क्वः (पतक) । लः तये गाकाः अय्लाः ध्वःखनीगु ल्याः । कःया गुण स्वयाः लःया ल्याः तयेगु याइ । लखय् ल्हाः थुने फुज्वलं तक जक क्वाके बी । भिंगु कतय् छपाःया हे यक्व अय्लाः हाइ ।

सुकुन्दा फिल्म्स् प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११३४ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता मिन्जु शाही अले निर्देशक बासु शाही खः । संकिपाया संगीतकार गोविन्द ह्यूमत व निर्मल रत्न शाक्य खःसा छायाँकार राजन शाही खः । कलाकारकथं रुपेन्द्र श्रेष्ठ थक्वाः , रजनी खडगी, सरिना बज्राचार्य श्रेष्ठ, ज्ञानेन्द्र ईशारा, अशोक श्रेष्ठ, रेना महर्जनपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ मतिनाय्‌ उइँसूचाःम्ह छम्ह मिसाया बाखं ब्वयातःगु दु ।

न्हय्गां जात्राया झ्वलय् पांगाय् विष्णुदेवी व बालकुमारीया यानाः निखः जात्रा जुइ । विष्णुदेवी व बालकुमारीया मू जात्रा थिंलाथ्व (मार्गशुक्ल ) अष्टमी व नःमिकुन्हु जुइ । सप्तमीकुन्हु छ्वय्लाभू जुइ । थ्वयां न्ह्यः चौथिकुन्हु पांगाय् नं भेलुथ्वँ थुइगु ज्या जुइ ।
सप्तमीकुन्हु बालकुमारी द्यःयाथाय् बलि बीधुंकाः खड्गीयात थाकुलि यानाः भ्वय् नइ । अले लाछिइ च्वंगु बालकुमारी व विष्णुदेवीया द्यःछेँय् पुजा वनी । पुजा सिधयेधुंकाः बहनी विष्णुदेवी व बालकुमारीयात खतय् तयेहइ । बालकुमारीया खःयात उकुन्हु हे बहनी दीख्यलय् च्वंगु बालकुमारी देगलय् यंकीसा विष्णुदेवीया खःयात धाःसा कन्हय् अष्टमीकुन्हु भाजंगालय् च्वंगु विष्णुदेवीया देगलय् यंकी । थन चान्हय् हे गुथियारतपाखें विष्णुदेवीया पुजा जुइ । पुजा सिधयेधुंकाः चान्हय् हे द्यःखः ल्ह्वनाः द्यःचपातय् तयेहइ । बालकुमारी खःयात नं चान्हय् हे द्यःचपातय् तयेहइ । निगुलिं द्यःखः द्यःचपातय् तयेहःसां बालकुमारीयात पूर्वपाखे स्वकाः तइसा विष्णुदेवीयात पश्चिमपाखे स्वकाः तइ । गुथियारत चान्हय् चछि मि च्याकाः जाग्राम च्वनी ।
थ्वयां कन्हय् नवमीकुन्हु मू जात्रा जुइ । थुकियात ‘सिन्हः जात्रा’,‘सिन्हः याः’ नं धाइ । थुकुन्हु सुथंनिसें पांगायापिं थीथी स्वां, स्वांमाः ज्वनाः द्यःचपातय् द्यइके वइ । द्यः पुज्याः वःपिंसं ज्वनावःगु स्वांमालं द्यःखः छाय्पी । थुकुन्हु हे जुजुया प्रतीककथं खडग ज्वनाः द्वारें सरकारी पुजा वइ । द्वारेया पुजा सिधयेकाः निखतं द्यःखः ल्ह्वनाः देय् चाःहीकी । देय् चाःहीके क्वचायेवं निखतं द्यःखः लाछिइ दिकेहइ । लाछिइ थाकुलिं पुजा यायेधुंकाः द्यःयात खतं क्वकयाः द्यःछेँय् तयेयंकी ।

