बागलुङ्गया भाजु पशुपति श्रेष्ठ व मय्जु चन्द्रकुमारीया काय्मचा तेजकुमार सन् १९४२ स बूगु खः । सन् १९७६ स त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि उपाधि कयादिल । वन्यजीवतय् ब्यवहार सम्बन्धय् विशेष शोध यानादीम्ह थ्वय्कः नेपालय् दुपिं डल्फिनतय् सम्बन्धय् दुग्यंक अध्ययन यानावयाच्वंम्ह खः । वय्कलं नेपालय् वन्यजन्तु समाज, झङ्गःपंक्षी अवलोकन क्लब थुज्वःगु संस्थाया संस्थापकया नापनापं अन्तरराष्ट्रिय स्तरया आपालं मान, सम्मान व पदक नं कयातःगु दु ।
अबु लक्ष्मीकृष्ण श्रेष्ठ व मां तुलसीमाया श्रेष्ठया कोखं बि.सं. २०१९ असोज २४ कुन्हु मध्यपुर थिमि न.पा ४, ख्वपय् जन्म जूम्ह खः कवि भाजु तेजकृष्ण श्रेष्ठ । नेपालभाषा साहित्यया आधुनिक कविताया क्षेत्रय् लिपांगु पुस्ताया कविपिनि झ्वलय् कवि तेजकृष्ण श्रेष्ठ उदयीमान कवि खः । भक्तपुर साहित्यिक समाजया आजिवन दुजः भाजु तेजकृष्ण श्रेष्ठ कविता व गजल च्वज्याय् सक्रिय जुयाः न्ह्यज्याना च्वनादीम्ह कवि खः । वय्कःया पिदंगु साहित्यिक कृति जीवन छु खः ने.सं.१११९ य् पिदंगु खः ।
पत्रकार तेजनारायण महर्जनया जन्म अबु अष्टनारायण महर्जन व मां अष्टमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०३४ असार १३ गते येँया भिंद्यःत्वालय् जूगु खः । नेपालभाषाया न्हिपौ नेपालभाषा टाइम्सय् सम्पादक जुयाच्वनादीम्ह वय्कः नेपालभाषाया न्हिपौ सन्ध्या टाइम्सया पिदंगु दँ निसें हे नेपालभाषाया पत्रकारिता ख्यलय् ज्या याना वयाच्वनादीम्ह खः ।
नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति, नेवाः व्यक्तित्वपिनि बारे तःपु च्वसु च्वयादी धुंकूम्ह वय्कलं बाखं नं च्वयादी ।
वय्कःया बाखं, अनुवाद बाखं थाय्भु, शुक्रवाःया तँसापौ आदिइ पिदंगु दु । अथेहे वय्कलं खस नेपाली भाय् न्हिपौ नागरिक, काठमाडौं प्रेस डट कमय् नं नेवाः संस्कृति, नेपालभाषा सम्बन्धी तःपू लेख पिथनादीगु दु । वय्कलं च्यानल नेपाल टेलिभिजनपाखें प्रशारण जुइगु नेपालभाषा बुखँ य् नं सहसंयोजक जुयाः ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्कःया किपूया थीथी सम्पदाया किपासहित संक्षिप्त परिचय दुगु सफू सम्पदा संरक्षणमा कीर्तिपुर नगरपालिका पिदंगु दु । अथेहे वि.सं. २०७२ सालया तःभुखाचं क्षति स्वयम्भूया कर्मराज महाविहार पुनर्निर्माण सम्बन्धी वृत्तचित्र नं वय्कःया निर्देशनय् दयेकूगु दु ।
न्हू पुचः व उपकारी पुचःया सचिव जुयादीधुंकूम्ह वय्कः नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया केन्द्रीय ल्यू दांभरिं व सभ्यता नेपाःया सचिव जुयाच्वनादीगु दु । दँय्दसं तःजिक जुइगु नेपालभाषा साहित्य नखःया न्हापांगु निसें प्यंगूगु संस्करण तक वय्कःया संयोजकत्वय् जूगु खः । वय्कःयात ने.सं. ११४२ ज्यापु सांस्कृतिक विकास कोषपाखें ज्यापु प्रतिभा पुरस्कार लःल्हाःगु खः ।
