सीकय् बुकय् थीथी संस्कार व नखःचखःबलय् बँ थिलाः नीसी यायेत मदयेकं मगाःगु सियूचा म्यु वइपिंत दुइँ धाइ । दुइँतय्त दली नं धायगु याः । थुमिसं न्हापा सियुचा लिसें जङ्गलया सि, स्वां मीगु जक मखु, ज्यापुतय् बुइँ साःतय्त पहाड दुनेया चा म्हुयाः हयेगु, ल्वहं तछ्यायेगु, दू क्वबीगु, सिपाइँ लजगाः यायेगु नं या । थुमित पुतुवा, दली, नगरकोटी धाःसां राजवाहक धायेगुलि गौरव तायेकी ।
हल्च्वया आदिवासी दुइँत इचंगु, सितापाइला पुलांगुह्येश्वरी, धमाथू, गोकर्ण, सक्वया डाँछि, भद्रवास व आलापोत भ्वँत लिसें येँ नं सतीगु गुँ च्वकाय् च्वनेगु यानाच्वंगु दु । दँय्दसं येँयाःबलय् पिदनीगु सवभक्कु प्याखं व १२ दँय छक्व पिदनीगु हल्च्च भैरव प्याखं थुमिसं ल्हुया वयाच्वंगु दु । बौद्ध धर्मावलम्बी धाःसां सीबलय्या कर्मकाण्ड जुगित पाखें याइगु अजूचायापुगु परम्परा दु ।

धार्मिक, सांस्कृतिक व ऐतिहासिक दृष्टिं नांजाःगु ग्वल देशय् पशुपति महाद्यः, बछलामाजु, शितलामाजु, पिङ्गलामाजु आदि द्यःपिं बिज्यानाच्वंगु दु । किंवदन्ती कथं बछलामाजु येँय् च्वंपिं अजिमापिनि मां खः । उकिं पाहांचःह्रे छवाः न्ह्यः चिल्लागा अष्टमीकुन्हु पशुपति महाद्यःपाखें निमन्त्रणा (पाहां सःतेत) दुरुं च्यँय्च्याँय्छ्व याहइ ।
चिल्लागा अष्टमीकुन्हु सुथय् ग्वलय् च्वंम्ह भुवनेश्वरीयात द्यः पुज्याइ । भुजा थुयाः पशुपति महाद्यःयात छाइ । संन्याःकाःइलय् ज्यापुयात भुजा पिचाय् तयाः न्ह्यःने पाल्चा च्याकाः छखे पुजाभः खःमुलिइ तयाः क्वबुइकी । भुवनेश्वरीया पुजारी, पशुपति महाद्यःया भट्ट व पाःलाःम्ह पुजारी ल्यूल्यू वनी । चिधंगु खतय् पशुपति महाद्यःया प्रतिमूर्ति रत्नेश्वर महाद्यः वहःया शिवलिङ्ग तयाः प्यम्हेस्यां क्वबुइ । न्ह्यःने आशागुर्जा दुरुं च्यँय्च्याँय् बोलया दुन्दुभि बाजं थाकाः येँय् च्वंपिं आजु अजिमापिंत निमन्त्रणा बीत पशुपतिं यँेदेय्या थःने क्वःने त्वाः चाःहिलेगु झ्वलय् कमलाछिइ च्वंगु झंगःथकुंहिति फल्चाय् दिकाः पलख झासुलनी । अनंलि लगंया माजुसिमा क्वसं दिकेवं टेकु दोभानय् च्वंम्ह पचलि भैलःद्यःयात ‘पिचा तःवनेगु’ धकाः खःमुलिइ तयाहःगु भोग छाःवनी । लिहां वये धुंकाः द्यःजात्रा यानाः न्यतय् थ्यनेवं न्यतमरु अजिमां महाद्यःयात पुजा बी । पशुपतिइ द्यः लिथ्यनेवं भट्टं पशुपति महाद्यःयात पुज्यानाः दुकाइ । पाहांचःह्रे वइन धकाः सूचं ब्यूवःगु, निमन्त्रणा जात्रा पाहांचःह्रेबलय् बछलामाजुया जात्रा हनेत यायेमाःगु जात्रा दुरुं च्याँय्च्याँय् खः ।

