मुभि स्टेशनपाखें ने.सं.११३१ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता रबिना श्रेष्ठ अले निर्देशक पवन जोशी खः । थुकी सनत कुमार श्रेष्ठया बाखं दुसा संगीतकार गोविन्द ह्युमत व बिजेन श्रेष्ठ खः । अले छायाँकार विश्वराज कपाली व कलाकारकथं सुशील श्रेष्ठ, देविना महर्जन, इन्जा नेवाः, प्रभात कुमार खेँय्‌, मोहिद्दिन खान, कृष्णभक्त महर्जन, हरिमान दिवाकर, मानकृष्ण वावा, सुरचन्द दर्शनधारीपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ समाजय्‌ नांदंपिं मनूतय्‌गु धकिंदुने सुलाच्वंगु ख्वाःपाः ब्वयातःगु दु ।

बुँइ लखं थनेत बाय् दुइत धः म्हुयाः लः हयेगु ज्यायात धःज्या धाइ। थ्व ज्या यायेत धःया लखं लाःपिं दक्वं मिलय् जुयाः याइ। लःया मुहान व बुँया जाःकथं धःया हाकः निर्धारण जुइ। पाःज्वलं मिलय् यानाः धः म्हुयाहइ।
बालीइ लखं थनेत वा लये क्वचायेवं धःज्या याइ। थुबलय् ज्या यायेत बुँइ बाली याइम्ह वयेगु याइ। बाली लखं थने म्वाःलीबलय् थज्याःगु धःयात अपाय्च्वः बिचाः याइ मखु।
पुवाचा तये क्वचालकि वा पीत नं छकः धःज्या यायेगु याइ। थुबलय्या धःज्याय् बुँइ वा पीम्ह हे ज्या वयेगु याइ। बाली यायेत दयेकातयागु धः दुथाय् जूसा न्हापायागु धःयात हे ल्ह्वनेगु (मर्मत) याइ। तःधाः लः हयेमाःसा बं तजाः यानाः धः नं भचा तःधं याइ। धःज्या यायेत माःगु लवःकवः दक्वंम्हतिं म्हतिं ज्वनावइ। नसात्वँसा धाःसा म्हतिं म्हतिं नयेगु नं याः, दामासाहिं ल्हानाः मंकाःकथं नं नयेगु याइ। थुकथं दँय् निकः धःज्या याइ।
बुँइ लखं थनेत स्थायीकथं नं धः दयेकातयेगु याः। थज्याःगु धः तःधं व लः नं तःधाः जुइ। न्ह्याबलें लः न्ह्याकातयेगु याइ। छगू फाँटं अप्वः फाँटय् न्यनाच्वनी।
स्थायी धलय् अलग्ग हे मनूया व्यवस्था यानाः धःपिवाःकथं तयातःगु दइ। थ्वयात धःबा धाइ। धःया दक्वं हेरबिचार थ्व हे धःबां याइ। धः ल्ह्वनेमाःसां वं हे याइ। छुं जुयाः याकःचां मचाल धाःसा वं स्वयाः सुयात साथ काये माल कयाः याइ। थथे साथ काइबलय् अप्वः लः माःपिं निं ल्ययाः काइ। यक्व हे ल्ह्वने माल धाःसा फाँटयात हे धाइ। धःपिवाः च्वनाः रखवारि यानागु बापत लः काःपिं फाँटया मनूतय्के धःबां सामान्य रुपं बाली म्हयेगु याइ। वयात थज्याःगु अधिकार समाज व इलाकीय राज्यस्तरं तकं बियातःगु दइ।
बरखामासं व बुँइ लः म्वालीबलय् धःबां थज्याःगु धःया लखंं ल्वहं घः वायेगु (चलय् यायेगु) याइ। थुकिं यानाः उगु इलाकाया मनूतय् थःपिन्त माःगु छुचुं थःगु इलाकाय् हे क्यलेदइ। थ्व बापत नं वं छुं छुं ज्याला काइ। अथे घः वाइम्ह जुयाः वयात धःबां जक मखु घवाः नं धाइ। धःया लः सुयातं म्वालीबलय् खुसिइ क्वफाना छ्वयातइ। स्वनिगलय् थुकथं स्थायीरुपं दयेकातःगु धः यक्व दु।

