तिकिझ्याः
तिकिझ्याः स्वनिगःया प्राचीन नेवाः छेँया विशेषता जक मखु, उत्कृष्ट काष्ठकलाया ल्यनाच्वंगु दसु खः । छ्यं पिल्हुयाः पिने स्वये मजीक सिँया बालाचा ह्वनाः दयेकातःगु प्वाःप्वाः जकया झ्याः खः । देगः, लाय्कू, सतः जक मखु स्वनिगःया प्राचीन नेवाः छेँ छेँपतिकं तिकिझ्याः लुइकेफु । तिकिझ्याः थीथी ताजिया दु । तिकिझ्याः मातनय् व छ्यलिया दलान वा मूलुखाया जःखः निर्माण यानातःगु दु ।
तिंतु
चिचीपुगु तु । तुयूगु व हाकुनःगु दइ । यक्व तमा जुइ मखु । गौ भचा ख्वातुइ । ति यक्व वइ । न्ह्यतुसे चाकुइ । तु पाले व छ्याये अःपुइ । थुकियात द्यःतु नं धाइ ।
तिथ्वँ
कःपू मदयेक दयेकातःगु थ्वँ । लः थें तरल यानाः दयेकातःगु न्ह्यागु थ्वँयात नं तिथ्वँ धाइ । तिथ्वँ दयेकेत थ्वँ अप्वः लुइगु जाकिं दयेकी ।
तिन तिकः महा बिकः
लुँमधि अजिमा प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११३७ दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता व बाखं दीपक कपाली खःसा निर्देशकपिं प्रवीण लाकौल व उमेश मान प्रधान खः । संकिपाया संगीतकार दीपक कपाली व अनिल तुलाधर खःसा छायाँकार सोहन मानन्धर खः । कलाकारकथं निक्की महर्जन, रुपेन्द्र श्रेष्ठ थक्वाः, योगेन ज्यापु, अनुज डंगोल, रेश्मी महर्जन, रेना महर्जन, मञ्जु श्रेष्ठ, अन्नपुर्णेश्वरी श्रेष्ठ, हरिमान दिवाकर, सुशील श्रेष्ठ व सुशील राजोपाध्यायपिं दुथ्याः ।
तिमिला
मुभि एन मोरपाखें ने.सं. ११३६ दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्देशक आर्यम नकःमि खःसा संगीतकार राजभाइ बज्राचार्य खः । संकिपाया छायाँकार दीपेन बस्न्यात खःसा कलाकारकथं सबिन शाक्य, साक्षी मुल्मी, रवि डंगोल, श्यामसुन्दर शिल्पकार, अर्णेश्वरी शिल्पकार, शोभा महर्जन, गणेशराम लाछि, हृदयप्रसाद मिश्र व बालकलाकारकथं अलास्का श्रेष्ठपिं दुथ्याः । थःगु भाय् मसःपिं मनूतय्गु छुं महत्व मदु धकाः थुकी ब्वयातःगु दु ।
तिमिला रंजित
नेपालभाषा व बौद्ध अध्ययन विषयय् एम.ए यानाः पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्जु तिमिला रंजितया जन्म वि.सं. २०१३ साल जेठ १६ गते यंगाःया मञ्जुश्री त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कःया मां मय्जु कुञ्जरिका रंजित व बौ कुञ्जबहादुर रंजित खः ।
