किपुलिइ दलू द्यःया जात्रा यायेगु नं चलन दु । किपूया इन्द्रायणी जात्राया झ्वलय् थिंलाथ्व अष्टमी अथे धैगु छ्वय्लाभूकुन्हु किपूया साय्मितय्सं दलूद्यःयात किपूया पीगनय् तयेहइ । पीगंद्यःया जवय्पाखे बहनी स्वंगू दलू द्यः तयेहइगु खः । दलू द्यः तयाः अन दलू च्याकातइ अले चच्छि हे अन तइ । कन्हय्कुन्हु थिंलाथ्व नवमिया सनिलय् स्वम्ह हे दलू द्यःयात सांस्कृतिक बाजं धिमे, खिं थानाः बासुरी पुयाः जात्रा यानाः यंकेगु याइ । दलू द्यःयात पीगंद्यः लागांनिसें झिंनिह्राः तं जुयाः जात्रा यानाः साय्मित्वाः अर्थात् कुतिसालय् यंकीगु खः ।
दलू द्यःया जात्रा याइगु इलय् बसा लाया जात्रा याना यंकी । जात्रा यानाः यंकीगु इलय् छम्ह छम्ह दलू द्यः छम्ह छम्हेस्यां ज्वनावनी । स्वम्ह द्यः मध्ये छम्हेसित झिंनिह्राः तनय् दुकाइगु खःसा मेपिं निम्ह दलू द्यः धाःसा साय्मि त्वालय् दुकाइगु खः । दलू द्यः दुकाइगु इलय् न्हूम्ह भौमचा दुकाये थें हे यानाः ईका पःकां पियाः दुकाइगु खः । दलू द्यःया जात्रा साय्मितय्गु गुथिं याइगु खः । गुथिया मनूतय्त पाःपाः वइ । दलू द्यःया जात्रा धइगु दलू मत च्याका जात्रा याइगु खः । उकिं थ्व द्यःयात मत द्यः नं धायेगु याः ।
छेँ देगः दनेत साधारण व थी थी बुट्टा दुगु दाचि अप्पा छ्यली । गोल, नागोल, स्वांफ्वः बुट्टा, फः अप्पा, कःसिम्वः, गरुड, ख्वाः अप्पा छेँ दनेत छ्यलीगु दाचि अप्पाया ताजि खः । अथे हे देगः दनेत छ्यलीगु पुमा गमा, गं बुट्टा, तीनकुने, पलि बुट्टा, केराफ्वः, धलिंम्वः, छाल बुट्टा, तारा बुट्टा, सँकुलि, झल्लर, धलिं म्वःचा, न्हाय् बुट्टा दाचि अप्पाया ताजि खः । थुकिया नापं देगलय् कुंसल, सिंह, गरुड, नाग कन्या, गणेश, कुमार, तारा, पञ्चबुद्ध, अष्टमंगल, भिंद्यः, त्वलं वा क्षपः, चौकोस थां आदि बुट्टाया दाचि अप्पा छ््यलाबुला याइ । अष्टमंगल डिजाइन याइबलय् श्रीवत्स, पुण्डरिका (पलेस्वां), ध्वजा, कलश, चमर, मत्स्य, छत्र व शंख झ्वःलिकं च्यापा अप्पाया बुट्टा छ््यलाबुला जुयाच्वंगु दु ।
दाचि अप्पाया आधुनिक डिजाइनकथं पर्दा बुट्टा, केराफ्वः बुट्टा, धलिंम्वः बुट्टा, इलांबुट्टा, भल्लर, ख्वाः बुट्टा, सिखः बुट्टा, नसिखः, बज्र लहरा, सिमाकचा, रिवन, तःधंगु रिवन, बज्रतारा बुट्टा, फः पलिह स्वां, स्वां थां, कलश थां परिमेय व म्हय्खामेय्, म्हुतःपौ आदि नं बिस्कंबिस्कं
छ्यलाबुला जुयाच्वंगु दु ।
दाछि अप्पा देगः, फल्चा दनेत न्हापांनिसें छ्यला वयाच्वंगु भचा पिचुगु कलात्मक अप्पा खः । लांचां इलाः नं ह्याउँक तइगु जुयाः साधारण अप्पा स्वयां थ्व अप्पा भचा ह्याउँसे च्वनाः बांलाइ । भू तसकं म्ह्व जक तयाः दुने अप्वः चा छ्यःसां पिने अप्पा कःपिं तसकं म्ह्व खने दइगु कथं दाछि अप्पा छ्यलाः देगःया अंगः दनातःगु खनेदु । दाछि अप्पा छ्यलाः अंगः दनीगु इलय् अंगः पिचुसे च्वनी । उकिं देगः, फल्चा, सतः दनीगु इलय् थ्व अप्पा छ्यलाः दनातःगु तसकं आकर्षक खनेदइ ।
दाछि अप्पा छखे भचा सालुइगु व पिने खने दइगु ब्व भचा ख्वातुइगु वा पिचुसे च्वंक तइगु ख । उखे छखे धाःसा लांचा व रंग नं पानातःगु दइ । खास यानाः अंगः दनीबलय् बांलाकेगु निंतिं हे थथे दाछि अप्पा छीबलय् हे लांचा पानाः बांलाकीगु खः । साधारण दाछि अप्पा बाहेक नं मेमेगु दाछि अप्पा जुल धाःसा भचा दयेकेत नं थाकुइ व उकिया भाः नं अप्पा स्वयां पाः । परम्परागत रुपं अवाल प्रजापतितय्सं दाछि अप्पा दयेकेगु
यानाच्वंगु खः ।
दाचि अप्पा दयेकेत न्हापां गन्ति चा माला हयाः उकियात फ्वयाः वाली । न्हापा न्हापा गालय् चा व लः ल्वाक्वछ्यानाः तुतिं न्हायाः वालीगु खः । आः धाःसा आधुनिक मेसीन छ्यलाः अःपुक लः ततं भचा ताकुक उकियात मेसीनय् पेले यानाः त्याः त्याः जुइक न्हायातःगु तयारी चा मेसीनं पिकाइगु खः । थ्व तयारी चा माक्व माक्व छपा छपा अप्पा छियेगु निंतिं केककथं नतूचां चानाः त्वाःल्हाना काइ । बुँचा छ्वासुइगु जुयाः साधारण अप्पा छियेत स्वयां थुगु दाचि अप्पा छियेगु निंतिं भचा क्वातुगु तःलय् च्वंगु गन्ति चा माः । अथे गन्ति चा कायेगु थाय् मन्त धाःसा हाकुगु द्यचायात नं बुँचालिसें भचा भचा ल्वाक्व छ्वानाः नं बल्लाःगु अप्पा दयेकेत छ्यलेगु सुरु यानाहःगु दु । थौैंकन्हय् छुं भचा केमिकल तयेवं पाचा थें तसकं छ्वासुगु चा नापं डल्लो वा धी जूवनीगु बैज्ञानिक प्रक्रिया सुरु जुइवं धाःसा भट्टा साहुतय्सं बुँचायात हे बल्लाकीगु जुयाः आः चाया निंतिं धन्दा मन्त ।
तयारी चाया केकयात छु कथंया दाचि अप्पा तयार यायेगु खः व हे कथंया थासा वा मोल्डय् तयाः अप्पा थाइ । न्हापा न्हापा थासा वा फर्मा फुक्कं सिँयागु हे जुइगु खः । आः धाःसा प्लाष्टिक व धलौट वा लीयागु नं थासा तयार जुया वयाच्वंगु दु । उलि जुइवं नँया झ्यातुगु औजारं उगु अप्पायात प्रेस याइ । प्रेस यानाः पिहां वःगु अप्पायात छसिकथं निभालय् तइ । उकी कुं मगाः मचाः जूसा तनेगु, भचा भचा चा अप्वः जुयाच्वंगु दुसा नं ब्लेट वा चक्कु छ्यलाः चायेगु व सिलिं मदयेकेत कुं मारे यायेगु ज्या दक्ष कालिगढ वा ज्यामितय्सं याइ । मेसीनं अप्पा पिहां वयेकथं हे दक्षपिं ज्या सःपिं कालिगढ वा ज्यामितय्सं बुट्टा अप्पाया डिजाइनय् थथे फिनिसिङ्ग याइगु खः । मेसीनं पिहां वःगु उगु अप्पायात च्यान्हु झिन्हुतक निभालय् पानाः गंकी । निभालय् पाये दइगु इलय् प्यन्हुं हे गनी । किचः दुथाय् तयाः गंके मालीबलय् झिन्हु भिंmनिन्हु नं बी । उकियात छखेलिक पँतना तइ । निउरां पिने हयाः निभालय् तयाः गंकीगु खःसा बर्खां वा वइगुलिं यानाः अप्वः धइ थें दुनेसं अथें भचा न्हगंकाः अप्पा पँतनाः नं गंकेगु याइ ।