घवाः
घः चलय् याइम्ह मनू। स्थायी रुपया धलय् धःबां ल्वहंया घः नं चलय् याइ। घः नं चलय् याइम्ह जूगुलिं वयात धःबा व घवाः नितां धाइ।

धःबा
धः पिवाः च्वनीम्ह मनू। धःया अय्भय् दक्वं वं हे स्वइ। उकिया बापत फाँतयापिंके बाली म्हयेगु याइ। धः स्यंसा फाँटयापिं ग्वाहालि कयाः धः ल्ह्वनेगु याइ।

पाःज्वलं
भेसें लुइकेगु पहः। लः हयेगु धः दयेकीबलय् भती भती भेसें लुइकाः दयेकेगु याइ। थथ्याःथाय् दःसा म्हुयाः पाःज्वलं जुइक क्वथ्याकी।

ल्वहंघः
लखं चलय् याइगु ल्वहंया घः। स्थायी धलं हयातःगु लः झ्वाला हायेकाः घः हीकाः छुचुं क्यलेगु याइ। म्वाःलीबलय् लः मेथासं फ्वानातइ।

स्व. धनरत्न शाक्यया उपनां धन खः । वय्कः धातुमुर्ति कलाया माज्याय् छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०३९ तछलागाः सप्तमि, सुक्रबारकुन्हु येँया लगं त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व.कुलरत्न शाक्यया प्रेरणाकथं ने.सं. १०५२ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु वहः, सिजः, ली पाताय् थी थी कलाकृति निर्माण यायेगु खः ।

बाः दुर्गाबज्र बज्राचार्य व मां तीर्थकुमारी बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०५२ य् येँ महाबौद्धया मासंगल्ली त्वालय् इतिहास व संस्कृतिविद् भाजु धनवज्र बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं मू यानाः नेपालभाषा व खस नेपाली भाषां च्वयेगु यानादिल । वय्‌कलं म्हो हे जक च्वसु च्वःसां आपाः धयाथें इतिहासया महत्वपूर्ण च्वसु जूगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु यलया मणिमण्डप (च्वखं, कुलां ४, ने.सं १०९९) पिदंगु खः । भाजु बज्राचार्य छम्ह नेपाःया नांजाःम्ह इतिहासकार व संस्कृतविद् जूगुलिं वसपोलं च्वयादीगु ऐतिहासिक व अनुसन्धानात्मक च्वसुयात हनाबना तसे मदन पुरस्कार (वि.सं. २०३०) व शिक्षा दिवस पुरस्कार (वि.सं. २०३१) पाखें सम्मान यायेधुंकूगु दु ।

नांजाःम्ह इतिहासकार व अनुसन्धानकःमि जूगुलिं नेवाः संस्कृति सम्पदा व इतिहासया आपालं खँ न्ह्यःने हयाः नेपाः व नेवाःतय्‌गु इतिहासयात उजागर यायेत तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं डा. कमलप्रकाश मल्लनाप जानाः मंकाः कथं सम्पादन यानादीगु सफू द गोपालराज वंशावली (अनुवाद नापं इ.सं. १९८५) खः । थथेहे त्रिभुवन विश्वविद्यालयया एशियाली अनुसन्धान केन्द्रय् च्वनाः नेपाः व नेवाः संस्कृति नाप स्वापू दुगु ज्वःमदुगु मालेज्या (अनुसन्धान) यानादीगुयात कदर यासें नेपाल सरकारपाखें प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु (प्यंगूगु) व विख्यात त्रिशक्ति पट्टं (प्यंगूगु) विभूषित यायेधुंकूगु दु ।