वय्कलं थःगु स्कूल जीवनं निसें थौंतक निरन्तररुपं बाखं, कविता च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि याना झायाच्वनादीगु दु । वय्कः छम्ह नेपालभाषाया च्वमिया लिसें नेवाः पत्रकार, अनुवादक, भाषिक अभियन्ताया नापं समाजसेवी नं खः । वय्कःया नुगलय् दुने धम्मवती धयागु कविता संग्रह पिदंगु दुसा वय्कःया बाखं कविता थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थथे भाषा साहित्य तथा समाजसेवाया ख्यलय् ज्या यायां वय्कलं थःगु मन बुद्धशासन पाखे क्वसायेकाः वि.सं. २०७० सालं कार्तिक २ गते धम्मावती गुरुमांया पाखें प्रवजित जुयाः तिमिला रंजितं अनागारिका श्रद्धाचार्य जुयाविज्यात । अनागारिका जुयाबिज्यानाः नं थौंतक नेपालभाषा साहित्य ख्यः चकंका यंकेगुलिइ न्ह्यज्यानाः च्वनाबिज्याःगु दु ।
वय्कः नेपालभाषा मिसा खलः व बौद्ध महिला संघ, धर्मोदय सभाया सदस्य जुयादीगु दुसा पद्मसुन्दर विहार संरक्षण समितिया सदस्य व बोधि टिभीया बोर्ड सदस्य नं खः ।
तिर्थकुमारी
तिर्थकुमारी नेवाः लिसें खस संगीत ख्यलय् तसकं लोकंह्वाःम्ह वरिष्ठ म्येहालामि खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०७३ अनलागाः चौथि, आइतबारखुन्हु यलया थसिइ जूगु खः । थ्वय्कः अबु हर्षबहादुर सिंह व मां ज्ञानीकुमारी सिंहया न्याम्ह मस्त मध्यय् निम्हम्ह म्ह्याय् खः ।
थ्वय्कःया बाज्या व अबु नं संगीतय् सोख दुपिं जुयाः मचाबलय् निसें थ्व ख्यलय् वयेत थाकु मजुल । बाज्या शास्त्रीय संगीतया गुरु अले अबु भजन व लोक संगीतय् दख्खल दुम्ह गुरु खः । वय्कःयात उबलय् शास्त्रीय संगीत मयःगुलिं अबुया म्ये न्यनेगु अले हालेगु यानादिल । अबुं नं स्यनेगु यानाबिल । न्ह्याम्हेसिनं म्ये हालेत इनाप यातकि उघ्रिमय् म्ये हालीम्ह खः थ्वय्कः । थः न्यादँति दुबलय् हे मंगःया काति दबुली म्ये हालागु थ्वय्कःयात लुमं । म्ये ख्यलय् न्ह्यज्यायेत थ्वय्कःयात रत्न बेहोशीपाखें नं आपालं ग्वहालि जूगु खः । थ्वय्कः नेवाःम्ये ख्यलय् नं अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये हालादीम्ह खः । सदां लुमना च्वनीगु थ्वय्कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय् ‘सुं मदुगु ताक स्वया वा जि यःम्ह दाइचा’, ‘छंगु हिसि दुगु ख्वाः स्वस्वं’ व ‘नकतिनि ह्वःगु स्वां थें जाःगु जोबन सितिकं छ्वये मते न्हां’ खः । नेवाः ख्यलय् थ्वय्कलं मचाइलंनिसें म्ये हालाझाःम्ह खःसां थ्वय्कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘लाय्लामा’ (ने.सं.११०६) खः । थुकी वय्कलं कृष्णमान डंगोललिसे हालादीगु ‘आलुब्वय् लैंब्वय् पिवाः च्वनेत कपाय् फ्यनेगु ञंचा यदाइ’ व विष्णु जल्मिलिसे हालादीगु ‘ध्वःदुक्क नापलात चूलाक्क मिखा ल्वात’ म्ये दुथ्याना च्वंगु दु । खयेत ला थ्वसिबें न्ह्यः हे रेडियो नेपाललिसें थीथी दबुली लोकंह्वाःगु म्येत हालादी धुंकूम्ह खः थ्वय्कः । लिपा बुलुहुं थ्वय्कःया म्येत झिंप्यचाः थीथी म्येचालय् पिदनादंगु जुल । वय्कःया म्ये दुथ्याःगु म्येचाः थुकथं दु– लाय्लामा (ने.सं. ११०६, ११०८, ११०९, १११०), पियाच्वना (ने.सं. १११०), जात्राया हुलय् (ने.सं. १११०), ग्वय्स्वांमाः (ने.सं. १११२), रश्मी (ने.सं. १११२), बुद्धया रश्मी (ने.सं. १११५), यःत्यः (ने.सं. १११६), मिजला (ने.सं. १११६), विडम्बना (ने.सं. १११७), दँ दँ सकलें दँ (ने.सं. ११२२), मिखा ल्वात (ने.सं. ११२३) ।
