नरेन्द्र बाताजु नेपाःलिसें हलिंन्यकं नांजाःम्ह सितारवादक खः । थ्वय्‌कःया जन्म येँया न्ह्यःखा त्वालय्‌ वि.सं. १९९८ पाखें जूगु खः । थ्वय्‌कः मचाबलय्‌निसें हे मिखां मखंम्ह खः । थ्वय्‌कःया अबु ख्वपं येँय्‌ हे च्वनाः बनेज्या यानाच्वंम्ह खः । थ्वय्‌कः मचाबलय्‌ हे मांम्हं त्वःतावंगु, अबुम्ह निब्याहा याःगुलिं नं सुखं च्वने मखन । थ्वय्‌कलं गुरु नारायणप्रसाद श्रेष्ठया कृपां झिदँति दुबलय्‌ हे रेडियो नेपालय्‌ म्ये हालेगु ह्वःताः चूलाःगु खः । लिपा व हे गुरुपाखें सितार थायेगु सयेकादिल । थ्वय्‌कलं सितार स्यनाच्वंबलय्‌ लिपा मोहनसुन्दर श्रेष्ठ नं सरोद थायेगु सयेकः वल । मोहनसुन्दर नं वय्‌कः थें हे मिखां मखंम्ह वरिष्ठ सरोदवादक खः । थुबलय्‌ तबला सयेकाच्वंम्ह मेम्ह खः कृष्णगोबिन्द के.सी.। थ्वय्‌कःपिं निम्ह साप मिले जूपिं जिवंकाछि हे नापं जुल । निम्हं नापं भारत सरकारया छात्रवृत्ति कयाः लखनउया भातखण्डे संगीत विद्यालयसं ब्वं झाल । थन वय्‌कलं युसेफ अलि खाँलिसें मेमेपिं गुरुपाखें ज्ञान कयादिल । ब्वनेगु झ्वलय्‌ हे अल इण्डियास थःगु प्रतिभा ब्वयेगु नं यानादिल ।
सन् १९६४ स स्नातकोत्तर सिधयेकाः नेपाः वयाः पद्मकन्या क्याम्पसय्‌ सितार स्यनेगु लजगाः न्ह्याकादिल । लिसें दरबार, रेडियो नेपालय्‌ व थीथी थासय्‌ थःगु सिर्जनात न्ह्यब्वयेगु यानादिल । क्याम्पसय्‌ ब्वं वयाच्वंपिं फ्रान्सेलि विद्यार्थीपिनिगु सल्लाहकथं थःगु प्रतिभा ब्वयेत व संगीतया शिप स्यनेत पासा कृष्णगोविन्दलिसें पेरिसय्‌ झाल । थुबलय्‌ तक्क वय्‌कः भारतीय गुरु रविशंकरपाखें सितारवादनय्‌ दिक्षित जुया दीधुंकूगु खः । पेरिसय्‌ च्वनेधुंकाः नं थ्वय्‌कःपिं अन दँय्‌दँसं नापलायेगु व ज्याझ्वःत यायेगु जुयाच्वंगु खः । पेरिसय्‌ च्वच्वं हे थ्वय्‌कलं थासंथासय्‌ वनाः थःगु सितारवादनया कला न्ह्यब्वया दिल ।
थ्वय्‌कःया इहिपाः ख्वपयाम्हे विद्या राय लिसें सन् १९७७ दँय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि छम्ह काय्‌ दु । वि.सं. २०६३ स नारायणगोपाल संगीत कोषं हनेधुंकूम्ह थ्वय्‌कःयात आपालं मानपदवीलिसें सिरपालं छाय्‌पिया तःगु दु । थ्वय्‌कःया सितारवादनया म्येचाः व सि.डी यानाः प्यचाःति पिहां वःगु खनेदु । मनूया सः जक न्यनाः उम्ह मनू गुलिति तापाः व वया स्वभाव गय्‌ गथे धकाः सीकेफुम्ह खः थ्वय्‌कः । थ्वय्‌कःयात न्ह्यागुं कथंया ग्वहालि याना वया च्वनादीम्ह पासा कृष्णगोबिन्द सन् १९९५ स मदयेवं सिर्जना ज्याय्‌ याकःचाः जुल । थ्व हे खं यानाः वय्‌कः साप निराश खनेदत । न्हय्‌दँति दुबलय्‌ उमेरं नं साथ बिया महल अले निगलं जलासें नं ज्या मबिल । वासः याकुंयाकुं न्हय्‌खुदँया बैंसय्‌ सन् २०१८ सं थ्वय्‌कः मदुगु खः ।