त्यपय् तये । अय्लाः भिनाः नं यक्व हायेकेत ताय्सिवा, चिनियामार्सिया प्वः हायाः व ताय् सियाः त्यपय् तइ । कः ताकु छ्वालु नं थुबलय् स्वयाः मिलय् याइ ।

नायःया क्वय् च्वनाः ज्या याइम्ह नायः । ज्याया ब्यबस्था मिलय् यायेगुली नायःयात ग्वाहालि याइ । चाकु दयेकेगुली स्वइ । भुतुली मि च्याकेबी ।

दुसि छगू घाँय् परिवारय् लाःगु अन्न खः। थ्व चिचीचा ग्वः जुयाः ग्वग्वलाइ। ह्याउँ ह्याउँ हाकु हाकु धाःगु उनया जुइ। ख्वला निबः दइ। छबः दुसि दाइबलय् हायावनी। मेगुयात प्वाकलय् तयाः लुसिं चुनाः लिकायेगु याइ।
दुसि पुसा थःसालाः पीगु याइ। पी स्वयां प्यवाः न्यावाः न्ह्यः थःसालेगु याइ। पुवादे पौ ज्यानाः सालुक पुसा ह्वलाः थसाली। थःसालागु मा म्हुलिं थुल धायेव दिल्ला गुंलाय् कःनि खाये धुनेवं दुसि पीगु याइ। खालि थासय् पीगु जूसां थुगु बखतय् हे पी। मा पुयाः म्हू म्हू दयेकाः यंकी। थुकिया हा यक्व बल्लाइ। थ्व पीत क्वानाः पिनाच्वनेगु याइ मखु। हायात ल्हाका नं च्वनी मखु। तिके थे जक यानाः प्यूसां हा कयाः म्वानावइ।
थज्याःगु हे चाय् दुसि पीमाः धयागु मदु। न्ह्याथें ज्याःगु चाय् नं बांलाक ब्वलनी। अथे खःसां पँचां ज्याःगु चाय् यक्व बांलाइ। माथं वंगु बुँइ हे जक पीमाः धयागु दइ मखु। पाखाबुँ व भेसें च्वंथाय् प्यूसां बांलाइ। झ्वालां पालां वा वयाच्वनीगु बखतय् पीगु जूसां लः मुनीथाय् दुसि पी मखु। थज्याःथाय् बांलाक हा काये फै मखु। मा ह्याउँसे जुयाः गं थें जुयावने यः। वा वयाः लः मुनीथाय् जूसा निकास तयातयेगु याइ। बरु चा मप्यासे भचा गंसां हा बल्लाइगुलिं स्यनी मखु।
दुसिमाय् गौ पतिं हः दइ। हः ताताःहाकः जुइ। हःया कापिं च्वः वइ। च्वः ब्वलना वयाः बुँ ज्वनावइ। थुकिया बुँ पतिंचा थें चकनाः स्वांफ्वः थें जुइ। चकंथाय् सि सयाः झुप्पा खनेदइ। दुसि पाकय् जुइबलय् स्वांफ्वः ग्वारा चिं थें जुयावइ।
दुसि लइबलय् मानापं लइमखु। स्वांफ्वः जक क्वतानाः कायेगु याइ। फ्वःयात गंक निभालय् पानाः धिरः वानाः हायेकी। फयेकाः बाय् हासां हायाः धू लिकयाः यचुकी। लिलाःबलय् मा लयाः बस्तुयात नकेगु बाय् छुसि यायेगु याइ।

दुसिया थ्वँ । छ्याकय्क दुसि क्यलाः लखं भचा माःफ्वयाः हायाः बुकी । बूगु दुसियात ख्वाउँल धायेव मना वालाः त्यनाः प्वक जुइकाः थ्वँ दयेकी ।