व्यञ्जनकारतय्त तेप्याय्, तिप्याय्, त्यपय्, तिंपं व तिपं नं धायेगु याः । थुमित पंयागु वाण ज्वनाः जुइम्ह न्हापांम्ह किराँती जुजु यलम्बरया वंशज धायेगु याः । थुमिगु मू थाय्बाय् यलया च्यासः जूसां कुपन्द्व, कोटेश्वर, येँया ताहाचः व धमाथुलिइ बस्ती दयेका च्वनाच्वंगु दु । अथेह छम्ह मेय्या लायात थीथी कथंया सवाः वयेक दपेके सःगुलिं व्यञ्जनकार धाःगु धाइ । नेवाः समाजय् छुं नं कथंया कर्मकाण्ड, अपसं व पूजाय् मदयेक मगाःगु तिपंपलः तिपंतय्सं हे पीमाःगु परम्परा दु । थुगु तिपंपलः हाः ह्याउँगुयात येँय् यलय् पल धाइ । थुमिसं पल लिसें थीथी वाउँचा पीगु, बुँज्या यायेगु व थीथी संस्कारय् काहाबाजा पुइगु नं याः । व्यञ्जनकार समाजया सम्बन्धय ने. सं. ६० १य् जुजु जयस्थिति मल्लं दये्कूगु जातिमाला वंशावलीइ दकलय् न्हापां न्ह्यथनातःगु दु । प्रकृति पुज्याइपिं किराँत नेवाः तेप्याय्तय्सं बौद्ध धर्मावलम्बी ज्यापु धायेगु याः ।

तोखाया पायाः जात्रायात खःद्यः जात्रा धाइ । थुकी भिंस्वम्ह थकालिपिंसं स्वांनं त्वपुयातःगु पंया छत्रया चु दुने खड्ग सुचुकाः खःद्यः जात्रा याइ । न्हापा छक्वः ख्वपय् खड्ग तंगु इलय् हे तोखाय् नं खड्ग जात्रा न्यायेकूगु जुयाच्वन । तोखाया खड्गयात खःद्यः धकाः पं फायाः, पंया हे छत्र दयेकाः उकी दुने सुचुकाः हइगु खः । थुगु जात्राय् दकलय् न्ह्यःने
डंगोल जातिया थकालिं ढाल ज्वनाः वइसा लिउने भिंmनिम्ह आचाःजु थकालिपिंसं खड्ग दुने दुगु खःद्यः ज्वना वइ । तोखाया तलेजुं पिहांवइगु थ्व जात्राय् धिमय् थानाः मिसात सुकुन्दा च्याकाः न्ह्यः न्ह्यः वइ ।

येँ देय्या उत्तरय् सिपूच्व क्वसं तोखा लाः । धार्मिक, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक दृष्टिं नांजाःगु थाय् तुख्यःपाखें तोखा जूगु धाइ । दँय्दसं चैत्र मसान्तनिसें वैशाख ४ गते तक तोखाया बिस्काः जात्राय् सपंद्यः (सिद्धिगणेश) च्वय् गणेद्यः, क्वय् गणेद्यः, पीगंंद्यः (मसानकाली/इन्द्रायणी), महाद्यः, चण्डेश्वरी द्यःपिं जात्रा यानाः हनी ।
‘यसिंद्यः थनेगु’ धकाः मसान्तकुन्हु जात्रा न्ह्याःगु छुमां कथं यःसिं थनी । द्यः ब्वयेगु धकाः सपंद्यः, चण्डेश्वरीलिसें फुक्क द्यःपिं गमय् स्वनी । खाइसंल्हुकुन्हु सँन्याःकाःइलय् द्यःपिं गमय् थनाः जात्रा यानाः हइ, तर मसानकाली पीगमय् ‘शान्ति होम’य् धर्तीं थहां वक्व वस्तु, न्या, चखुं, ताहा लिसें हाकुम्ह दुगु म्वाःम्वाकं दुयाः पुज्याइ । सुथय् सपनतीर्थय् मेला हनी । २ गते सुथ जुइ न्ह्यः मसानकाली पीगमय् मिसामस्तय्त मरःजा नकी । सुथया सिन्हःयालय् पीगंद्यः लिसें क्वय् गणेद्यःखः नापं देय् चाःहीकी । गुथ्याःतय्सं चिलाख च्याकाः ब्वति काइ । न्हिनसिया सिन्हःयालय् किस्तिइ सिसाबुसा, ताय्, अबिर तयाः लँदुछि ह्वलावइ । द्यःखः दक्व जात्रा यानाः थःने लाछिइ दिकी ।
३ गते सुथन्हापां सिन्हःयाः यानाः द्यःखः देय् चाःहीकाः हासलय् दिके यंकी । न्हिनय् ‘तिसा मायेकेगु याः’ धकाः सिन्हःयाः यानाः द्यःखः ध्वाखा पिने पुखुलिइ चाःहीकाः, मसानकाली पीगंद्यः चाःहीकाः क्वःने लाछि त्वालय् द्यःखः दिकी । थुकुन्हु मू जात्रा जूगुलिं द्यःपिंत लंपाः छानाः भोग बियाः द्यः पुज्याइ । ४ गते सुथन्हापां सिन्हःयाः यानाः द्यःखः तुतिगलय् दिकी । द्यः दुकाइगु दिं जूगुलिं छँेखापतिं पिखालखुइ बँ थिली । न्हिनय् सिन्हःयालय् द्यःपिंत बसा लायाः देय् चाःहीकीबलय् श्रद्धां द्यः पुज्यानाः बिदा बी । क्वःनेलाछि सिन्हःयालय् द्यःपिंत म्हितकाः द्यः छेँय् थ्यनेवं दुकाइ । पीगंद्यः व क्वय्लाछि गणेद्यःयात देय् चाःहुइकाः थःने लाछिइ च्वंगु यःसिं व नारायण स्वचाः चाःहुइकेवं तिंप्वाः च्याकाः सीबाजं थाइ, द्यःपिं द्यःछेँय् थहां बिज्याकी । ५ गते थःनेलाछिइ थंगु यःसिं क्वःथलेवं जात्रा क्वचाइ ।

अःखः लाकां न्ह्यायेगु
जवया खवय्‌ व खवया जवय्‌ यानाः लाकां न्ह्यायेगु । अःखः लाकां न्ह्यानाः न्हय्‌पलाः छित धायेवं अलछिन जुइ धायेगु याइ । अथे जुयाः सुनानं खंसा काचाकाचां पलाः छिउगु पनी । खंपिनि दशा मभिनी धाइ । अथे खन धायेव मन तये कथं स्वकः तक थुथु यानाः दशा फायेकेगु याइ । अःखः लाकां न्ह्यानाः न्यासि वनेबलय्‌ बानि मदयाः पलाः बांलाक थातं तयेमफये यः । अथे जुइबलय्‌ थ्वाक थिक लुफिं हानाः दइगु संभावना नं दइ ।

अपसं च्वनेगु
द्यांलानाः न्हिं छछाः जक नयेगु । अपसं च्वनेगुयात धर्म कथं काइ । थीथी कथं अपसं च्वनेगु प्रावधान दयेकातःगु दइ । थौंकन्हय्‌ थुकियात डाइटिङ्ग यायेगु कथं काइ ।