गंगु दाछि अप्पायात बुट्टाकथं छेँ दनीगु इलय् पिने खनेदइगु ब्व लाँचां इली । पलेफ्वः, वाफ्वः, केराफ्वः, ख्वःसिं बुट्टा, नाग बुट्टायात फरक फरक तरिकां लाँचा इलेमाः । न्हापा लाँचा खानी सुलभ जुयाच्वंगु इलय् ला सक्कली लाँचा तयाः हे दाछि अप्पायात ह्याउँक इलीगु खः । तर आः खानिं लाँचा कायेगु चलन लोप जुइधुंकूगु दु । न्हूगु चलनकथं स्यूचा व अप्पाचुं ल्वाक्वछ्यानाः उकी छुं भचा वासःकथं पाउदर नं ल्वाक्वछ्यानाः लः तयाः छ्वालुक उकियात
लाँचा भाःपियाः इलेगु चलन वःगु दु ।
स्व. दानरत्न कंसाकारया उपनां दान खः । धातु कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार वय्कः ने.सं. १०४२ गुंलाथ्वः त्रयोदसिकुन्हु येँया केलत्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं अबुजु स्व. ज्ञानरत्न कंसाकारया हःपालं ने.सं. १०५९ स धातु कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु कँय्या छुस्याः, भुस्याः, ताः, बभू व थाय्भु दयेकेगु खः । न्ह्यथने बहःगु कृति— थी थी भजन मण्डली व गुंला बाजं खलःतय्त मुस्याः, छुस्याः, ताः, तिंछु निर्माण ।
नेवाः सङ्गीतया छगू पुलांगु स्वरुप दापा खः । खिं (दापाखिं÷देसिखिं÷लालाखिं), ताः (तं) व बभू (बमूचा÷बौ÷बपू)या गुहालिइ पुचः च्वनाः हालीगु भजनयात दापा धकाः थुइके फु । नेवाःपहःया शास्त्रीय सङ्गीतकथं न्ह्यानाच्वंगु थुगु ज्वः मदुगु सङ्गीत परम्परायात येँय् दापा धाइसा यल, ख्वप आदि थासय् दाफा धाइ । दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेगुयात दापा थायेगु धाइ । दापा छगू कथंया भजन हे खःसां थुकिया विधि परम्परा मेमेगु भजन स्ययां पाः । उप्वः थें द्यःया भजन म्ये हालीगु जुयाः दापायात तप्यंक आध्यात्मिक ज्याकथं जक व मुक्कं सङ्गीतकथं जक काये मछिं । दापां नेवाः समाज व तजिलजिइ थुलि हा काये धुंकलकि थ्व छगू नेवाः संगठनया स्वरुप व नेवाः पहिचान जुयाच्वंगु दु ।
तःजिगु व पुलांगु सङ्गीत परम्परा जूसां च्वयातःगु इतिहास मदुगुलिं दापा संस्कृति गुलि पुलांगु खः धयागु तप्यंक सी मदु । दापाय् च्वयातःगु धयागु हे दापाम्ये सपूm खः । तिथिमिति सीदुगु दापाम्ये सपूm थ्यं मथ्यं निसः दँ पुलांगु जक लूगु दु । गुलिखे दापाम्येय् जुजु व लानिपिनिगु नां दुगुलिं व म्येया ई सीके फु । दापाम्येय् आःतक नां लूगु मध्यय् दकलय् न्हापायाम्ह जुजु महिन्द्र मल्ल जूगुलिं दापा थ्यं मथ्यं प्यसः दँ पुलांगु खनेदु । दापाय् हालीगु संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवं च्वःगु गीत गोविन्दया म्ये गुसःदँ पुलांगु खः । अथे हे मैथिलि महाकवि विद्यापतिं च्वयातःगु खुसःदँ पुलांगु म्ये नं दापाय् हालाच्वंगु दु । तर गीत गोविन्द व विद्यापतिया म्ये नेवाःतय्सं गुबलय्निसें दापाय् हालेगु यात धयागु सीमदु । न्हापा न्हापा ख्वाःपाः प्याखं व नाटकय् नं दापा छ्लाबुलाय् हइगु खः । थुकिं नं नेवाःतय्गु दापा तसकं पुलांगु खः धयागु क्यं ।
दापाम्येय् येँ, यल, ख्वपया यक्व मल्ल जुजु व लानिपिनिगु नां दुकथं मल्लकालय् दापा संस्कृति तसकं च्वन्ह्याःगु खनेदु । प्यम्ह न्याम्ह शाह जुजुपिनिगु नां नं दापाम्येय् दुसां वयांलिपा खास हे न्हूगु दापा म्ये चिनातःगु खने मदु । बरु पुलांगु दापाम्येया लसय् न्हूगु म्येग्वः तयाः छुं भचा दापाम्ये च्वयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु ।
ततःधंगु देगलय् न्हिथं दापा थायेत जुजुपिनिपाखें हे दापा खलःयात गुहालि यानातःगु दसि दु । देगलं त्वाः त्वालय् न्यनावंलिसे त्वाः त्वालय् दुगु फल्चा हे दापा थाइगु थाय् जुल । नेवाःतय्गु दक्व धया थें बस्तिइ दापाया संस्कृति न्यनाच्वंगु दु । नेवाः संस्कृतिइ गुंला, ञंला, कार्तिक ला आदि थीथी बखतय् जक मखु ततःधंगु जात्रा, पुजा व उत्सवय् दापा मथासे मज्यू । न्हापा न्हापा गुलिखे नेवाः जातिइ भौमचा लँस्वः वनेत दापा मदयेकं मगाः ।
दक्व धया थें नेवाः जातिं थःथःगु थासय् दापा खलः नीस्वनाः दापाया संस्कृति न्ह्याका वयाच्वंगु दु । स्वनिगः दुने व पिने बरे, उराय्, स्यस्यः, ज्यापु, साय्मि, नाय्, पुतुवाः, गोपालि, बलामि, गमाल, नापित, पोडे, द्यःला आदि नेवाः जातिं दापा थानाच्वंगु दनि ।
दापाय् थाइगु मूबाजं खिं खः । छम्ह बाय् इताथिता च्वनाः निम्हसिनं खिं मुलय् तयाः निपा ल्हातं थाइ । ताल क्यनेकथं गं थें तिसः वइगु ताः थाइ । अले वयात गुहालि बभू थाइ । खिं थाइपिनि निखे निपुचः च्वनाः छक्वलं बाय् पालंपाः दापाया म्ये हाली । वलिसें इलय् ब्यलय् प्वंगा नं पुइ । गनं गनं दापाय् शंख नं पुइमाः । गुलिखे थासय् आरति मत च्याकाः जक दापा थाइगु नं चलन दु ।
