पं. धर्मानन्द बज्राचार्यया जन्म द्विजवर वंशया पं. भाजुवीरसिंह व कान्छि बज्राचार्यया चीधिम्ह काय्‌ जुयाः ने.सं. १०१७ सिल्लाथ्वः पारुकुन्हु ब्रम्हचक्र महाविहार, ओमबहालय्‌ जूगु खः । वय्‌कलं थःगु छेँय्‌ हे न्हय्‌दँ तक संस्कृत, प्राचीन लिपि, बौद्धग्रन्थ, पुराण, चचामे, चचानृत्य, ज्योतिष आयुर्वेदशास्त्र आदि अध्ययन यानाः परम्परागत चतुर्दशाभिषेक दीक्षा नं कयादिल । मुख्यगु योगदान चचामे व नृत्यया नापं बौद्ध परम्पराकथं दीक्षा बीगु, श्री हेवज्र नैरात्मादेवी पुलां गुह्यश्वरीदेवीया पुजा यानाः पुनःनिर्माण, वज्रयोगिनी फर्पिङ्गय्‌ अहोरात्री होम आदि यक्व पुजाआजा यानादिल ।
वि.सं. २००७ सालय्‌ किताबखानाय्‌ अधिकृत, वि.सं. २०११–२०१३ य्‌ गृहमन्त्रालय व पब्लिक सर्भिस कमिशन (लोकसेवा आयोग)य्‌ ज्या यानादिल । वि.सं. २०१३ सालं शुभराज्याभिषेक पदक व २०१४ सालं दीर्घसेवा पदक बियाः नं उदयपुर गढीया बडाहाकिम पदय्‌ मनोनित याःगु खः । वि .सं. २०३० सालं राजदरबारया धर्मसेवा समितिया दुजः जुयाः यक्व ज्या न्ह्याकादीगु खः ।
वि.सं. २०४५ सालं नीस्वंगु बज्राचार्य संरक्षण गुथिया संस्थापक उपाध्यक्ष जुयाबिज्यात । रत्नकीर्ति महाविहार संघ नीस्वनेगु ज्याय्‌ संस्थापकया नापं अध्यक्ष जुयाबिज्यात ।
वय्‌कःया मेगु च्वछायेबहःगु ज्या धयागु अन्तरजातीय इहिपाःपाखें दुपिं बज्राचार्य मस्त व मेमेगु बौद्ध कुलया जातिपिन्त प्रव्रज्या (बरे छुयेगु ज्या) नेपाःया बौद्धधर्म संघ नीस्वनाः संस्थापक उपाध्यक्षया जिम्मा कयाः न्ह्याकाबिज्यात । थ्व वि.सं. २०५२ सालं नीस्वनाः झ्वाःबहाःया ज्योतियाबहालय्‌ याःगु जुल । वय्‌कलं पञ्चदानया हलंज्वलं सफू नापं वज्रयान महायानया खुगू न्हय्‌गू सफू पिथनादीगु दु ।

नेवाः वस्तीत वास्तु मान्यता कथं व्यवस्थित जुइमाःगु छगू पक्ष खःसा मेगु पक्ष धैगु नगर दुने च्वनीपिं नगरवासीपिनिगु जीवन उलि हे सुरक्षित जुइमाः, थ्व मेगु महत्वपूर्ण पक्ष जुल । उकिं नेवाः बस्तीया दुने शत्रु पक्ष व मेगु मभिंज्या याइपिं व स्यंकीपिं सुं नं वये–वने मफयेमा धकाः मनूत च्वनेगु छेँखा फुक्क दुनेरिखे लाकाः पिनेपाखे ततःजाःगु पःखाः दना तइ । वस्ती दुने वये–वनेत धकाः थासं थासय् तद्वाःगु लुखा तयातइ । गुकियात देय् ध्वाखा धायेगु याइ । थुज्वःगु देय् ध्वाखाय् सुरक्षाया निंतिं महांतय्सं पाः बिकातइ । बहनी द्यः खिउँसे च्वनेवं ध्वाखा गल्लाक ग्वयातइ । गुलिखे नेवाः वस्तीइ थुज्वःगु देय्ध्वाखात थीथी प्रयोजनया निंतिं विशेष विशेष ध्वाखा धस्वाका तःगु दु । द्यः जात्राबले दुत–पित याइगु द्यःध्वाखा, मनू मदयेवं घाटय् सिथं यंकेगु सीध्वाखा अले न्हूपिं भौमस्त लसकुस यायेगु भम्चाध्वाखा आदि । सक्व देसय् आः नं थुज्वःगु ध्वाखा दनि ।
नापनापं वस्तीया सुरक्षा व्यवस्था क्वातुकेत देय् पःखाःया क्वसं ततःजाःगु लःधः नं म्हुयातःगु दइ ।

