यलया भाजु गोविन्द अमात्यया काय्भाजु नारायण गोविन्द सन् १९३९ स बूम्ह खः । विहार विश्वविद्यालयपाखें सन १९६१ स एमबिबिएस क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कलं स्वास्थ्य उपचारया ख्यलय् आपालं सेवा यानादिल । लिपा वेल्स, वेलायतय् वनाः उच्चशिक्षा ब्वनावःम्ह थ्वय्कलं विशेषतः क्षयरोग निवारणया ख्यलय् छगू अभियान हे न्ह्याकादिल । देय्या आपालं जिल्लाय् अस्पतालया प्रमुख जुयाः थुगु ख्यलय् सेवा यानादिल ।

नारायणगोपाल गुरुवाचार्य नेपालया आधुनिक संगीत ख्यःया ज्वःमदुम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म येँया किलागलय्‌ ने.सं. १०५९ यंलागाः खस्थि, बुधबारखुन्हु अबु आशागोपाल गुरुवाचार्य व मां रामदेबी गुरुवाचार्यया कोखं जूगु खः । थ्वय्‌कःया यःत्यः जुयाः वि.सं.२०२७ सालपाखे दार्जिलिङ्गय्‌ च्वंम्ह पेमला लामालिसें इहिपाः जूगु खः, तर सन्तान धाःसा मदु ।
थ्वय्‌कःया अबु वरिष्ठ सितारवादक खःसा मचाइलंनिसें अबुलिसें भजन खलकय्‌ ववं तबला थाथां हे संगीतय्‌ दुबिना दिल । अबुया इच्छा शास्त्रीय संगीतकःमि जुइमा धैगु खःसां अथे मजुल । थ्वय्‌कलं पासापिनिगु संगतय्‌ नं तबला जक थाइम्ह व दुर्गालाल श्रेष्ठया प्याखनय्‌ नं म्हितादीगु दु । वि.सं. २०१६ सालं एस.एल.सि.धुंकाः रेडियो नेपालय्‌ न्हापांगु म्ये ‘स्वर्गकी रानी मायाकी खानी’ हालाः संगीतया ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह खः । जिवंकाछि नेपाःया आधुनिक संगीतया न्हूगु धारया निंतिं थःत पानादिल । थ्वय्‌कलं सत्यापुं मल्याक खसम्ये हालादीगु दु । फुक्क धै थें लोकंह्वाः, सदाबहार जू । थःत मयःगु म्ये जुलकिं झ्यारर् खुनाबीम्ह थ्वय्‌कःया सन्कि पहलं हे संगीत ख्यलय्‌ उच्चस्थानय्‌ थ्यंकेत बः जूगु धायेछिं ।
थ्वयकःया नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं आपालं योगदान दु । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां दबुली हालादीगु म्ये हे नेवाःम्ये खः । उगु म्ये पासापिनिगु कुतलं वि.सं. २०१२ सालपाखे येँयाःपुन्हिया झ्वलय्‌ भ्याय्‌चाद्यइथाय्‌ जूगु सांस्कृतिक ज्याझ्वलय्‌ हालादीगु खः । म्येया बोल थुकथं दु– ‘गनं च्वाक्क खंसा मय्‌जु, केलेहें मिखां स्वये मते न्हां ला’ । थुगु म्येया च्वमि ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य खःसा लसय्‌ हनादीम्ह राममान ‘तृषित’ खः । लिपा ने.सं. १०८० स त्रिचन्द्र कलेजया नेपालभाषा साहित्य पालाया ग्वसालय्‌ जूगु अन्तर कलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय्‌ थ्वय्‌कलं पुचःम्ये नं हालादीगु दु । अथेहे ने.