दापा थायेत दकलय् न्हापा म्ये महासे दक्वं बाजं जक थानाः नासःद्यःया आह्वान याइ । थुकियात द्यः ल्हायेगु धाइ । व धुंकाः गुगु रागया म्ये हालेगु खः उगु रागया आलाप हाली । थुकियात राग कायेगु धाइ । राग कायेधुंकाः तिनि बाजं थानाः म्ये हाली । म्ये हाले क्वचालकि हाकनं राग कायेमाः । दापा थाये क्वचायेकेत हाकनं द्यः ल्हाइ ।
दापाय् हालीगु म्ये निथी दु— ग्वारा व चालि । न्हापालाक ग्वारा हालीसा वयां ल्यू चालि हाली । दापा थायेबलय् ग्वारा जक हालाः क्वचायेके मज्यू, चालि नं हालेमाः । बरु चालि जक हालाः दापा क्वचायेके ज्यू । दक्वं दापाम्ये छुं न छुं शास्त्रीय रागय् चिनातःगु दु । दापाम्ये सफुलिइ रागया नामं हे दापा म्ये ब्वथला तइ । दापाय् तःगूमछि मौलिक नेवाः ताल दु । स्वनिगःया मू स्वंगू देय् येँ, यल व ख्वपया दापाया तालया नां व संरचना पाः । अथे हे म्ये नं थाय्कथंया देवदेवी व जुजुपिनिगु नां दुगु म्ये दइ । सलंसः दापा खलः दुपिं नेवाःतय् दापा थायेगु पहःचहः थाय्पतिकं भचा भचा पाः । बाजंया बोल दापा खलःपतिं पाः । छपु हे म्ये नं थाय्पतिकं हालेगु पहः छुं भचा पाःगु खनेदु । शास्त्रीय पहः व पुलांगु सङ्गीत जूगुलिं मेमेगु परम्परागत नेवाः सङ्गीतय् दापाया यक्व प्रभाव खनेदु । गथेकि गुंलाबाजा, न्यकूबाजा, बाँसुरी खलः, क्वंचाखिं बय् आदि यक्व नेवाः सङ्गीतया विधाय् दापाया पहःचहः खनेदु । दापा परम्परागत ल्याखं मिजंपिंसं जक न्ह्याका वयाच्वंगु खः । मेमेगु परम्परागत नेवाः बाजंख्यलय् मिसापिं न्ह्यःने वःगु खनेदुसां दापाख्यलय् मिसांपिं उलि खने मदुनि ।
दापा खलः
दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेत नीस्वना तःगु पुचःयात दापा खलः धाइ । थ्व नेवाः संगठनया छगू पुलांगु स्वरुप खः । छगूकथं गुथि हे धायेछिंगु दापा खलःया थःगु हे संरचना व नियम दु । यक्व थासय् नासःपुजा गुथिपाखें दापा न्ह्यानाच्वंगु दु । ख्वप व भ्वँतया थीथी थासय् विशेष दिनय् दापालिसें नवबाजा (नौबाजा) नं थायेमाः । थुज्वःगु दापा खलःयात नवदाफा खलः धाइ ।
दापा खलकय् गुरु, कजि व हामूया मू भुमिका दयाच्वनी । गुरुं दापाया बाजं व म्ये स्यनेकने याइगु व दापा थाइबलय् नायः जुयाः माःकथं हःपाः बी । छगू दापा खलकय् छम्ह जक गुरु मखसे खिं गुरु, राग गुरु, म्ये गुरु, प्वंगा गुरु धकाः दापाया थीथी कचापतिं तःम्ह गुरुपिं नं दयेफु । कजिं नं दापाया हलंज्वलं बिचाः यायेगुनिसें दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेत पुजा, भ्वय् आदि माःकथं भाला कयाः सकसितं अह्रय्पह्रय् याइ । हामूया ज्या धयागु दापा खलःया दुजःपिन्त माःगु खबर थ्यंकेगु खः । दापा खलःया म्येपिं जःपिन्सं थःथःगु सीपकथं दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेत म्ये हालेगु, बाजं थायेगु, भ्वय् ज्वरे यायेगु आदि माःमाःगु गुहालि याइ ।
दापा म्ये हालेत म्येसफू ब्वने सयेके माःगुलिं न्हापा न्ह्याम्हसिनं आखः ब्वने मदुगु इलय् नं दापा खलःया जःपिन्सं आखः ब्वनेदु । अथे हे झारा प्रथा दुगु इलय् न्हिथं दापा थायेत सरकारं हे जिम्मा बियातःगु दापा खलःया दुजःपिन्त झाराया ज्याय् यंकी मखु । थुकथं न्हापा दापा खलकय् दुहां वनेगु तःधंगु सम्मान व सुविधाया विषय खः । बिसं. २०७३ सालं यलय् जूगु नेपालमण्डल दाफा महोत्सवय् स्वनिगः दुने व पिनेया थ्यं मथ्यं १६० दापा खलकं ब्वतिकाःगु खः । उगु महोत्सवय् ब्वति मकाःगु नं यक्वं दापा खलः दयेमाः । थुकिं निसलं मल्याक दापा खलः आःतक नं न्ह्यानाच्वंगु अनुमान यायेथाय् दु ।
दापाया राग
दापा नेवाः पहःयागु शास्त्रीय सङ्गीत खः । दापाया दक्वं म्ये छुं न छुं रागय् चिनातःगु दु । अथे जुयाः दापाम्ये सफुलिइ रागया नामं हे दापाम्ये ब्वथला तइ । म्ये पतिकं च्वय् उगु म्येया राग व तालया नां च्वयातइ ।
नेवाःतय्सं हालाच्वंगु दापा म्येया राग गुलि दु धयागु यकीन मदु । पूवंक दक्वं दापाम्ये छथासं दइ मखु । थःथःगु दापा खलकय् मुनातःगु दापाम्ये कथंया रागया नां जक अन दइ । यलया छगु दापाम्ये सफुलिइ ९२ पु रागया म्ये मुंकातःगु दु । थ्व हे आःतक लूगु दकलय् उप्वः दापा रागया ल्याः खः । मेमेथाय् थ्व स्वयां म्ह्व जक रागया म्ये दु । दापा सङ्गीतया रागया सैद्धान्तिक खँ गनं च्वयातःगु मदु । रागमाला धकाः रागयात जात जातिकथं ब्वथलाः उकिया गुण वर्णन यानातःगु छुं छुं पुलांगु सपूm दुसां उकी रागया सिद्धान्त मदु । संगीतज्ञ व संस्कृत कवि जयदेवं च्वःगु गीत गोविन्दया गुलिखे राग दापाय् नं छ्यलाबुला दु । गथेकि सोरथ, मालव, गुर्जर, बसन्त, विहाग, रामकलि, भैरवी आदि ।
गुलिखे दापाया रागया नां हिन्दुस्तानी शास्त्रीय सङ्गीतया रागया नांलिसे ज्वःलानाच्वंगु खनेदु । गथेकि श्री, भुपाली, रामकली, विभाष, सारङ्ग, बसन्त, यमन, भिमपलासी, विहाग, गौरी, सोरथ आदि । दापा रागया नां हिन्दुस्तानी शास्त्रीय रागया नां अपभ्रंश जुयाच्वंगु थें नं खनेदु । गथेकि राग भुपालीयात दापाय् भुपारि÷भुपार, राग विहागयात दापाय् ब्या÷व्याग÷व्याहाग, हिन्दुस्तानी शास्त्रीय राग भिमपलासीयात दापाय् भिम्परास÷भिमफरास÷भिमप्रास, राग यमनयात दापाय् इमन, राग बिलावलयात बेलावत च्वयातःगु दु । नां उत्थें च्वंसां दापाया राग व हिन्दुस्तानी शास्त्रीय रागया स्वरुप ज्वःला कि मलाः धइगु अध्ययनया हे विषय तिनि ।