अगिलां तयेगु
सिकापतिंपाखे मप्वंकुसे बुरापतिंपाखे प्वंकाबीगु । धवः पन्युखं तयेबलय्‌ क्वपुसां पुइकाः मतसे थपुसां पुइकाः तयेगु । सुयातं छुं तयाबीबलय्‌ अगिलां तयेमजिउ धकाः धायेगु याइ । थुकियात अलछिन कथं कायेगु याइ । प्यं थइबलय्‌ बिकःयात तयाबीबलय्‌ जक अगिलां तयेगु याइ । अथे जुयाः नं थुकियात अलछिन धायेगु याइ । अगिलां तयेबलय्‌ मछिं मछिं थें जुइक तये माली । अथे जुइबलय्‌ तये माःथाय्‌ मलासे मेथाय्‌ नं लाःवनेगु याइ ।

असारं बाजं थायेगु
वा पीबलय्‌ बाजं थायेगु । वा पीबलय्‌ बाजं थाये मत्यः धाइ । वा पीगु ज्या धयागु दछि नयेमाःगु अन्न पीगु खः । असारं पी मफुत धायेव बांमलाये यः । बाजं थायेगु धयागु न्ह्यइपुकेगु खः ।
बुँज्या यायेमाःपिं बाजनय्‌ भुलय्‌ जुल धायेव ज्या यायेगुलिइ पंगः जुइ । असारं वा वयाच्वनी । लखं प्यात धायेव बाजंया छ्यंगू माःबुयाः स्यनीगु भय दइ । वा वयाच्वनीगु व ज्या हथाय्‌ जुइगुलिं व बाजं स्यनी धकाः थथे धायेगु यानातइ ।

आंग्सा फंफं तयेगु
तपुलिं मपुसे आंग्सा ब्वयेगु । थःलाःम्ह मनू सित धायेव तपुलिं पुइमजिउगु नेवाःतय्‌ संस्कार दु । आंग्सा फंफं तयेगुलिं सुं नं सीगु संकेत याइ ।

कुलेबौ तयेगु
कुले तयाः तइगु बौ । मचात मफयाः इलिंइलिं जुल धायेव छ्वासय्‌ कुलेबौ तयेगु याइ । च्वकाबजि म्हू ज्यानाः मचायात च्वं निसें क्वथ्यंक पीकाः कुले तयाः उकी द्यःने इताः मत तयाः तयेगु याइ ।

कैद्यः पुज्यायेगु
तःकै मवयेकेत खोपय्‌ यानाः कैद्यः पुज्याइ । खोपय्‌ यानाः नीछन्हु दतकि नीछपु ख्वाखः नापं दुगु चिपुगु लैं व यचुपिचु यानाः बुकातःगु ब्यांचिया ला तयाः कैद्यः पुज्याइ । ब्यांया ला कै वःम्हेसित प्रसाद यानाः नकेगु याइ ।
ब्यांया छ्यंगुलिइ छगू कथंया रसायन दइ । थुकिं ब्यांयात चिकुलाज्वःछि लुमुकातइ । घाः जूसां छुं कथंया विकार मजुइक सुरक्षित यानातइ । थ्व रसायनं खोपय्‌ यानागु घालय्‌ छुं कथंया विकार मजुइक कै याकनं पाकय्‌ यानाः नं सुकूगंकाछ्वइ ।

क्वः लाय्‌बुयाः हालीगु
मदिक क्वः हालीगु । लाय्‌बुबुं क्वः हाःगु ताल धायेव छुं नं अपशकुन जुइ धयागु धन्दा कयाः सुबोल सुबोल धकाः धायेगु याइ ।

क्वःया खिं कइगु
क्वःया खिं लाके सुयातं यइमखु । न्ह्याबलें लाइगु नं मखु । कल धायेव दशा मभिनी धाइ । म्हय्‌ सिकं छ्यनय्‌ कल धायेव झन् हे मभिं धाइ । कल धायेव भाकल यानाः पुजा तकं याइ ।

क्वखं दाइगु
क्वखं पपुतिं दाइगु । छ्यं हे इन्न मिंक दाइ । दशा मभिन धायेवं जक क्वखं दाइ धयागु भाःपी । क्वखं दाल धायेव दशा भिंकेत थीथी कथंया कर्म यानाः दशा फायेकेगु याइ । क्वखं दाइगु धयागु क्वःया स्वः तयातःथासय्‌ जःखः वनेबलय्‌ दायेगु याइ । न्ह्याम्हसितं व न्ह्याबलें दाइमखु । स्वलय्‌ ख्यें वा मचा थ्वयातइबलय्‌ जक दाइ । अन वनेबलय्‌ स्वलय्‌ मिखा तःपिं थें च्वंगु ताल धायेव जक दायेगु याइ । छकः दाये धुंकूपिंत दाग तयाः हानं हानं नं दाइ ।

क्वस्वयाः थहां वनेगु
छेँय्‌ वनेबलय्‌ लुखां दुहां वनाखतं क्वस्वयाः स्वाहानेय्‌ थहां वनेगु याइमखु । थुकियात अशुभ कथं काइ । छुं जुयाः छिं हे मछिंसा न्हापांगु छत्वाथः जूसां मेथाय्‌ स्वकी ।

क्वस्वयाः भुतू च्याकेगु
दक्षिण अथवा क्वय्‌पाखे स्वयाः भुतुलिइ मि च्याकेगु । अथे यानाः भुतू च्याके मत्यः धाइ । सीया दूब्यंकीबलय्‌ आती दायेकेत क्वस्वयाः मि च्याकीगुलिं अथे धायेगु याइ ।

क्वस्वयाः म्वःल्हुइगु
क्वस्वयाः म्वःल्हुइगु याइमखु । क्वस्वयाः म्वः ल्हुइगु धयागु लः न्ह्याःपाखे स्वयाः ल्हुइगु जुइ । मनू सीबलय्‌ वा ह्वलीपिंत क्वस्वकाः म्वःल्हुकेगु याइ । थुकियात मभिं ज्या कथं काइ । लः न्ह्याःपाखे स्वयाः क्वछुइबलय्‌ तुतिया काःह्वतं लः न्ह्यानाच्वंगु खनी । थथे स्वयेबलय्‌ मिखाया दृष्टिया कोण अःखः लाइ । लःया सतह म्हया द्यःने वयेत्यंथें च्वनाः इतिमिति कंथें जुयाः क्वःदलीगु नं जुइफइ । तःधाःगु लखय्‌ अथे जुल धायेवं चुइकीगु भय दइ ।

खाइबःसिया सिं सी उइगु
खाइबःसिमाया सिं सी उइगु भिं व श्रीखण्डं उनागुति ग्यं धायेगु याइ । थुकिया सिँया राप यक्व दइ । अथे जुयाः सी याकनं मुइ । थुकिया सिँइ छगू कथंया ज्वलनशील पदार्थ दइ । अथे जुयाः थ्व प्याःसां नं च्याइ । गनीबलय्‌ सिँ हे दुसुनाच्वनी । सी उइबलय्‌ नवइगु नं थ्व पदार्थ च्याइबलय्‌ थुकिया बासं त्वपुइ । सी उइत दछिं दतले खाइबःसिमाया सिं उइगु याइ । मदुसा छका निका जूसां माः धकाः कूताः दयेकीगुलिइ जूसां तयेगु याइ ।

खाय्‌ न्हापा नयेगु
समय्‌ नये न्ह्यः खाय्‌ नयेगु । स्वनाः द्यः पुज्याइबलय्‌ द्यांलाःपिंसं समय्‌ नये न्ह्यः खाय्‌ निं नयेगु याइ । खाय्‌लय्‌ पञ्चतत्व दइ । थुकिं प्वाथय्‌ च्वंगु फय्‌ पितिनाहयेगु याइ ।