सं. १०९६ चिल्लागाः पन्चमि, सनिबारखुन्हु येँया राष्ट्रिय सभा गृहय्‌ जूगु संगीत पञ्चमि ज्याझ्वलय्‌ नं दुर्गालाल श्रेष्ठया म्ये ‘जीवनय्‌ गबलें छकःसां प्रेम जि यायेनंगु दु’ हालादीगु खः । थ्वसिबें न्ह्यः वि.सं. २०१७ सालपाखे चुनाव प्रचारया नेवाःम्ये नं हालादीगु दु । अथेहे छगू इलय्‌ थःगु सलय्‌ नेवाः म्येचाः पिथनेया निंतिं म्ये आह्वान यानाः छगू पत्रिकाय्‌ सुचं नं पिथना दीगु खः । आःतक्क सीदुकथं थीथी इलय्‌ जूगु ज्याझ्वलय्‌ थ्वय्‌कलं झिंछपुति नेवाः म्ये हालादीगु दु । उकी मध्यय्‌ निपु म्ये दबुली हालातःगु, निपु म्ये रियाजया झ्वलय्‌ हाःगु व छपु आलाप जक कयातःगु दु । लिपा थुपिं म्येत फुक्कं मेमेपिन्सं हालाः पिथनेज्या जूगु दु । वय्‌कलं हालादीगु मेमेगु नेवाःम्ये थुकथं दु– ‘झीगु शान झीगु मान झीगु झीत दइ तिनि’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय्‌ नारायणगोपाल, पुचलय्‌ हालादीगु), ‘छं जि यः थें यः जि नं छ’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय्‌ नारायणगोपाल), ‘म्ये हाले जिं, न्ह्यः वयेकि छं’ (च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ), ‘तुयूगु भ्वं जिगु जिन्दगी खः’ (च्वमि गिरिजाप्रसाद जोशी, लय्‌ नारायणगोपाल), ‘दकलय्‌ साःगु अय्‌लाःया नां’ (च्वमि गिरिजाप्रसाद जोशी, लय्‌ नारायणगोपाल), ‘माय्‌ क्यःम्ह सिन्तलिचिया मिखां ख्वबि हाल यःमां’ (च्वमि बासुपासा), ‘जुइ ला मजुइ ला झंगः ल्हाना खइ ला’ (च्वमि गणेशचरण राय, लय्‌ नगेन्द्र हाडा), ‘बुलुहुं निभाः बिना वनी’ (नेवाःम्येया निंतिं आलाप जक कयाःतःगु लसय्‌ लिपा दुर्गालाल श्रेष्ठजुं म्ये चिनाः सत्यनारायण मानन्धरं हालादीगु) ।
अबुया हे मन तयेत छन्हु भारतया बडौदाय्‌ वनाः शास्त्रीय संगीत सयेकेत झाल । अनयाम्ह छम्ह गुरुं थ्वय्‌कःया प्रतिभा खनाः संगीतय्‌ भविष्य दुगु खंकूगु खः । कासाय्‌ चेस व फुटबल म्हितेगुलिसें नसा दयेकगु, नयेगु व इतिहास ब्वनेगु सोख दुम्ह थ्वय्‌कलं थीथी सिरपाः व पदवी कयादीगु दुसा मदयेधुंकाः वि.संं. २०४८ दँय्‌ त्रिशक्तिपट्ट तेश्रोपाखें विभूषित जूगु खः । नेपाली संगीतया नक्षत्र थ्वय्‌कः नुगःसेँ, जलासेँ व चिनी ल्वय्या हुनिं ने.सं. ११११ थिंलागाः चौथि, बुधबारखुन्हु ५१ दँया बैंसय्‌ मदुगु खः । हुलाक विभागं थ्वय्‌कःया किपा तयाः वि.सं. २०५१ दँय्‌ नितका वंगु हुलाक टिकट नं पिथंगु दु ।