छपाः, स्वपाः झ्याःया निखेरं सिथय् धुन आकारया बुट्टा दुगु कलापूर्ण झ्याः ।

स्वनिगः दुनेया ऐतिहासिक बस्ती धर्मस्थलीइ यक्व न्ह्यवंनिसें मनूतय् बसोवास दुगु खनेदु । थ्व थाय्या पूर्वय् मनमैजु व काभ्रेस्थली, पश्चिमय् गोलढुङ्गा, उत्तरय् काभ्रेस्थली व जितपुरफेदी अले दक्षिणय् गोलढुङ्गा व मनमैंजु लाः । थौंकन्हय् येँ जिल्लाया तारकेश्वर नगरपालिकाय् लाःगु धर्मस्थलीइ लिच्छवि जुजु शिवदेव प्रथमया संवत् ५१७ च्वयातःगु अभिलेख लुया वःगु दु । थ्व अभिलेखं धर्मस्थली प्राचीनकालंनिसें आबादी जुयावःगु सीदु । च्वय् न्ह्यथनागु अभिलेखय् थ्व थाय्यात ‘दु…ग् ग्राम’ धयातःगु दु । अभिलेखया आखः ज्यला वनेधुंकूगुलिं ध्वाथुइक ब्वने मफुसां उबले थ्व थाय्या नां धर्मस्थली मखु, मेगु हे दु धयागु सीदु । तर छु खः धकाः धाःसा धाये मफु ।
थ्व थासय् मध्यकालीन कान्तिपुर राज्यया जुजुपिं लक्ष्मीनरसिंह मल्ल, प्रताप मल्ल व नृपेन्द्र मल्लपिनि अभिलेखत नं लुया वःगु दु । थुकिं धर्मस्थली बस्ती मध्यकालय् कान्तिपुरया अधिनय् लाः धयागु सीदु । शाहकालीन जुजुपिनिगु पालय् नं थ्वयात धर्मस्थली हे धायेगु यात ।
थ्व थाय्या नां धर्मस्थली गथे जुयाः च्वं वन धैगु बारे छगू धापू दु । थ्व थाय् ल्हासा लिसें पश्चिम नेपालय् वये–वने यायेगु व्यापारिक लँपु खः । थ्व लँ जुयाः वये–वने याइपिंत थनया स्थानीय मनूतय्सं बाय् च्वनेत व नयेत्वने यायेत बांलाःगु व्यवस्था याना बीगु जुयाच्वन । उकिं थनया ‘धर्मस्थल’ धायेगु यात । वहे नां लिपा धर्मस्थली जुया वंगु धाइ । धर्मस्थली दुनेया त्वाः धोकास, सिक्च्छे, पिंगखलः, चापुचा, जरंकु, नायत्वाः, मुसुन्चाहाल त्वाः, सिफल आदि खः ।
थन त्रीकुन (अजिमा), महाँकाद्यः, गणेद्यः, नासःद्यः, भिंद्यः, गोरखनाथ, ससुद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, राधाकृष्ण द्यःया धार्मिक सम्पदा दु । नापं बौद्धस्तुप, चीभाः नं थाय्थासय् दु । धर्मस्थलीइ दँय्दसं पाहांचः¥हेनिसें न्यान्हुतक महाँकाद्यः, त्रिकुन व स्वम्ह गणेद्यः यानाः न्याम्ह द्यःया न्यागू खःया जात्रा याइगु परम्परा दु ।