खालि घः खनीगु
गनं पिहां वनेबलय्‌ खालि घः खनकि अलछिन जुइ धायेगु याइ । अथे जुइबलय्‌ लिहां वनाः भचा जायेकाः जक पिहां वनेगु याइ । कि मखुसा घः जायेका मवःतले अन हे पियाः जाःगु स्वयाः जक वनेगु याइ ।

खिचा ख्वइगु
खिचा ख्वलकि मभिं धाइ । अपशकुन याइपिं वःगु खनकि ख्वयेगुु याइ । गुखे स्वयाः ख्वल उखेपाखे अप्वः मभिनी धाइ ।

खिचां खिपलाः हुइगु
खिचां खिपलाः हूगु खनकि अपशकुन जुइकीगु तायेकी । थःपाखे स्वयाः हूगु जुल धायेव झन् हे तच्वःगु तायेकी । थथे जुइबलय्‌ छु म्वाःमदुगु खँ न्यने मालीगु जुइ धकाः धन्दा तकं कायेगु याइ । मन तयां तये मफुपिंसं भाकल व पुजाविधि यानाः दशा फायेकेगु तकं याइ । पशुपंछिया म्हय्‌ किलं न्यानाः वा मेगु छुं नं जुयाः चासुइगु छगू स्वाभाविक प्रकृया खः । खिचाया प्यनय्‌ चासुइगु अवस्थाय्‌ चासुवँये मछिनाः बँय्‌ प्यं घिसिघिसि याइबलय्‌ खिचां खिपलाः हू थें जुइ ।

ख्याकं त्यलीगु
न्ह्यलय्‌ अथे सं थथे सं मजुइक सनीगु । ल्हाःतुति चाताचाता वाइ, म्हुतु वाकावाका संकी । उँउँ हाःथें सःवइ । सः पिकाःसां खँग्वः तिफ्याये फइमखु । थुकियात छगू ल्वय्‌ कथं कायेगु याइ ।

चि साः तयेगु
बँुइ चि ह्वलेगुयात चि साः तयेगु धाइ । चि धयागु साः तये मत्यः धाइ । बुँइ चि ह्वल धायेव अन छुं नं बालि यायेमजिउ धयागु धार्मिक मान्यता तइ । सुयां नं बुँ दान यानाः गौचर (बस्तु जइगु थाय्‌) यायेमाल धायेव चि ह्वलेगु याइ । चाय्‌ दयेमाःगु थीथी कथंया तत्व मध्ये चि नं छता खः । थ्व मन्त धायेव चा बांमलाः । अथे जुयाः सिनाज्याबलय्‌ चिलुक कय्‌गू फ्वयाः ल्वसा तयाः थ्वँ त्वंकी । चिलुयाः नये मफुत धायेव ह्वलाछ्वयेगु याइ ।

छस्वां बँ पुइगु
छफि हे तुफिं तलंनिसें पिखालुखुतक बँ पुइगु । थथे यानाः बँ पुइ मजिउ, मभिं जुइयः धकाः धाइ । थथे यात धायेव लक्ष्मीद्यवं सहयाये फइमखु, तंचाइ धायेगु याइ । पिखालुखु धयागु पिने लँय्‌ लाइ । अन फोहर नं जुयाच्वनी । फोहरथाय्‌ पुनागु तुफिइ कीत थानाच्वनेफु । तलय्‌ नं उकिं हे पुइबलय्‌ कीत न्यनावनीगु जुइ । थुकिं सुयातं ल्वय्‌ जुल धाःसा दुख कष्ट फयेमाली । अथे जुयाः थुकियात मभिं धायेगु याइ ।

छेँय्‌ गिद्ध जूवइगु
छेँय्‌ गिध्द जूवल धायेव मभिं व शान्ति यायेमाः धाइ । गिध्द गुँइ च्वनीम्ह मांसाहारी झंगः खः । थुमिसं ध्वगीगु व नवःगु ला नयेगु याइ । च्वं च्वं ब्वइबलय्‌ तापाकंनिसें हे लाया बास तायेकी । लाया बास दुथाय्‌ जूवयेगु याइ ।
बस्ति दुथाय्‌ नं अज्याःगु ला दुथाय्‌ वयेगु याइ । चकंगु ख्यलय्‌ थें न्ह्याथाय्‌ नं जुइछिनी मखु । गुगु छेँय्‌ छिं अन जूवइ । नवःगु व ध्वगीगु ला नइगुलिं थुपिं दुर्गन्धित जुइ । थुमिके थीथी कथंया ल्वय्‌या जीवाणुत दइ । थुपिं जुइथाय्‌ अज्याःपिं जीवाणु त्वःफिइगु भय दइ । थथे जुइगुलिं मभिं जुइ धकाः शान्ति यायेगु याइ ।

छेँय्‌ भौ सिनाच्वनीगु
छेँय्‌ भौ सिनाच्वनकि मभिं व अलछिन जुइ धाइ । थथे जुइबलय्‌ नीसी यानाः श्राध्द तकं यायेमाः धाइ । कापिइकिपिइ जुयाः नसा माःवनेगु भौतय्‌ बानि दु । छुं जुयाः सिनाच्वनीबलय्‌ नं थज्याःथाय्‌ हे सिनाच्वनेगु याइ । काचाक्क खंके मफइबलय्‌ ध्वगिनाः की नं दायाच्वनीगु जुइ । थथे दाइपिं कीतसें भिंकीमखु । अथे जूगुलिं श्राध्द याइबलय्‌ छेँ छखां बँ थिलाः यचुपिचु याइ थें यायेगु याइ ।

छ्वासय्‌ वायेगु
सीम्हेसिया वसः छ्वासय्‌ तयेयंकेगु । मिसातय्‌सं याइ । याइपिं मदुसा गुथ्याःतसें याइ । वानावःम्हेसित पिखालुखुइ तयाः ल्हाःतुति सिकाः नसला कायेकी ।

जातः चिप यायेगु
जातः चिप जुइ धकाः म्हुतुइ थीकेगु व नयाच्वनाथाय्‌ यंकेगु याइमखु । जातः नेपाली भ्वँतय्‌ च्वयेगु याइ । थुकी मनूया आगं च्वयातइ । मसीतलें स्वथनातयेगु याइ । चिपय्‌ लानाः प्यात धायेव आखः गिजिमिजि जुयाः सीमदयावनी । पुलां जुयाः किलं नल धाःसा नं आखः स्यनी । उकें च्वये न्ह्यः हे किलं मनकेत भ्वँतय्‌ ता तक बिषया प्रभाव दयाच्वनीगु हरिताल इलातइ । जातः थियाः म्हुतु वा नयेमाःगु नसाय्‌ थिल धायेव हरितालया प्रभाव लाइ धकाः चिप याये मत्यः धाइ ।

ताहालं लँ त्वाःल्हाइगु
लँय्‌ वनाच्वनेबलय्‌ लँया छखे सिथं ताहाः वया मेखे सिथय्‌ वन धायेव लँ त्वाःल्हात धाइ । अथे जुइबलय्‌ न्ह्याःवनेगु याइमखु । वने हे माःसा ताहाः वंगु दिशाया अःखः सुपः छपुं कियाः जक वनेगु याइ वा सुं छम्ह वंकाः जक वनेगु याइ । ताहाः च्वनीथाय्‌ गलय्‌ तसकं तांन्वल धायेवं पिहां वयाः उखेंथुखें वनेगु याइ । सुं वःगु आभास जुल धायेव हथासं गलय्‌ वनेगु याइबलय्‌ लँ त्वाःल्हाः थें जुइ ।