चित्रकलाकार तेजबहादुर चित्रकारया जन्म ने.सं. १०१८ कौलाथ्वः नःमि, आइतबारखुन्हु यलया सौगः त्वालय् अबु शिवदास चित्रकार व मां आशामती चित्रकारया कोखं जूगु खः । पेन्टिङ्गय् गवर्मेन्ट डिप्लोमा यानादीम्ह वय्कः कलाकार, अध्यापक व कलाशिक्षक नं खः । वय्कः पश्चिमेली यथार्थवादी शैलीया आधुनिक नेपाली कलाया न्हापांम्ह प्रवर्तक खः । वय्कः नेपाःया पोट्रेट (ख्वाःपाः जक) चित्रया जन्मदाता नं खः ।
थ्यं मथ्यं ५० दँतक मदिक्क चित्र च्वयेगु झ्वलय् नेपाली कलाचित्रय् ल्याःखाये मफयेक न्हूगु आयामया अभ्यास नं यानादीगु दु । वय्कःया चित्रकला जर्मन, डेनमार्क, अमेरिका, जापान आदि देशय् संग्रहित जुयाच्वंगु दु । वय्कःया चित्रकलाया कदर यासें २०१३ सालय् शुभराज्याभिषेक पदक लःल्हाःगु खः । अथे हे २००८ सालय् ललितपुर रक्षा मण्डल, २०११ सालय् नेपाल राष्ट्रिय प्रदर्शनी, २०१३ सालय् नेपाल कला समितिं वय्कःयात सम्मान लःल्हाःगु खः ।
मां शारदादेवी व बौ निरञ्जनलाल ग्वंगःया क्वखं ने.सं. १०५६ बछलागा (वि.सं. १९९३ मार्ग ८ गते) ख्वपया सूर्यविनायकय् तेजेश्वरबाबु ग्वंगःया जन्म जूगु खः । वय्कलं स्कूलया विद्यार्थीकाल निसें नेपालभाषाय् च्वसा न्ह्याकादीगु खः । भाजु तेजेश्वरबाबु ग्वंगः नेपालभाषाया निबन्ध ख्यलय् थःगु बिस्कं प्रभाव त्वःतेफुम्ह छम्ह अग्रज निबन्धकार खः । आत्मपरक शैली च्वयातःगु वय्कःया निबन्धय् व्यंग्यया नापं बौद्धिकतां नं उलि हे थाय्कयाच्वंगु दइ । वय्कःया दकलय् न्हापांगु च्वसु साहित्य व साहित्यकार निबन्ध ने.सं. १०७४ स धर्मोदय लय्पतिइ पिदंगु खः ।
वय्कःया निबन्ध सफू संस्कृतिया पलं ने.सं. १११९ स पिदंगु खः । नापं नेपालभाषाय् निबन्ध मुना कथं पिदंगु पुजाभः (ने.सं. १०८३), मूसः निबन्ध ने.सं. १०८४), खाखेँ पुचः नगू (ने.सं. १०८८), मतजः (ने.सं. ११०१) नेपालभाषा निबन्ध पुचः (ने.सं. ११०३) सफुलिइ वय्कःया निबन्ध दुथ्याः । वय्कलं नेपालभाषाया नापं नेपाली व अंग्रेजी भासं नं च्वयेगु यानादी । अथेसां नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् तेजेश्वरबाबु ग्वंगः निबन्धकार कथं नां जाः । वय्कःयात ने.सं. १११४ य् ठाकुरलाल सिरपाः व ने.सं. ११४२ य् दान्यहिरा सिरपाः बियाः हंगु खः । नापं प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (चतुर्थ)पाखें वय्कः विभूषित जुइधुंकूगु दु ।
व्यञ्जनकारतय्त तेप्याय्, तिप्याय्, त्यपय्, तिंपं व तिपं नं धायेगु याः । थुमित पंयागु वाण ज्वनाः जुइम्ह न्हापांम्ह किराँती जुजु यलम्बरया वंशज धायेगु याः । थुमिगु मू थाय्बाय् यलया च्यासः जूसां कुपन्द्व, कोटेश्वर, येँया ताहाचः व धमाथुलिइ बस्ती दयेका च्वनाच्वंगु दु । अथेह छम्ह मेय्या लायात थीथी कथंया सवाः वयेक दपेके सःगुलिं व्यञ्जनकार धाःगु धाइ । नेवाः समाजय् छुं नं कथंया कर्मकाण्ड, अपसं व पूजाय् मदयेक मगाःगु