अबु केशसुन्दर तुलाधर व मां बेखालक्ष्मी तुलाधरया कायमचा दशरत्न तुलाधरया जन्म ने.सं. १०१२ स येँया असं धालासिक्वय् जूगु खः । कलकत्ता, ल्हासा व आसामय् बनेज्याया लागि अप्वः थें झायाच्वने माःम्ह वय्‌कः साहुया कायमचा जूगुलिं बारां साहु नामं म्हस्यू । ने.सं. १०५२ य् कुशिनगरय् ऊ चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् कुशिनगरय् प्रवजित जुयाः भिक्षु धर्मालोक जुयाबिज्यात । भिक्षु जुइ न्ह्यः हे प्रगतिशील बिचार दुम्ह वसपोलं स्थविरवादी भिक्षुपिनिगु विहार मदुनिबलय् किन्दो बहालय् अष्टमी व्रत आदि तयाः धर्म प्रसार याना च्वनाबिज्याःगु खः । वि.सं. २००१ स राणा सरकारं देशं पितिनाछ्वःपिं च्याम्ह भिक्षु मध्ये वसपोल थकालीम्ह खः । नीन्यागुलिं मल्याक सफूया च्वमि वसपोलया प्रमुख सफू थुपिं खः — लोके कुव्यवहार कुचाल सुधार (ने.सं. १०५०), अनुत्तर विजय गुरुमण्डल (ने.सं. १०५७), ३) प्रज्ञा दर्शन (ने.सं. १०६०), बौद्ध धर्म व मानवधर्म, महाचीन यात्रा (ने.सं. १०७०), सुयागु धर्म सत्य खः (ने.सं. १०८३) आदि । वसपोल ने.सं. १०८८ य् दिवंगत जुयाबिज्यात ।

ने.सं. १०५४ य् यलया ओकुबहाः (रुद्रवर्ण महाविहार) वडा नं ६ य् अबु हर्षमान शाक्य व मां हेराथकुं शाक्यया क्वखं जन्म जूम्ह गणेशकुमारी शाक्य हे धम्मवती गुरुमां खः । भिक्षु बुद्धघोष महास्थविर व भिक्षु धम्माबुध महास्थविरया प्रेरणां बुद्ध शिक्षा अध्ययन यायेगु प्रबल इच्छां ने.सं. १०६९ स गृहत्याग यानाः कुशीनगर वनाः ऊ. चन्द्रमणी महास्थविरपाखें प्रव्रजित जुयाः गणेशकुमारी शाक्यं धम्मवती जुल । अनं बुद्ध धर्मया उच्च अध्ययन यायेत ने.सं. १०७२ य् बर्माया मोलमिनय् च्वंगु प्रसिद्ध खेमाराम नन्स् स्टडिज सेन्टरय् भर्ना जुयादिल ।

ने.सं. १०८२ स बर्माया अति उच्चगु परीक्षा पास यानादिल । बर्मी सरकारया पालि तक्षशिलाय् सरकारीस्तरं भव्यरुपं धम्मवती गुरुमांयात सासनधज धम्माचरिय उपाधि प्रदान यात । थ्व उच्च उपाधि प्राप्त याःम्ह वसपोल न्हापांम्ह नेपाःमि खःसा बर्माया लागि न्हापांम्ह विदेशी खः ।

ने.सं. १०८३ इ नेपाः लिहांबिज्याना नःघःया श्रीघलय् धर्मकीर्ति विहारय् वइपिं आखः मसःपिंत ग्वःआखः स्यनेगुया नापं बुद्धशिक्षा प्रचार हेतु थासंथासय् नेवाः त्वाःत्वालय् बाखं (धर्मोपदेश) कनेगु शुरु जुल । ब्वनेत सफू मदुनिगु उगु इलय् कापीइ च्वयाः च्वयाः ब्वंकु ब्वंकुं ने.सं. १०८८ निसें सफू च्वयाः प्रकाशन यायेगु शुरु जुल । बुद्धया झिंनिगू विपाक वसपोलया न्हापांगु सफू खः । वसपोलया न्यय्‌गुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । ने.सं. १०९१ य् ल्याय्‌म्ह ल्यासेपिंत बुद्ध शिक्षा स्यनेगु ताःतुनाः धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी नीस्वनाबिज्यात । गुगु संस्थां बुद्ध शिक्षा प्रचारया नापनापं नेपालभाषाया नं प्रचारप्रसार जुइकल ।