तिछुँ माःहना वइगु
तिछुंँ झ्वःलिं वं वयागु वं वयागु न्हिप्यंप्वः वांन्यानाः वइगुयात माःहना वःगु धाइ । ल्याखय्‌ यक्व दतकि अथे वयेगु याइ । अथे वःगु खनकि दशा मभिनीगु व म्हं मफयेयः धकाः धायेगु याइ । तिछुं प्याः थचाः वःथाय्‌ च्वनाः नाइसे च्वंगु फोहर नयेगु याइ । फोहर दुगु थासय्‌ थुपिं यक्व दइ । फोहरगु थाय्‌ दुर्गन्धित जुइ । दुर्गन्धित वातावरणं उसाँय बांमलाकीगु स्वभाविक खः । उसाँय्‌ बांमलाइगु हे मभिं व दशां कइगु जुइ ।

तुफि थ्वायेगु
तुफि बर्मा घासं दयेकी । वसिबँ पुइगु व बँय्‌ च्वंगु धू पुनाः यचुकेगु याइ । स्वन्तिबलय्‌ म्हपुजाकुन्हु हासा, घः व तुफियात नं द्यः भाःपाः पुजा याइ । द्यःयात थ्वाये मत्यः धाइ । बँ पुइबलय्‌ थन अन धयागु दइमखु । न्ह्याथाय्‌ नं पुइ । पुपुं ज्यलाः च्वका नं च्वामुयाच्वनी । तुतिं थ्वाक्क थ्वायेबलय्‌ ज्यलाच्वंगु च्वकाय्‌ लात धायेव घाः नं जुइफु । गनं फोहर थासय्‌ पुनातःगु लात धाःसा घालय्‌ फोहरं असर जुइगु नं भय दइ ।

तुल्सीमाय्‌ पुजा यायेगु
तुल्सिमायात द्यः भाःपियाः न्ंिह न्ंिह द्यः पुज्यायेगु याइ । बांलाक ब्वलनावल धायेव हः छहः लिकयाः प्रसाद कथं खालि प्वाथय्‌ नयेगु याइ । तुल्सिमां न्ह्याबलें भिंगु फय्‌ बियाच्वनी ।

त्यप हालीगु
गबलें गबलें अय्‌लाःमा दयेकातःगु त्यप हालेगु याइ । त्यप हाल धायेवं मभिनेयः धाइ । अय्‌लाःमा दयेकातःगुलिइ मना बजि तयाः प्वक नं दुल्हानाः क्वाक्क भुनाः त्वपुसा तयातइ । क्वानाः बुत धायेव दाइ । दायावल धायेव घुरुघुरु सः वःथें जुइ । थुकियात हे त्यप हाःगु धाइ । त्यप हाल धायेव कः भचा लिकयाः मेगुलिइ तइ । हाःगु मताल वा ताःसां वास्ता मयात धायेव दासिया चापं भचा बमलाःगु त्यप जुल धायेवं त्यप हे तज्यानाः कः दक्वं वाइ । त्यप तज्यानाः कः सितिकं वन धायेव झन् हे मभिं तायेकी ।

थीमजिउ जूपिं मिसातसें बँ थिलेगु
थीमजिउ जूपिं मिसातसें बँ थिले मत्यः धायेगु याइ । इमिसं थिलीगु बँ चोखो जुइमखु धाइ । बँ थिलेगु धयागु पुतुं च्वनाः थिलेगु खः । बँ थिलेत सियूचा व सौ ल्वाकछ्यानाः इली । ध्वगीगु सलिइ धनुषटंकारया कीत दयाच्वनी । मिसातय्‌ मासिक धर्म जुइबलय्‌ हि वयाच्वनी । थुपिं हिया माध्यमं शरीरय्‌ दुहां वनेगु याइ । क्षणभरं हे ल्याखय्‌ यक्व दयेफुपिं थुपिं की दुहां वनेलात धायेव टिटानसया ल्वय्‌ जुइगु भय दइ ।

दिप च्याइगु
सी उनातःगु मदुसां मि च्यानाच्वनीगु । शुद्ध चान्हय्‌ खिउँसे च्वनीबलय्‌ जक खनी । मि फ्वाल्ल्ल फ्वाल्ल्ल वःथें जुइ । यक्व तापाकं व यक्व सतिकं खनीमखु । चाबँ व अप्पां सियातःगु दिपय्‌् च्याइ ।

द्यः छानाः नयेगु
द्यःया नामं तयेगु । जा भ्वय्‌ नयेबलय्‌ नये न्ह्यः दक्वं छकू छकू कयाः द्यःया नामं बँय्‌ तयेगु याइ ।
चय्‌पि खय्‌पि घासाता दःसा व नं तइ । द्यवं बँय्‌ च्वंपिं कीत नसाय्‌ मवयेकीगु याइ ।

द्यःपिंके रश्मि दइगु
द्यःपिंके रश्मि दइ धयागु भाःपी । खिउँसे च्वनीबलय्‌ जक खनेदइ । झिलिक्क झिलिक्क जुयाः वइ । न्यास तयातःपिंके जक दयेगु याइ ।

धलिं फांगा यानाः द्यनेगु
धलिं बेथां लाकाः द्यनेगु । द्यनेबलय्‌ धलिं पंmागा यानाः द्यने मत्यः धायेगु याइ । बेथां लाकाः द्यनेबलय्‌ छेँ दुंसा स्वंगः प्यंगः धलिमं ल्हाइ । मलाकूसा कापिइ नं लाइ ।

धू मुंकातयेगु
धू मुंकातल धायेव अलछिन धाइ । पुलां जुयाः फ्वसावःगुलिइ की दायाः उखें थुखें न्यनावनी । झन् जक फोहर जुइ ।

नकिमं ताइगु
नकिमं सुइगु । पालिइ वा गनं नं नकिमं सुल धायेवं मभिं धाइ । सूथाय्‌ चः पिकयाः मभिं लिकाइ । चः पिकयागु कपाय्‌ च्याकेबलय्‌ मि वाउँसे वल धायेव मभिं पिहां वःगु भाःपी ।

नसाय्‌ सँ वइगु
नसाय्‌ सँ वल धायेव मभिं धाइ । नयेत ल्हातिइ ल्ह्वने धुनागु नसाय्‌ वल धायेव सत्रु अप्वल धायेगु याइ । सँ लिकायेबलय्‌ नसा नापं हिनाः याताप्याता घाःगु जुल धायेव यगानाः सीम्हं नःगु धकाः नसा नापं वांछ्वयेगु याइ । थुकियात झन् हे मभिं कथं काइ । सँय्‌ ल्वय्‌ जुल धायेवं जक सँ हाइ, चानागु नं यचुथाय्‌ वांछ्वइ मखु । थज्याःगु सँ हे फसं ब्वयेकाहयाः नसाय्‌ लाःवयेगु याइ । थथे वइगु सँ फोहर जुइ । फोहरगु सँ नसाय्‌ लाइगु अवश्य नं मभिं जुइ ।

