‘द्यःगुं’ दिगु जूगु खः । द्यःगुँया अर्थ गुँइ च्वंम्ह द्यः व छ्यं नं खः । न्ह्याबलें छ्यनय् च्वनीम्ह दिगुद्यः निगू तालं हनेगु व स्वनेगु जुयाच्वंगु दु । न्हापांगु दीक्षा कयाः आगं स्वनाः दिगुद्यः स्वनेगु व दीक्षा व आगं मदुपिनि नं दिगुद्यः स्वनेगु । दिगद्यःयात स्वेष्ठ देवता, कुलदेवता, कुलेश्वरी नं धाइ । ‘स्वे’या अर्थ थःम्ह वा थःके खः । ‘इष्ठ’या अर्थ नालाम्ह÷हनाम्ह÷ज्वनाम्ह खः । उकिं स्वेष्ठ देवताया अर्थ थःम्हं नालाम्ह द्यः खः । थःगु कुल नायेकातःम्ह द्यः कुलदेवता खः ।
दिगुद्यःया मूर्ति दइमखु । दिगुद्यः धयाम्ह चलबाःम्ह (चन्द्राकार) ख्यलय् च्वंम्ह जुइ । ख्यलय् ल्वहंया मन्दःपाः, त्वरं वा लुकुमाःद्यः थें छगः निसें झिंच्यागः तक ल्वहं ग्वारा स्वनातःगु दइ । लिसें उगु थासय् चन्द्राकार देगः दयेकाः छेपु, गरुड, नागकन्या दुगु तोरणं छाय्पियाः जवंखवं ल्वहंयापिं गणेद्यः व कुमार, निम्ह सिंह व द्यःया न्ह्यःने मन्दःपाः नं दइ । दिगुद्यः अप्वःसिया किंकिंपा जुइसा गुम्ह गुम्हेसिया ख्यें बांलूगु धातुया द्यः व मूर्ति दयेकातःगु दिगुपुजाबलय् ख्यलय् हयाः पुज्याइ । दिगुद्यः मसां (दिप) व पीगंद्यःलिसे स्वापू खनेदुगुलिं बागमति व विष्णुमति खुसि सिथय् स्वनातःगु दु । गुँइ च्वंम्ह दिगुद्यः सालाहयाः येँया टुकुचा, भद्रकाली, फिब्व अजिमाया तिंख्यः, तख्ति अजिमायाथाय्, पचलि भैलःद्यःयाथाय्, कंगय् इनाय् त्वाः, बुरांख्यः, पकनाः गणेद्यः व कुलेश्वर महाद्यःयाथाय् दिगुद्यः स्वनातःगु दु । ख्वपय् च्वंगाय् (सल्लाघारीइ) दिगुद्यः स्वनातःगु दु ।
शैव व बौद्धमार्गी नेवाःतय्सं बनमाद्यः, आदेश्वर महाद्यः, इचंगुनारायण, भुइजःसि नारायण, धुम्बाराही, बज्रजोगिनी, खड्गजोगिनी, बिज्यासःद्यः, म्हय्पि अजिमा, कंग अजिमा, दक्षिणकाली, मनमानेश्वरी, पचलि भैलःद्यः, यलया पूर्णचण्डी, स्वयम्भू चैत्य व शान्तिपूयात दिगुद्यः नालाः दिगुपुजा यानाच्वंगु दु । न्याः दिगुपुजा अन हे (थुपिं द्यःपिंथाय्) वनाः न्यायेकेगु चलन दु । दँय्दसं मांया ख्वाः स्वयाः कन्हय्कुन्हु निसें सिथिनखः तक थःथःगु दिं कथं मू दिगुपुजा धकाः दिगुद्यःयात ख्यलय् यंकाः पुज्याइ । न्ह्यथुकुन्हु छ्वय्लाभू यानाः ख्यलय् वनाः कुलागः, श्राद्ध बायु भ्वय् धकाः छन्हु निसें न्यान्हु तक पालंपाः दिगुपुजा पाः फयाः हनी । ज्यापु व साय्मितय् सोह्रश्राद्ध दुने थःथःगु दिंकथं नछा दिगुपुजा नं हनी । अथेहे न्याः दिगुपुजा हनेगु चलन नं दु ।