थिमि देय्‌या मू लँया उत्तर अवस्थित नवचेत्य विहारया पूर्व अले बहाखा बजारया नं पूर्व सिथय्‌या लं दक्षिण स्वय्‌बलय्‌ खनेदइगु तग्वःगु स्वैत चैत्य दुगु थाय्‌ हे पाटी विहार खः । थुगु बहाः गबले, सुनां दयेकल धयागु छुं प्रमाणित अभिलेख मदु । मुक्कं पायखाना थें छ्यला वयाच्वंगु थाय्‌ खः । थेरवादी विहार दयेकेगु झ्वलय्‌ पहाड थें द्वँचिनाच्वंगु फोहर चिइकेगु झ्वलय्‌ सिद्धि नरसिं मल्ल कालया कला नाप ज्वःलाःगु स्तम्भ चैत्य लुयावःगु, अथेहे थनया छगू ल्वहंपतिइ सिद्धिनरसिंह मल्लया नां उल्लेख जुयाच्वंगुलिं ने.सं ७७७ न्ह्यः हे थुगु विहार दयेधुंकूगु अनुमान यायेफु । गुगु कथंया आयस्ता, पुजाकर्म मदयाः खिखामुगः थें जुइधुंकूगु थाय्‌यात भिक्षु मुनिज्योति व बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञापिनि धर्मोपदेश न्यनाः धर्मचित्त उत्पन्न जूपिं स्थानीय जनताया ग्वाहालिं नाम निशान मदयेधुंकूगु पाटी विहार थौं थेरवादी विहार कथं बांलाक संचालन जुयाच्वंगु दु । करिब ३०० म्ह क्षमताया हल सहितया चैत्य दुने स्वनिगःया हे दकलय्‌ तःधिकःम्ह सिजःया बुद्धमूर्ति पलिस्था यानातःगु दु ।

सुखावति फिल्मस् प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११३३ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया बाखं व निर्देशक सुरेन्द्र तुलाधर खःसा छायाँकार सुमन तण्डुकार व रत्न कार्की खः । थुकी कलाकारकथं सनम शाक्य, विनोद श्रेष्ठ, भोगेन्द्र मानन्धर, पल्पसा डंगोल, हृदयप्रसाद मिश्र, रवि डंगोलपिं दुथ्याः । पुरातन शैलीया जीवन त्वःताः आधुनिक पहःया जीवन नालेगु कुतः याःम्ह छम्ह मिसाया जीवनय्‌ वइगु थीथी घटनात थुकी ब्वयातःगु दु ।

पायाः नेवाः बस्तिपतिकं न्यनाच्वंगु नेवाःतय्गु बिस्कं पहःया जात्रा खः । पा धयागु ल्वाभः व याः धयागु यात्रा÷जात्रा निग्वः खँग्वलं पायाः जूगु खः । उप्वःथें मोहनिया चालंकुन्हु खड्ग व मेमेगु ज्याभः ज्वनाः थःथःगु इलाका चाःहिलीगु जात्रायात पायाः धाइ । विशेष यानाः येँ, यल, ख्वप, थिमि, तोखा, नरःजक मखु चित्लाङ आदि नेवाः बस्तिइ थःथःगुकथं पायाः पिकायेगु चलन दु । पायाः पिकाइपिं उप्वःथें ज्यापु जातियापिं दुुसां थाय्थासय् आचाःजु, शाक्य, उदाय्, स्यस्यः व साय्मितय् नं पायाः पिहां वयेमाः ।
न्हिथं छ्यलेगु ज्याभः ल्वाभःयात म्हालासाला जक मखु उकियात शक्तिया प्रतीककथं पुजा नं यायेमाः धायेथें ल्वाभः व ज्याभःयात थःगु आगमय् स्वनाः पुजा यायेगु व व हे ज्वनाः जात्रा पिहांवयेगु हे पायाः खः । साय्मितय्सं चिकंसालय् छ्यलेगु ज्याभः ज्वनाः पायाः पिहांवइगु व यक्वसिया थःगु छेँया कःसिइ छेँजःपिं पायाः पिहांवइगु चलनं थ्व खँयात बः बियाच्वंगु दु । पायाःयात गुलिसिनं युद्धकलाया अभ्यासकथं व न्हूपुस्तायात न्हापाया वीरगाथा लुमंकाच्वनेगुकथं नं कयाच्वंगु दु ।