मां सुकुनानी प्रधान व अबु वस्ताद सेतुराम प्रधानया म्ह्यायमय्‌जु नारायणदेवी (प्रधान) श्रेष्ठ ने.सं.१०५५ य् कमलाछी येँय् जन्म जूगु खः । ने.सं.१०७२या नेपाल ऋतु पौ ल्याः ३ य् दकलय् न्हापां सी मास्ति मवःनि कविता पिथनाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पिलूझाःम्ह व्यक्तित्व खः । ने.सं. १०७२य् हनुमानध्वाखा लायकुलिइ जूगु दकलय् न्हापांगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय्चिनाखँय् न्हापा सिरपाः त्याकादीगु खः । नारायणदेवी श्रेष्ठ नेपालभाषाया नारी साहित्यकारपिं मध्येय् दकलय् न्हापां ने.सं.१०७८य् झिंन्हय्‌पु व लिपा ११२६ य् स्वीप्यपु चिनाखँ तयाः मुखूस्वां कविता संग्रह निक्वः तक पिकयादीम्ह कवयित्री खः । वय्‌कः नारी प्रतिया सामाजिक धारणा, अवहेलनायात ब्वयाः नारी जागरणया सः थ्वयेकादीम्ह, नारी शक्ति पाखे आशावादी कवयित्री खः । समाजय् क्वत्यला तःपिं मिसापिंत याइगु उत्पीडन व शोषणयात वय्‌कलं थःगु कोमल अभिव्यक्तिं मिसातसें नं छन्हु च्वापुगुँ गइ तिनि, इमिगु धीरतां परवत नं फइतिनि धकाः शंखघोष यानादीथें थःगु जीवनकालय् प्रत्यक्ष स्वये, न्यने खंम्ह भाग्यमानी श्रष्टा खः वय्‌कः । युगौंनिसेंया नारी शोषण स्वयाः, खनाःनं छन्हु इलं फपुइकी तिनि धयागु क्वात्तुगु विश्वास यानादीम्ह श्रष्टा खः— वय्‌कः ।

थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यानाः ने.सं.१११९य् मोतिलक्ष्मी सिरपाः, ने.सं.११३७य् पामिला सम्मान, बुद्धि रेशम स्मृति श्रष्टा सम्मान (काव्य नेपालभाषा) २०७८, नारी साहित्य प्रतिष्ठान नेपाल पाखें नेपालभाषा काव्य सम्मान आदि पाखें थ्वय्‌कःयात हनेज्या जूगु दु।

तानसेन, पाल्पाया भाजु तुलसीप्रसाद व मय्जु भुवनदेवीया काय्भाजु नारायणप्रसाद सन् १९४७ स बूम्ह खः । सन् १९७३ स सोभियत संघ, लुम्बिबा विश्वविद्यालयपाखें मेकानिकल इन्जिनीयरिङ्ग क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कः नेपालय् कम मूल्यया यातायात साधनया विकासया ख्यलय् आपालं भूमिका म्हितावंम्ह भाजु ख ः ।

स्वनिगलं पिने पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु नारायणप्रसाद श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः वि.सं.१९९९ सालय् विराटनगरय् जन्म जुयादीम्ह खः । वय्‌कःया मांया नां गंगादेवी व बाःया नां धनप्रसाद श्रेष्ठ खः । नेवाः भावना बिलिबिलिजाःम्ह वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संस्था थुकथं दु– झी पुचः विराटनगर (न्हापायाम्ह नायः), विराटनगर जेसिज (न्हापायाम्ह नायः) लिसें थीथी संघसंस्था । वय्‌कलं भाषा संस्कृति व अर्थतन्त्रया बिषय् तःपु हे च्वसु च्वयाः प्रकाशित यानादीगु दु ।

