदंगु खः ।

डा. सुवर्न बज्राचार्यया जन्म मां चन्द्रदेवी बज्राचार्य व अबु रत्नमान बज्राचार्यया निम्हम्ह काय् जुयाः येँया रत्नकीर्ति महाविहारय् मखं बहालय् जूगु खः । भाजु सुवर्न बज्राचार्यं नेपालय् प्राथमिक शिक्षा कायेधुंकाः श्रीलंकाय् इंग्लिस, सिंहल, पाली भाषा नापं थेरवाद बुद्ध दर्शन व पुरातत्व बारे स्नाकोत्तर तकया अध्ययन यानादिल । अनं जापान झायाः ने.सं. ११३४ य् जापानया नांजाःगु त्सुकुबा विश्वविद्यालयं ‘अन्तर्राष्ट्रीय सार्वजनिक नीति’ (Doctor of Philosophy in International Public Policy) विषयय् विद्यावारीधिया डिग्री हासिल यानादिल । डा. सुवर्नं श्रीलंका रेडियोय् दकलय् न्हापां नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याकाः मिडिया पत्रकारिताय् दुहां झायादीगु खःसा लिपा वय्‌कः जापान झायाः जापानया ओकिनावा प्रदेसया अन्तर्राष्ट्रिय बिजनेस एकेडेमिया इंग्लिस विभागया प्रमुख तकं जुयादिल । थौंकन्हय् वय्‌कलं थःगु ज्यायात नेपाल स्टडि सेन्टर व अनलाइनय् छ्यलाः निरन्तता बिया वयाच्वनादीगु दु ।

मचांनिसें विदेसय् च्वनाः नं नेपालभाषा, लिपि, तजिलजि व नेपाल संबत्‌या बारे सयेके सीकेगु पाखे उत्सुक जूम्ह डा. सुवर्न बज्राचार्यया दकलय् न्हापांगु नेपालभाषाया च्वखँ श्रीलंका रेडियों प्रसारण जूगु झीगु मांभाय् नेपालभाषा, झीगु मां देश नेपाल देश (ने.सं. ११०४ कछला) खः । थुबलय् निसें वय्‌कलं ‘सञ्चार माध्यय् नेपालभाषा छ्यलेनु’ धैगु अभियान न्ह्याकादीगु खः । अनंलि नेपाल लिपिया महत्व क्यंसे ‘नेपालभाषाय् नेपाल लिपि हे छ्यलेनु’ धैगु अभियान (ने.सं. ११२७ ) न्ह्याकादिल । थ्वहे अभियान कथं वय्‌कलं जापानय् नेपाल स्टडि सेन्टर पलिस्था यानाः उकीया ख्वाःपौ (मुखपत्र) कथं ने.सं. ११२९ य् नेपाल लिपिं हे बिस्कंया डाइजेस्ट् सम्पादन यानाः पिकियादिल । थ्व रजिस्टर जुयाः पिदंगु नेपाल लिपिया दकलय् न्हापांगु अनलाइन पौ खः । थ्व पौ मार्फत् हलिंन्यंक हे नेपाल लिपि प्रचार प्रसार यायेगु ज्या जुल । अनं ने.सं. ११३० चौला ५ कुन्हु येँया हारती होटेलय् नेपाल लिपि युनिकोडय् यंकेगु बारे ज्यापौ न्ह्यब्वयेगु जुलसा नेपाल लिपियात युनिकोडय् यंकेगु ज्याय् नेपाल स्टडि सेन्टर, नेपाल लिपि गुथि लिसे सहकार्य यानाः न्ह्यज्यायेगु खँ नं क्वःजित । अनं न्यादँ दुने स्वदेश व विदेशया थीथी व्यक्तित्व तथा संघसंस्थाया ग्वाहालिं ने.सं. ११३५ थिंला ५ कुन्हु युनिकोडय् नेपाल लिपि इंकोडिङ याकेत ताःलात । नेपाल लिपि छ्यलेगु बारे वय्‌कलं च्वयादीगु थीथी च्वखँ, च्वसु, बाखँ, चिनाखँ मुक्कं हलिमय् सकसिनं स्वयेजीक अनलाइनय् पिकयातःगु दु। थथे न्हापां सुरु जूगु नेपाल लिपि अनलाइन पौ थौं नेपाल लिपि छ्यलेगु, सयेके सीकेगु लागी छगू व्यापक मार्गनिर्देशिका जुयाच्वंगु दु । डा. सुवर्न बज्राचार्य नेवाः अन्तर्राष्ट्रीय दबू जापानया पुलांम्ह मू छ्याञ्जे खःसा अन्तर्राष्ट्रीय पासा पुचः जापानया कजि कथं वय्‌कः जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया हल दयेकेत आर्थिक ग्वाहालि चूलाकेत नं सक्रीय जुयादीगु खः ।

