काभ्रे जिल्लाया स्वंगू नगरपालिका बनेपा, धुलिखेल व पनौतीमध्ये धुलिखेल नगरपालिकाया नेवाः नां धौख्यः खः । धौख्यः खँग्वः धरिखेल – धलिखेल [लकारीभवने] – धइखेल [आदिपदान्त व्यञ्जन लोपे] – धउखेल [पश्चकरणे] – धौख्यः [द्वीस्वरीकरण] जुयावःगु खनेदु । धौख्यःया अवस्थिति २७० ३७’ ९९२” उत्तरी अक्षांश व ८५० ३३’ ४३२” पुर्वी देशान्तर, १५५० मिटर च्वय् लाः । धौख्यःया मनूयात धौख्यःमि धाइ । थुपिं २०२१ या जनगणनाकथं ४८८५ म्ह नेवाः दु (CBS, Population by Caste\Ethnic groups and Sex, NPHC 2021, 2021)। धौख्यः येँनिसें ३० किलोमिटर दक्षिण–पूर्वय् अरनिको राजमार्गया जवय् लाःगु नेवाः बस्ती खः ।
नेवाः जाति दुने थन स्यस्यः, नाय्, छिपा, सायमि, शाक्य खनेदु । उकी मध्ये स्यस्यः जातिया प्रधानता (९१%) खनेदु । थनया नेवाःत पूर्वय् सिन्धुपाल्चोकया बाह्रबिसे, सिन्धुली, उदयपुरया कटारी, बेल्टार, खोटाङया हलेसी, दिक्तेल, ओखलढुंगा, सोलु, भोजपुर, धरान, विराटनगर, मधुमल्ला, इटहरि, सुनसरी, चन्द्रनिगाहपुर व मध्यभागय् येँ, पश्चिमय् चित्तवनया टाँडी, गोरखा, लम्जुङया तुरतुरे थ्यंक न्यनाच्वंगु दुसा, देशं पिने दार्जिलिङ, सिक्किम, अष्ट्रेलिया, अमेरिका तक नं थ्यनाच्वंगु दु ।
धौख्यः धाल कि खुगू त्वाः च्वछेँ, दुत्वाः, ईत्वाः, वत्वाः, भीमसेन व सरस्वतीबजार त्वाःयात काइ (तमोट, १०९८, पृ. १५) । उकिसनं भीमसेनथान व सरस्वती बजारयात न्हूगु बजारकथं काइगुलिं खास धौख्यः दुने च्वछेँ, दुत्वाः, इत्वाः, वत्वाः जक खनेदु । थन धुलिखेल नगरपालिकाया वडा नं. ३ या थ्वहे प्यंगू त्वाः पूर्वय् गोखुरेश्वरंनिसें पश्चिमय् च्वछेँ तक, उत्तरय् तिनखेलंनिसें दक्षिणय् सिन्धुली राजमार्ग (इटोल) तकया मनूतय्गु कुनांया अध्ययन जूगु दु ।
च्वछेँ, दुत्वाः, इत्वाः, वत्वाः, धौखेलया मूख्य मूख्य त्वाः खः । च्वछेँया अर्थ थथ्याः थाय्या छेँ खःसा, दुत्वाःया अर्थ दुने अथवा वायव्य दिशाया दुबलय् (दबू दुगु त्वाः) खः । इटोल नैऋत्यदिशा (यैकुलि) य् लाः। यैया अर्थ दक्षिण खः। थ्व यै (यइ) हिलाः इ (आदिवर्ण लोप) जूगु खनेदु । वटोल वंता (पूर्व) पाखें वःगु खनेदु । नेपालभाषाय् दिशाया नां वंता (पूर्व), यंता (उत्तर), यौता (पश्चिम) व यैता (दक्षिण), अथे हे यंकुलि (इसान), योकुलि (वायव्य), यैकुलि (नैऋत्य) व ओंकुलि (आग्नेय) (मानन्धर ठा., ने.सं. १०९६, पृ. पौ १–२) । थ्व ल्याखं धौखेलया केन्द्र लाछित्वाः खनेदत ।
नेवाःतय्सं थौं कुनां मछ्यलेधुंकल । छ्यलाच्वंपिंसं नं उकिया महत्ता मथुइधुंकल, मसीधुंकल । धौख्यः, पनौति व भोंत नेपाःगाःलिसे सुखदुःख हनाः पृथ्वीनारायण शाहलिसे अन्तिम ईतक ल्वानाः थःत नेवाः धायेकाच्वंपिं खः। थुकियात माःगु सामग्री पूर्वय् वटोलंनिसें पश्चिम च्वछेँतक व उत्तरय् दुटोलंनिसें इटोलतक मुंकूगु दु ।
जु
आदरार्थी प्रत्यय–जु दुगु कुनां २५ गू लुयावःगु दु । आचाजु (७१२) यात येँ, यलय् आचाःजु धाइ । संस्कृत भासं कर्माचार्य धाइ । थ्व कर्म–आचार्यया सन्धिरूप खः । थुकी खालि संस्कृत खँग्वः आचार्यया रूपसन्धि परिवर्तन जूगु दु । उकिया प्रक्रिया थथे खः– आचार्य खँग्वःया अन्तिम श्रुति वर्ण य स्पघर्षीकरण जुयाः आचार्ज जुल । व स्पघर्षी अन्तिमवर्ण ज नं लुप्त जुल, र् वर्णया लिउने स्वर (र्–अ=र) च्वंवन, र जुल । हानं र दुसुनाः उकिया क्षतिपूरक दीर्घता विसर्ग [:] वल । विसर्ग नं लुप्त जुयाः आचा ल्यन । थुकिया प्रक्रिया थथे जुइ – आचार्य – आचार्ज [स्पघर्षीकरण] – आचार [अन्त्य अक्षर लोप] – आचाः [क्षतिपूर्तिकरण] – आचा [लघुकरण] । थ्व आचा खँग्वलय् आदरार्थी जू तँसा च्वनाः आचाजु जुल । धौखेलय् थौं नं आचाजुतय्सं पुजा यानाच्वंगु दु ।
बरै (७१३) धैगु ग्वाःपसल्यायात थुइकीगु खय् खँग्वः खः । बरहीयात बरै याःगु खः। थुकी बरही – बरइ [अघोषीकरण] – बरै [द्वीस्वरीकरण] जूगु खनेदु । थन ग्वाः व धौखेला धौया स्वापू सगं लिसे खनेदत । उकिं ग्वाःमीम्ह बरै वःगु खनेदु । झट्ट स्वयेबलय् बरेया बरै जूगु ला धैथें च्वंसां धौख्यःया परिस्थितिं ग्वाः मीम्ह धैगु धारणा बल्लाः ।