नारायणबहादुर महर्जन परम्परागत बुट्टा अप्पाया डिजाइनरलिसें प्याखंम्वः व नेवाः संगीत ख्यःया छम्ह सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७८ गुंलाथ्वः द्वादसि, मंगलबारखुन्हु यलया छाय्‌बहालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःमा अबु बाबुलाल महर्जन व मां पार्वती महर्जन खः ।थ्वय्‌कः मचाबलय्‌ त्वालय्‌ भम्चा काःवनीबलय्‌ म्ये हालेगु व प्याखं हुलेगु यानादीम्ह खः । लिपा
वि.सं. २०४१ पाखेंनिसें गुरु रामकृष्ण शर्मालिसें हार्मोनियम थायेगु सयेकाः थुगु संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह खः । लिसें बाँसुरीइ एकार महर्जन, खिं बाबुसिं महर्जनपाखें नं सयेकादिल । थ्वय्‌कलं थःम्हं हे च्वयाः लसय्‌ हनाः दबुली हालादीगु न्हापांगु म्ये ‘गुलि हिसि दुम्ह मय्‌जु’ खः । थ्वय्‌कःया पिदंगु म्येत मध्यय्‌ दकलय्‌ लोकंह्वाःगु म्ये ‘तिमिला जः थें च्वंगु ख्वाः छंगु झलझल वइगु’ खः ।
रेडियो नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापां थ्वःगु थ्वय्‌कलं च्वयाः लसय्‌ हनादीगु म्ये ‘फागुपुन्हिया फागुखुन्हु’ खः । थुगु म्ये फूलबारी ज्याझ्वलय्‌ अनिता महर्जन अमलां हालादीगु खः । थ्वय्‌कलं थःम्हं हालादीगु नेवाःम्ये झिंखुपुति दुसा लसय्‌ हनाः मेपिन्सं हाःगु नापं यानाः थ्यं मथ्यं न्यय्‌पुति दु । उकी मध्यय्‌ थःम्हं हालागु न्हय्‌पु व मेपिन्त हायेकाः खुपु यानाः मुक्कं झिंस्वपु म्येया म्यूजिक भिडियो नं पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया लसय्‌ मुक्कं पीन्हय्‌पुति दुसा ने.सं. १११३ स ‘तिमिलाया जः’ सि.डी. म्येचाः पिदंगु दु ।
लजगाःकथं थ्वय्‌कः छम्ह चित्रकार व डिजाइनर नं खः । थ्वय्‌कलं नारायण आर्टया नामं ज्या न्ह्याका च्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं डिजाइन याःगु परम्परागत अप्पायात नेपाःन्यंकया छेँलिसें देगः, धार्मिक स्थलय्‌ छ्यला वयाच्वंगु दु । थ्वय्‌कः छम्ह प्याखंम्वः नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया आपालं संकिपा व म्यूजिक भिडियोय्‌ थःगु अभिनय ब्वयादीगु दु । लिसें थ्वय्‌कःया म्येत संकिपाय्‌ नं दुथ्याना च्वंगु दु । लिपा थ्वय्‌कःया वि.सं. २०३४ सालय्‌ लक्ष्मीमाया महर्जनलिसें इहिपाः जूगु खः । थ्वय्‌कःया काय्‌ छम्ह व म्ह्याय्‌ निम्ह दु ।

मकवानपुर, भीमफेदिया भाजु कीर्तिलाल जोशी व मय्जु बालकुमारीया काय्भाजु नारायणहरि सन १९३३ स बूगु खः । भारतं हे विज्ञान विषयस स्नातकोत्तर शिक्षा क्वचायेकाः, अनया सागर विश्वविद्यालयपाखें भौतिकशास्त्र विधाय् सन १९६४ स वय्कः विद्यावारिधि उपाधि कायेत ताःलात । नेपालय् विज्ञान शिक्षायात न्ह्यज्याकेगुली थ्वय्कःया आपालं योगदान दुगु जुल ।