स्व. पंचराज बज्राचार्यया उपनां पंच खः । वय्कः प्रस्तर मूर्तिकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०३६ चिल्लाथ्वः त्रयोदसि, सुक्रबारखुन्हु यलया भिन्छेबहालय् जूगु खः । थः अबुजु स्व. सिंहराज बज्राचार्यया प्रेरणाकथं ने.सं. १०४९ स प्रस्तर मूर्ति कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः ।
वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु प्रस्तरया थीथी मूर्ति व चैत्य दयेकेगु खः । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) लुम्विनीस दुगु ५ फिटया बुद्ध जन्म नापं मायादेवीया प्रस्तर मूर्ति २) कपिलवस्तुस दुगु ६ फिटया चैत्य २) यल, गोदावरी दुगु श्री ५ वीरेन्द्र स्तम्भ ३) येँ गुहेश्वरीइ दुगु तःग्वःगु गंया थां ४) त्रिभुवन पार्क थक्वाःया पुलांगु ल्वहंहिति ५) येँ राष्ट्रिय संग्रहालयसदुगु ७ फिटया बुद्ध प्रस्तर मूर्ति । सिरपाः— शुभ राज्याभिषेक पदक ।

पँय्‌ताः सिजःपाताया तःहाकःगु म्हुतुं पुइगु बाजं खः । थ्व बाजं पञ्चताल बाजं बाय्‌ क्वताःखिंया ज्वलं बाजं खः । छगू पञ्चताल बाजं खलकय्‌ निपुया छज्वः यानाः न्याज्वःतक पँय्‌ताः दइ ।
नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ पँय्‌ताःया छ्यलाबुला यक्व दु । सम्यक दान आदि पर्वय्‌ थीथी द्यःपिं बिज्याकेत व थःथःगु थासय्‌ लित हयेबलय्‌ दुवाःपतिकं पँय्‌ताः पुयेमाः । थीथी बज्रयान पुजाविधिइ नं पँय्‌ताः पुइगु चलन दु । न्हापा न्हापा महायानी बहाबहिलिइ पुन्हि, संल्हू आदि दिनय्‌ नं पँय्‌ताः पुइमाःगु चलन दुसां थौंकन्हय्‌ थ्व चलन म्ह्व जुजुं वनाच्वंगु दु । पँय्‌ताः स्वत्वाः ह्वनाः तःहाकः यानाः पुइगु खः । पँय्‌ताःया स्वत्वाः फ्वः दुगु क्वत्वाः, दथुत्वाः व म्हुतु दिकेगु नासःत्वाः खः । गनं गनं पँय्‌ताः ‘मां’ व ‘चा’ निथी दु । मां पँय्‌ताः खुत्वाः व चा पँय्‌ताः न्यात्वाः दइ । पँय्‌ताः तःहाकः जुइगुलिं छपाल्हातं दथुइ तिंकथिं न्ह्वनाः मेगु ल्हातं नासःत्वाः म्हुतुइ दिकाः पुइगु याइ । सङ्गीतया थीथी स्वर मखसे थाइगु बाजंया बोल ज्वः लाकाः निगू बाय्‌ स्वंगू स्वर पिज्वयेकाः पँय्‌ताः पुइगु खः । पँय्‌ताः खास यानाः बज्राचार्य, शाक्य व उराय्‌तय्‌सं पुया वयाच्वंगु खनेदु ।