बुज्याजु (७१४) बुँज्या याइम्ह भाजु खः । पुसावा यक्व दुम्हसित पुवाजु (७१५) धाइसा कुथि वा दुम्हसित कुवाजु (७१६) धाइ । कुवाजु खलः चौकोटय् (चौखाट) दु ।
मास्के (७१७) महासमर भाष्करजुया Acronym जुयाः पिदंगु खनेदु । थुकिया अर्थ तःधंगु युद्धया सूर्य अथवा तसकं प्रतापी जुइ (श्रेष्ठ ओ., २०७३, पृ. १८)। मास्के खँग्वः भाख्सि जुयाः उकी जु लितँसा वःगु खनेदु । थुकिया सुत्र थथे खनेदु –मास्के (म–आ, स्–क–य्) – मास्खे (म–आ, स्–ख–य्) [महाप्राणीकरण] – भास्खि (भ–आ, स्–ख्–इ) [स्वरवृद्धि] – भाख्सि (भ–आ, ख्–स्–इ) [पर्यास] – भाख्सि (भ–आ, ख्–स्–इ)–जु [आदरार्थीकरण] । उकिं मास्केँ व भाख्सिजु (७१८) छगू हे जुल ।
स्वःजु (७१९) अर्थ स्वःम्ह मनू जुइ । सेजु, सय्जु वा सैजुया मेगु रूप खः । थ्व तिब्बत विभागया कर्मचारी खः । सोँजु (७२०) सैजुया विकृत रूप खः वा स्वकं
या प्रयोग खः सीमदु ।
झंगः, पशु
पूर्वीय दर्शन व परम्पराकथं क्वः कोख (७२१), खिचायात मनकुसे छुं हे भिंगु ज्या जुइ मखु । क्वःयात यमराजया सः (सन्देश) बीम्ह झंगःकथं कयातःगु दु । थज्याःम्ह झंगःया नामं कुनां यक्व खनेदु । थुपिं लगं दबुलय् (लगं दबुली) दु ।
काँङो (७२२) काँ व ङा या मंकाः रूप खः। काँ ‘कं’ व ङो ‘न्या’या प्रायोगिक अर्थ कँन्या जुइमाःगु खः । तर येँ यलय् कँय्न्या (सिङेमाछा) धाइ । थन न येँ यलया अकार धौखेलय् आकार जुल । न्या खोपय् ङा जुल । धौखेलय् ओकार जुल । थुकथं कँन्या काँङो जुल । खोपय् थुकियात कोङा धाइ । काङो खलःतय्सं थौंकन्हय् थःत बाकुन्दों (७२३) खलःकथ म्हसीकाच्वंगु दु । थ्व खँग्वः बाकु व द्वँ मुनाः पिदंगु खः । बाकूया अर्थ ‘कुचाकाचागु आपा, ल्वहं’, व द्वँया अर्थ ‘मुना’ अथवा ‘ढिस्को’ अथवा ज्या मवःगु फोहर मुनीगु थाय् जुल । खास यानाः नेवाः बस्तीइ दुगु खुसि, धः लिक्क दुगु चुक, लाछि, लाय्ब चिकंअप्पा सियातःगु थासय् कँय्न्यां स्यंकूगु खनेदु । थज्याःथाय् हे बाकुबिकू मुनेगु चलन दु । थज्याःगु कुनां थुकथं रूप हिलावःगु खनेदु ।
घाली (७२४) या अर्थ तँसा खः (श्रेष्ठाचार्य, वि.सं. २०५४, पृ. ४२६) । घाली धौखेलय् स्वरवृद्धि जुयाः घोलि जुलसा उकी आदरार्थी प्रत्यय जु तनाः घोलिजु जुल । नवदुर्गा जात्रा शुरू जुइबलय् जर्ने धैगु थासय् घोलितय्संं पुजा याइ । थ्व ल्याखं घोलिजु धैगु नवदुर्गायात माःगु छायेपीपिं जुल । घालिया पुलांगु अर्थ घौन्या खः (Malla K. P., 2000 p.99)। कँय्न्याया कुनां दुगु ल्याखं घौन्या जइगु सम्भावना यक्व दु । येँ यलया नेपालभाषाय् सतिया सौ, धलिया धौ जूथें घलिया घौ जुइगु खनेदु । वहे घलि घालि जुइफु ।
तुसुजु (७२५) या अर्थ तू चिकंया ज्या याइम्ह भाजु खनेदु । आखःया ल्याखं अनुवाद तुया अर्थ तु (sugarcane), सुया अर्थ चिकं, जुया अर्थ भाजु जुइ । प्रायोगिक अर्थ ‘तुचिकंया ज्या याइम्ह भाजु’ जुइ । आःतक तुया चिकं पिमकाःनिगुलिं ‘तूया चिकं’ हे ल्वइ । थुकिया अर्थ ‘तुसुक्क फ्यतुइम्ह भाजु’ जुइफु । मानस्वरया हिलाबुलाया नियमकथं नं उ श्र इ जुइ अःपु । थुकथं थुकियात सिसाबुसा दुने लाकेमाः। नेवाःतय् सिसाबुसाया नां तयेगु चलनकथं तुसिजु जुइगु सम्भावना दु ।
धोँजु (७२६) यात खोपय् जोन्छेँ नं धाइ । थ्व जोन्छेँ जम्बुक व छेँ मुनाः पिदंगु खँग्वः खः । जम्बुक धोँयात थुइकीगु संस्कृत खँग्वः खः । थुकिया सुत्रवद्ध प्रक्रिया थथे खः – जम्बुकछेँ – जम्बूछेँ [अन्तिम वर्ण लुप्त] – जमूछेँ [नासिकीकरण] – जमछेँ [स्वरक्षय] – जम्छेँ [अघोषीकरण] – जञ्छेँ [स्पघर्षीकरण] – जोञ्छेँ [स्वर बृद्धि] – जोञ्छेँ । जोञ्छेँया अर्थ धोँया छेँ अथवा हनेबहम्ह धोँ अथवा धोँजु जुल । थुपिं क्वाच्चा त्वालय् च्वनी । कोत–चा पाखें क्वाच्चा वःगु खनेदु । कोत वा लाय्कुली चलाखम्ह धोँ वा जम्बूक मन्त्री च्वनी । धौखेलय् नं थथे हे जुल । धुँजु (७२७) खम्पुइ (श्रीखण्डपुर) जक दु ।