येँया भाजु पे्रमबहादुर व मय्जु आसामायाया काय्भाजु सन् १९४१ स बूम्ह खः । भारतया सागर विश्वविद्यालयपाखें सन १९६७ स चित्रमय भौगर्भिक विधाय् ब्वनावःम्ह थ्वय्कः भाजुयापाखें नेपालय् दक्कलय् न्हापां रिमोट सेन्सिङ्ग प्रविधिपाखें भौगर्भिक सर्भेक्षणया ख्यलय् आपालं ज्या न्ह्याकादीगु खः । थ्वय्कलं नेपाःया भौगर्भिक नक्सा दयेकेगु ज्याय् न्ह्यथने बहःगु तिबः बियादीगु दु ।

भाजु नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ येँया यतखा त्वालय् ने.सं.१०६७ इस जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कःया मांया नां सुभद्रादेवी श्रेष्ठ खःसा बौया नां पुर्णबहादुर श्रेष्ठ खः । कविता व चित्रकलाय् सिद्धहस्तम्ह वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित जूगु कविता झर्ना जुद्धोदय पत्रिकाय् बि.सं. २०१८ सालय् पिदंगु खः ।

वय्‌कलं नेपालभाषाया नापनापं खस् नेपाली भाषं नं च्वयादी । वय्‌कःया प्रकाशित कृति प्याःचाःगु सः (कविता, ने.सं.११११) खः । म्हो च्वयाः नं उत्कृष्टता पाखे न्ह्याःवंपिं म्हो नेपालभाषाया कविपिं मध्यय् वय्‌कः नं छम्ह खः । नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ नेवाः हाइकु (निला पौ) या कला सम्पादक खः । वय्‌कलं सारदा लय्‌पौ, त्रिवेणी काव्य (नेपालभाषा, नेपाली, मैथली) कविता मुना सफूया सम्पादन यानादीगु दु । वय्‌कः धरानं पिदनीगु भिन्तुना साहित्यिक पत्रिकाया पाहां सम्पादक नं खः ।

वय्‌कलं यक्व हे सम्मान, पुरस्कार कयादीगु दु । विशेषत व्यथित काव्य पुरस्कार (२०५०), बाशुशशी स्मृति पुरस्कार (२०६८) आदि । वय्‌कः जनमत साहित्यिक लय्‌पौया संरक्षक खः । अथेहे नेपाल साहित्य मन्दिर, शेष हिरा प्रतिस्थान, साहित्यिक पत्रकार संघ, हृदयचन्द्रसिंह स्मृति प्रतिष्ठान आदि संस्थाया वय्‌कः जीवंकाछि दुजः खः । वय्‌कलं तःगू हे साहित्यिक संघ संस्थाय् च्वनाः यक्व हे ज्या यानादीगु दु । सत्यमोहन जोशी स्मृतिग्रन्थ प्रकाशन समितिया न्वकू जुयादीम्ह वय्‌कलं यक्व हे साहित्यिक सफूया द्यबः किपा च्वयादीधुंकूगु दु ।

चित्रकार नरेन्द्र बहादुर श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०६७ यंलाथ्वः एकादसि, बसुबारखुन्हु येँया यतखा त्वालय् अबु पूर्णबहादुर श्रेष्ठ व मां सुभद्रा श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । स्नातक यानादीम्ह वय्कःया लजगाः बनेज्या खः । वय्कलं नेपालभाषा व नेपाली साहित्यय् कविता नं च्वयादी । वय्कलं नेपालभाषा व नेपाली साहित्यया थी थी पत्रिका नं सम्पादन यानादीगु दु ।
वय्कलं १५० स्वयां अप्वः सपूm ख्वाःपौ डिजाइन यानादीगु दु । वय्कलं स्वनिगःब्यापी साहित्य सम्मेलनय् उत्कृष्ट सिरपाः, चित्रकला प्रतियोगिताय् ल्यू सिरपाः, नेपाल जेसिसपाखें उत्कृष्ट निर्देशनया सिरपाः, व्यथित काव्य सिरपाः, वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक, बासुशशी स्मृति सिरपाः, वीरेन्द्र–ऐश्वर्य सेवा पदक, धरणीधर सिरपाः आदि त्याकादीगु दु ।
वय्कःयात त्यागी साहित्य सम्मान, देवकोटा शतवार्षिकी सम्मान, अलिमियाँ लोकवाङ्मय सम्मान, नौलो नेपाली साहित्य सम्मान व नेपाल सम्मान नं द्यछाये धुंकूगु दु ।