नागं लीगु
गरुडं नाग ज्वनीगु । नागं लीबलय्‌ खिउँसे च्वंक ग्वारा ग्वारागु सुपाँय्‌ वइ । गरुड बल्लाःसा सुपाँय्‌ चिलाः निभाः त्वइ । नाग बल्लाःसा घनघोरं वा वयाः गरुडया पपू प्याकी धायेगु याइ ।

निभाः बिकाः बँ पुइगु
निभाः बित धायेव खिउँयावइ । खिउँकाः बँ पुइमत्यः धाइ । पुल धाायेव लक्ष्मीद्यः तंचायाः पिहां वनी धायेगु याइ । खिउँबलय्‌ धूया नापं न्ह्यागु पुनावंसां मखनीगु जुइ ।

पंब्व स्यंकाः छेँ दनेगु
पंब्व स्यंकाः छेँ दन धायेव लाखे लसिं वयेयः, नागया म्हय्‌ लात धायेव छेँ हे नं दुनेयः धाइ । अथे जुयाः पंब्व स्यंकाः छेँ दने मत्यः धकाः दनेगु याइमखु । पंब्व दुथाय्‌ चा छ्वासुइ । छुं म्हुयातयेगु नं याइ । छेँ दनेत चा पिचिनेमाः ।
छ्वासुगु चाय्‌ जग तयाः छेँ दनेबलय्‌ जायावःलिसे क्वचिनावनी । क्वचिनीबलय्‌ काताकुतु पातापुतु सः वइ । अप्वः क्वचिउपाखे धेचुला नं वनी । छ्वासुगु चा लिकयाः जग तल धाःसा मत्यः जुइमखु ।

पर्सिम्वः लिउने लाकेगु
पर्सिम्वः लिउने लाकाः पर्सिं सिनी मखु । अथे यानाः सिउँपिंत अलछिन धायेगु याइ । सुनां नं सिनावःगु खन धायेव वयात मस्वसे फस्वयेगु याइ ।

पिहां वने त्ययेकाः हाछिकाः वइगु
पिहां वनेत्यनाबलय्‌ हाछिकाः वल धायेव अशुभ जुइ धाइ । अथे जुल धायेव दुपिनाः भचा लंच्वनाः लिपा जक पिहां वनेगु याइ ।

पुइँ हायेगु
नागयात हनेगु । नागपुजाय्‌ पुइँ हायेगु याइ । पाछि पाछि पाक चित्याः व ग्वाराचा वयेकाः पुइँ दयेकी । छग्वारायात छपुइँ भाःपी । ग्वःपुइँ माःगु खः वःग्वारा तयाः पुँइ हायेगु याइ ।

पुजाय्‌ च्वनेत द्यांलायेगु
पुजाय्‌ च्वनेत छुं मनसे द्यांलानाच्वनेगु याइ । थथे यायेगुयात आत्मा शुद्ध यानाः ध्यान भावना दयेकेगु धाइ ।

पुनातयागु वसतय्‌ मुलुसुकां सुइगु
पुनातयागु वसः गुत, पुतु चबुत वा ताँख लिहांवल धाःसा वसः पुनांतुं मुलु सुकां सुयाः भिंकेगु, ताँख पुतु आदि तयेगु याइमखु । मनू सीबलय्‌ दुखापिखां तीत जक कापतं भुनाः म्हय्‌ तुं मुलु सुकां सुइगु याइ । थुकियात मभिंज्या कथं कायेगु याइ ।
थःथम्हंतुं वसः पुनाः गूथाय्‌ सुइबलय्‌ मछिंथाय्‌ लात धाःसा झ्वाक झिक वनाः मुलुं सुइगु भय दइ । मेपिन्त सुइके बीबलय्‌ कापतय्‌ जक मलासे म्हय्‌ नं सुइगु भय दइ । थथे लाइबलय्‌ थःथम्हं तुं सुइबलय्‌ थें मजुइफु ।

पुनाहइगु
पुनाहल धायेव म्हसुख मदइ । छ्यं स्याःला, म्वः स्याःला जुइ । जाकि वा बजि म्हू ज्यानाः म्हदुछिं पीकाः ह्वलाछ्वयेगु वा बौ तयाः फायेकेगु याइ ।

पू/नी च्वनेगु
छ्वासम्यास मयासे छखेलिक च्वनेगु । गनं नं तापाक व तःन्हु बिकाः वनावइपिं छुं दिन तकया लागि पू÷नी च्वनेगु याइ । पू च्वं ज्वःछि उखेंथुखें गनं वनेगु याइमखु । थम्हं नयागु चिप तकं थम्हं हे सिलेगु याइ । अवधिभर छुं जूगु खनेमंत धायेवं पञ्च भलादमि न्ह्यःने तयाः म्वःल्हुकाः नीसी यानाः छेँय्‌ दुतयंकी । थथे यायेबलय्‌ पिनें वयेफइगु छुं नं कथंया खतरां सुरक्षित जुइफइ धायेगु याइ ।

फुंगाय्‌ न्हुइगु
फुंगा छगू छ्यं दिकेगु वस्तु खः । थुकी न्हुइमजिउ धायेगु याइ । तुतिं न्हूगु फुंगाय्‌ द्यनेबलय्‌ छ्यं स्यानावइ । छगू हे शरीरया अंग खःसां तुतियात क्वह्यंगु कथं काइ । धार्मिक मान्यताय्‌ तुति व
छ्यंयात बेवाला तयेगु याइ । द्यःयात छ्यनं भागियाःसां तुतिं थीकेमजिउ । तुति बँय्‌ न्हुयाः जुइमाःगु अंग जूगुलिं फोहर जुयाः कीटाणुत नं दयाच्वनी । फोहर तुतिं
फुंगाय्‌ न्हुल धायेव कीटाणुत फुंगाय्‌ पुनीगुलिं न्हुइमजिउ धायेगु याइ ।

बलिं पीगु
चोखो यायेगु । ईका पःकाया कुँइ ल्हाः पंकाः पालु नकाः बलिं पीगु याइ । सीम्हेसिया समिपय्‌ लाःपिं सकसितं सिथं यंकाः लिहां वइबलय्‌ छ्वासय्‌ तयाः पीकेगु याइ ।

बहनी धू वांछ्वयेगु
बँ पुनाः मुंकीगु धूयात बहनी वांछ्वये मजिउ धयागु मान्यता तइ । निभाः बिकाः वा बहनी सुयातं छेँय्‌नं पितिने मजिउ धयागु सामाजिक मूल्य मान्यता दइ । थज्याःगु मान्यता कथं बहनी धू तकं वांछ्वये मजिउ धाइ । आः थें बिजुलि मत मदुबलय्‌ बहनी खिउँसे च्वनी । छुं नं बहुमूल्य वस्तु कुतुं वनाच्वंगु दःसा धू नापं पिने वनी । थथे मजुइकेत बहनी जुलकि धू
वांछ्वये मजिउ धाइ ।

बहनी म्वःल्हुइगु
बहनी म्वःल्हुइ मत्यः धाइ । अतेरि जुयाः ल्हुइपिंत अलछिन धाइ । बहनी म्वः ल्हुइपिंत मस्वसे फस्वयावनी । बहनी म्वःल्हुइबलय्‌ खिति वं मवं बांलाक खने दइमखु । चिकुबलय्‌ जूसा ख्वाउँयाः ज्वर नं वइ । बहनी म्वःल्हुइबलय्‌ सँ उजुंसुजुं गनीमखु । सँ ताःहाकःपिं मिसातय्‌ ला सँ बांलाक गंके मफुत धायेव द्यनेबलय्‌ फुंगा नापं प्याइ । बुंगाः, तुं आदि थासं हयागु लखं म्वःल्हुइबलय्‌ प्या दयाच्वन धाःसा प्यां न्याइगु भय दइ ।