नरसिँहजु (७२८) यात सामान्य बोलिचालीकथं नसिंजु धाइ । नर ‘मनू’ व सिंह ‘पशुराज’ छथासय् मुनाः नरसिंह वःगु खः । थुकिया रूपध्वनि सन्धि थथे खनेदु – नरसिँहजु – नरसिँजु [नासिकीकरण] – नर्सिँजु [अघोषीकरण] – नसिँजु [र् क्षयीकरण] । थुपिं च्वछेँय् दु ।
न्याख्वाजु (७२९) या आक्षरिक अर्थ न्याख्वाजु येँ यलय् खनेदु । तर धौखेलया वर्णविज्ञानकथं नाख्वाजु (७३०) वा ङाख्वाजु (७३१) जुइ । धौख्यःया वर्णविज्ञानकथं नाया अर्थ न (iron) जुइसा ङाया अर्थ न्या जुइ । थुकथं न्याख्वाजुया अर्थ ‘नँ थें छाःगु
ख्वाः दुम्ह’ वा ‘न्याया ख्वाः वःम्ह भाजु’ जुल । थुपिं इत्वालय् दु ।
फात्याङजु (७३२) या अर्थ अनुकरणात्मककथं वःगु खनेदु । थ्व खँग्वः खय्भाय्या फट्यांग्रापाखें वःगु अनुमानसम्म यायेछिं । गुकिया अर्थ बुँइचा (Locust) जुइ । लाक्षणिक अर्थकथं धायेगु खःसा फुत्तफुत्त तिंन्हुया जुइम्ह प्राणीवाचक खँग्वः थुइकी । फत्तजु (७३३) नं थुकिं हे विकसित शब्द थें अनुमान जू ।
ब्याञ्जु (७३४) ब्याङजुया परिवर्तित रूप खः । ब्याङया विकसित रूप ब्यां खः । थुकिया रूपध्वनिसन्धि प्रक्रिया थुकथं खनेदु – कण्ठ्य नासिक्य [ङे वर्त्स्य ने वर्णय् हिल । अनं नासिक्य (घोष स्वर) [न–अ] या स्वर तन । वयां लिपा अन्तिम नासिक्यवर्ण न्ह्यःनेया वर्णय् गयाः नासिकीकरण जुल । थुकियात सुत्रय् व्यञ्जन ब्याङ – ब्यान [वर्त्स्यकरण] – ब्यान् [अघोषीकरण] – ब्यां [नासिकीकरण] क्यनेछिं । ब्याञ्जु खलः लाछी त्वालय् दु ।
बिजु (७३५) या अर्थ तहाजु वा नागराज खः । भालु (७३६) जंगली जनावर खः । थुकिया अर्थ भालु थुज्वःम्ह मनू खनेदु । भ्यातनाः व ब्याङ खँग्वः मुनाः भ्यान्नाब्याङ (७३७) पिदंगु खनेदु । थुकिया अर्थ ‘भ्यातनालय् च्वनीम्ह ब्या’ जुइ । भ्यातनाः -भ्याननाः [प्रकट समीभवन] -भ्यान्नाः [नासिकीकरण] -भ्यान्ना जुयाः रुपध्वनिसन्धि प्रक्रिया जुइ । थ्व भ्यान्ना लिसे ब्याङ स्वाना भ्यान्नाब्याङ जूगु खनेदु । थुकिया अभिधा चिकिचाधंगु थासय् लिकुनाच्वंम्ह धैगु अर्थ बोध जुइ । थुकियात किगलें ब्यान्नाब्याङ (७३८) नामं मुनादीगु खः ।
माकःजु (७३९) धौखेलय् दकले आपाः दुगु खलः खः (Quigley, 1985, p.21,44) । माकः संस्कृतया मर्कटपाखें विकसित जूगु खनेदु । उकिया अर्थ माकः खः । मर्कट – मर्क [अन्तिम वर्ण लोप] – मार्क [मध्यागम] – माकर [विपर्यास] – माकः [क्षतिपूरक दीर्घ] जुयाः माकः खँग्वः वःगु खनेदु । माकःयात यःगु अन्नयात मर्कटान्न (मर्कट–अन्न) अथवा कःनि (मकै) धाइ । माकःयात आदरार्थी तनाः माकःजु याःगु खनेदु ।
मैसाजु (७४०) महिषजु खँग्वलं वःगु खनेदु । थुकिया अर्थ थुमिसं मेया ज्या याइगु खनेदु । थुकिया व्युत्पत्ति थथे खनेदु – महिष -मइष [अघोषीकरण] – मैष [द्वीस्वरीकरण] – मैषा [स्वरक्षय] । थन मूर्धन्य ष नेपालभाषाय् मदुगुलिं दन्त्य स जूगु दु । थुकी आदरार्थी तँसा –जु मैसाजु जुल ।
थाय्
छेँ स्वानाः खुगू कुना लूगु दु । खा कुनीगु खागलय् च्वंम्ह अथवा खा स्वइम्ह मनूयात खाछेँजु (७४१) धायेफु । मेगु छेँया कोटिकार खा पदादि जुयावःगु अर्थय् छेँथुवाः जुइफु । थुकिया दसु प्यू (पिउ) ‘पीगु’ खा ‘छेँ’ अर्थात पिवाःछेँयात कायेफु । थ्व त्वाः भोसिको त्वाः लिक्क लाः । भोंसिकोया अर्थ भुवन वा बुँया सिथय् क्वसं अर्थ थुइकी । उकिं थन पिवाःछेँ माःगु खः । अथे हे यलय् नं खाछेँ दु । थन खा कुनीगु छेँया अर्थ छ्याये फैगु आधार मदु, छेँया कोटिकार पदादि वःगु अर्थय् जक कायेछिं । यलया वडा नं. १६ या खाछेँयात खालच्वछे च्वयातःगु दु । थ्व खाल च्वछेँया अर्थ खाल ‘पुखू’, च्व ‘सिथ’ छेँ ‘बाय्’ वा थुकिया प्रायोगिक अर्थ पुखूसिथया छेँ जुल । खालया लिउनेया ल तनाः उकिया क्षतिपूर्तिकथं खाः जुल । खाःया दीर्घमात्रा नं दुसुनाः खा जक ल्यन । थुकिया सुत्र थथे जुइ – खाल – खाः [क्षतिपूरक दीर्घत] – खा [दीर्घता क्षय] । खालिसे छेँ स्वानाः खाछेँ जुल । खाछेँया भाजु खाछेँजु जुल । खाछेँजुतय्संं थौंकन्हय् चुकेजु (७४२) च्वइ । थुकिया अर्थ चुकय् च्वंम्ह जुल । चुके खलः बन्दीपुरय् यक्व हे दु ।