थ्वय्कलं श्रीहरि बाल मन्दिरय् ब्वनाच्वंगु इलय् हे जुजु महेन्द्रया न्ह्यःने म्ये हालादीगुया लिसें न्हाप सिरपाः नं त्याकादीगु खः । एस.एल.सी. तक्क ब्वनातःम्ह खःसां लोकसेवा उत्तीर्ण यानाः थ्वय्कलं भूमि सुधार मन्त्रालयपाखें थःगु लजगाः न्ह्याकादीगु खः । सुइप्यदँ सरकारी लजगाःलिपा अवकास कयादीम्ह थ्वय्कः लिपा रेडियो नेपालय् प्रशासकीय अधिकृत तकं जुयादी धुंकूम्ह खः । लजगाः यानाच्वंबलय् हे संगीत सर्जक गणेश परियारया ग्वाहालिं वि.सं. २०२८ सालं रेडियो नेपालय् स्वर परीक्षा ताःलाका दिल । अले थ्वय्कः संगीतया ख्यलय् वयेत आपालं ह्वःताः चूलात । छपु निपु यायां म्येत रेकर्ड जुल, उकथं हे म्येत लोकंह्वाःत । रेडियो नेपालय् तीर्थकुमारीया नां जायावल । थ्वय्कलं रेडियो नेपालय् दकलय् न्हापां हालादीगु ‘पर्ख तिमीलाई जाल बुन्नेलाई’ खः । लिपा आपालं लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय् ‘म त खाँदिन कुवाको पानी’, ‘ढुंगे बगर माया ढुंगे बगर’ व ‘डाँडामा माथि बिहान घाम लाग्यो तिरिरि’ खः । थ्वय्कलं हालादीगु आपालं लोकम्येत नं उतिकं हे लोकंह्वाः ।
लोकलिसें आधुनिक, राष्ट्रिय, भजन व मेमेगु यानाः द्वःछिं मल्याक म्ये हाला दीधुुंकल । अथेहे खस संगीतय् आपालं म्येचाःया लिसें थ्वय्कःया सः दुथ्याःगु डिस्क रेकर्डचाः तकं पिदंगु दु । म्ये हालेगु हे झ्वलय् थ्वय्कलं कलानिधि संगीत महाविद्यालयपाखें संगीतया ज्ञान कयादीगु दु । थ्वय्कः एभरेष्ट कर्ल्चरल सोसाइटीइ नं आवद्ध जुयाः झिंन्यादँतक्क ज्या यानादीगु दु । थ्वय्कःया इहिपाः वि.सं. २०३० सालय् प्रेमबहादुर थापालिसे जूगु खःसा थ्वय्कःपिनि काय् छम्ह दु सुरजकुमार थापा । थ्वय्कः नं संगीत ख्यलय् तसकं लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि व लय्चिनामि नं खः । थ्वय्कः नेपाःया अतिकं लोकंह्वाःगु नेपथ्य ब्याण्डलिसे नं आवद्धम्ह खः ।
वय्कः प्रबल गोर्खा दक्षिण बाहुलिसें थीथी संघसंस्थापाखें मानपदवी, पुरस्कार व सम्मानपाखें हनेधुंकूम्ह खः ।
तिलक प्रकाश कायष्ठ