न्हय्‌गू दशकं मल्याक नेवाः भासं बाखं कनाः नेवाः भासं सफू च्वयाबिज्याःम्ह धम्मवती गुरुमांया सफूया विषयवस्तु बुद्धशिक्षाया मूल दर्शन अभिधर्मय् आधारित जुयाच्वनी । वसपोलं नेपालभाषां च्वयाबिज्याःगु थज्याःगु सफू खः — बुद्धया झिंनिगू विपाक (ने.सं. १०८८), अभिधर्म भाग १ (ने.सं. १०८८), ऋद्धि प्रतिहार्य (ने.सं. १०९१), एकताया ताःचा (ने.सं. १०९१), प्रेमं छु जुइ (ने.सं. १०९१), मिखा (ने.सं. १०९२), बुद्धया अन्तिम यात्रा (ने.सं. १०९३), मति भिंसा गति भिनि (ने.सं. १०९४), लक्ष्मीद्यः (ने.सं. १०९५), प्रौढ बौद्ध कक्षा (ने.सं. १०९७), बौद्ध प्रश्नोत्तर (ने.सं. ११०९), १२) संसारया स्वापू (ने.सं. १११०), १३) मनूतय्‌गु पह (ने.सं. १११३) आदि ।

धर्मकीर्ति विहार संरक्षण कोष, धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी, अन्तर्राष्ट्रिय भिक्षुणी संघ, बौद्ध वृद्धाश्रम (बनेपा)या अध्यक्ष जुयाबिज्याःम्ह वसपोल शाक्यधिता अन्तर्राष्ट्रिय भिक्षुणी संघया संस्थापक सदस्य, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया सल्लाहकार, लुम्बिनी विकास कोष परिषद् सदस्य, धर्मकीर्ति मासिक पत्रिकाया प्रकाशक व विशेष सल्लाहकार खः ।

बुद्ध शासनय् अद्वितीय योगदानया कदर यासें म्यानमार सरकारं ने.सं. १११४ स तसकं तःजिगु अग्गमहागन्थवाचक पण्डित उपाधी प्रदान, ने.सं. १११५य् स्वयम्भू ज्ञानमाला भजन खलःपाखें ज्ञानमाला रत्नवत सिरपाः, ने.सं. १११९ स नेपालभाषा परिषद्ं भाषाथुवाः उपाधी प्रदान याःगु दु ।

वसपोलया जीवनीइ आधारित उपन्यास तमि छेत् (बर्मी भाय्, ने.सं १०८३), उकिया नेपालभाषा हिला यःम्ह म्ह्याय् ने.सं. १०९० य् (अनु. भिक्षु ज्ञानपूर्णिक), उकिया नेपाली भाषाय् हिलाः स्नेह छोरी (ने.सं. १११०, अनु. मोतिकाजी शाक्य), उकिया अंग्रेजी भाषाय् हिलाः ुद्यभयिखभम मबगनजतभचु यानाः न्यागू भाषां पिदंगु दु ।

