ने.सं. १०५६ चिल्लागाः नःमि, मंगलबारखुन्हु येँया मरु (अट्कोनारायण) त्वालय् अबु बद्रिनारायण मानन्धर व मां लक्ष्मीकुमारी मानन्धरया कोखं तःधिम्ह म्ह्याय्कथं पद्मकुमारी मानन्धरया जन्म जूगु खः ।
थ्वय्कःया बौ नं संगीतया ज्ञाता जूगुलिं व छेँय् नांजाःपिं संगीतज्ञत मुनाः जुइगु संगीत ज्याझ्वःया प्रभावं मचाइलंनिसें संगीतय् नुगः क्वसाःगु खः । न्हापां उस्ताद बुद्धरत्नपाखें व लिपा थारु जातयाम्ह छम्ह गुरुपाखें वय्कलं शास्त्रीय संगीत सयेका दिल । वि.सं. २००५–०८ सालपाखे कान्छाबुद्ध बज्राचार्यया कुतलं छम्ह मिसाम्ह अष्टेलियन अन्वेषकं वय्कःया म्ये ‘स्वदेशबासि तताकेहेँ मय्जु, विद्या ब्वनादीमाल’ रेकर्ड यानाः देसय् लिहां वंगु इलय् हवाई दूर्घटनाय् लानाः म्ये नं झौ जुल । वि.सं. २००९ सालपाखे येँया हनुमानध्वाखाय् जूगु छात्रा संघया ज्याझ्वलय् वय्कलं नातिकाजी श्रेष्ठजुं लसय् हनादीगु ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यजुं च्वयादीगु छपु म्ये ‘न्हिलाच्वंगु थुगु क्यबचा, वइन धकाः थें पासा’ हालादिल । थ्वयां लिपा कान्छाबुद्ध बज्राचार्यजुया लसय् व महाप्रज्ञायाजुया छपु म्ये ‘झ्यालनं फय् वयाः मतः जक सित यो मां’ नं हालादीगु खः ।
अतिकं यइपुगु सःया धनि थ्वय्कःया छेँया नां पद्मकुमारी मानन्धर खः । वि.सं. २००८ सालं रेडियो नेपालय् ज्याझ्वः न्ह्याकीम्ह पद्मादेबी धकाः न्ह्यथंगुलिं वय्कःया नां पद्मादेबी जूवन । नेपालभाषाया न्हापांगु सामान्यज्ञान सफुती रेडियो नेपालय् दकलय् न्हापां नेवाःम्ये हाःम्ह मिसा धकाः पद्मादेबीया नां न्ह्यथना तःगु दु । वय्कलं रेडियो नेपालय् छपु हे नेवाःम्ये हालादीगु मदु । तर वय्कः रेडियो नेपालय् म्ये हालादीम्ह दकलय् न्हापांम्ह नेवाःमिसा खः । वि.सं. २००९ सालय् जूगु रेडियो नेपालया म्ये प्रतियोगिताय् तारिणीप्रसाद कोइरालाया म्ये ‘यो नयनमा एकदिन गंगा बग्यो’ २० म्ह लय्चिनामिपिन्सं ब्यागलं ब्यागलं न्ह्यब्वःगु मध्यय् रत्नदास प्रकाशया लसय् वय्कलं हालादीगु म्ये न्हाप जूगु खः । अनंलि वय्कलं ३० पुं मल्याक खस म्येत हालादीगु दु । तर छपु नं रेकर्ड मखुसें प्रत्यक्षरुपं हालादीगु खः । लिपा शास्त्रीय संगीत शिक्षाया निंतिं छात्रवृत्ति कयाः वि.सं. २०११ सालपाखे भारतया लखनउ झाल । अले वय्कः आधुनिक म्येख्यलं रेडियो नेपालय् तसकं लोकंह्वाःम्ह पद्मादेबीया नां बुलुया वन । शास्त्रीय संगीतय् दुबिनाः भातखण्डे विद्यापीठं १८ सालय् संगीत विशारद (एम.म्युज.) यानादिल । अनयाम्ह हे संगीतज्ञ गुरु पं. रंगराव कादम्बरीलिसे यःत्यः जुयाः वि.सं. २०१९ सालय् हैदराबादय् इहिपाः जुल । थनं लिपा वय्कः पद्म कादम्बरीया नामं म्हसीका जूवन । वय्कःया निम्ह काय् व छम्ह म्ह्याय् दु ।