दिगुपुजाय् न्हूम्ह भौमचा व नःलि मचा दिगुलिं दुकायेगु, कायमस्तय्त कय्तापुजा यायेगु, इहिमचाया सलाःपौ देछायेगु याइ । थाकुलिं लुइबलय् दिगु ख्यलय् दिगुद्यःयात विधिपूर्वक द्यः पुज्यानाः चछि महादिगू च्याकी । मचाजंक्वबलय् मचायात गणेद्यः दर्शन याकेधुंकाः दिगुद्यः दर्शन याकी । थीथी नखःचखःबलय् नं समय्बजि थनाः द्यः पुज्याइ । जन्मन्हिबलय् म्हासुकापः, म्हासुस्वां, लुँ, तछ्व तयाः दिगुद्यः पुज्याइ । ज्योतिषशास्त्र कथं बृहस्पति ग्रह मभिनकि दिगुद्यः मभिं धकाः जोशीतय्सं बिहिवाःपतिकं मत बीकाः दशा फायेकेत दिगुद्यः पुज्याकी । इहिपाबलय् ह्वंकेबलय् दिगुद्यः व आगंद्यःयात ग्वय् भागि याकाः द्यःयात छायेयंकी । थःजः, थःगु थाय्बाय् व वंशयात रक्षा व सुख जुइमाः धकाः दिगुद्यः पुज्याइ ।
भाजु दिनेश शाक्यया जन्म बि.सं. २०२३ फागुण १५ जूगु खः । वय्कःया मांया नां तीर्थमाया व बौया नां हेमन्त शाक्य खः । वय्कः मेची अंचल, झापा जिल्ला धुलावारीया उद्योगी व्यापारी लिसें नेवाः न्ह्यलुवाः खः । ने.सं. ११०१ निसें नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेवाःतय् उत्थानया निंतिं वय्कः मदिक्क क्रियाशील जुयाः झायाच्वंगु दु । वय्कः नेवाः खलः, झापा धुलावारीया संस्थापक दुजः, नेवाः पासामुना पुचः विर्तामोडया संस्थापक ल्यूछ्यान्जे खः । नेवाः राष्ट्रिय संगठन जापान प्रवाश कमिटी सन् २००२ य् गठन यानाः वय्कः उकिया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, लिसें नेवाः देय् दबू झापा जिल्लाया नायः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । वय्कः नेवाः देय् दबूया पाखें थीथी जिल्लाय् जुइगु अधिवेशन, सभा सम्मेलनय् नं सक्रिय जुयाः ब्वति कयादी । वय्कःयात नेवाः पासामुना, विर्तामोडपाखें सम्मान याःगु दु ।
येँ, गुच्चात्वालय् सन् १९३३ स बूम्ह दिनेशनाथया अबुजु कृष्णबहादुर अले मां भूमाली देवी खः । स्नायु सम्बन्धी शल्यचिकित्सा विशेषज्ञकथं नांजाःम्ह थ्वय्कलं सन १९५६ स दरभङ्गा विश्वविद्यालयपाखें डाक्टर ब्वना वयेधुंकाः बम्बे विश्वविद्यालयपाखें हानं उच्च शिक्षा हासिल यानादीगु खः । हलिंया थी थी संस्थातपाखें आपालं सम्मान कया तयेधुंकुम्ह वय्कः सन् १९५७ निसें मदिक्क चिकित्सकया कथं सेवा याना वयाच्वंम्ह खः । वीर अस्पतालयया न्यूरो सर्जरी डिपार्टमेण्टया प्रमुख जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्कःया नेतृत्वय् सन् १९६२ निसें नेपालय् थुगु ख्यलय् शल्यचिकित्सा यायेगु ज्या न्ह्याकूगु खः ।
बौ करुणारत्न तुलाधर व मां हिराशोभा तुलाधरया क्वखं ने.सं. १०८५ इ येँया असंत्वालय् भाजु दिपक तुलाधरया जन्म जूगु खः । भाजु तुलाधर नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृति ल्यंकातयेगु अभियानय् थःत फ्याना झायाच्वनादीम्ह छम्ह न्हू पुस्तायाम्ह भाषिक व शैक्षिक अभियन्ता खः । भाजु तुलाधरं मांभाय् म्वाका तयेगु खःसा छँय् जक मखु स्कूलय् नं मांभाय् ल्हायेगु व ब्वनेगु अवसर दयेमाः धयागु बिचाः ज्वनाः थःगु हे छेँय् ने.