तिपंपलः तिपंतय्सं हे पीमाःगु परम्परा दु । थुगु तिपंपलः हाः ह्याउँगुयात येँय् यलय् पल धाइ । थुमिसं पल लिसें थीथी वाउँचा पीगु, बुँज्या यायेगु व थीथी संस्कारय् काहाबाजा पुइगु नं याः । व्यञ्जनकार समाजया सम्बन्धय ने. सं. ६० १य् जुजु जयस्थिति मल्लं दये्कूगु जातिमाला वंशावलीइ दकलय् न्हापां न्ह्यथनातःगु दु । प्रकृति पुज्याइपिं किराँत नेवाः तेप्याय्तय्सं बौद्ध धर्मावलम्बी ज्यापु धायेगु याः ।
येँदेया तसकं नांजाःगु तःकूगु बज्रयानी विहारया धखलय् तेबहाःयात नं कयातःगु दु । तेबहाः न्हापा लिच्छविकालय् तःधंगु जंगल वा तुँख्यः वा देय्या सीमानाय् लागु बहाः खः । देशय् दुहां वयेत ध्वाखा दुगु आःया धरहरा दुगु लागां तेबहाः जुयाः दुहां वयेमाः । थ्व तेबहाःया पूर्वय् तुंख्यः, पश्चिमय् खेय्चापुखू, दक्षिणय् देय्या ध्वाखा वा धरहरा व उत्तरय् न्हू सतक दु । थौंकन्हय् न्हूसतकया लुखां देपा पाखे वलकि तःग्वःगु चैत्य खनेदइ । उगु चैत्यं दुहां वलकि तेबहाः थ्यनी ।
तेबहाःया क्वाःपाःद्यः पूर्वाभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । पाःलाः द्यःया देगःया पश्चिमपाखे थ्व क्वाःपाः छे“ दु । क्वाःपाःछे“ स्वतँ जाः । न्हूकथं नेवाः शैलीं दयेकातःगु क्वाःपाःछेँया मू लुखाया जवंखवं सारिपुत्र वा मौद्गल्यायन दु । नापं निपाः लुखा दु । मूलुखाया च्वसं च्वंगु तोरंया दथुइ महावैरोचन व छचाःलिं प्यम्ह बुद्ध विराजमान दु । मू लुखाया च्वसं स्वपाःझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः दु । च्वय् विमान झ्याः व जवंखवं तिकिझ्याः तयाः सिजःपौ व गजू छुनातःगु दु ।
थ्व बहाः संवत् ११४५ पाखे शिवदेवं दयेकूगु धयातल । थ्व बहाः आःया तेबहाःसिबें न्ह्यः हे दुगु अनुमान दु । थ्व बहाःयात दकलय् न्हापां प्रचण्डवीर महाविहार धकाः सम्बोधन यानातःगु खः । लिपा तेबहाल्या थीथी अभिलेखय् श्री तेडो विहार व ने.सं. ६६५ या अभिलेखय् राजकिर्ति महाविहार धकाः न्ह्यथनातल । अथेहे कल्पसंग्रह व ने.सं. ९४६ या ज्ञानसिद्धी धाःगु अभिलेखय् न राजकीर्ति महाविहार, कान्तिपुरया बज्राचार्य सिद्धपाद धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थुकथं तेबहाःयात तीर्थ विहार धकाः नं न्ह्यथनातःगु दु ।
छगु अभिलेखय् नरेन्द्रदेवं थः गुरु बन्धुदत्तयात लँुमधिया न्ह्यःने विहार दयेकाः देय् रक्षाया नितिं तल । वया स्वम्ह काय मध्ये तःधिकःम्ह काय पद्मदेवयात पिंगल विहारय् न्यासः भिक्षुगणलिसें भिक्षु याकाः छ्वल । माहिलाम्ह काय रत्नदेवयात बन्धुदत्तया ग्वाहालि यायेत तीर्थ विहारय् छ्वल व कान्छाम्ह काययात जुजु दयेकल धयागु दु । थ्व तीर्थ विहार धाःगु तेबहाः जुल । क्वाःपाःद्यःया न्ह्यःने स्वंग चिभाः व लिच्छविकालीन चैत्य पलिस्था यानातल । उत्तरी कुँनय् निगः चिभाः दु । उत्तर दिशाय् ज्यापू समुदायया नासःद्यः पलिस्था यानातःगु दु ।