भातःलिसें नेपाः लिथ्यने धुंकाः वय्कलं वि.सं. २०२० सालपाखे डिल्लीबजारया संगीत महाविद्यालयपाखें शास्त्रीय संगीत स्यनेज्या न्ह्याकादिल । लिपा नेपाल बाल संगठन, पद्मकन्या क्याम्पसय् संगीत स्यँस्यं वि.सं. २०५० सालय् अवकाश कयादीगु खः । थ्व हे झ्वलय् ३३ सालपाखे वय्कलं भारतया प्रयाग संगीत समितिपाखें शास्त्रीय गायनय् संगीत प्रविणय् ल्यू लाकादिल । शास्त्रीय गायन व संगीतय् थःत पोख्त यानादीम्ह थ्वय्कः इहिपाःन्ह्यः नेपाः वयेबलय् नं शास्त्रीय संगीतया निंतिं जक रेडियो नेपाल वनेगु जुलसा सुनानं आधुनिक म्ये हायेकगु वा रेकर्ड यायेगु ज्या मजुल । वय्कलं अन न्हापां हालादीगु लोकंह्वाःगु गुलिखे म्येत तारादेविं हालाः उलि हे लोकंह्वाःगु दु । लिपा थःगु जीवनया अन्तिम इलय् तकं कलानीधि इन्दिरा संगीत प्रतिष्ठानय् आवद्ध जुयादीम्ह वय्कः स्वँय् क्यान्सर जूगुया हुनिं ने.सं. ११३६ सिल्लागाः दुतिया, बुधबारखुन्हु सुथसिया १ ताःति इलय् थ्व संसारं तापाना वन ।
मां दिव्यलक्ष्मी व बौ ज्ञानरत्न तुलाधरया कोखं ने.सं. १०६० सिल्लाथ्व १५ कुन्हु येँया न्हाय्कंतलाय् पद्मरत्न तुलाधरया जन्म जूगु खः । वय्कलं स्कूलया विद्यार्थी जीवनकाल निसें नेपालभाषाय् पलाः छिनाः च्वसा न्ह्याकूगु खः । दकलय् न्हापां वय्कलं पद्मोदय हाइस्कूलय् जूगु न्हापांगु अन्तर हाइस्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् कविता ब्वनाः ब्वति कयादीगु खः । स्वक्वःगु अन्तर हाइस्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् वय्कलं विश्व सम्राट हाइड्रोजन बम निबन्ध च्वयाः न्हाप सिरपाः त्याकूगु खः । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् वय्कःया पिदंगु कृति कथं वय्कः निबन्धकार, नाटककार, उपन्यासकार, समालोचकया नापं पत्रकार नं खः । अथे खयाः नं वय्कःयात छम्ह निबन्धकार व ख्यालः च्वमि कथं अप्वः म्हसीकेगु याः । वय्कःया नेपालभाषाय् पिदंगु सफू खः – बुलुमि (निबन्ध मुना ने.सं. १०८३), आः जितः नं तनतन दइवल (ख्यालः मुना, ने.सं. १०९७), हसिना (उपन्यास, ने.सं. ११०९), झ्वाः मजुइगु स्वां (जीवनी, सह–लेखक ने.सं. ११०१), ख्याः बछि नि बछि (ख्यालः मुना, ने.सं. १०९४), जिं लात कि …. (ख्यालः मुना, ने.सं. ११३५), बाथरुम व मेमेगु निबन्ध (ने.सं. ११३२), लुमं लुमं न्ह्याइपुसे च्वं (संस्मरण, ने.सं. ११३५), ग्वय्दां व मेमेगु छधाः प्याखं मुना ।
पद्मरत्न तुलाधर नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौया सम्पादक जुयाः ने.सं. १०९७–११०२ तक नियमित कथं पत्रिका पिथंगु खः । पत्रिका पिथनेगु झ्वलय् उगु इलय् हे वय्कलं निगू लाख तका द्यापं च्वनेमाःगु खः । नापं वय्कलं नेपाल ऋतुपौ (१०९६–११०२)या सह–सम्पादक व झी लय्पौया न्हापां व्यवस्थापक लिपा प्रकाशक जुयाः तःदँ तक साहित्यिक पत्रिका पिथनादिल । थथेहे नेपालभाषा मंकाः खलःया संस्थापक नायःया नापं च्वसापासा, आशा सफूकुथि गुथि, प्रतिभा समाजया नायः जुयाः थुगु संस्था न्ह्याकादीगु दु ।