खासिजु (७४३) यात भुखःजु नं धाःगु सीदत । भु ‘बँ’, व खः ‘खाः’ मुनाः भुखः ‘भुखाय्’ जुल । अथे भुखाचं थिउम्ह वा कःम्ह मनू भुखःजु (७४४) जुल । थुपिं खासिइ च्वनीगुलिं खासिजु नं धाइ । थुकियात किग्लेजुं पुक्से (७४५) धकाः मुनादीगु दु । थुकिया अर्थ पुखू सिथय् च्वनीम्ह जुल । खासिजु व पुक्सेजुया छगू हे अर्थ खनेदत । थ्व पुखूसिथ श्र पुखूसी ृअन्तिम आखः लोपे – पुखसि [स्वरक्षय] – पुकसि [अल्पप्राणिकरण] – पुक्से [स्वरक्षय] जुल ।
च्वथय् लाःगु छेँय् च्वनीम्हसित च्वछेँजु (७४६) धाइ । तःखाछेँ (७४७) खलकं थौंकन्हय् जोगाराम (७४८) च्वइ । जोगारामया मतलब खय्भासं यक्व ल्यंकीम्ह खः । यक्व ल्यंकीम्ह जुयाः तःखागु छेँ दनेफु, तःखागु छेँ ल्यंका तयेफुगु खः धैगु तःखाछेँ खलःया विश्वास दु । लः वनीगु धः लाइगु छेँ जुयाः धालाछेँ (ध – धा) जूगु खः। थ्व थाय् धौख्यःया दकले क्वथ्याःगु थासय् लाः । थन छेँ दुम्ह मनूया कुनां हे धालाछेँ (७४९) जुल । पाँचा (७५०) अःपुक हे पँचा ‘बलौटेमाटो’ जुइ फत ।
तुछेँ (७५१) तुलजा भवानीया छेँ अथवा द्यःछेँ जुल । खोपय् थुकियात तुलाछेँ धाइ । पुकुया अर्थ निजी, छेँया अर्थ आश्रय जुल । पुकुछेँया प व छ अघोषया दथुइ च्वंगु अघोष क महिलेमाःगु खः । तर छेँया नासिक्यवर्ण [–०] दुगुलिं घोषवर्ण [ग्] य् हिउगु खनेदु । खेलय् आः थ्व कुनां खनेमन्त ।
न्हसि (७५२) या दुने लँदोयात न लाकातःगु दु । न्हसिया अर्थ प्याःगु जुइ । लँदो लँ ‘सतक’ दो ‘दोन’या अर्थ थूसां धौखेलया वर्ण बिचाः यायेबलय् थ्व लाँदोँ जुइमाःगु खः। तर खोपय् लाँकां (लाँ ‘लँपु’ कां ‘मखं’=तुतिइ न्ह्यायेगु) लँकां जुइथें धौखेलय् लाँदोँ (लाँ ‘लँपु’ दोँ ‘मुना’) लँदो जुइफत । वरूण (७५३) लःया द्यःया नां खः । छखा जक छेँ दुम्ह मनूयात याकःछेँ (७५४) धाल, गुलिसिनं चिलाछेँ (७५५) नं धाइ । याकःचा चिलाः च्वनीम्ह भाजुयात चिलाजु (७५६) धाइ ।
योगल (७५७) यँगालं वःगु खनेदु । थुकिया सुत्र थथे खनेदु – यँगाल श्र यँगल ृस्वरवृद्धीे श्र योगोल ृस्वरवृद्धीे योगोल खलकं थःपिं येँया यंगालं वयागु धाइ ।
द्यः, भूत
गनेजु (७५८) गनेद्यःया सेवा याइम्ह खः । देव द्यःया पूर्णरुप खः । नेपालभाषाय् य्कारादि निगः आखः (syllable) दुगु खँग्वःया अन्तिम व्यञ्जन दुसुइवं न्ह्यःनेया य् लिसे अ या सन्धि जुयाः य (श्रुति) जूगु खनेदु । दसु– देव (द् – य्, व् – अ) – [द – य्, ० – अे [उपान्त वर्ण लुप्त] – [द् – य् – अ] – द्यः [श्रुतिकरण] । थथे दुसुगु आखः लिथ्वयेधुंकाः तिर्यक (न्हापाया) रूप हे च्वयेमाः । तर अथे मजू । खोपय् देवजुयात द्यःजु धाइ । धौखेलय् पूर्णरूप हे छ्यलाः देवजु (७५१) जूगु दु ।
मानेजु (७५९) मानेश्वर भाजु पदावलीं वःगु खनेदु । मानेश्वर व मानेश्वरी देवीया सेवा याइम्ह भाजुया खलः मानुजु जूगु खनेदु । लाखे (७६०) खलकं थौंकन्हय् टकसारी (७६१) च्वयाच्वंगु खनेदु । टक्सारीया अर्थ ध्यबा चिनीम्ह जुइ । थ्व ल्याखं लाखे व टक्सारीया स्वापू मदु । संस्कृत शब्दकोशकथं तक्षया छगू अर्थ ‘स्यंकेगु’, ‘घाः यायेगु’ खः (आप्टे, १९८१, पृ. ४१५) । थ्व ल्याखं लाखे नं स्यंकीम्ह, ख्याइम्ह, ग्यानापुम्ह जुइ । थुपिं निगू शब्दय् अर्थया ल्याखं लिक्क लाः । वर्णया ल्याखं नं
तक्–ष जुयाः तक्ष जुइगु खः । तक्षयात सरलीकरण यानाः तकस व तकसरी वा टकसारी यायेफुगु खनेदु । थन सहजता खने मदु । थुकथं थ्व खँग्वःया छुं आवेगात्मक निर्माण खनेदु । थुकिया सुत्र थथे जुइ – तक्ष -तक्–ष [विग्रह] – तकस [अ आगम] – तकसारी [रि प्रत्यय] ।
हिफःद्यः येँय् यक्व दु । तर धौखेलय् हिफःजु (७६२) कुनां हे जुयाच्वंगु दु । थुकिया अर्थ व कुनां दुपिंसं बलि बीगु ज्या याःगु जुइमाः । तर धौखेलय् अज्याःगु दसि खनेमदु । थुपिं च्वछेँय् च्वनी ।
स्वभाव
खोजु (७६३) या अर्थ ख्वःम्ह भाजु वा ख्वाउँम्ह भाजु जुइ । ख्वाउँभाजु (ख्वाउँजु) पनौतिया मल्लतय्त धाइगु खः (श्रेष्ठ ओ. , (२०७४), पृ. ५) । थ्व ल्याखं न्हसिजुया अर्थ प्याःम्हभाजु व ख्वःजुया (ख्वाउँजुपाखें वःगु) अर्थ छगू हे खनेदत ।