बोक्सिं हि त्वनीगु
लाग्वाराय्‌ ह्याउँक वँचुक चातः वइगु । थथे वइगुयात बोक्सिं हि त्वंगु धाइ । गनं गनं भचा ह्याकिं नं वनी । थुकियात वाकुबां धाइ । चासुसे च्वनी, न्ह्यः वःथें झुकुझुकु जुइ । थुबलय्‌ मन बाःपिंनाप एकतर्पिm रुपं मनमुताव ब्वलंकी । लाग्वाराय्‌ चिचीपुगु हिनू अल्याख दइ । भचा जक पंगः वलकि थज्याःगु हिनू चबुनाः ह्याउँक चातः खनेदयावइ । यक्व चबुत धायेव ह्याकुं वनी । थज्याःगु परिपूर्ति जुइकेत झुकुझुकु न्ह्यः वयेकेबीगु याइ ।

भतिं लँ त्वाःल्हाइगु
लँया छखे सिथं मेखे सिथय्‌ भौ वनीगु । भतिं लँ त्वाःल्हात धायेव बिछुक जुइ धकाः न्ह्याःवनीमखु । सुं नं छम्ह वने धुंकाः वा भौ वंगु अःखः दिशां सुपः छपुं कियाः जक वनी ।

भाजं माथंवंक दिकेगु
भाजं दिकीबलय्‌ प्यनं चुइकाः माथं वंक दिकीमखु । मनू सिनाः सिथं यंकेत पाखाकुँ थनीबलय्‌ जक माथं वंक दिकी । अथे जुयाः माथं वंक दिकेमत्यः धाइ । भाजंया प्यनय्‌ हाखः दयाच्वनी । थ्व दिकाथाय्‌ हाखः पुनीगु भय दइ । मखँसें दिकेबलय्‌ लः दुथाय्‌ वा बँ प्याःथाय्‌ लात धायेव बँय्‌ हाकलं इले थें जुइ । क्वानाच्वनीबलय्‌ थज्याःथाय्‌ दिके लात धायेव वाःतां संकाः प्यं सालुयाच्वंगु जुल धाःसा क्वाः ख्वाउँ जुयाः तज्याइगु अवस्था नं जुइ ।

भुजिंखां न्याइगु
भुजिंखां न्याइबलय्‌ म्हय्‌ भुल्ल्ल काचः काचः वयाः चासुयाः हीसे च्वनी । थ्व क्वलाकेत न्या लायेगु जालं बुलाः जाःयात स्वाहानें कुर्काः ल्वहंमाया मचां त्ययेकी । भ्वसाच्वकि म्हू ज्यानाः म्हय्‌ पीकाः साःगालय्‌
ह्वलाछ्वयेगु याइ ।

भुलुखा हालीगु
चान्हय्‌ भुलुखा हाल धायेव छुं नं छुं मभिं जुइ धाइ । सुनांनं झ्यालं स्वइमखु ।

भू न्ह्यःने लाकाः तपुलिं पुइगु
तपुलिं पुइबलय्‌ भू न्ह्यःने लाकाः पुइमखु । थुकियात अलछिन धाइ । अथे पुयावःगु खन धायेव बिछुक जुइ धकाः थुथुयानाः फस्वयावनी ।

भू पिने लाकाः वसः पुनेगु
अःखः यानाः वसः पुनेगु । भू पिने लाकाः छुं नं कथंया वसः पुनीमखु । अथे वसः पुनातःगु स्वये मत्यः धाइ । खन धायेव बेसाइत जुइ धाइ ।

मचा बूपिंत तुख्वः च्याकाः पंकेगु
मचा बूपिंत चिकं बुकीबलय्‌ तुख्वः च्वाकाः पंकेगु भिं धाइ । फसय्‌ ह्वाल्लफ्वाल्ल याइमखु । निभाः क्यातुलकि क्वथाय्‌ यंकी । निभाः मदइबलय्‌ चिकं बुकेत तुख्वः च्याकाः मी पंकाः बुकेगु याइ । तुख्वतय्‌ चाकुया मात्रा दइ । चाकु क्वाकेबलय्‌ लुमुक राप वइ । राप तच्वः मजुसे क्वथा ताउत क्वानाच्वनी । क्वथाय्‌ दुने जूसां थुकिया कुं उसुसे च्वनीमखु । गुम्म च्वंगु क्वथाय्‌ सिँ च्याकेबलय्‌ उसुइ ।

मत कायेगु
ल्हातिइ मत फयाः बँय्‌ तयेगु । तःन्हु तक भ्वजय्‌ च्वनेबलय्‌ मत कायेगु याइ । ल्हातय्‌ वा छपुचःचा तयाः उकी द्यःने च्याःगु इताःमत तइ । मत बांलाक च्यातकि भागि यानाः बँय्‌ तइ ।

माय्‌बिलिचां कइगु
माय्‌बिलिचा कुतुं वयाः लाइगु । की ज्वनेत माय्‌बिलिचा तिंक थिकःन्हुइगु याइ । गबलें गबलें चुलुबियाः कुतुं वइ । म्हय्‌ लात धायेव माय्‌बिलिचां कल धाइ । माय्‌बिलिं कलकि दशा मभिनी धाइ । माय्‌बिलिचा कुतुं वइबलय्‌ च्व पिकायेगु याइ । इमिगु
छ्यंगू व च्वय्‌ दइगु रसायन झीगु म्हय्‌ लात धायेव कै वःथें फ्वं गाःथें जुयाः काचः काचः वइ । चासुसे हीसे च्वनी । बांलाक वासः याये मफुत धायेव ध्वध्वधायाः पाकय्‌ नं जुइ ।

मिइ पालितः पनेगु
मि पालितः पने मत्यः धाइ । मियात शक्तिया प्रतीक स्वरुप द्यः नालेगु याइ । पालितः धयागु शरीरया दकलय्‌ क्वह्यंगु अंग जूगुलिं गनं वनेबलय्‌ पालितः खन धायेव अशुभ जुइ धाइ । ख्वाउँसे च्वन धायेव मि पनेगु याइ । मिं याकनं क्वाकी । ठोस वस्तु क्वात धायेव तःधं जुइ । ख्वाउँयाच्वंगु पालितःया कोशिका छक्वलं क्वात धायेव भौतिक संरचनाय्‌ हिउपाः वयाः कोशिका तपु जुयाः पुचाइ । पुचाःगु तच्वः जुल धायेव तुतिइ ग्वारा थाइ ।

मिखाय्‌ गाच्वतं दाइगु
गां न्ययेत गाच्वः पाछाइबलय्‌ लिउने सुं दःसा वयात लाइ । अथे लाइबलय्‌ मिखाय्‌ लात धायेव मभिं धाइ । मिखाय्‌ गाच्वतं लाइगु स्याइ । मिखाय्‌ छुं नं चोट लाइबलय्‌ क्वाः तल धायेव याउँइ । गाच्वतं लाइबलय्‌ नं याउँकेत गाच्वः ज्वनाः क्वाः तयेगु याइ । तयेके मबी धकाः लाकूम्हेसिया गां न्यये मखने यः धायेगु याइ । क्वाः तयाः गापू छकू लिकायेकाः थुथु यानाः मिखा पियाः वांछ्वयेकाः दशा फायेकेगु याइ ।