दापा परम्पराया व्यवहारय् राग व उकिया म्ये हालेगु ई बाय् बखत क्वःछिना तःगु दु । मेबलय् व रागया म्ये हाले मज्यू मत्यः धयातःगु दु । तर, थुकिया सैद्धान्तिक हुनि गनं न्यनेब्वने मदु । न्यनेकने दुकथं नेवाः परम्पराय् रागया ई बाय् बखत थथे दु–
राग गुञ्जली — ह्याउँनिभाःया ई
राग ब्यांचुलि, राग रामकलि — सुथया ई
राग विहाग — बाचा ईनिसें द्यः मलूतले
राग धनाश्री — कतिंपुन्हिनिसें सकिमिलापुन्हितक
राग कोला — बालाचःह्रे जःखः
बसन्त — श्री पञ्चमीनिसें खाइसंल्हूतक
राग मल्हार÷मल्लाः — वर्षा ऋतु
राग सोरथ — बुंग करुणामय रथय् बिज्याःतले
राग मारसि/मालश्री — कायास्तमिनिसें कतिंपुन्हि
राग आरति — आरति मत च्याके धुनकि
राग मंगल — तःधंगु उत्सव, पुजाय् मंगल हालेत
थ्व मान्यता नं दक्व थासं उत्थें मजू ।
दापा थायेगु पद्धति
थ्व वाद्यप्रधान संगीत खः । थुकी खिं बाजंया मू भूमिका जुइ । लिसें प्वंगा, ताः, बभू नं मजिमगाःगु धातुबाजं खः । अथेहे सहायक बाजंकथं पछिमा, नगरा, धोलक, कान्तां दबदब नं इलय् ब्यलय् थायेगु याइ । म्येयात परिस्थिति स्वयाः ताःहाकः यायेगु, चीहाकः यायेगु अले क्वचायेकेगु नियन्त्रण खिंबाजनं याइ ।
दकलय् न्हापां छगू तालया ताःहाकःगु द्यः ल्हाइ । उकी स्वानाः त्वाःद्यः ल्हाइ । अले म्येया राग काइ । ग्वाराया छुमां काइ । जव पुचःपाखें विशेष यानाः दाफाम्ये गुरुपाखें म्ये छुनाहइ । दाफा खलकय् दुथ्याःपिं मध्यय् जवय् खवय् बच्छि ब्वथलाः पालंपाः म्ये हालेगु याइ । जवं म्ये छुनाहइ, खवं क्वचायेकी । गनं गनं जवं म्ये हालीपिन्त जवगायाँ व खवं म्ये हालीपिन्त खवगायाँ नं
धायेगु याः । व ग्वाराया निंतिं स्वथी खिंबोल रचना जुयाच्वंगु दइ । न्हापांगु बोल निक्वः काइ । मेगु छक्वः छक्वः कयाः क्वचायेकी । थ्व प्यधू तक छधू पतिकं दिनाः म्ये हाली । अनं लिपा घ्वं कायेगु सुरु जुइ । घ्वं काइबलय् म्ये मदिक हाली । ग्वाराय् दुथ्यानाच्वंगु थीथी तालय् मिले जुइक बाजं थायेमाः । घ्वं धुंकाः हाकनं छक्वः लिपायागु ग्वारा (माधू÷क्वत्वाः) कयाः ग्वारा क्वचायेकी । थ्व भजनय् ग्वारा चालिया पद्धतिकथं म्ये हालेगु याइ । ग्वारा हालेबलय् छपु हे म्ये दुने थीथी ताल दुथ्याना च्वंगु दइ । चो, पलेमां, जति, प्रताल, लंताः, अस्तरा, ग¥हः आदि दाफा संगीतय् दुथ्याना च्वंगु ताल खः । अपवादकथं जक गुलिं ग्वारा छगू हे तालय् लानाच्वंगु दु ।
ग्वाराया रागया लिधंसाय् छगू तालय् चालि म्ये हालेगु सुरु जुइ । ग्वारालिसे स्वानावःगु चालि खःसा खिं बाजनं छुमां काये म्वाः । ग्वारा मदुगु चालि जक खःसा चालि छु तालयागु खः, व हे तालय् छुमां कायेमाः । चालिइ छधूयात छचिलं धाइ । छचिलं दुने धुवा, न्ह्याः, कोलाः हालेगु चलन दु । चालि क्वचायेकाः नं हानं राग काइ । अले कोलाःद्यः (मध्यम) व त्वाःद्यः ल्हानाः क्वचायेकी । थः स्वयां थँजिपिं सकसितं भागि यानाः सत्कार न्ह्यब्वइ । कौला तुच्चा यानाः ज्याझ्वः क्वचायेकी ।
राग कायेगु
दापाया म्ये हालेन्ह्यः गुरु बाय् सःम्हेसिनं याकः बाय् पुचलय् आलाप थें रागया स्वर हाली । थुकियात राग कायेगु धाइ । दापाय् राग काइगुलिइ म्येग्वः दइ मखुसा छुं तालय् नं लाइ मखु । रागया स्वर जक क्यनेकथं आ, ना, नाइँ, नय्, ता, रि, रित्, रिनां, हे, हां, आं आदि आखःग्वः जक हाली ।
छु रागया म्ये हालेगु खः, व हे रागया राग कायेमाः । थुकिं हालेत्यंगु म्येया रागया स्वरुप क्यनी । छपुं मल्याक म्ये हालीबलय् म्येया राग हिलीगु जूसा हिक्वपतिं न्हूगु राग कायेमाः । दापा बाहेक मेमेगु छुं नं नेवाः सङ्गीत परम्पराय् राग काये म्वाः । थुकिं दापायात छगू विशिष्टता ब्यूगु दु । दापाया प्रभावकथं गुंलाबाजाय् ग्वाराया धून पुलकि दापाय् थें राग नं पुइगु चलन दु ।
दापा थायेबलय् स्वक्वः बाय् निक्वः राग कायेमाः । न्हापांगु द्यः ल्हाये धुनेवं छक्वः छुवां, जाः व दिवां दयेक पूवंक राग कायेमाः । दापाया ग्वाराया न्हापांगु धू (माधू) सिधलकि जाः व दिवां जक राग कायेमाः । अथे हे दापाम्ये हाले सिधयेकाः क्वचाःगु द्यः ल्हायेन्ह्यः छुवां जक राग कायेमाः ।
दापा खलःपतिकं खिंया बोल पाः थें छगू हे नांया रागया राग काइगु नं दापा खलःपतिकं पानाच्वंगु दु । सयेके, सीके, थुइके व हाले थाकुगु जुयाः यक्व दापा खलकय् राग कायेगु म्ह्व जुजुं वनाच्वंगु दु ।
दापाया ताल
दापाया परम्परा विशिष्ट नेवाः पहःया जूगु दापा म्येया ताल मौलिक जूगुलिं नं खः । दापाय् छ्यलाबुला दुगु ताल मेमेगु सङ्गीत परम्परा स्वयां पाः । मेमेगु नेवाः परम्परागत सङ्गीतय् नं फुक्कं धया थें दापाया हे ताल छ्यलाबुला जुयाच्वंगु दु । छुं छुं ताल जक हिन्दुस्तानी शास्त्रीय सङ्गीतय् छ्यलाबुला दुगु ताललिसे ज्वःलाः । गथेकि दादरा, रुपक, झपताल आदि । नेवाः संगीत ख्यलय् चौताल, पंचताल, कर्खा (कर्षा) ताल व खूटगंगा (ख्रंगा) आदि नं खास यानाः दाफा संगीतय् चलनचल्ती खनेदु । व थेंतुं पुलां पुलांगु दाफाम्ये सफुतिइ थौंकन्हय् मथुइ धुंकूगु प्रतिम, गद तालया नं म्ये दु ।