डा. हायन्स जोर्गेनशनया जन्म ने.सं १००६ (इ.सं.१८८६ —१०७४) डेनर्माकय् जूगु खःसा ६८ दँया बैंशय् अर्थात् ने.सं १०७६ (इ.सं.१९५४) य् वय्‌क: मदुगु खः । वय्‌क: नेपाः धयागु हे मखंम्ह विदेशी जुयाः नं नेपालभाषाया अध्ययन नापं थ्व भाषाबारे लेख तथा ग्रन्थ यूरोपया भाषां हीकाः पिकायेगुली थःगु जीवन पानादीम्ह विद्वान खः । थ्वय्‌क:यात युरोपय् नेपालभाषाया विषयय् अनुसन्धान याइपिंत लुखाचायेकाब्यूम्ह विद्वान कथं कायेगु याः ।

इ.सं. १९११ य् बेलायतया किल विश्वविद्यालयपाखें संस्कृत विषयय् विद्यावारिधि यानादीम्ह हायन्स जोर्गेनशनं १९१९ तक वर्लिनया भल्केरकुण्डे म्युजिमय् ज्या यानादिल । लिपा वय्‌क: नेपालभाषाया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थया अध्ययन व परामर्शया नितिं सन् १९२७ य् बेलायतय् झायाः अनया क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयया पुस्तकालय् मुनाच्वंगु नेपालभाषाया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थया पाण्डुलिपि अध्ययन यानादिल । थुकिया हे लिधंसाय् सन् १९२१ य् वय्‌कलं दकलय् न्हापां “Ein Beitrag Zur Kenntries des Newari” धैगु लेख पिकयादिल । गुकी नेपालभाषाया पुलांगु बाखं बेताल पंचविंशतिकाया निपु बाखंया अंग्रेजी भाषं अनुवाद नं दुथ्याकातःगु दु । अथे हे सन् १९३१ य् “A Royal Asiatic Society” पाखें वय्‌कलं नेपालभाषाया मूल सहित दुगु नेपालभाषाया मेगु पुलांबाखं विचित्रकर्णिकावदानोधृतया अंग्रेजी अनुवाद पिकयादिल । अनं लिपा डेनमार्कया कोपेनहेगनं वय्‌कलं नेपालभाषाया शब्दकोश “A Dictionary of Classical Newari – 1936 AD” पिकयादिल । थ्व १७८ पौ दुगु खँग्वःतय्‌गु वर्णनात्मक विश्लेषण यानातःगु वृहत शब्दकोश खः, गुकी नेपालभाषाया मूल खँग्वः नापं त्यासा खँग्व नं यानाः २००० ति खँग्वः दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वयां लिपा वय्‌कलं सन् १९३६ य् आक्टा ओरेन्टलिया धैगु पत्रिकाय् “Linguistic Remark on the verb in Newari” धैगु नेपालभाषाया क्रिया विषयय् भाषावैज्ञानिक लेख पिकयादिल । अथेहे वय्‌कलं सन् १९३९ य् नेपालभाषाया प्राचीन आख्यान बत्तिस पुत्रिका अंग्रेजीं अनुवादसहित पिकयादिलसा सन् १९४१ य् डेनमार्कया कोपनहेगनं हे “A Grammer of Classical Newari” सफू च्वयाः प्रकाशित यानादिल ।

थुकथं डा. हायन्स जार्गेसनं नेपालभाषा सम्बन्धी— बेताल पंचविंशतिकाया (सन् १९२१), विचित्रकर्णिकावदानोधृत (सन् १९३१), बत्तिस पुत्रिका (सन् १९३९ ), “A Dictionary of Classical Newari -1936 AD, A Grammar of Classical Newari” (सन् १९४१) यानाः न्यागू सफू पिकयादीगु दु । हायन्स जोर्गेनसनया प्रमुख कीर्ति “A Dictionary of Classical Newari -1931 AD, A Grammar of Classical Newari – 1941 AD” सफुलिं नेपाःया विद्वानपिंत नं थःपिनिगु नेवाःभाषं वैज्ञानिकढंगं शव्दकोश व व्याकरण च्वयेगु हःपाः बिलसा थुपिं ज्यां यानाः नेपालय् जक मखु संसारया मेपिं विद्वानपिंत नं नेपालभाषा सयेकेत ब्वनेत अःपुल । उकिं डा. हायेन्स जोर्गेनशनयात पश्चिमी देसय् नेपालभाषा विषय अध्ययन यायेत खापा चायेकाब्यूम्ह विद्वान कथं कयातःगु खः ।