मां मैयानानी हाडा व बौ कृष्णभक्त हाडाया काय् जुयाः ने.सं. १०५१ कौलाथ्व १३ कुन्हु इच्छुत्वाः लास्कुध्वाका, ख्वपय् जन्म जुयाः थौकन्हय् च्याम्हासिंह त्वाः ख्वपय् च्वनादीम्ह नरेन्द्रभक्त हाडा नेवाः आन्दोलनय् सकस्यां म्हस्यूगु नां खः । जीवनया ताःई स्यनामि जुया ज्या यानादीम्ह वय्‌कःया म्हसिका मालेगु झ्वःलय् (च्वसु मुना, ११३९) पिदंगु दु । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया संस्थापक दुजः, नेवाः देय् गुथि, नेपालमण्डलया संस्थापक न्वकु, सिद्धिदास प्रतिष्ठान ख्वपया संस्थापक नायः, नेवाः अधिकार सिरपाः समितिया दुजःया नापं आपालं नेपालभाषा व नेवाः जातिया अधिकारया निंतिं ज्या यानाच्वंगु खलः पुचः नापं स्वापू दुम्ह नरेन्द्रभक्त हाडा नेवाः आन्दोलनय् सक्रियम्ह व्यक्तित्व खः ।

भाजु नरेश अमात्यया जन्म बि.सं.२०२६ कार्तिक ४ गते मां रमला अमात्य बौ रामप्रसाद अमात्यया कोखं यलय् जूगु खः । नेपालभाषा चिबाखं साहित्यय् नरेश अमात्यजु लिपांगु पुस्ताया छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । वय्‌कःया निगू चिबाखं सफू—आखे (ने.सं.११३९) व नीलः (ने.सं.११४२) पिदंगु दु । वय्‌कःया चिबाखनय् बिषय चयन समसामयिक जू, बिविधता दु । थम्हं ज्वनागु बिषयं मुलुच्वकां थें ब्वमिपिनिगु नुगलय् तिक्क मिंकेगु क्षमता दु । नरेश अमात्यजु ग्वाहालि पारिवारिक पौ व माया लय्‌पौया सम्पादक नं खः । आखे चिबाखंया निंतिं वय्‌कःयात याताजः पाखें श्याम–विश्व सिरपाः लःल्हाःगु खःसा वय्‌कः महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशी सिरपालं नं सम्मानित जुयादीगु दु ।

नरेशकुमार ताम्रकारया जन्म बौ काजिलाल ताम्रकार व मां भिमलक्ष्मी ताम्रकारया कोखं ने.सं १०८० गुलांगा तृतीया कुन्हु भोजपुरया टक्सारय् जूगु खः । लिपा वयकः भोजपुरं कुहां वयाः धरान, इटहरीइ च्वनादिल । अनं येँया बानेश्स्वरय् बसोबास यानादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हय् धाःसा क्यानडाया ब्रामप्टनय् च्वंच्वनादीगु दु । भाजु नरेश ताम्राकार धातु उद्योग व धातुया थलबलया छम्ह व्यापारी खयाः नं थःगु मू ई व्यापारया निंतिं स्वयाः नं नेवाःख्यःया निंतिं फ्यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता, नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु नेवाः व नेवाःख्यः नाप सम्बन्धित प्रमुख संस्थात खः — नेवाः देय् दबूया केन्द्रीय समिति निकः तक अध्यक्ष (थौंकन्हय् संरक्षक), नेपाल भाषा मंका खलः भोजपुरया संस्थापक सल्लाहकार, हलिं नेवाः दबू नेपाल च्याप्टर व अमेरिका च्याप्टरया सल्लाहकार, नेवाः स्वायत्त राज्य मंका संघर्ष समितिया सचिव व अध्यक्ष, गुथि आन्दोलनया सचिवालय संयोजक, नेवाः पुचः इटहरीया संस्थापक, सल्लाहकार, ताम्रकार समाजया सल्लाहकार, राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः प्रतिस्थान नेपालया सल्लाहकार, नेपाल आदिबासी जनजाति महासंघय् नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधित्व यानाः संघीय परिषद दुजः, आदिबासी जनजाती उत्थान राष्ट्रिय प्रतिस्थानय् नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधित्व याना राष्ट्रिय परिषद दुजः, टक्सार समाज, भोजपुर–काठमाडौंया संस्थापक अध्यक्ष, नेवाः तामसालिङ समन्वय समितिया संयोजक आदि आदि ।