मिसापिंसं फसि स्यंकेगु
मिसापिंसं फसि स्यंके मत्यः धाइ । सामाजिक मूल्य मान्यता कथं ग्वःगुयात बाजात व पागुयात माजात धाइ । ग्वःगुफसि स्यंकेगु धयागु बाजातयात स्यंकेगु कथं कायेगु याइ । पाकय्‌ जूगु फसि स्यंकेबलय्‌ छगू कथंया चाकुक माकुक बास वइ ।
मिसा धर्म जुयाच्वंपिंत थज्याःगु बासं प्रजनन क्षमताय्‌ असर लाइ । क्वः जूगु व सिमा क्वःदःगु पाःलाइ धाये थें जुइ धकाः स्यंके मत्यः धायेगु याइ । मस्त व मचा ब्याःपिंसं स्यंकीबलय्‌ व चिग्वःगु स्यंकेबलय्‌ छुं जुइमखु धाइ ।

मिसापिंसं सौ हाचां गायेगु
मिसापिंसं सौ हाचां गाये मत्यः धाइ । सौयात पवित्र भाःपी । बँ थिलाः नीसी यायेत व पञ्चगव्य बीत सौ नं तयेगु याइ । ध्वगिनाच्वंगु सली धनुषटंकारया कीत दयाच्वनेगु याइ ।
थ्व कीत हिया माध्यमं शरीरय्‌ वनेगु याइ । मिसा धर्म जुयाच्वंपिं मिसातसें सौ हाचां गाइबलय्‌ ध्वगिनाच्वंगु सौ लाइगु अवस्थाय्‌ हिया माध्यमं अज्याःपिं कीत शरीरय्‌ दुहां वनीगु भय दइ ।

मुलु नांगां तयेगु
मुलुइ सुका मतसे तयेमजिउ धायेगु याइ । मुलु नांगां यानातल धायेव लं फी मखनी धाइ । अथे जुयाः मुलु नांगा जूगु खनकि मुलुकय्‌ तियाः सुका घायेगु याइ । मुलु छगू चीपु जुयाः नं च्वामुगु वस्तु खः । चीधंगु वस्तुयात मुलु थें का धाइ । थ्व कुतुं वन धायेव माले थाकुइ । सुका घानातःगु दःसा सुकां यानाः माले अःपुइ । मुलुं सुयाः दुने थ्यंक वंसां सुका ज्वनाः तीजक सालाः लिकाये अःपुइ ।

म्ह दुछि पीगु
बुँइ बालि यायेत पीबलय्‌ म्हदु ग्यछि जक पी ल्वःमन धायेव मभिं जुइ धायेगु याइ । अथे जूगु खन धायेव व थासय्‌ पुजा यानाः पीगु याइ ।

लं फिनाः म्वःल्हुइगु
लं फिनाः म्वःल्हुइ मत्यः धायेगु याइ । अथे याइपिंत अलछिन धाइ । लं फिनाः म्वःल्हूगु खनकि अशुभ जुइ धकाः फस्वयाः वनेगु याइ ।

लखय्‌ खिच्व फायेगु
लः जीवनयात मदयेकं मगाःगु पञ्चतत्व मध्ये छगू तत्व खः । थ्व मदयेकं सुं नं प्राणी म्वाये फइमखु । लःयात द्यः भाःपीगु याइ । थुकी खिच्व फायेगु पाप कथं काइ । अथे जुयाः मत्यः धायेगु याइ । गन गुबलय्‌ लः त्वने प्याःचाइ धाये फइमखु । लः फोहर जुल धायेव थुकिं ल्वय्‌ जुइकी । अथे जुयाः कलहिति मदुबलय्‌ लः वइथाय्‌ श्रोतयात द्यः भाःपियाः यचुपिचु यानाः पुजा नापं यायेगु याइ ।

लाकां न्ह्यानाः नयेगु
जा बजि नयेबलय्‌ लाकां न्ह्यानाः नये मत्यः धाइ । लाकां न्ह्यानाः नयेगुयात फोहरि कथं काइ । लाकां तुतिइ न्ह्याइ । थ्व न्ह्यानाः न्ह्याथाय्‌ नं वनी । थज्याःगुलिइ फोहर आदि थाइगु व कीत नं दयाच्वनी । जा बजि नयेबलय्‌ लाकां न्ह्यानाः नलकि थज्याःपिं कीत नसाय्‌ वनाः ल्वय्‌ नापं जुइकीगु भय दइ ।

लाकां फातापूगु स्वयेगु
लाकां फातापुइका तइमखु । लाकांया तलबः स्वयेगु अशुभ धाइ । लाकां फातापूगु स्वयाः पिहां वन धायेव ज्या फते मलाइगु कथं काइ ।

लासाफांगा छगू यानाः द्यनेगु
द्यनेत लासा व फांगा अलग्ग अलग्ग यानाः द्यनी । छगू हे यानाः द्यने मत्यः धाइ । छुं जुयाः काचाक्क दने माःसा ग्वारामारा जुयाः दने मफयाच्वनी ।

लुफिं हातकि थुकलं बीगु
लँय्‌ वनेबलय्‌ लुफिं हात धायेव शत्रु अप्वल महिताःत दत धाइ । लिफः तुलाः लुफिं हाकूगुयात थुकलं बियाः मन तयेगु याइ । लुफिं हाःथाय्‌ स्याइ । स्याःथाय्‌ ईभ्याः तल धायेव स्याःगु क्वलाइ । ईभ्याकय्‌ छगू कथंया वासः ब्वति दइ । छुं जुयाः लुपिंm हाःथाय्‌ घाः लाःसां ई भ्याः तल धायेव घाः स्याइगु म्हो जुइ । थुकलं बीबलय्‌ लुपिंm हाकूथाय्‌ बीगु मखु लुंिपंm हाःथाय्‌ बीगु याइ ।

लुसि ध्यनेबलय्‌ अलः तयेगु
नीसी याइबलय्‌ लुसि ध्यनेगु याइ । लुसि ध्यने धुनकि अलः तयेगु याइ । मतलकि अशुभ जुइ धाइ । यःपिनि बांलाक तइ । मयःपिनि तयेभाय्‌ जकसां यायेगु याइ ।

वंगलसिमा पुज्यायेगु
वंगलसिमायात पुजा यायेगु धर्म कथं कयातःगु दु । थुकियात पुजा याइबलय्‌ पुजा जक मखु कचिकां नं हिनाः ताउत च्वनेगु याइ । वंगलसिमां न्ह्याबलें भिंगु फय्‌ पितबियाच्वनी । .