नेवाः अभियन्ता डा. हेमन्तराज जोशीया जन्म मां राधादेवी जोशी व अबुजु सत्यमोहन जोशीया कोखं ने.सं १०७५ दिल्लागा आमाइ कुन्हु यलया बखुंबहालय् जूगु खः । क्यानाडाया अलब्रता विश्वविद्यालयं एजुकेशनल माइकोलोजि विषयय् विद्यावारीधी यानादीम्ह डा. जोशी थौंकन्हय् क्यानडाया अलब्रता एजुकेशनया वरिष्ठ अधिकृत जुयाः क्यानडाया एडमण्टनय् च्वंच्वनादीगु दु । विदेशय् च्वना नं थःगु भाषा संस्कृतियात माया यानादीम्ह भाजु जोशी क्यानडाया एडमण्टन शहरय् नेवाः कल्चरल सोसाइटी अफ अलव्रता नांया संस्था नीस्वनाः थः हे थुकिया संस्थापक नायः जुया नेवाः भाषा, संस्कृति संरक्षण व प्रचारप्रसारया ज्याय् ने.सं ११३३ निसें सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु । थ्व संस्थापाखें वय्‌कःपिंसं क्यानडाय् मातृभाषा दिवस हनाः नेवाः भाषं कविता पाठ यायेगु, लाखे प्याखं, भैरब प्याखं, धिमे प्याखं हुइकेगु, म्हपुजा, योमरीपुन्हि, येँयाःपुन्हि आदि नखः हनेगु, झ्वःभ्वय् नयेगु कार्यक्रम याना वयाच्वनादीगु दु ।

अथेहे हलिं नेवाः दबू अमेरीका पाखें पिदनीगु हलिं नेवाः पत्रिका व नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया लसकुस पत्रिकाय् नेवाः संस्कृति विषयया तःपु च्वसु अंग्रजी भाषं पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपाली—नेवाः भाषा शव्दावली नांगु सफू व सत्यमोहन जोशीया नेपाली भाषं अनुवाद जूगु ‘Mha Puja : The Worship of Body of person’ सफू प्रकाशन यानादीगु दु । नापं थ्वय्‌कलं नेवाः कल्चरल सोसाइटी अफ अलव्रता पाखें पिदनीगु थीथी पुस्तिका, बुलेटिन, पाम्पलेट आदिया सम्पादन यानाः पिकायेगु ज्या ने.सं ११३४ निसें यानाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः हलिं नेवाः दबू, अमेरिकाया कार्यकारणी दुजः (ने.सं ११३६—११४२), हलिं नेवाः दबू अमेरिकाया सल्लाहकार (ने.सं ११४३ निसें), सत्यमोहन जोशी लोकसाहित्य संग्रहालयया संरक्षक आदि नं खः।

येँ जिल्लाया दक्षिण व पूर्वी कुनाय् लाःगु छगूबस्ती डाछी खः । धिब्छः ध्यबाया प्यंगू ब्वय् छगू ब्वयात नेवाः भासं दांछि धाइ । उगु भावं थ्व थाय्या नां डाछी जूगु खः । कागेश्वरी–मनोहरा नगरपालिका वडा नं. ४ व ५ य् लाःगु थ्व बस्तीया पूर्वय् चाँगु, पश्चिमय् जोरपाटी, उत्तरय् भद्रवास व दक्षिणय् मुलपानी लाः । थन श्रेष्ठ, मानन्धर, कर्माचार्य, उदास, जोशी आदि थीथी जातया नेवाःत दु । थन ब्रह्मखेल, जसपुर, जमखेल, थली, दुमाखाल, भकुण्डोल, सुप्चाचौर, भुतम्पुर नांगु थाय्त दु । थुगु बस्तीया उत्तरय् बागमति व दक्षिणय् मनोहरा खुसि न्ह्यानाच्वंगु दु ।
डाछी दुने काठेभैरव, दुमादेवी, गणेद्यः, कालमटेश्वर, भद्रेश्वर थेंज्याःगु धार्मिक सम्पदात दु । थन च्वंपिं नेवाःतय्सं दँय्दसं बछलाथ्व (वैशाखशुक्ल) तृतीया कुन्हु चाँगुइ च्वंम्ह चामुण्डादेवीया खः हयाः डाछीइ च्वंम्ह भैरव व गणेशया खः नापं तयाः जात्रा याइ ।