नेपालभाषा साहित्यय् नांजाम्ह निबन्धकार, बाखंच्वमि व कवि तिलक प्रकाश बौ समरबहादुर व मां ज्ञानेश्वरी कायष्ठया माहिलाम्ह काय् खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०५५ सालय् ख्वप जिल्लाया खौमा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्कः ख्वपया तौमधि त्वालय् च्वनादी । वय्कः वि.सं. २००९ सालनिसें सामाजिक व राजनीतिक ज्याय् सव्रिय जुयादीगु खः । ने.सं. १०७३ सालय् ख्वपय् न्हय्म्ह ल्याय्म्हपिं जानाः सूर्यबहादुर पिवाःया नायःसुइ नेपाल साहित्य मन्दिरया स्थापना जुल । न्हय्म्ह संस्थापक दुजःपिं मध्ये तिलक प्रकाश कायष्ठ नं छम्ह खः ।
तिलक प्रकाशजुं राजनीती निर्भिक व निष्ठावान कर्म यानादिल धाःसा नेपालभाषा आन्दोलनय् थःगु शालिन व्यक्तित्वया म्हसीका बियादिल । थीथी इलय् भक्तपुर अस्पताल विकास समिति, श्री पद्म माध्यमिक विद्यालय, सुवर्ण स्मृति परिषद् व नेपाल साहित्य मन्दिरय् नायः जुयादीया वय्कलं सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य व साहित्य सेवाय् समर्पित जुयादिल । थुलि जुयाः नं वय्कलं मू प्रतिष्ठा धाःसा साहित्य लेखनपाखें तयादिल ।
वय्कलं नेपालभाषाय् धनमाया (वि.सं. २०३५), ख्वबि झसुका (वि.सं. २०६३), उत्सर्ग (वि.सं. २०६९) काव्यकृतित नुगःजः (निबन्ध) व वयागु हाथ्या (वि.सं. २०६८) व कमला (वि.सं. २०७२) बाखं मुनाः च्वयादीगु दु । थुकथं हे वय्कलं शारदा (शोककाव्य)/२०५८, लक्ष्मणरेखा (निबन्ध संग्रह)/२०६२, झुक्न नजानेका राष्ट्रकवि नेता वीपी कोइराला (२०७८) व वीरग्रन्थ (२०७८) थेंज्याःगु तःजिगु सफू च्वयाः थःगु दखल नेपाली भाषाय् नं तयादीगु दु । वास्तवय् सांस्कृतिक, समाजोपयोगी अध्ययनया प्रभावकारीता लिच्वः जुया थःत म्हसीकेगु व ज्याखेले जूगु बौद्धिक कुतः तिलक प्रकाशया निबन्धया लेखन प्रवृत्ति व विशेषता खः ।
वय्कःया कविताय् समाज, देशय् जुयाच्वंगु बेथिति, विकृति, विसङ्गतिप्रति सचेत व भावुक जुयादीगु खनेदु । थौंया समाजय् आशंका, भय, अनिश्चितता जक थाय् कयाच्वंगु मखु मूल्यया विघटन जुयाः वनाच्वंगु दु । परिर्वतनशील थौंया प्रवृत्ति अले जीवनप्रति अनास्था आदि ह्राशोन्मुख प्रवृत्तियात तिलकजुं बाखन् उलादीगु दु । वीरग्रन्थ सफुलिइ नेपालय् प्रजातन्त्रया नितिं थःगु जीवन उत्सर्ग यानादीपिं ६० म्ह सहिदयाबारे योगदानबारे अन्वेषणमूलक कथं चर्चा यानादीगु दु ।
वय्कलं सफू, स्मारिका व स्मृतिग्रन्थया सम्पादन नं यानादीगु दु । सूर्यबहादुर पिवाःजुया दुरु पुखू हाँस्यव्यङ्ग्य सफू, जिउँदो इतिहास स्व. वैध कृष्णभूपाल मल्लया स्मारिका, नेपाल साहित्य मन्दिरया ख्वाःपौ मन्दिर १ व २ सम्पादन यानादिल । अथेहे स्व. जगतलक्ष्मी स्मृति सामयिक सङ्कलन नेवाः संस्कृति र संस्कार स्वास्थ्य विषयक संकलन वि.सं. २०६० भक्तपुर अस्पताल शतवार्षिकी स्मारिका व वि.सं. २०७४ सुवर्ण स्मृतिग्रन्थ आदि सफूया सम्पादन यानादीगु दु ।