दापा परम्पराय् छ्यलाबुला दुगु तालया नां व स्वरुप दक्वथासं छथी हे मजू । येँय् उप्वः थें न्हय्गू तालया दापा म्ये हालेगु चलन दुसा यलय् व ख्वपय् गुंगू तालया म्ये थौंकन्हय् चलनचल्तिइ दु । अथेसां यल व ख्वपय् नं ताल पाः ।
येँय् छपु निपु ग्वाराय् झपताल व त्रकताल नं दु । गनं गनं रुप ताल नं च्वयातःगु दु । थ्व बाहेक पुलांगु दाफा सफुलिइ च्वयातःगु प्रतिम थें जाःगु तालया म्ये हाःगु व बाजं थाःगु न्यने मदु ।
यलया दापाय् ग्वाराय् छ्यलातःगु ताल छथी हे जक जुल धाःसा उकी ग्वःचाः (आवर्तन) दु व स्वयाः नां तयेगु चलन दु । गथेकि तुता, माथेमाँ व बाधा ।
दापाय् छ्यलाबुला दुगु तालया धलः
येँ – यल – ख्वप
च्वः-,थकताः – च्वख
लंताः – एकतालि – एकताः
प्रताल -प्रताल- पर्ताल
जति/षजति – जति – जति
पलेमां- पलिमा – परिमां
अस्त्रा/अस्तरा – अस्त्रा/ ब्रह्मताल – अस्त्रा
गह्रः – धलंजति/गन्धः -थकताः
झपताल – रुप- षर्जति
त्रकताल – चौताल – लाँजति
स्वनिगःया स्वंगू मू थासय् गुलिं गुलिं दापाया ताल (ताल च्वः, प्रताल, पलेमां, अस्त्रा) दुरुस्त हे ज्वःलाःसा गुलिं नां व हे जुयाः नं मात्रा पानाच्वंगु दु (ताल जति) । स्वथासं ज्वः मलाःगु ताल नं दुगु हे जुल । येँय् यक्व छ्यलाबुला दुगु ताल लंताः यल ख्वपय् मदु । येँय् लंताः ताल च्वयातःगु म्ये अन एकताः (एकतालि) च्वयातःगु दुसां मात्रा दुरुस्त मजू ।
यल ख्वपया धलंजति, लाँजति, थकताल ताल येँय् मदु । ख्वपय् ताल जति व लाँजतिया मात्रा उलि हे जूसां तिं छु (तालि÷खालि) पानाः निथी ताल जूगु दु । षर्जति व थकताःया मात्रा व तिं छु (तालि÷छु) उत्थें जूसां निथी ताल जुयाच्वंगु दु । थुकथं दापाया तालय् थाय्पतिकं यक्व हे विविधता दु ।
छुमां/छुमां कायेगु
दापा थायेबलय् म्ये हालेन्ह्यः बाजनं जक हालेत्यंगु म्येया ताल थाना क्यनेगुयात छुमां कायेगु धाइ । यलय् किपुलिइ थुकियात छातं बियेगु नं धाः । छुमां कायेबलय् थाइगु बाजंबोलयात छुमां धाइ ।
जाः
दापाम्येया चिलंया न्हापांगु झ्वःयात जाःधाइ थें उगु म्येझ्वः हालीबलय् थाइगु बाजं बोलयात जाः बोल धाइ ।
त्वाः ल्हायेगु
जाः बोल थाथां म्ये क्वचालकि दिपा काये थें बाजं बोल सिधयेकेगुयात त्वाः ल्हायेगु धाइ ।
न्ह्याः
दापाम्ये मदिक्क हालायंकेत थाइगु बोलयात न्ह्याः धाइ । थ्व बोल तःक्वः लिसा कयाः थानाच्वनी । दापालिसे प्याखं दुसा न्ह्याः बोलय् प्याखं ल्हुइगु याइ ।
गौ/गौ कायेगु
न्ह्याः धुनेवं थाइगु विशेष बोलयात गौ धाइसा गौ बोल थायेगुयात गौ कायेगु धाइ । थ्व बोल स्वक्वः लिसा काइसा लिपांगु बोलया बच्छि निक्वः थायेमाः । गौ बोल थाइबलय् प्वंगा पुइमाः । गौ बोल धुनेव खिंयात पाः हिले थें मेमेगु बाजं थाये ज्यू ।
चल्ति
गौ बोल थाये धुनेव चीहाकःगु व अःपुगु बाजंया बोल थाइ । थुकियात चल्ति धाइ ।
दिमां
दापाम्येया चिलं क्वचायेकेत थाइगु बोलयात दिमां धाइ ।
दाफा महोत्सव
नेवाः बस्तिपतिकं न्यनाच्वंगु दाफा संस्कृतियात तःब्याकेगु तातुनाः नेपालमण्डल टेलिभिजन व ललितपुर मल यलया मंकाः ग्वसालय् ने.सं. ११३६ कौलागाः चःह्रे, सनिबारनिसें ११३७ चिल्लाथ्वः खस्थि, सनिबारतक नेपालमण्डल दाफा महोत्सव न्ह्याकूगु दु । नेपालमण्डल दुनेया १५३ गू दाफा खलकं ललितपुर मलया दबुलिइ दाफा बाजं थायेगु व म्ये हालेगुलिसें दापालिसे स्वाःगु प्याखं व मेमेगु संस्कृति न्ह्यब्वया क्यंगु खः ।
सम्माननीय राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीपाखें ने.सं. ११३६ कौलागाः त्रयोदसि, सुक्रबारखुन्हु उलेज्या जूगु थ्व महोत्सवय् वाःया निन्हु सुक्रबार व सनिबार थीथी दाफा खलःया न्ह्यब्वया नेपालमण्डल टेलिभिजनपाखें १५३ घौ तप्यंक प्रशारण जूगु खः । थुगु महोत्सवं दाफा संस्कृतियात थवंथवय् स्वये न्यनेगु अवसर ब्यूगु दुसा सकल नेपाःमिपिन्त दाफा सङ्गीत क्यनेगु अवसर ब्यूगु दु ।
परम्परागत सङ्गीत महोत्सव
दँय्दँसं ज्याःपुन्हिकुन्हु यल लाय्कूया कातिप्याखं दबुलिइ परम्परागत शास्त्रीय सङ्गीत महोत्सव नामं थीथी शास्त्रीय रागया म्ये हालाः दाफा थाइगु चलन दु । यलया कार्तिक नाच संरक्षण समितिया ग्वसालय् न्ह्यानाच्वंगु थ्व परम्परागत दापा सङ्गीत ज्याझ्वलय् यलया जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लं च्वःगु राग मेघ मल्हारलिसे मेमेगु रागया ३१ पु म्ये हालीगु खः । थ्व कुन्हु जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लया म्ये दुगु बिलंपौ व जुजुया लुँया सिंहासन नं यल लाय्कूया कृष्ण देगःन्ह्यःने ब्वयातइ ।