बौ ज्ञानीबाबु मुनिकार व मां नानीमय्‌जु मुनिकारया कोखं नेसं. १०८५ दिल्लाथ्वः एकादसिखुन्हु येँया बञ्जाःहिति फुसय्‌ प्याफलय्‌ जन्म जुयादीम्ह धर्म मुनिकार नेवाः सङ्गीतयात लजगाःकथं न्ह्याकेगुली ज्वः मदुगु योगदान बियादीम्ह संगीतकःमि खः । नेवाः बाजं–धिमे, बाँसुरी, पछिमा, मादल, खिं, क्वंचाखिं, बय्‌ आदि थानाः भम्चा लँस्वःवनेगु व मेमेगु सांगीतिक ज्याझ्वः यायेत व्यवसायिक बाजं खलः न्ह्याकेगुली भाजु मुनिकार छम्ह न्ह्यलुवाः खः । थीथी अवसरय्‌ सलंसः नेवाः संगीतकःमि व तःताजि नेपाःया बाजं दुथ्याकाः थीथी अर्केष्ट्रा न्ह्यब्वयेगुली नं वय्‌कः निर्देशक जुयाः सक्रिय जुयादी ।भाजु मुनिकारं वि.सं. २०५७ सालंनिसें थम्हं हे स्वरलिपि च्वयाः स्वरलिपिया माध्यमं बाँसुरी पुइगु स्यनेज्या न्ह्याकादीगु खःसा स्वनिगः दुने पिने व देसं पिने तकं थ्यं मथ्यं सच्छिं अप्प्वः थासय्‌ स्वद्वलं मल्याक नेवाः व गैर नेवाः स्यँमिपिन्त बाँसुरी, बय्‌, खिं, क्वंचाखिं, पछिमा, धिमे, स्यनेज्या यानादी धुंकल । थ्व हे झ्वलय्‌ भाजु मुनिकारं थीथी नेवाः जात्राय्‌ सरकारपाखें ब्वति काइगु गुरुजुया पल्तनयात नं बाँसुरिं नेवाः बाह्रमासे धून पुइगु व धिमय्‌ थायेगु स्यनादीगु दु । थुकिं यानाः न्हापा मेमेगु गैर नेवाः बाजंज्वलं ज्वनाः गैर नेवाः धून पुयाः जात्राय्‌ वइगु गुरुजुया पल्तनं नं नेवाः संगीत नालाकाःगु दु ।
परम्पराकथं म्हुतुं बोल धयाः स्यनीगु नेवाः संगीतयात स्वरलिपि व बोललिपि दयेकाः स्यनेज्या यायेगुली नं वय्‌कः छम्ह न्ह्यलुवाः गुरु खः । थुकिया निंतिं वय्‌कलं ने.सं. ११४० य्‌ थीथी दापा म्ये, नेवाः व खस भाषाया लोक व आधुनिक म्ये, भजनलिसें ऋतु, प्रहरया १०१ पु म्ये दुथ्याकाः स्वरलिपि (Notation) नांया सफू पिथना दीगु दु । भाजु मुनिकारं नेवाः म्येचाः ‘मतिनाया स्वां’ (डीभिडी)या म्यूजिक भिडियोया निर्देशन नं यानादीगु दु । अथे हे तकुस्वां म्येचाः (सिडि) या बाँसुरी वादक नं खः ।
प्रवीणता प्रमाणपत्र तहतक ब्वनादीम्ह भाजु धर्म मुनिकार छम्ह रेडियो ज्याझ्वः न्ह्याकामि नं खः । वय्‌कलं ८ दँ तक मेट्रो एफ.एम.य्‌ नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याकादीगु खः । व थेंतुं येँ महानगरपालिकाया वडा ल्याः २७, २१ व १८ वडाय्‌ जनप्रतिनिधि मदुगु इलय्‌ वडा सचिव जुयाः नं थःगु प्रशासनिक क्षमता ब्वयादी धुंकूगु दु । लजगाःया ल्याखं वय्‌कः थौंकन्हय्‌ यँे महानगरपालिका, सम्पदा तथा पर्यटन विभागया सहायक निर्देशक जुयादी ।
तःक्वः थीथी नेवाः बाजं धें धें बल्लाः कासाया निर्णायक जुयादी धुंकूम्ह वय्‌कः परम्परागत गुथि मागः भ्वताहिति त्वाःखलः (मुनिकार समाज)या खिं, बाँसुरी, बय्‌ गुरुलिसें नासः सृष्टि कलाया नायः नं जुयादी ।
नेपाःया कला संस्कृति न्ह्यब्वयेगु निंतिं वय्‌कलं जापान (निक्वः), चीन, भारत, कोरिया आदि देसय्‌ वनाः चर्या म्ये हालेगु, बाँसुरी, बय्‌, प्वंगा पुइगु, धुँन्या चाःहिकेगुया लिसें अनेक कथंया प्रतिभा न्ह्यब्वयादी धुंकूगु दु ।वय्‌कःया बाँसुरी गुरु कान्छा मुनिकार, खिं क्वंचाखिं गुरु अष्टबहादुर मुनिकार, बय्‌ गुरु ज्ञानीबाबु मुनिकार, पछिमा गुरु इन्द्र महर्जन व लतमान महर्जन, धिमे गुरु रत्नकाजी महर्जन, चर्या म्येगुरु कान्छाबुद्ध बज्राचार्य, धुँन्या गुरु धर्म रत्न महर्जन खः ।
भाजु धर्म मुनिकारयात वय्‌कलं बाजं स्यंझाःगु सकल खलः, पुचःपाखें हनापौ लःल्हाना तःगु दुसा नेपाःया निंतिं युनेस्को प्रतिनिधि डा. योसियाकी कितामुरापाखें प्रशंसा पत्र (२०५८) लःल्हाःगु दु । नेवाः संगीत थपू यायेगु वय्‌कःया योगदानयात लुमंकुसे भाजु मुनिकारयात नातिकाजी राष्ट्रिय विशिष्ट संगीत सम्मान (परम्परागत संगीत) सिरपालं छाय्‌प्यूगु दु ।