पायाःयात धार्मिक आस्थाकथं नं स्वानातःगु दु । दुर्गा भवानी महिषासुर दैत्ययात संहार याःगु लसताय् खड्ग ज्वनाः पायाः पिहांवःगु नं यक्वसिया मान्यता दु । येँया थीथी द्यःछेँय् द्यःगणया प्रतिनिधिकथं गुलिखे थासय् द्यःया हे वसःतिसा पुनाःजक मखु गनंला द्यःया ख्वाःपाः तकं पुयाः पायाः पिहांवइगुलिं थ्व खँ सिइदु । मभिंगु शक्तिया मार यायेकथं पायाःबलय् त्वाःया दुवातय् भुयूफसि पालेगु नं चलन दु । येँ, यल, ख्वप, चित्लाङ आदि थाय्या तलेजु देगलं पायाः पिहांवयेमाः ।
पायाः पिहांवइपिं आगमय् दुथ्याःपिं मिजंत जक जुइसा उमिसं ल्हाः खाकाः ज्याभः ल्वाभः ज्वनाः लाकां मन्ह्यासे थःथःगु इलाका चाःहिली । गुलिं पायाः पिहांवइपिं मिखा तिसिनाः पासां ल्हाः ज्वंकाः वइसा गुलिं दिगिदिगि खानाः तम्वलं तिंतिंन्हुयाः ब्वाँय् वइ । पायाः पिहां वइपिनि थःथःगु नियमकथं सुचिनिचि यायेमाःथें गुलिसियां विशेष वसः नं पुनेमाः । गनं पायाः वइपिं ख्वाःपाः प्याखं हुलीपिं थें द्यःया ख्वाःपाः व वसःतिसा पुनेमाः ।

येँ तेबहाः पायाः
तेबहाः पायाः येँया तेबहाःदुनेया लुँमधि भद्रकाली अजिमाया द्यःछेँ मोहनिया चालंकुन्हु न्हिनय् पिहां वइ । थुगु पायाः पुखूद्यां त्वाःया ज्यापुतसें थीथी द्यःगणया वसतं पुनाः खड्ग ज्वनाः पिहांवइगु खः । पायाः वइपिन्सं द्यःकथं ह्याउँगु, वाउँगु, तुयूगु, म्हासुगु, हाकु, वँचुगु, भुयू सिन्हः, धुँच्याः आदि रंगया जामा फिना छय्नय् तुयूगु
बेतालि चिनातइ ।
ल्हातय् ह्याउँगु व म्हासुगु बाला बाला सिन्हः तिकातःगु खड्ग ज्वनाः म्ह खाकाः छसिकथं झ्वःलिं वइ । बांलाक मिखा मकंसे वइगु जुयाः उमित ज्वनीपिं पासा नं दइ । तेबहाः पायालय् दकलय् न्हापा बौपाः ज्वनीम्ह, अनं लिपा छसिकथं सिंगिनी, ब्यांगिनी, गणेश, महालक्ष्मी (कुमार), माहेश्वरी, इन्द्रायणी, ब्रह्मायणी, कुमारी, भैरव, नारायणी, वाराही, आकाश योगिनी, दक्षिणकाली, श्वेतकाली, रक्तकाली, चामुण्डा व दकलय् लिपा वइम्ह लुँमधि भद्रकालीयात छत्रं कुयेका हइ । बौपाः ज्वनीम्ह नापं मुक्कं १८म्ह दइगु थ्व पायाः तेबहाः छचाः चाःहिलाः हाकनं द्यःछेँय् तुं दुहांवनाः क्वचायेकी ।
येँ वँतु पायाः
येँ वँतु त्वाःया लुमधि भद्रकालीया द्यःछेँय् पिहांवइगु पायाःयात वँतु पायाः धाइ । वँतु त्वाःया मुक्कं भिंmनिम्ह ज्यापु गुथियारत थीथी द्यःया वसः तिसा पुनाः खड्ग ज्वनाः थ्व पायाः पिहांवइ ।
आगमय् पाःगु भुइफसि दुवातय् वाये धुनेव दकलय् न्हापा बौपाः ज्वनाः भैरव अले छत्रं कुयेकाः लुमधि भद्रकाली पिहांवइसा वयां लिउ लिउ छसिकथं वाराही, नारायणी, कौमारी, ब्रह्मायणी, इन्द्रायणी, माहेश्वरी, महालक्ष्मी (कुमार), गणेश, ब्यांगिनी, सिंगिनी पायाः वइ ।