गज्या (७६४) जु या अर्थ ग्वाज्यः खः । गज्यायात येँ यलया वर्णविचारकथं गाज्यः अःपुक जुइसा उकी दुने श्रुति दुहां वनाः ग्वाज्यः जूगु खनेदत ।
घिनाजु (७६५) व घिनाङजु (७६६) छगू हे खः । घिनाजु खलकं थनिं ४० दँ ति न्ह्यः थःपिनि ब्याहाबलय् बैण्ड बाजा तयाः ब्याहा याःगु धाइ । अबलय्निसें बैण्डबाजायात घिनाबाजा धायेगु यात । थौंकन्हय् नं घिनाजु खलःयात बैण्ड तयाः ब्याहा यायेत विशेष छुट दु धाइ । घिना खँग्वः बाजाया सःलिसे लिक्क लाःसां थ्व हे धायेमफुनि ।
तुतिया त्वानाःक्वँय् ताहाकःपिंत त्वानाः येँ यलय् धाइसा खोप व धौखेलय् त्वान्ना धायेगु चलन दु । त्वानाः ताःहाकःम्ह भाजुयात त्वान्नाजु (७६७) धाःगु खनेदु । द्यनाच्वनीम्ह, न्ह्यलं मस्तम्ह भाजुयात देनाजु (७६८) धायेगु अःपुल । देनाजु खलः च्वछेँया मनू खः । थ्व ख्वपया दन्नेजुया रूपसन्धि परिवर्तित रूप खः । थुपिं द्यःया दण्ड ज्वनीपिं खः।
न्हसिजु (७६९) या अर्थ प्याःम्ह भाजु खः । थुपिं दुत्वालय् च्वनी । थन लःया निकास दुगुलिं थुपिं लःलिसे स्वापू दुपिं खनेदु । थुज्वःपिंत छुं वास्ता मदयाः पाकः जुइगुलिं पाकःभाजु वा पाकःजु (७७०) जुल । थुपिं इत्वालय् च्वनी ।
फसंपु (७७१) या अर्थ फसं हे पुइकीम्ह मनू वा गंसिम्ह जुइ । थुकिया मेगु अर्थ थ्व मनुखं ल्हाःगु खँ विश्वास याये मजिउगु फटाहा खः ।
बखत (७७२) वा ई स्वयाः जुइम्हेसित धाइ । वँय्जु (७७३) या अर्थ वँय् अथवा मन थातय् मलाःम्ह जुइ । धौखेलय् वँय्जु च्वछेँया छगू कुनां खः। च्वछेँ १९५५ सालं १९८२ साल थ्यंबलय् च्वछेँ व वँय्जु (वेँजु) जुल (त्तगष्नभिथ, ज्ञढडछ, उ।द्धद्ध) ।
विविध
धनमानसिं (७७४) खलः सुपारीटारय् दु । धनमानसिंह धैम्ह मनूया नामं थ्व कुनां च्वंवंगु खनेदु । थापामगर (७७५) मगःतय् थापामगर, आलेमगर, बुढामगर, रानामगरमध्ये थापामगर छखलः जुल । थुपिं नेवाः मखुसा नेपाः गालय् जवंखवय् नेवाःतलिसे भ्यलेपुना; नेवाःभाय् ल्हानाः नेवाः हे जुयाच्वंगु खनेदु । तर थौंकन्हय् खय् समाजया प्रभावय् लानाः थःपिनिगु थर थापा, बुढा, आले व राना जक च्वयाः हे खसकरण जुयाः वयाच्वंगु दु । नेपाःमितय्त धर्मपरिवर्तन याकाः इसाइकरण याःथें नेपाःया खसतय्सं थनया अल्पसंख्यक आदिवासीतय्त न्हंकेगु खँ जातीय विनास (Genocide) या पलाः खः ।
यल पटको द्वँया न्ह्यःने क्वालखु वनेगु लँय् धौगाः बही (मणिमण्डप महाविहार) दु । जवंखवं छज्वः सिंह दुगु मूलुखाया दुने प्यकुंलाःगु चकंगु लाय्बँ दु । थनया महांकाल छेलिइ जवय् अंगलय् ल्वहंयाम्ह व सिँयाम्ह यानाः निम्ह दु । अथे हे खवय् अंगलय् हनुमानया मूर्ति दु । उकिया न्ह्यःनेसं बहीद्यःया देग दु । देगःया मूलुखा कलात्मक दु तर तोरण खने मदु । वयां च्वय् स्वपाः चिचीपाःगु झ्याः तयाः द्यःने कलात्मक कार्नेसं छायेपियातःगु दु। वयां च्वय् क्वछूझ्याः तयाः जवं खवं चिचीपाःगु झ्याः छुनातःगु दु । अन दुगु त्वानाःसिँ धाःसा साधारण जुयाच्वंगु दु । उकिया द्यःने आँय्पा दुगु पौ व द्यःने पुल थनाः उकिइ गजू छुनातःगु दु । च्वंनिसें क्वछूझ्याःतकया छगू पताः ब्वयेकातःगु दु ।
देगः या लुखा तसकं कलात्मक खनेदु । थन जवंखवं २२म्ह बोधिसत्वपिनिगु मूर्ति दु । अथे हे लुखाया फुसय् च्याका ल्हाः दुपिं स्वम्ह मेपिं द्यःपिनिगु मूर्ति तयातःगु दु । दुने पूर्व स्वकाः अक्षोभ्य बुद्ध स्थापना यानातःगु दु । देगःया जवय् खुल्लागु छेलिइया च्वय् मातनय् चक्रसम्बर, बज्रबाराही, चण्डमहारोषण, बसुन्धरा इत्यादि द्यःपिं स्थापना यानातःगु दिगि दु । थ्व बाहेक मेखे चाकःलिका छेँय् बहीया संघयापिं च्वनाच्वंगु दु, गुगु सामान्य मनूतय्गु आवास कथं आधुनिक जुइधुंकल । मूलुखाया जवय् थेरवाद कथंया विहार दयेकातःगु दु ।
थ्व बहीया निर्माण गबलय् जुल धइगु सिइमदु । न्हापा लाय्कू लागाय् मणिगणेश मणिकुमार, मणिफल्चा दयेकूबलय् थ्व हे झ्वलय् थुगु बहीया निर्माण जूगु जुइफु । थन लूगु अभिलेखकथं ने.सं. ७९५य् थन देगलय् गजू छाःगु खः । लिपा ने.सं. ८०२ व ने.सं. १०९६य् थुगु बहीया पुनःनिर्माण जूगु खनेदु ।