भाजु नरेशकुमार ताम्रकार नेवाःतय्‌त संगठित यानाः नेवाः भाय्, संस्कृतिया संरक्षण व जगेर्ना यायेगु तातुनाः भोजपुरय् स्थापना जूगू नेपालभाषा मंकाः खलः स्थापना लिसें नेवाः अभियानया ख्यलय् आवद्ध जुयादीगु खः । थन वय्‌कलं सल्लाहकार जुयाः ज्या यानादिलसा लिपा वय्‌कः भोजपुरं इटहरी च्वंझायेधुंका अन नेवाः पुचः इटहरी स्थापना यानाः सहसचिव, सचिव व थौंकन्हय् सल्लाहकार जुया च्वनादी । नेवाःतय्‌त आर्थिक रुपं नं सबल व सक्षम यायेमाः धकाः नेवाःत जक मिले जुया थः हे कोषाध्यक्ष जुयाः नेपाः बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था लि इटहरी स्थापना यानादिल। । थनं लिपा वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया पुर्वाञ्चल पाखें निगू कार्यकाल न्वकु निर्वाचित जुयाः देय्‌या ६५ थीथी जिल्लाया गां व बजारय् वनाः नेवाः संगठन विस्तार, नेवाः भाषा, साहित्य संस्कृतिया प्रचार प्रसार ययेगु ज्या यानादिल । थ्वयां लिपा वयकः निकःतक नेवाः राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया अध्यक्ष पदय् निर्वाचित जुयादिल । थथे निकःतकया कार्यकालय् वय्‌कलं नेवाः समुदायया नितिं आपालं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादिल । नेवाः देय् दबूया शाखात नेपाःया पूर्वपश्चिम फुक्क धयाथें जिल्लाय् विस्तार जुइकेबिलसा जिल्ला जिल्लाय् नेवाःभाय्, नेवाः लिपि नेवाः तजिलजि स्यनेगु तथा नेवाःभाय्‌या सफू थ्यंकेबीगु ज्या यानादिल ।

अथेहे नेवाःतय्‌सं स्वायत्त नेवाः राज्य स्थापना यायेगु तःआजु कथं नीस्वंगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया सचिवालयय सचिव व सामुहिक नेतृत्व कथं अध्यक्षया अभिभारा कयाः वय्‌कः नेवाः पहिचान सहितया राज्य पुनः संरचना याकेगु आन्दोलनय् सकृय जुयादिल । नेवाः विविधतां जाःगु समाज खया नं अनेकता दुने एकता दुगु समाजया अवधारणायात आत्मासात यानाः नेवाः समुदायया सकल जातिपाखें यागु घोषणाया नेतृत्व व थीथी जातियात गुगु दलित धलखय् दुथ्याकातःगु खः उकियात नं लिकाकेगु आन्दोलनय् नं वय्‌कलं समन्वयकारी भूमिका म्हितादिल ।

अथेहे गुथि विधयेक विरुद्ध जूगु आन्दोलनय् नं वय्‌कलं समन्वय यायेगुया नापं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादिल । थथेहे थीथी जनजाति आन्दोलय् नं नेवाः समुदायया प्रतिनिधित्व यानाः सक्रियरुपं ब् वति कयादिल । थुपिं ज्या बाहेक नं थीथी पत्रपत्रिका व स्मारिकाय् नेवाः संस्कृति व नेवाः संगठन सम्बन्धी लेखत पिथनाः नेवाः समुदाययात म्हसीकेबीगु यानादीगु दु ।