धर्मकीर्ति विहार ख्वप देय्‌या मेगु छगू प्राचीन विहार खः । नवदुर्गा द्यः छेँ क्वाठण्डौ पुखूया उत्तर, नगरकोट कमल विनायक लँया दक्षिण व नगांचा त्वाःया पश्मि दिशाय्‌ अवस्थित थुगु विहारयात या बहाः धकाः नं म्हसिका वयाच्वंगु दु । धर्मकीर्ति विहार गुबले निर्माण जुल सुना. निर्माण यात धयागु प्रमाणित अभिलेख गनं मदु । अथेसां कोथुया क्वाथनायक जयकीर्तिराज जुं दिशादि संघ महाभोज्यया लागि छ्वयाहःगु छगू ब्वनापौस श्री भुवनाकर धर्म संस्कारित श्री धर्मकीर्ति विहारया नापं पशुपति विहारया संघ सदस्यपिं व क्वाःपाःद्यः देवतासहित धकाः उल्लेख जूगुलिं थुगु विहार दयेकूम्ह भूवनाकर खः धकाः म्हसिइके फु । अथेहे ने. सं. १९८पाखे ल्ह्ययातःगु वोधिचर्यावतार नांया सफुलिइ भूवनाकरया नां उल्लेख जूगुलिं धर्मकीर्ति विहारया निर्माण ने.सं. १९८ या न्ह्यः ल्यू जूगु जुइमाः धकाः  धायेफु । अथेहे ने.सं. ५३४ या छगू तमसुक पत्रय्‌ चारकिल्ला उल्लेख यायेगु झ्वलय्‌ धर्मकीर्ति विहारयात यंवि विहार धकाः च्वयातःगु दु । थुलि बाहेक विहारया प्रामाणिक अभिलेख छुं हे मदु ।

अथे खःसां ६०÷७० दँ न्ह्यः तक विश्वकर्मा त्वाःया खलः व क्वाण्ठण्डौ त्वाःया खलःपिंसं दँय्‌दसं गुंलाबलय्‌ बहिद्यः ब्वया वयाच्वंगुया नापं गुम्बाया पश्चिमपाखे शिखरकुट चैत्य अले मूल विहार चुकया दक्षिण पश्चिम चुकय्‌ वज्रधातु चैत्य, शिखरकुट चैत्य, गं छगः व गन्धुरी द्यःया आसन व क्षेत्रपाल ल्यं दनिगुलिं विहार प्रचीन खः धयागु पुष्टि जू । थौंकन्हय्‌ थुगु बहाःया जग्गा क्षेत्रफल गुलि दु धकाः क्वःछिनाः धायेमफु । थुगु विहारया संघपिं नं सुं हे मदयेधुंकल । वि.सं. १९९० या तःभुखाचं दुनावंगु आगं छेँय्‌ तःदँ तक दने मफयेवं सर्वस्वीकृति कथंउगु थासय्‌ मंगल धर्मद्वीप गुम्बा दयेकाः नियमित छ्यला वयाच्वंगु दु ।