हलिंया जीवनचक्र सुचारु यायेत हलिमय ३६० म्ह लोकेश्वरया बास दु धकाः धाइ । थुकिइ मध्ये नं संसारया जीवनचक्र न्हयाकेत सकलें जीवजगतया सृष्टियानाः सकसितं थःथःगु जिम्मेवारी बिउम्ह भगवान हे नागरी देय्या सृष्टिकर्ता स्वयम् नालाया लोकेश्वर वा नागिरी करुणामय खः । उकिं थुम्ह लोकेश्वर करुणामययात सृष्टिकान्त लोकेश्वर धाइ । नाला देय्या पुलांगु नां हे नागरी खः ।
थ्व हे नालाय् च्वम्ह तुयु वर्णम्ह करुणामयया जात्रा दँय्दसं फागु पुन्हिया छन्हु न्ह्यः छ्वय्ला भू याना न्ह्याइ । पुन्हि कुन्हु आसनय् कलश थापना यानाः नाला करुणामययात आसनं क्वकाइ । पारु कुन्हु करुणामययात देगलं पितः हयाः देगःया न्ह्यःने च्वंगु पुखूया दथुइ दयेकातःगु शिलामण्डपय् विराजमान याइ । अनंलिपा गुरुजुपिन्सं पुजाविधिया लिसें पञ्चामृतं जाःगु प्यंगः घलं करुणामययात धलिं लुइकी । थथे पुजा यायेगु झ्वलय् सकतां पुजायायेत यल व बुंगया पांजुपिंनि उपस्थिति दयेमाः ।
दुतियाया दिं कुन्हु करुणामययात लँपु छायेगु ज्या जुइ । गुगु ज्या न्हिच्छिया दुने हे क्वचाइ । अले दुशलकर्मया पुजा याइ । तृतीयाया दिंयात मू जात्राया रुपय् हनेगु चलन दु । थुगु दिं कुन्हु यल, बुंगया पांजुया लिसें पुजारी गुरुजुपिं, येँया गुथियारपिं सकलें च्वनाः दशकर्मया पुजा धकाः जंको, इही, बाह्रा तयेगुया नापनापं बरे छुइगु तकया सकतां कर्मकाण्ड याइ ।
सकतां कर्मकाण्डया पुजा सिधयेवं जात्राया नितिं चिधंगु खतय् करुणामययात विराजमान यानाः नापनापं दिपंकर सहितया जात्रा यायेत नालाया पुलांगु बस्तीइ चाहुकी । जात्रा यायेगु झ्वलय् सकलें पुजारी, नकिंयालिसें भक्तजनपिं बाजागाजा न्ह्यःन्ह्यः तया दे चाहुली । थासंथासय्या पुजा फयाः हाकनं नालाया देगःया प्रवेशद्वारय् थ्यंकाः नकिंतय्सं लसकुस यानाः देगलय् विराजमान याकी । थुकथं नालाया सृष्टिकान्त लोकेश्वरया जात्रा क्वचाइ ।
सन्दर्भ सामग्री रेखा शाक्य व शरण डंगोल, जीवन्त संस्कृतिहरू,प्रकाशक डा. हेरम्ब बहादुर राजभण्डारी तथा स्नेहलता राजभण्डारी, ने. सं ११३८ ञँला ।

नाला देय्‌या द्यः नालाद्यः, फुक्क प्राणीयात सृष्टि याःम्ह द्यः सृष्टिकान्त लोकेश्वर, तुयूगु वर्ण, चीग्वःगु मिखा, पलेस्वां ज्वनाच्वंम्ह अभयमुद्रा ज्यानाच्वंम्ह नाला करुणामय खः । परिवारय्‌ मनू सीबलय्‌ थुगु थासय्‌ १०८ प्वाः मत छ्वयेकी । नालाद्यःया न्हवं फाल्गुणशुक्ल प्रतिपदाकुन्हु जुइ । कन्हय्‌कुन्हु दुस्वः पूजा जुइ । कंस वा तृतीयाकुन्हु दशकर्म विधि पूजा यानाः पलिस्था याइ । जात्राकुन्हु दीपंकर बुद्धया मूर्तियात जक चाःहीकेगु याइ ।

काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया नालाय् स्वनिगःया नांजाःपिं प्यम्ह भगवती मध्ये छम्ह नाला भगवती दु । नालाया लगं त्वालय् प्यतँ जाःगु कलात्मक देगलय् छकुत्या हाकःम्ह ल्वहंयाम्ह झिंच्याका ल्हातय् थीथी शस्त्रअस्त्र ज्वनाः महिषासुर दैत्ययात स्यानाच्वंम्ह, दक्षिण स्वयाच्वंम्ह भगवतीयात नाला भगवती, नाला उग्रचण्डी भगवती धाइ ।
लिच्छविकालीन थुम्ह द्यःयात दँय् निक्वः जात्रा याइ । न्हापांगु यंलागा तृतीया व चौथी निन्हु जात्रा यायेगु झ्वलय् नालाया थीथी खलःया नायःत व द्यःपालाः आचाजुत नाला भगवती द्यःछेँ पाँडेगामय् गुँइ तृतीया कुन्हु पुजाज्वलं ज्वनाः द्यः काःवनी । अन द्यःयात पुज्यायेधुंकाः द्यःयात हासाय् तयाः थीथी बाजं थानाः हासा बुँख्यलय् हइ । खतय् च्वय् प्यखेर. ह्याउँगु व तुयुगु तूल कापः बाला चिनाः तिकिझ्याः थें च्वय् इलां तयाः समाः यानातःगु खतय् द्यःयात बिज्याकाः जात्रा यानाः हयाः विद्यावति त्वालय् च्वंगु द्यःछेँय् क्वसं दिकी । सँन्याकाई जुइवं हाकनं द्यः जात्रा यानाः देगलय् थ्यनेवं द्यःयात द्यः गमय् स्वनाः भोग बियाः द्यः पुज्याइ । थ्वयात द्विंचा ङाकिगु धाइ । कन्हय्कुन्हु बान्हि बी न्ह्यः गुथि द्यः पुज्याये सिधयेवं च्याका ल्हाः दुम्ह धातुया भगवतीयात खतय् बिज्याकाः देय् चाःहीकाः द्यःछेँय् थ्यनेवं लसकुस यानाः दुकाइ ।
निक्वःगु जात्रा मोहनिबलय् कौलाथ्व नवमी (स्याक्वत्याक्व) कुन्हु भगवतीयात द्यःछेँ नं पुज्यानाः संन्याकाःइलय् द्यः खतय् बिज्याकाः देगलय् स्वनेहइ । प्वःतय्सं सिजः त्यप (क्वंचा) क्वबुयाः हयाः देगः न्ह्यःने दिकेवं नाला भगवतीया रुपय् आचाःजुं विधिपूर्वक द्यः पुज्याइ । प्वः नायनं चान्हय् धकिइ तयाहःगु पूजा
ज्वलं नं देगलय् दुहां वनाः दकलय् न्हापां द्यः पुज्यानाः महिषासुर दैत्य स्याःगु प्रतीक कथं ह्याउँ मेय्चा (नकतिनि बूम्ह मेय्चा) भोग बी । द्यःया प्रसाद कथं द्यइके वःपिंत मेय्या ला छकू छकू इनी । बान्हि बीवं गुथिपाखें द्यःयात भोग बियाः द्यः पुज्याइ । संन्याःकाःई जुइवं द्यःयात देगलं खतय् बिज्याकाः थीथी बाजं थानाः नाला देय् चाःहीकेगु झ्वलय् वकुत्वाः, दछुत्वाः कांथुत्वाः, बोल्ख्वात्वाः व मायलत्वाः चाःहीकाः जात्रा यानाः छेँय् छेँय् पुजा फयाः द्यःछेँय् थ्यनेवं लसकुस यानाः द्यः पुज्यानाः दुकायेवं जात्रा क्वचाइ । नाला भगवतीया जात्रा याइगु द्यःखः व भ्वँतया चण्डेश्वरी भगवती जात्रा याइगु खः ज्वःलाःगु खनेदु ।