सं. ११२३ य् नेवाः भासं नं ब्वंकीगु मोर्डन नेवाः इङ्गलिस स्कूल नीस्वनादिल । भाजु दिपकं नेवाः भाय्, नेवाः समाज, नेवाः संस्कार च्वन्ह्याका यंकेत थज्याःगु छगू जक ब्वनेकुथि दयां मगाः धयागु वाःचायेकाः येँय् जक मखु, यल, ख्वप, किपू लिसें थाय्थासय् नेवाः स्कूल चायेकेगु नितिं नेवाः बस्ती नेवाः स्कूल अभियान थःगु नेतृत्वय् न्ह्याकादिल । थ्व हे अभियान कथं थौं झिगुलिं मयाक नेवाः स्कूल स्थापना जुइधुंकूगु दु ।
स्थानीय भाय् नेपालभाषा च्वन्ह्याका यंकेत आः राज्यस्तरं हे पाठ्यक्रम व पाठ्यपुस्तक दयेकाः नर्सरी निसें निजी व सरकारी स्कूलय् नेपालभाषाया कक्षा संचालन यायेमाः धयागु बिचाः घानाः नेपालभाषा समितिया दुजः जुयाः वय्कलं माःगु पाठ्य सफूया नितिं यवस्था यानाझायाच्वंगु दु । अथे हे भाजु तुलाधरया कुतलय् भोताहितिया दुवातय् महाकवि सिद्धिदासया झ्वाताः स्थापना यायेगु ज्या नं जूगु दु ।
समाज सेवा व भाषा अभियन्ताया रुपय् न्ह्यज्याना दीम्ह भाजु दिपकयात थीथी संस्थापाखें थीथी सिरपाः तथा सम्मान प्रदान याःगु दु, गथे— ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३४), तिर्थ हिरा सिरपाः (ने.सं. ११३४), दान्यहिरा सिरपाः (ने.सं.११३४), कृष्णदेवी तण्डुकार लुमन्ति हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३७) आदि आदि । अथेहे वय्कः गोरखापत्रय् पिदंगु खस भाय्यात जक नेपाली धायेगु पाय्छि मखु धैगु च्वसु च्वयाः अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चपाखें सारदानन्द पुरस्कार (ने.सं. १११२७) त्याकेत नं ताःलाःगु दु ।
भाजु दिपक शाक्यया जन्म वि.सं. २०१९ (ने.सं.१०८४) बैशाख १४ गते भोजपुर जिल्ला टक्सारय् जूगु खः । वय्कःया बौया नां राम बहादुर शाक्य व मांया नां कर्णकुमारी शाक्य खः । भाजु दिपक शाक्य नेपालभाषाया भाषिक अभियन्ता व भाषा न्ह्यलुवाः खः । भाजु दिपक शाक्यं नेवाः देय् दबूया मध्यपश्चिमाञ्चलया न्वकू जुयाः नेवाः देय् दबूयात स्वनिगलं पिने थीथी जिल्लाय् न्यंकायंकेगु ज्याय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्कलं थ्यंमथ्यं झिन्यादँ तक मदिक्क देय् दबुली आवद्ध जुयाः ज्या यानादिल । थौंकन्हय् वय्कः दांग तुल्सीपुरय् च्वनाः नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति उत्थनाया ज्याय् सक्रिय जुया च्वनादीगु दु । नेवाः संगीत स्यनेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु ।
दिपकप्रसाद श्रेष्ठ मकवानपुर जिल्लाय् लाःगु हेटौंडा नगरया छम्ह भाषासेवी खः । वय्कः हेटौंडां पिहां वःगु नेपालभाषाया न्हापांगु वाःपौ ‘हेटौंडा वाःपौ’ या प्रकाशक लिसें सम्पादक जुयादी ।