द्यःछेँनं पिहां वयाः खवपाखे पूर्व स्वयाः स्वदुवाः दुथाय् (तःधंबहालय्) तक वनाः लिहांवयाः गंछिद्यः (नवदुर्गा)याथाय् तक वनी । अनं भैलःद्यःयाथाय् बौपाः वायेधुनेव पूर्वपाखे मूबहाः दुहांवनेथाय् वनी । नासः देगः न्ह्यःनेया उत्तर स्वःगु फल्चाय् वँतुया साय्मितय्सं तःग्वःगु मकलय् ह्यंग्वाः ख्वानातइ । मकःया मिइ गुंगू तयाबीवं पायाः वइपिं छम्ह छम्ह यानाः न्ह्यातले फुइँ फुइँ गुगूं नतुं वनी । नाय्खिं, धुँन्या व धिमय्या तालय् पिहांवइगु वँतु पायाः गुंगू नतुनेधुनेव द्यःछेंँय् लिहां वनकि क्वचाइ ।
येँ महाबू (महाबुद्ध) पायाः
येँ महाबू त्वाःया लुँचुंमरि अजिमा भद्रकालीया द्यःछेँय् पिहांवइगु पायाःयात महाबू पायाः धाइ । ंथ्व पायाः महाबू त्वाःया ज्यापु समुदायं मोहनिया चालंकुन्हु पिकायेगु यानाच्वंगु दु ।
थनया पायाः पिहांवइगुलिइ सकसिनं हाकुुगु तकः तपुलिं पुयाःतइपिं मुक्कं भिंmनिम्ह दइ । दकलय् न्हापा तुयू जामा, हाकुगु तकः तपुलि व नःलास्वांमाः क्वखाया ल्हातय् खड्ग ज्वनाः वइ । वयांलिपा म्हासुगु जामा फिनाः ल्हातय् बौपाः ज्वनातःम्ह वइ । अनं हाकुगु जामा पुनाः भुयूफसि ज्वनाः वइ । वयां लिपा वँचुगु, ह्याउँगु, हाकनं ह्याउँगु, म्हासुगु, गाढा वँचुगु जामा फिनाः
वइपिं अले दकलय् लिपा तुयूजामा फिनाः छत्रं कुइका अजिमा वइ । महाबू त्वाःया पायाः दापाया तालय् म्ये हालाः द्यःछें पिहांवयाः महाबुद्ध चैत्य छचाः चाःहुलाः हाकनं द्यःछेँय् तुं दुहांवनकि क्वचाइ । द्यःछेँ थ्यने न्ह्यः खवपाखे बौ व भुयूफसि वाइ । थथे वायेधुनेवं व नितां ज्वनावःपिंत मेपिन्सं लुकुंछिनाः दुत यंकी ।
येँ यतखा पायाः
येँ यतखा त्वाःया ज्यापु जातिं चामुण्डा कंग अजिमा (कंकेश्वरी) या द्यःछें पिहांवइगु पायाःयात यतखा पायाः धाइ । थ्व पायालय् गुलिं द्यःकथंया रंगया जामा व गुलिं थानाकापःया नेवाः तपाःलं सुरुवाः फिनाः वइपिं मुक्कं २७म्ह दइ ।
द्यःजुइपिंसं व तपाःलं सुरुवाः पुनाः वइपिंसं बालाबाला सिन्हः तिकातःगु खड्ग ज्वनाः वइसा मेपिंसं हासा, भुइफसि, बौ पाः, पाताःख्वला (तःग्वःगु पात्र) ज्वनाः वइ । थुगु पायाःया द्यःपिं ब्रह्मायणी, महालक्ष्मी, गणेश, रुद्रायणी, वैष्णवी, वाराही व दकलय् लिपा छत्रं कुइकाः कंकेश्वरी अजिमा वइ ।
धिमय्या तालय् धुन्या हिइकाः व दापा बाजं न्ह्यःने तयाः यतखा त्वाःया कंग अजिमाया द्यःछें पिहां वइगु थ्व पायाः कम्पुकोत, दमाई त्वाः, पतांगिनी गणेश जुयाः वनी । अनं यतखा दुवाःया कुमारी देगः न्ह्यःने थ्यनकि भुयूफसि सकसिनं पाली । थ्व धुंकाः उत्तरपाखे स्वयाः वनाः अनया नासःद्यः क्वय्या छ्वासय् बौपाः वांछ्वये धुनकि हाकनं द्यःछेँय् दुहांवनकि पायाः क्वचाइ ।
येँ क्वहिति पायाः
