नगरा नेवाःलिसें मेमेगु जातिइ नं यक्व छ्यलाबुला दुुगु छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजं खः । नगरा छगः जक, निगः बाय् यक्व नं छथासं तयाः थाइ । भ्यगःथें गाःवंगु चा बाय् सिजःया नगराय् द्यःने चाकलाक्क छ्यंगुलिं भुनातइ । थुकियात निपा ल्हातं निपु कथि ज्वनाः थाइगु खः ।
नगराया पुलांगु नां दुन्दुभि, रणवाद्य, पटह, भेर आदि नं खः । नेवाः समाजय् न्हापा थ्व बाजं जुगी जातिं थाइगु जुयाः नगरायात जुगीबाजं नं धायेगु याः । नगरा तःताजि दु । गथेकि दम नगरा, ज्वः नगरा, माझवाल नगरा ।
थाय्कथं नगरा पुजाय्, भजनय् व मेमेगु सङ्गीतय् थाइगु खः । न्हापा न्हापा थीथी बहाबही, बुंगद्यः, पिगंद्यः, गनेद्यः, भिंद्यः व मेमेपिं द्यःयाथाय् न्हिथं सनिलय् मुहालि पुयाः नगरा थायेगु चलन दु । व थेंतुं पञ्चेबाजा धकाः इहिपाः, चुडाकर्म, ज्याःजंक्व आदिइ नं नगरा थाइगु पुलांगु चलन खः । थाय्थासय् नगरायात हे मू तालबाजंकथं थानाः याइगु भजन नं दु । उकियात नगरा भजन धाइ । यल व ख्वपया नौबाजाय् नगरा मदयेकं मगाः ।
ज्वः नगरा
तग्वःगु व चिग्वःगु छज्वः नगरायात ज्वः नगरा धाइ । छ्यंगुलिं भुनातःगु चाया निगः नगरा निथी हे सुरय् दइ । छगःया सुर घोर जुइसा मेगुया सुर तीप जुइ । निपा ल्हातं निपु कथि ज्वनाः थीथी बोल पिकयाः ज्वः नगरा थाइ । स्वनिगःया थीथी भजन, बाजंखलः व जात्रा उत्सवय् नगरा थाइगु नेवाः चलन खः ।
दम नगरा
येँय् लाय्कुलिइ दुगु तःग्वःगु निगः नगरायात दम नगरा बाय् देव नगरा धाइ । थ्यं मथ्यं १ मितर जाः व १.५ मिटर ब्या दुगु थ्व नगरा थनया तलेगु भवानीया सुथसिया पुजा याइगु इलय् न्हिथं थायेगु याना वयाच्वंगु दु ।
ब्याः बाजं
यलया न्यकूजात्राया नौबाजाय् थाइगु माझवाल नगरा छगः, ज्वः नगरा छज्वः, नाय्खिं व छुस्याः थाइगुयात ब्याः बाजं धाइ ।
नगरा (नगडा) बाजंयात प्रमुख व उकिया पासा सहयोगी बाजंकथं भुस्याः, झ्यालि, गं, ताः तिंछु, ताइँनाइँ आदि समेत थानाः याइगु भजनयात नगरा भजन धाइगु खः । थ्व भजन यायेगु पद्धति नं मेमेगु भजन (खिं व दाफा भजन बाहेक) नाप मिले जू ।
नगरा बाजं चा व सिजःयागु बाग्वः (अर्धगोलाकार) दुने फुस्लुगु बाता थें ज्याःगु थल (बसजाः) स छ्यंगुलिं भुनाः दयेकातइ । थ्व बाजं प्यँचालय् दिकाः निपु (झण्डै १ इञ्च गोलाइ व छकू हाकःगु बल्लाःगु) कथिं छ्यंगुलिं भुनातःगु सतहलय् दायाः थाइ ।
सामान्यत भजनय् छ्यलीगु नगरात नगराया छ्यंगुलिं भुनातःगु सतहया ब्यास १४/१५ इञ्च निसें १८/२० इञ्च तक दइ । गुलिं ततःग्वःगु नगरातय्गु (स्वनिगःया लाय्कूस दुगु) छ्यंगुलिं भुनातःगु सतहया ब्या ५/६ इञ्च स्वयां अप्वः व झीगु म्हधिकः पाय्जाः दइ । थज्याःगु नगरा तलेजु भवानीया थाय् सुथय्, बहनी नित्यपुजा व आरति याइगु इलय् तथा विशेष पर्वय् जक थायेगु याः ।
तःधं चीधं गुलि नं नेवाः वस्तीत दु उकिया संरचनागत विशेषता धैगु जवंखवं झ्वःझ्वःलाक्क व थित्युंथीक छेँखात अले दथुइ तब्यागु लँपु, दुवाः, प्यकालँ, लाछि आदि मूलतः नगरीय बजाःया ब्यवस्था कथं निर्माण जुयाच्वंगु खत । उकिसनं ज्वःलाःगु छेँया शैली छगू हे कथंया छेँखाया जाः चुक, बहाः अले सतः, फल्चा, दबू आदि नगरीय सभ्यताया अङ्गत खत । नापनापं मनूतय् निंतिं लः व धःया सुविधा आदि वैज्ञानिक कथं जुयाच्वंगु नं नगरी सभ्यताया चिं जुल ।
रोम, युनान, हरप्पा आदि विश्वया प्राचीनतम नगरीय सभ्यताया झ्वलय् नेवाः वस्ती नं छगू खः ।