थनया पञ्चस्थविर आजुपिनिगु नेतृत्वय् थन बन्दे लुइगु, नायः लुइगु, थपाः त्वयेगु आदि धार्मिक क्रियाकलाप न्ह्यानाच्वंगु दु । अथे हे थनया संघया दुजःतय्सं पाःकथं द्यःपाः फयेगु, द्यः खेचायेगु, नित्यपुजा, आरती, स्तोत्रपाठ आदि ज्या यानाच्वंगु दु । उकथं थन दँय्दसं चीभाः बुसाधं, गन्धुरी द्यःया न्हवं, बसुन्धरा व्रत, संदेपुजा, चौछाय गुुथि व महांकाल पुजा इत्यादि नं जुयाच्वगु दु ।
नेवाः संस्कृतिइ दयाच्वंगु लोकम्ये दुनेया छथी विशिष्टगु म्ये खः— ध्याचू म्ये । समाजय् दुगु मभिं मनिंगुयात कुले थें तप्यंक मधासे न्हिलाया रुपय् आकर्षक ढङ्गं न्ह्यब्वयेगु हे ध्याचू खः ।
मनूतय्गु चरित्र व्यवहारया मगाः मचाःगु व मभिंगुयात कुलाः भिंकेगु तातुनाः न्हिला व ध्याचू ल्वाकछ्याना तःगु म्येयात ध्याचू म्ये धाइ । नेवाः लोकम्येय् ध्याचूम्ये धकाः ब्वथला मतःसां म्येग्वःया भावं ध्याचूम्ये सीके फु । नेवाः समाज ध्याचूम्येया ल्याखय् नं तःमि हे खनेदु ।
नेवाः ध्याचूम्येयात राजनैतिक, आर्थिक, सामाजिक व पारिवारिक ध्याचूम्येकथं ब्वथले छिंसा थाय्या ल्याखं येँ, यल, ख्वप, थिमि आदिया ध्याचूम्ये धकाः नं ब्वथले फु । गुलिखे ध्याचूम्येय् राग व तालया नां न्ह्यथना तःगुलिं ध्याचूम्येय् दापाया प्रभाव नं लानाच्वंगु खनेदु ।
नेवाःतसें नखःचखः हनेगु झ्वलय् उप्वः न्ह्यइपुकेत ख्यालि म्ये, ध्याचू म्ये हालीगु खः । अथेहे ख्यालः, प्याखं क्यनीबलय् नं दथुइ दथुइ स्वकुमिपिनिगु नुगः साले थें ध्याचू म्ये हालेगु चलन दु । गथेकि यलया कातिप्याखनय् नं ध्याचूम्येया चलन दु ।
नेवाः समाजय् सापारुयात हास्यव्यंग न्हिकथं हनाच्वंगु दु । व थेंतुं सिन्हाज्याया इलय् नं नेपालभाषाया ध्याचूम्येय् जुजुंनिसें सकसितं ध्याचू नकेगु यानातःगु खनेदु । समाज सुधारया चिचीधंगु खँनिसें देय्यात लिच्वः लाकीगु विषययात तक ध्याचूम्येय् दुथ्याका तःगु दु । न्हापा न्हापा कविपिं उप्वः धया थें मिजंपिं जुइगुलिं मिसा व मिसापिनिगु चरित्र कुंखिना तःगु यक्व
ध्याचम्ये दु ।
मिसापिनिगु चरित्रलिसे समाज व देय्या स्वापू दुगुलिं नं मिसापिनिगु ध्याचूम्ये आपाः दुगु खः । ख्वपया जुजु जगज्योति मल्लं येँया जुजु प्रताप मल्लयात ध्याचू नकातःगु ‘गुलिदत नृपपति’ म्यें राज्यस्तरय् नं ध्याचूम्ये छ्यलाबुला दुगु क्यं ।
ध्याचूम्येया अध्ययनं उगु ईया नेवाः जनजीवन, राजनैतिक अवस्था, आर्थिक अवस्था, ईलिसे भाय् हिलावंगु, नेवाः लोकम्येया संगीत पक्ष आदि थुइकेत यक्वं गुहालि याइ ।
छपु ध्याचूम्ये
सिंहया धुसँ ज्वनाः ब्यानया ख्याल रे ।। धु ।।
अदुभुत जुल थनि संसारया ख्याल
न्या ब्वसे वने धाल नेन मदु सार ।।
सुमेरुया त्वापलसं गुँखिचाया बास
चलानं हुक खिचा निम्ह हाल ।।
निम्ह कलात द्यं वनम्हया फलचासं बास ।
जुय मतेव ज्ञानी गुणी जन मुरख दास ।। १ ।।
लिखायाव हय धकाः सपानि मुनव
उलि खँन लिस्य यावतल अपमान ।।
पार्थिव इन्द्र मल्लं ल्हाक थुगुलि विहाल
थव रिति थव स्वस्य याव विवाहार ।।
कातिप्याखंया छपु ध्याचूम्ये
राग धनाश्री ताल चो
निपा लाहातं फुंगल तस्य गलपोत स्याक ।
मतखि कुतिन वयात मिखान फछि स्याक ।। २ ।।
मां सुवर्णकुमारि व बौ विष्णुलाल कायस्थया कोखं ने.सं. १०६२ (वि.सं. १९९८ मार्ग १९ गते) कुन्हु ख्वपया खौमात्वालय् ध्रुवनारायण कायस्थया जन्म जूगु खः । वय्कलं स्कूलया विद्यार्थी जीवन कालय् नेपालभाषां म्ये, कविता रचना यानादीगु खः । वय्कःया दकलय् न्हापां निबन्ध ने.सं. १०७५ य् थौंकन्हे लय्पौया ल्याः ५ य् पिदंगु खः ।
वय्कलं न्हापांगु अन्तरकलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व यलय् नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्धय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्कःया दकलय् न्हापांगु सफू लोकगीत ने.सं. १०७५ य् पिदंगु खः । थ्वयां लिपा ने.सं. १११६ य् मांभासं सिलः ब्वने (पद्य) व छ्वास अजिमा निबन्ध मुना पिदंगु खः । थौंया विसंगति विकृतिप्रति तिक्ष्ण व्यंग्य नकातःगु छ्वास अजिमा नेपालभाषाया हास्यव्यंग्य निबन्धया छगू नमूना जूगु दु । थुकथं नेपालभाषाय् हास्यव्यंग्य निबन्धकार कथं धु्रवनारायण कायस्थयात म्हसीकेगु जूगु दु । वय्कःयात नेपालभाषा परिषदं ने.सं. १११९ य् ठाकुरलाल सिरपाः प्रदान याःगु खः । ने.सं ११३३ स वय्कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।