वसिघः तज्याइगु
वसिघः तज्यात धायेव देय्‌ व देय्‌या हामायात मभिं जुइयः धाइ । थ्व चां दयेकाः उनाः बुकातःगु छगू तग्वःगु चाभारा जुइ । कापः छीगु ज्या याइपिनि रंग दयेकाः तयातइगु घःयात वसिघः धाइ । भवितव्यं तज्यात धायेव लाय्‌कुलिइ सः बिउवनेगु याइ । मभिं फायेकेत म्वाःमदु कथंया हल्ला देशय्‌ न्यंकेबीगु याइ । जुइ फइथें मच्वंगु छुं नं खँ जुइबलय्‌ म्वाःमदुगु खँ धायेत वसिघः तज्याःगु हल्ला जकं मखुला धकाः न्ह्यसः थनेगु याइ ।

सँ फं फं तयेगु
सँ मछ्यँसे छ्यांग्रांक तयेगु । सुं सित वा भाःत सीपिं मिस्ततय्‌सं जक अथे तइ । अथे तइपिन्त अलछिन व गतिमलाःपिं धायेगु याइ ।

सँ वांछ्वयेत थुकलं बीगु
सँ छ्यनीबलय्‌ सँ भचा भचा हायावइ । हायावःगु सँ वांछ्वयेत थुकलं बीगु याइ । थुकलं मबिसे
वांछ्वत धायेव सँ कयाः महिताःतसें स्यंकी धायेगु याइ । सँ याउँसे च्वनी । वांछ्वयाथाय्‌ मलासे फसं उखेंथुखें ब्वयेकी । म्वाःमदुथाय्‌ नं लाःवनी । सँ प्याकल धायेव छगूनाप मेगु प्यपुनी । थुकलं बियागु ई तयाः प्याकीबलय्‌ प्यपुनाः नं ग्वारा जुइ । उखेथुखे मवंक थम्हं गन वांछ्वयेत्यनागु खः अन लाकेफइ ।

सनिचरं लीगु
याना यानागु ज्या स्यन धायेवं सनिचरं लित धाइ । दशा मभिन धायेव सनिचरं ली । सनिचरं लित धायेव दशां फायेकेत थीथी कथंया पुजापाठ यानाः सनिचरयात लय्‌तायेकेगु याइ ।

सर्गः फांगा यानाः द्यनेगु
चकंथाय्‌ म्हय्‌ द्यःने छुं मतसे द्यनेगु । सर्गः फांगा यानाः द्यने मत्यः, इमां दाःवइ धाइ । इमाया मिखा त्यय्‌लाइ । तातापाक तकं खनी । ब्वब्वं हे नयेगु गन दु धकाः स्वइ । म्हय्‌ छुं मदयेक चकं थासय्‌ द्यनाच्वंगु खनधायेव नयेगु नसा जुइ धकाः दाःवइ । अथे जुयाः मस्तय्‌त चिकं बुकाः निभाः पाकीबलय्‌ मचाकथि तयाः इचां भुनेगु याइ । झंगःत ब्वब्वं खि फाइपिं नं दइ । संजोगं अथे फानाहःगु खि म्हय्‌ लाइगु भय दइ ।

सिसाबुसा ह्वलेगु
मस्त इलिंइलिं मफयाच्वन धायेव सिसाबुसा ह्वलेगु याइ । वाउँगु वा फ्वयातःगु चिग्वः कय्‌गू द्यःपिनिगु नां कयाः माःमाःपिंत का धयागु इच्छा यानाः पलिइ ह्वलेगु याइ ।

सीम्हेसित सु लानाः तयेगु
मनू सित धायेव सौबँ इलाः सु लानाः तयेगु याइ । थुकियात चोखो यायेगु कथं काइ । प्याः थचाः वयाः सीम्ह माःमबुइकेत नं थथे यायेगु याइ ।

सुपाँय्‌ न्ह्याःगु स्वयेगु
सुपाँय्‌ न्ह्याःगु स्वये मत्यः नुगः मदइ धाइ । सुपाँय्‌ न्ह्याःगु स्वयेबलय्‌ स्वस्वं न्ह्यइपुसे च्वनावइ । गज्याःगु मती तल अज्याःगु हे आकृति लुयावइ । गबलें मखना थें ज्याःगु लु नं खनावइ । स्वस्वं स्वये मगाः थें जुइ । तःधीपिंत स्वयां मस्तय्‌त झन् हे जुइ । मेगु छुं नं मती तये फइमखु । न्ह्याःगु स्वस्वं थःगु म्ह नं धेचुलाः वं थें जुइ । फी मफुत धायेव क्वः नं दइ । मछिंथाय्‌ क्वःदइबलय्‌ घाःपाः नं जुइ ।

स्वम्ह पाचिनेगु
लँय्‌ वनेबलय्‌ स्वम्ह पाचिनाः वनेगु याइमखु । मनू सीबलय्‌ मि तइम्हेसित निम्ह जःखः च्वनाः पाचिना यंकीगुलिं स्वम्ह पाचिने मत्यः धायेगु याइ ।

स्वम्ह पिहां वनेगु
स्वम्ह नापं पिहां वने मत्यः तिनतिकः महाबिकः जुइ धाइ । अथे जुयाः स्वम्ह पिहां वने मालीबलय्‌ छम्ह न्हापा वा लिपा वनेगु याइ ।

स्वाहाने हाचां गायेगु
निपु स्वाहानेय्‌ छम्ह क्वय्‌ मेम्ह च्वय्‌ जुइगु । स्वाहाने हाचां काये मत्यः हाचां गाःम्हेसित पाप लाइ धाइ । अथे जुयाः स्वाहानें जुइबलय्‌ बिन्हांबि धयाः जुइगु याइ ।

हासाय्‌ फ्यतुइगु
हासाय्‌ फ्यतुइ मत्यः, फ्यतुतकि प्यनय्‌ कै वइ धाइ । अथे जुयाः जंक्व याइबलय्‌ खतय्‌ हासा तयाः फ्यतुकेत वा व ध्यबा द्यःने कापः लानाः जक फ्यतुकेगु याइ ।

क्व वयेके । छ्वकमना व प्वक दयेकेत छ्व व जाकि हायाः हाजा दयेकाः मना वालाः क्वंचाय् तयाः घाँय्म्वः, भांग्रा, सुकू आदिं भुनाः क्व वयेके ।

चायागु तग्वःगु भारा । १२ फां निसें १५ फा तक न्ह्यनी । च्वय् हः दइ । म्हुतुप्वाः चकनी । ककु भचा ती । ककुं क्वय् तत्याः जुइ । वयां क्वय् खः ला मखु ला धया थें जुइक चित्याः जुयाः प्यं ग्वः मुं थें जुइ । बांलाक माथं वनी मखु । धंकेत प्यनय् प्यचाः तइ । अय्लाःमा थुइगु व यक्व थ्वँ तयेमाःगु भ्वकाभ्वजय् थ्वँ तयेगु याइ । संगुबाः थें व नःमू थें जुल धायेव पुसावा, छ्व, कय्गू आदि अन्न तयेत ज्या काइ ।

अय्लामा दयेकेगु । हाजा हायाः मना, बजि, लः त्यपय् तइ । घाँय्म्वः भांग्रा आदिं भुनाः क्व वयेकी । छकःपतिं संकी । ह्याउँक ति थहां वल धायेवं बुत धाइ ।

तु कुचा याइम्ह । लुखाया नापसं खलय्
च्वनी । त्याकःख्वँतय् तयाः चुपिं पालाः तु कुचा
थली । हाकः म्हुकुछिति जक याइ । पालेत तु नं वं हे सालाकाइ ।

तु पालाः कुचा यायेत दिकेगु सिँ । ग्वय्छासिँ बाय् बल्लाःगु सिं दयेकी । म्हुकुछि फि, निकु हाकः व कुछिति ब्या याइ । थुकियात जन्मकाःसिँ नं धाइ ।

नँयागु चुपि । म्हूलाक सिँयागु बाय् नत्याःयागु हे चु दयेकातइ । भचा झ्यातुइ । पाँय् तयाः धाः दयेका तइ । छक्वलं प्यपु न्यापु तु पाले जीकातइ ।