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय् मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय् दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय् नेवाः जक मखसे थासंथाय् संस्कृत व खस भाय्या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय् भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय् चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय् उप्वः थें न्हय्गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय् जुजु, म्येच्वमि बाय् च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ । निगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्सं दापाय् हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्गु दापा संगीतय् थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्या दापाम्येय् नां दुथ्याःम्ह दकलय् पुलांम्ह झिंखुगूगु शताब्दिया येँदेय्या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय् मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय् च्वकूम्हकथं दापाम्येय् मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय् म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय् हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय् न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय् छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय् छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय् न्हापा गन द्यःयाथाय् दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय् मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।
दापाम्ये सदापाम्ये
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय् मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय् दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय् नेवाः जक मखसे थासंथाय् संस्कृत व खस भाय्या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय् भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय् चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय् उप्वः थें न्हय्गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय् जुजु, म्येच्वमि बाय् च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ ।झिंनिगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्सं दापाय् हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्गु दापा संगीतय् थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्या दापाम्येय् नां दुथ्याःम्ह दकलय् पुलांम्ह भिंmखुगूगु शताब्दिया येँदेय्या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय् मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय् च्वकूम्हकथं दापाम्येय् मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय् म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय् हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय् न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय् छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय् छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय् न्हापा गन द्यःयाथाय् दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय् मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।
दापाम्ये सदापाम्ये
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय् मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय् दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय् नेवाः जक मखसे थासंथाय् संस्कृत व खस भाय्या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय् भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय् चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय् उप्वः थें न्हय्गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय् जुजु, म्येच्वमि बाय् च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ ।झिंनिगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्सं दापाय् हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्गु दापा संगीतय् थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्या दापाम्येय् नां दुथ्याःम्ह दकलय् पुलांम्ह झिंखुगूगु शताब्दिया येँदेय्या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय् मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय् च्वकूम्हकथं दापाम्येय् मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय् म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय् हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय् न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय् छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय् छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय् न्हापा गन द्यःयाथाय् दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय् मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।
दापाम्ये सफू