भाजु ध्रुव मधिकर्मि मां इन्द्रमाया व बौ आदिदास मधिकर्मिया कोखं ने.सं. १०७८ य् सांस्कृतिक नगरी ख्वप देशय् जन्म जूगु खः । ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषा तथा नेपाली भाषा साहित्यया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह छम्ह बहुआयामिक स्रष्टा खः । वय्कलं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय्— बाखं, चिबाखं, निबन्ध, हाइकु समालोचना, गजल, मचासाहित्य आदि तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु ।
नेपालभाषाय् सफूया रुपया थ्वय्कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं (ने.सं.११०९) व चिबाखं सफू सः व खः (ने.सं. ११३९) पिदंगु दुसा थीथी पत्रिकाय् बाखं, चिबाखंया नापं हाइकु, गजल, मचा बाखं व समालोचनाया च्वसु पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्कःया नेपाली भाषाय् नं थीथी विधाया न्हय्गू सफू पिदंगु दु । ध्रुव मधिकर्मीं थीथी साहित्यिक गोष्ठी प्रस्तुत जूगु रचनाया बारे दुग्ययेक समिक्षा यानादीम्ह समिक्षक कथं नं म्हसिउ । अथेहे थ्वय्कलं थीथी गोष्ठीइ ग्यसुग्यंगु कार्यपत्र नं प्रस्तुत यानादीगु दु । ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफूया पाण्डुलिपियात च्वसापासां ने.सं. ११०९ दँया श्रेष्ठ सिरपाः नं देछाःगु दु ।
ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषाया आधुनिक बाखं ख्यलय् परम्परागत शैलीयात हाचां गायाः निबन्धया लसि वःगु बाखं च्वयादीम्ह छम्ह प्रयोगवादी बाखंच्वमि खः । थौं साहित्यया गुगुं नं विधा छगू निश्चित विधाया विशुद्ध नियम दुने कुंकाः च्वनीमखु धयागु उत्तर आधुनिकवादया बहुविधात्मक सिद्धान्त थ्वय्कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफुलिइ प्रतिपादन जूगु खंकेफु ।
अथेहे थ्वयकःया लिपा पिदंगु चिबाखं थौंया चिबाखं गथे जुइमाः धैगुया छगू नमूना धायेबहजू । चिबाखंया छगू विशेषता हाकलं जक चीहाकः मजुसे संकेतात्मक, सुत्रात्मक, विम्वात्मक जुयाः ब्वमिपिनिगु नुगलय् छगू झट्का बीफैगु जुइमाः धैगु गुगु मान्यता खः थ्व खँ थ्वय्कःया चिबाखं नं महसुस जुइकेब्यूगु दु । थथे हे थौंया समाजय् ब्वलंगु विकृति, विसंगतियात प्रतीक, विम्वया माध्यमं प्रस्तुत यानाः न्हूगु मूल्य मान्यता नी स्वनेगु पाखे नं थ्वय्कःया च्वसा उन्मुख जूगु दु ।
साहित्यय् ध्रुवकृष्ण दीपया नामं च्वयेगु ज्या यानादीम्ह भाजुया नां धु्रवकृष्ण सिन्या श्रेष्ठ खः । वय्कः ने.सं. १०५३ स अबु भुवनलाल सिन्या श्रेष्ठ व मां रत्नमाया सिन्या श्रेष्ठया कोखं मोमदु गल्ली यलय् बूगु खः । वय्कलं नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् कविता, म्ये व निवन्ध च्वयादी । वय्कःया न्हापांगु प्रकाशित रचना ने.सं.१०७१ य् थौंकन्हे पत्रिकाय् पिदंगु ल्यहांवन कविता खः । वय्कःया नेपालभाषाय् मचाम्ये सफू योमरि खः । वय्कःया नेपाःया साहित्य, कला, संस्कृति, पुलां बाखं, नखःचखःया बारे अंग्रेजी भाषां तःगु हे सफू पिदंगु दु ।
ज्वनेगु चु दुगु सिँया चाःयात छखे जक छ्यंगुलिं भुनाः चाःतूगु कथिं दायाः थाइगु बाजं ध्वँध्वंचा यलया न्यकूजात्राय् नौबाजाया छताजि बाजंकथं जक नेवाःतय्सं थानाच्वंगु दु । थ्व बाजं छ्यं फुसय् तयाः प्याखंपाः कयाः ल्ह्वनागु तुति तःलय्, म्ह ल्यूने यानाः ल्वःवनापुक थाइगु खः । मेमेगु जातिइ थ्व बाजंयात ढ्यांग्रो बाय् झाँक्रिबाजा नं धायेगु याः ।