राजनीतिक जीवन फुक्कं त्वःताः लेखनय् न्ह्यानादीम्ह तिलक प्रकाशजुयात थीथी संघसंस्थां थीथी हना–पौ, लय्ता–पौ व सम्मान देछाःगु दु । वय्कःयात पद्म मा. वि., भक्तपुर विकास सहयोग संघ, विराट नेपालभाषा सम्मेलन गुथि, नेपाल साहित्य मन्दिरं आदिं हंगु दुसा नेपालभाषा परिषद्पाखें ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३०) व तेजतीर्थ नेपालभाषा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३६) पाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । वय्कः थौंकन्हय् आत्मवृतान्त लेखनय् व्यस्त जुयाच्वनादीगु दु ।
तिष्टुङ
ऐतिहासिक नेवाः बस्ती तिष्टुङया पूर्वय् चित्लाङ्, पश्चिमय् मेत्राङ् व पालुङ्, उत्तरय् धादिङ् व दक्षिणय् दामन लाः । पौराणिक इलय् एकापुर धाइगु तिष्टुङ् थौंकन्हय् बागमती प्रदेशया मकवानपुर जिल्लाय् थाहा नगरपालिकाया वडा नं. १, ५ व ६ दुने लाः । समुद्री सतहं १५६५ मिटर च्वय् लाःगु थ्व बस्ती चन्द्रागिरी भञ्ज्याङ, सिमभञ्ज्याङ व हुमानेभञ्ज्याङ दुनेया चीधंगु उपत्यकाकथं दु ।
किरातकालय् ‘तोस्तुङ’ धाइगु थ्व थाय्या नां लिच्छविकालय् तिष्टुङ जूगु खनेदु । छगू पुलांगु ल्वहँपतिइ ‘तोस्तुंग ग्रामीण’ धयातःगु लूगु दुसा तिष्टुङ्कोतया ने.सं. ८५९ या ल्वहँपतिइ ‘त्यस्तु’ च्वयातःगु दु । थ्व थाय्यात आःतक नं नेवाःतसें त्यस्तु हे धायेगु याः । लिच्छवि शासकपिं वसन्तदेव व अंशुवर्माया ल्वहँपतिं थ्व थाय्या ऐतिहासिकता क्यनाच्वंगु दु ।
तिष्टुङ खास यानाः नेवाः व तामाङत यक्व दुगु बस्ती खः । थनया पुलांगु व्यवस्थाकथं छगू गामय् छगू जक जातिया बसोबास दइगु खः । थनया पाल्चोक, सरस्वती बजार, लिलाखेल, पापुङ, इकुण्डोल, थहचोक, कुलगाउँ व कुन्छाल मूख्य नेवाः बस्ती खः । कुन्छालय् गोपाली जाति जक व लिलाखेल, कुलगाउँ व इकुण्डोलय् बलामी जाति जक दुसा तिष्टुङ्या मेमेगु बस्तीइ कर्माचार्य, श्रेष्ठ, जोशी, महर्जन, डंगोल, कुश्ले, खड्गी, देउला आदि जातिया बसोबास दु । अन हिन्दू व बौद्ध धर्म नालीपिं यक्व दुसा आः वयाः इसाइ व ॐ शान्ति धर्म नालीपिं नं दत । तिष्टुङयापिं सच्छिइ ख्वीम्ह मनूतय्सं बुँज्या याइ । थनया तरकारी व सिसाबुसा देशय् नां दं ।
तिष्टुङया दकलय् लोकंह्वाःम्ह मूल द्यः श्री बज्रवाराही देवी खः । थन महाबौ वायेगु, बनवारा पुजा, छ्वो पुजा, वा पुजा आदि ततःधंगु पुजात जुइ । तिष्टुङ्य् नेपाःया ६४ शिवलिङ्ग मध्ये स्वंगू नन्दिकेश्वर, गौखुरेश्वर व उन्मत्तेश्वर महाद्यः दु । थुपिं शिवलिङ्ग सतिदेवीया अंग पतनलिसे स्वानाच्वंगु दु ।