पद्मरत्न तुलाधर कलेजया विद्यार्थी जीवनकालय् थःगु छेँय् ने.सं. १०८३ स लूजः नागु संस्था नीस्वनाः उकिया संस्थापक दुजः जुयादिल । थ्वया नापं वय्कः त्रिचन्द्र कलेजया जः साहित्य पाःलाः, नेपालभाषा परिषद्, नेपालभाषा डिक्सनरी कमिटी, नेपालभाषा एकेडेमिया नं दुजः जुयादीगु दु । अथेहे वय्कः साहित्य गुथि, नेपाल लिपि गुथि, नेपाल शान्ति प्रतिष्ठानया संरक्षक व नेपाली भाषाया युगधारा साप्ताहिकया वरिष्ठ सम्पादक, मुल्यांकन मासिक पत्रिकाया सल्लाहकार नं खः ।
नेपालभाषाया भाषागत आन्दोलन, मानवाधिकार, जनजाति आन्दोलन, नागरिक आन्दोलनया अभियन्ता पद्मरत्न तुलाधर माओवादी जनयुद्धया इलय् शान्ति प्रक्रिया व द्वन्द्व व्यवस्थापनय् नं सक्रिय भूमिका म्हितादीम्ह खः । स्वतन्त्र कथं वामपन्थि राजनीतिइ सक्रिय जुयाः पद्मरत्न तुलाधरं झिदँ तक सांसद व प्र.म. मनमोहन अधिकारीया मन्त्रिपरिषद्य् गुला तक स्वास्थ्य व श्रममन्त्री (सन १९९५–९६) जुयादिल । पद्मरत्न तुलाधरयात नेपालभाषा परिषद्ं भाषाथुवाः (ने.सं. ११२३) व अमेरिकाया इउभल क्ष्लतभचलबतष्यलब िगलष्खभचकष्तथ सन् २००५ य् मानार्थ विद्यावारिधी बियाः हंगु खः । थथेहे ३२ गू थीथी संघसंस्थां वय्कःयात तःजिक हंगु खः ।
बहुप्रतिभाशाली बहुआयामिक व्यक्तित्वं जाःम्ह पद्मरत्न तुलाधर नेपालभाषा ख्यः व देशय् जक मखुसे हलिमय् हे मानवअधिकारवादी अभियन्ता कथं नां जाः । नेपालभाषा व साहित्य ख्यः चकंकेगुलिइ पद्मरत्न तुलाधरया योगदान दु थें देशय् थीथी आन्दोलन न्ह्याकेगुलिइ नं वय्कःया भूमिका दु ।
ख्वप, खौमा त्वालय् सन् १८९० स बूम्ह पद्मसुन्दर नेपाः देय्या न्हापांम्ह विद्युत इन्जिनीयर खः । नेपालभाषाया प्यंगःथां मध्यय् छम्ह जगतसुन्दर मल्लया किजा थ्वय्कःयात जापानय् वनाः आखः ब्वनेगु माःगु फुक्क ब्यवस्था जगतसुन्दरपाखें जूगु खः । सन् १९१६ स जापान टोकियो विश्वविद्यालयपाखें इन्जिनियर ब्वनेगु क्वचायेकूगु खः । लिपा १९२२ स संयुक्तराज्य अमेरिकां इन्जिनीयरिङ्ग विधाय् विद्यावारिधि क्वचायेकाः नेपाः लिहां झाःगु खः । नेपाःया आपालं जलविद्युत गृहया विकास यायेगुली थ्वय्कःया मूवंगु भूमिका दु । संयुक्तराज्य अमेरिकाया भ्रमणयाःम्ह न्हापांम्ह नेपाःमि नं थ्वय्कः हे खः ।
बज्रयानी बौद्ध संस्कृतिइ पश्चिम दिशाया मालिक वा रक्षक खः । छपाः ख्वाः क्यनेमाःसा ह्याउँगु वर्ण जुइ । थुम्ह द्यःया स्वपाः ख्वाः व खुका ल्हाः दइ । स्वपाः ख्वाः मध्ये छगू ह्याउँ, मेगु वँचु व ल्यं दुगु तुयू वर्णया जुइ । छका ल्हातं ह्याउँगु पलेस्वां, खड्ग, रत्न व चक्र ज्वनातःगु दु । मेगु निका ल्हातं प्रज्ञायात घय्पुना तइ । थुज्वःगु मूर्ति नेपालय् म्हो जक दु तर ल्हातं च्वयातःगु सफुलिइ चीधंक कियातःगु खनेदु ।