येँया छगू तसकं पुलांगु लिच्छवीकालीन विहारया धलखय् ध्वाखाबहाःयात कयातःगु दु । थ्व विहारयात स्वयेबलय् बौद्धविहारकथं कायेमछिं । विहारया पुलांपिं मनूतय्कथं थ्व बहाया दथुइ तःधंगु लुखा दु । थुकिं बहाः व ननियात छुटे यानातःगु खः । थ्व निगू दथुया भू सिइदइकथं थौंतकं विहारय् चिं तयातःगु दनि । थ्व बहाःयात संस्कृतभासं हेनाकर महाविहार धाइ । लिच्छवीकालय् थनया बज्राचार्यत सक्वपाखें बसाइसराइ यानाः थन वल धयातःगु दु । थुकिया दसिकथं पकनाज्वलय् पलिस्था यानातःगु थःपिनिगु कूल चिभालय् दँय्दँसं पुजा याना वयाच्वंगु दु ।
थ्व बहाःया पश्चिमय् गं बहाः,उत्तरय् कुसुमबिलाछी, दक्षिणय् त्यःर,पूर्वय् कुनाय्त्वाः व ज्याथात्वाः दु । थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । वि.सं. १९९० सालया भुखाचं क्षति जूगु क्वाःपाःछेँयात जिर्णोद्धार यानाः हाकनं दयेकूगु खः । थौंकन्हय् खनेदुगु क्वाःपाःछेँ नीदँ न्ह्यः तिनि नेवाःशैलीं पुनःनिर्माण याःगु खः । थ्व क्वाःपाःछेँ प्यतँ जाः दु । दकलय् क्वय् छेलिइ क्वाःपाःद्यःन्ह्यःने बज्रसत्व व थीथी द्यः पलिस्था यानातःगु दु । तर दछि न्ह्यः बज्रसत्व खुयायंकल । मू लुखाया जवंखवं तःधिकःपिं ल्वहंंया सारिपुत्र व मौद्गल्यायनया मूर्ति दु । मू लुखाया न्ह्यःने मण्डपाः,स्वाहाने त्वाथलय् जवंखवं निम्ह सिंह दु । कलात्मक लुखा च्वसंच्वंगु सिँया तोरनय् धर्मधातु वागीश्वर व वया छचाःलिं खुम्ह तान्त्रिक द्यःपिनिगु मूर्ति कियातःगु दु । फः झ्वःलिं जवंखवं माना तयातःगु दु ।
तोरंया च्वय् पसुकाझ्याः व जवंखवं याकःझ्याः दु । थ्व तँय् बहाःया आगं नं दु । वयां च्वय् कलात्मक विमानझ्याः पिहां वयाच्वंगु दुसा जवंखवं ततःपाःगु याकःझ्याः दु । दलूचा नं खानातःगु दु । वयां च्वय् दथुइ लाक्क स्वपाःझ्याः व जवंखवं मेगु झ्याः दु । लीया पौ तयाः पताः ब्वयेकाः गजू छुनातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया न्ह्यःने पिण्डगाः,मण्डपाः व थां छगः नं दु । चुलिंचु उत्तरदिशापाखे झ्वःलिं स्वंगः चिभाः पलिस्था यानातल । थुकी मध्ये निगः लिच्छविकालीन खनेदुसा मेगु वयां लिपाया खः ।
लिच्छविकालीन चैत्य मध्ये जुजु नरेन्द्रदेवया इलय् पलिस्था यानातःगु छगः हे ल्वहंतय् कियाः दयेकातःगु चैत्य विशेष खनेदु । प्यंगू दिशाय् प्यम्ह बुद्धया रुपकथं दनाबिज्याःपिं शाक्यमुनि,विश्वव्याकरणमुद्राया मैत्रीय,वज्रपाणी व अवलोकितेश्वर खनेदु । थ्व चिभाः पुरातात्विक व संस्कृति बिषय अध्ययन याइपिं विद्यार्थीतय्त आकर्षित याइगु चिभाः खः । क्वाःपाःछेँया क्वसं पश्चिमपाखे निगः चिभाः पलिस्था यानातल । आगमय् थहां वनेगु लुखाया जवंखवं निम्ह चिधिकःपिं सिंह दुसा अंगलय् भगवानद्यः छम्ह नं तयातल । बहाःया नैरात्मा कोणय् छत्रपाल थापना यानातल । थुकियात हे लुकुमाःद्यःकथं पुजा यानाच्वंगु दु ।
थ्व बहाःया निगू कचाकथं ज्याथाया छुस्याबहाः व न्हाय्कंत्वाःया हाकुबहाः खनेदु । ने.सं.३२७ तक गंबहाः नं कचा बहाःकथं खनेदु । ने.सं.७०१ या केरालप्तेय् च्वयातःगु अभिलेखय् ध्वाखा बाहार धकाः नां न्ह्यथनातल । अथेहे थ्व बहाःयात संस्कृत नाम्हं उल्लेख यानातःगु ने.सं.७७७ या अभिलेखय् खनेदु ।
ने.सं.७७७ पाखे ध्वाखाबहाःया सर्वसंघ दुजः श्री ज्ञानज्योति,वयाकाय् गुणज्योति,छय् धनसिं व छुइ पलिखदेव व मेपिं परिवारजनपाखें घ्यःचाकु संल्हूकुन्हु सम्यक दान याःगु खः । उबलय् जुजु प्रतापमल्ल,७५०० बाँडात व थीथी द्यःपिं बिज्याःगु धयातल । लिपा ने.सं.८१२ फागुन शुक्ल अष्टमीकुन्हु परिखदेव व वया परिवारजनपाखें थः अजा गुणज्योतिं दयेकातःगु सुवर्ण चैत्य भराडया गजू जीर्ण जूगुलिं थनेपुइँया आचार्य संघयात निमन्त्रणायासें संघ पूजा यानाः पलिस्था याःगु धयातल । नापं अक्षोभ्य बुद्धया क्वसं वज्रसत्व,प्रज्ञापारमिता व ल्वहंया चैत्य पलिस्थायाःगु खः । थ्वहे दिनय् आगमय् तोरं,पंचख्वाःझ्याः नं पलिस्था याःगु उल्लेख दु । थ्व इलय् येँय् भूपालेन्द्र मल्लं शासन याना वयाच्वंगु खः । थ्व विहारय् सुथय् बहनी क्वाःपाःद्यःयात पुजा यायेमाः । गुंला लच्छियंक थँबहिया बिक्रमशील महाविहारय् च्वंगु लुँ आखलं च्वयातःगु प्रज्ञापारमिता थ्व विहारया बज्राचार्यपिं वनाः ब्वं वनेगु चलन दु । अथेहे थन थीथी गुथिया व्यवस्था यानातःगु दु ।