थनया थहचोकय् तलेजु देगः व कोतछेँ दु । कोतया प्यखें नारायणया देगः दु । तिष्टुङया उत्तरपाखेया डाँडाय् दँय्दसं बैशाख १ गते मेला जुइगु मनकामना देगः दु । थनया कुन्छाल, पापुङ, तिष्टुङ् व लिलाखेल आदि नेवाः बस्तीइ गणेद्यः थापना यानातःगु दु । लिलाखेलय् राधाकृष्णया देगः नं दुसा बिसं २०६७ पाखे लूगु उत्पत्तेश्वर महाद्यः नं दु । तिष्टुङ्या खुसि सिथय् पशुपति महाद्यःया देगः नं दु । थनया ओखरगाउँलय् कुम्बुझ्याम्टा साङतुङ ढ्यांग्रो गुम्बा दु ।
तिष्टुङ्यापिंसं मेमेथाय् थें फुक्कं नेवाः नखःचखः हंसां थनया मूल जात्रा धयागु स्वदँय् छक्वः स्वन्हुतक न्यायेकीगु बज्रवाराही देवीयागु खः जात्रा खः । स्वांयाः पुन्हि धुनेवंया न्हापांगु शनिबारनिसें थ्व जात्रा न्ह्याइ । थ्व जात्राय् बज्रवाराही लिसें गणेश, कुमारी, इन्द्रायणी व भैरवया नं जात्रा जुइ । तिष्टुङया नेवाःतसें झिंनिदँया प्याखं नं न्ह्याकी । थ्व प्याखनय् गणेश, कुमारी, वाराही, इन्द्रायिणी व भैरव लिसें महाद्यः, पार्वती, ब्रह्मा, बेताल, कवं व ख्याः नं दइ । अथे हे सत्तलसिंह महाराजया प्याखं नं क्यनी । थनया कुन्छाल गामय् नं अलग हे झिंनिदँया प्याखं दु । तिष्टुङया प्याखं क्वचाःगु दँय् थनया प्याखं स्यनेज्या न्ह्याइ । नेवाःतसें खिं, धाः, मादल, तबला, ताः, भुस्याः, झ्यालि थाइसा मुहालि, बाँसुरी नं पुइगु चलन दु ।
तिष्टुङ बज्रवाराही जात्रा
तिष्टुङ बज्रवाराही द्यः जात्राया न्हापांगु दिनय् आगमय् आचाःजुपिंसं तान्त्रिक विधिकथं पुजा याइ । थ्व धुनेवं देखा दुपिं आचाःजुतय्त खड्ग लःल्हाइ । थुपिंमध्ये छम्हेसिके द्यः दुबिनाः खाइ । वयात हे खःद्यः धाइ । खःद्यः जुइम्हेसिनं तुयूगु जामा व बेतालिं चिनाः ल्हातय् खड्ग ज्वनाः खाखां आगमं पिहांवइ । खःद्यःयात अबिर ह्वलाः पुजा यायेधुनेवं तिनि दक्वं द्यः दुगु खः जात्रा यानाः पीथय् स्वनेयंकी ।
तिष्टुङ बज्रवाराहीया धामी
तिष्टुङ बज्रबाराहीया मू शक्तिकथं धामीयात कयातःगु दु । देवीयाथाय् दक्वं पुजाया व्यवस्थापन धामीं याइसा पुजा पुजारीं याइ । थनया पुजारी आचाःजु व धामीयात स्थानीयतसें तसकं हनाबना तयेगु याः । बज्रवाराही द्यःयाथाय् न्ह्यागु ज्या यायेत नं धामीया आज्ञा कायेमाः । बलि सहितया पुजा यायेत नं धामीयाके न्यनेमाः । बज्रवाराही देवीया पुजाबलय् धामीं पुजारीलिसेजक खँ ल्हाइ, मेपिंलिसे न्ववाये मजिउ । धामीलिसे आचाःजु पुजारीं जक खँ न्यनेजिउ । धामी जुइम्ह भैरवया प्रतीककथं नालातःगु जुयाः छेँजः सुं मदुसां दुखं च्वनेम्वाः ।
तिष्टुङ बज्रवाराहीया पुजारी आचाःजु
तिष्टुङ बज्रवाराही द्यःया पुजारी आचाःजु खः । आचाःजुपिंसं बज्रवाराही द्यःयाथाय् तान्त्रिक विधिकथं पुजा न्ह्याकी । थबलय् धामीं देय्या भविष्यवाणी पुजारीयात कनीसा पुजारी मेपिन्त कनी । दुखं च्वने मजिउगु जुयाः पुजारी जुइम्ह याकः काय जूसा मांबौ मदुया किरिया तकं यायेखनी मखु ।