दापाया परम्पराय् दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय् दापाम्ये च्वयातःगु सफू दापाम्ये सफू खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय् चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय् पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय् सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सफू नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय् पुलांगु दापाम्ये सफू निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय् च्वय् जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।
ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय् हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय् दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय् ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय् ग्वाराय् छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय् ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय् तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय् व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय् दापा थाइबलय् गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।
माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् दकलय् न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय् थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।
लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय् निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।
तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय् लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय् लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय् मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय् खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।
घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय् तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय् दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।
चालि
छगू हे तालय् हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय् ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय् न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय् लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय् क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय् म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय् व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु
धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय् लाताभाजु खव मुलय्
लातिमय्जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु
ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
दापाया परम्पराय् दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय् दापाम्ये च्वयातःगु सफू दापाम्ये सफू खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय् चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय् पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय् सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सफू नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय् पुलांगु दापाम्ये सफू निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय् च्वय् जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।
ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय् हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय् दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय् ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय् ग्वाराय् छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय् ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय् तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय् व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय् दापा थाइबलय् गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।
माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् दकलय् न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय् थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।
लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय् निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।
तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय् लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय् लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय् मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय् खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।
घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय् तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय् दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।
चालि
छगू हे तालय् हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय् ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय् न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय् लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय् क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय् म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय् व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु
धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय् लाताभाजु खव मुलय्
लातिमय्जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु
ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
दापाया परम्पराय् दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय् दापाम्ये च्वयातःगु सपूm दापाम्ये सपूm खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय् चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय् पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय् सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सपूm नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय् पुलांगु दापाम्ये सपूm निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय् च्वय् जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।
ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय् हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय् दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय् ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय् ग्वाराय् छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय् ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय् तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय् व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय् दापा थाइबलय् गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।
माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् दकलय् न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय् थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।
लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय् निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।
तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय् प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय् लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय् लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय् मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय् खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।
घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय् तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय् दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।
चालि
छगू हे तालय् हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय् ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय् न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय् लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय् क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय् म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय् व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु
धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय् लाताभाजु खव मुलय्
लातिमय्जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु
ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
चुं मुनाः भाजनय् तयेत छ्यलीगु गाःवंक पंबालां थानातःगु थलयात दाला धाइ ।
येँ, गुच्चात्वालय् सन् १९३३ स बूम्ह दिनेशनाथया अबुजु कृष्णबहादुर अले मां भूमाली देवी खः । स्नायु सम्बन्धी शल्यचिकित्सा विशेषज्ञकथं नांजाःम्ह थ्वय्कलं सन १९५६ स दरभङ्गा विश्वविद्यालयपाखें डाक्टर ब्वना वयेधुंकाः बम्बे विश्वविद्यालयपाखें हानं उच्च शिक्षा हासिल यानादीगु खः । हलिंया थी थी संस्थातपाखें आपालं सम्मान कया तयेधुंकुम्ह वय्कः सन् १९५७ निसें मदिक्क चिकित्सकया कथं सेवा याना वयाच्वंम्ह खः । वीर अस्पतालयया न्यूरो सर्जरी डिपार्टमेण्टया प्रमुख जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्कःया नेतृत्वय् सन् १९६२ निसें नेपालय् थुगु ख्यलय् शल्यचिकित्सा यायेगु ज्या न्ह्याकूगु खः ।
येँ, मासंगल्लीया दुर्गाबज्र व तीर्थकुमारीया काय्मचा खः दिब्यबज्र । भारतया वनारस वनाः संस्कृत भासं मध्यमातक ब्वनातःम्ह थ्वय्कः परम्परागत आयुर्वेदिक चिकित्साया ख्यलय् विशेषतः नेपाःया जडिबुटी संरक्षणया निंतिं नांजाः । अथे हे पिनास ल्वय् उपचारय् ज्वः मदुम्ह ब्यक्ति खः । वय्कलं आयुर्वेद विद्याया आपालं सपूm च्वयाः, थी थी थासय् वनाः वासः यायेगु पद्धति विकास याःगु खः ।