मां हेरादेवी व अबु धर्मवीर शाक्यया काय् भाजु नरेशवीर शाक्यया जन्म येँया मखंत्वाः, महाद्यःगल्लिइ ने.सं. १०७६ चिल्लागाः ६ कुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कः थौंकन्हय् येँया सेतोदरबार, जमलय् च्वनादी । त्रि.वि.पाखें नेपालभाषाय् एम.ए. व लुम्बिनी विश्वविद्यालयपाखें एप्लाइड बुद्धिज्म विषयय् स्नातकोत्तर पास यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह च्वमि, बौद्धविद्वान, पत्रकार, अनुवादक, सम्पादक जक मखु नेवाः जाति व नेपालभाषाया नितिं ल्वानावयाच्वंम्ह छम्ह भाषिक न्ह्यलुवा नं खः । थथे विविध व्यक्तित्वया धनी नरेशवीर शाक्य थ्वय्‌कलं शरेन नामं नं समसामयिक च्वसु च्वयादी । थ्वय्‌कःया च्वसा नेपालभाषाया लिसेलिसें अंग्रेजी व खस नेपाली भाषां नं न्ह्याः ।

नरेशवीर शाक्य ईलोहं प्रकाशन प्रा.लि. या प्रबन्ध–निर्देशक, हःपाः गुथि व नेवाः कल्चर सोसाइटीया संस्थापक अध्यक्ष खः । अथेहे थ्वय्‌कः धर्मोदय सभा, नेपाल लिपि गुथि, नेपालभाषा परिषद् व नेपाल रेडक्रश सोसाइटीया आजीवन दुजः खः । नेपालभाषा मंकाः खलः, क्लीन सिटी, मानव–अधिकार प्रवद्र्धन केन्द्र, नेवाः देय् दबूया महासचिव जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह थ्वय्‌कः पद्मरत्न लुमन्ति गुथिया नं महासचिव खः ।

थथे नेपालभाषाया मचा–साहित्य–ख्यलय् थःगु हे कथं समर्पितम्ह थ्वय्‌कः पत्रकारीताया ख्यलय् (साहित्यिक व भाषिक) विशेष योगदान बियाच्वनादीम्ह खः । थ्वय्‌कः क्वय् न्ह्यथनागु थी थी पत्रिकाया प्रधान सम्पादक/सल्लाहकार खः – ईलोहं (मचा लय्‌पौ), नःलि (साहित्यिक लय्‌पौ), लाय्‌कू (बाःछिपौ), नेपाल लिपि (लय्‌पौ), ल्भधबचबिलम (लय्‌पौ) ।

थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वसु अन्तरजातीय इहिपाः खसकरण खयेफु (विश्वभूमि, ने.सं १११७ ) नांगु निबन्ध खःसा सफू कथं म्हपुजा गथे व गुकथं ? (म्हपुजाको विधि) (ने.सं. ११२०) खः । नेपालभाषाया बाखं, च्वखँ, म्येँ आदि विधाया च्वमि थ्वय्‌कःया जिं छु च्वया ? च्वखँ मुना (११२७) य् पिदंगु दुसा थ्वय्‌कलं ईलोहं वर्णमाला (११२२) या सम्पादन व नेपाल–संवत् व शंखधर साख्वाः (११२७) या सह–सम्पादन नं यानादीगु दु । थ्वय्‌कः छम्ह अनुवादक नं खः । थ्वय्‌कलं मचा–ब्वमिपिनि लागि क्वय् न्ह्यथनागु बाखं–सफू नेवाः भासं भाय् हीकाः पिथनादीगु दुः–

विश्वया न्यापु मचाबाखं भाग –१ (ने.सं. ११२२), भाग– २ (ने.सं. ११२३), भाग– ४ (ने.सं. ११२६), भाग– ५ (ने.सं. ११२७), भाग–७ (ने.सं. ११३०) । थथे हे — भारतया यइपुगु बाखं (ने.सं. ११२५) व जगतसुन्दर मल्लं पिकयादीगु ईसपया बाखं (११३४)या निगूगु संस्करण नं पिकयादीगु दु । थ्वय्‌कःया देनयात कदर यानाः नेपालभाषाया थीथी संघ–संस्थापाखें लःल्हानातःगु मूमूगु हनाबना/सिरपाःया धलः थथे दुः– शंखधर सिरपाः (ने.सं. ११२६), चित्तधर सिरपाः (ने.सं. ११३०), धर्मादित्य सम्मान (ने.सं. ११३०), दान्यहिरा हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३०), पञ्चवीर सिरपाः (ने.सं. ११३७), युगकवि सिद्धिचरण युवा पत्रकारीता पुरस्कार (वि.सं. २०७४), मोती पत्रकारीता पुरस्कार (ने.सं. ११३९) आदि ।