येँ, मासंगल्लीया दुर्गाबज्र व तीर्थकुमारीया काय्मचा खः दिब्यबज्र । भारतया वनारस वनाः संस्कृत भासं मध्यमातक ब्वनातःम्ह थ्वय्कः परम्परागत आयुर्वेदिक चिकित्साया ख्यलय् विशेषतः नेपाःया जडिबुटी संरक्षणया निंतिं नांजाः । अथे हे पिनास ल्वय् उपचारय् ज्वः मदुम्ह ब्यक्ति खः । वय्कलं आयुर्वेद विद्याया आपालं सपूm च्वयाः, थी थी थासय् वनाः वासः यायेगु पद्धति विकास याःगु खः ।
मिसाल्वय् सम्बन्धय् अतिकं नांजाःम्ह चिकित्सक थ्वय्कः सन १९३४ स येँय् जन्म जूम्ह खः । भारतया विश्वविद्यालयपाखें डाक्टरी ब्वना वयेधुंकाः वेलायत वनाः उच्च शिक्षा हासिल यात । विशेष यानाः प्रसुति शल्य चिकित्साय् न्हापांगु पुस्ताया मय्जुपिं डाक्टरकथं वयकःयात म्हस्यू । नेपाःमि व विदेशीपिन्त नेपालय् स्त्री रोग व उचारसम्बन्धी अध्ययन यायेगु ब्यबस्था यायेगुली वय्कलं मू भूमिका म्हितादीगु दु । वय्कः चिकित्सा विज्ञान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानया डीन अले नेपाल अनुसन्धान परिषदया न्वकू तक जुयादीम्ह खः ।
चित्र व मूर्तिकार दिलबहादुर चित्रकारया जन्म वि.सं. १९८४ सालय् यलया हौगः त्वालय् अबु जगत बहादुर चित्रकार व मां नरमाया चित्रकारया कोखं जूगु खः । कला प्रविण यानादीम्ह वय्कलं मूर्ति, घरेलु टेक्सटायल डिजाइन नं यानादी । वय्कलं दकलय् न्हापां २०१३ सालय् टेक्सटायल डिजाइन यानादीगु खः । वय्कलं २०१९ सालनिसें ग्राफिक आर्ट नं यानादिल । वय्कलं न्हय्क्वः तक याकः चित्रकला ब्वज्या यानादीगु दु । अथे हे वय्कलं स्वकःतक मंकाः कला ब्वज्या यानादीगु दु । वय्कलं च्वयादीगु चित्र राजदरवार, वीरेन्द्र कला ग्यालरी, भारत, कोरिया, जापान, जर्मनी, बेलायत, फ्रान्स, इटाली, स्वीट्जरल्याण्ड, अष्ट्रेलिया व अमेरिकाय् संग्रहित जुयाच्वंगु दु । वय्कलं चित्रकार पुं समाजपाखें चन्द्रअमर सिरपाः नं त्याकादीगु दु । वय्कःयात नेपाल कलाकार समाजं सम्मान नं याःगु दु ।
बि.सं. २०२८ असार १७ गते बन्जाःहिति, येँय् जन्म जुयादीम्ह भाजु दिलिप शाही नेपालभाषाया संचार लागाय् ताःइलंनिसें च्वसु च्वयेगु ज्या याना वैच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कलं नेपालभाषाया थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व कविता च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्कः नेपालभाषाया कविता ख्यलय् लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्कःया कविताय् विशेष यानाः शोषण, अत्याचारयात कयाः आक्रोश दु । वय्कः स्वतन्त्र पत्रकार नं खः । वय्कःया यक्व यक्व हे समसामयिक च्वसु थीथी पत्रिकाय् निरन्तर पिदनाच्वंगु दु ।