यँे क्वहिति त्वाः नीलवाराही तकति अजिमाया द्यःछें पिहांवइगु पायाःयात क्वहिति पायाः धाइ । थन क्वहिति त्वाःया भिंmन्याम्ह ज्यापु जातियापिं पायाः वइ । थन पायाः वइपिं थी थी द्यः जुयाः ह्याउँगु, म्हासुगु, तुयूगु रंगया जामा फिनाः खड्ग ज्वनीपिं भिंmनिम्ह, लँ छ्याइम्ह छम्ह, बौपाः ज्वनावइम्ह छम्ह व भुयूफसि ज्वनाः वइम्ह छम्ह दइ । थुपिं सकसिनं छ्यनय् बेतालिं हिनातइ । थ्व पायाः न्ह्यः न्ह्यः बाँसुरी, दापा, धिमय्, द्यःबाजं वइसा पँय्ताः दकलय् लिपा वइ । द्यःपि पायाः
पिहांवयेत लँ छ्याइम्हेस्यां ल्हाःभाय् यानाः, द्यःबाजं थानाः छम्ह पतिं चकाः कयाःतिनि वइ । थनया पायाः येँ क्वहिति फुसय्च्वंगु नीलवाराही तकति अजिमाया द्यःछें पिहांवयाः यःबहाः, भिंद्यःत्वाः, चिकंमुगः गल्लि, मजिपाः जुयाः न्हूघःया जोशी देगः क्वय् थ्यनकि बौपाः दिकेधुंकलकि उकिया द्यःने भुयूफसि तइ । थ्व भुयूफसि लँ छ्याइम्हनिसें सकसिनं पालंपाः पालाः द्यःछेँय् दुहांवनी । द्यःछेँय् गुरुजु व अजिमा जुइम्हेसिया तिरिमय्जु नकिंनं पायाः वःपिन्त लसकुस यानाः द्यःछेँय् दुकालकि क्वहिति पायाः क्वचाइ ।
येँ किलागः पायाः
येँ किलागः त्वाःया ज्यापु व पःमाय् जातिं
मोहनिया चालंकुन्हु बहनी पिकाइगु पायाःयात किलागः पायाः धाइ । थ्व पायाः किलागः त्वाःया कुमारी न्ह्यःने तयाः पिकाइ । थन पायाः वइपिन्सं खड्ग ज्वनावइसा छम्हसिनं तःपाःगु ढाल व मेपिं निम्हस्यां बलि बिउगु म्येय्छ्यं पँथय् खायाः क्वबियावइ । थ्व म्येय्छ्यं थाय्थासय् अंगलय् न्याकायंकीगु थनया बिस्कं पहः खः । किलागलं पिहां वइगु थ्व पायाः न्यतमरु अजिमा न्ह्यःनेया दुवातय्तक वयाः हाकनं किलागलय् लिहांवनकि क्वचाइ ।
येँ असं पायाः
येँ असं व अन जःखःयापिनि असं चालं धकाः कौलाथ्व एकादशीकुन्हुतिनि मोहनिया चालं क्वकयाः स्वां सिन्हः ती । थनया बाकुननि आगंया उदाय्तय्सं (तुलाधर) कौलाथ्व एकादशीकुन्हु न्हिनय् पिकाइगु पायाःयात असं पायाः धाइ । असं पायाःया विशेषता धयागु आगमय् दुथ्याःम्ह दकलय् क्वकालिम्ह मचायात न्हापा तयाः चिधिकःनिसें छसीकथं म्हतिं छपु खड्ग ज्वनाः सुइम्हं मल्याक पायाः पिहांवइगु खः । बाकुननिया आगमं पिहांवइगु थ्व पायाः असं छचाः चाःहिलाः आगं न्ह्यःने तयातःगु भुइफसि पालाः आगमय् दुहांवनकि क्वचाइ । असंया गुंलाबाजं न्ह्यःने तयाः पिहांवइगु असं पायाः वइपिन्सं विशेष वसः पुनेम्वाः ।
येँ तलेजु पायाः
येँ लाय्कूया तलेजुं कौलाथ्व दशमीकुन्हु सन्याःकाःइलय् पिहांवइगु पायाः येँया तलेजु पायाः खः । तलेजुया पुजारी आचाःजु, मरुया जोशी व राजभण्डारीत ह्याउँगु तपाःलं फिनाः ल्हातय् तलेजु देगलय् स्वनातःगु खड्ग ज्वनाः थ्व पायाः पिहांवइ । थ्व पायाःया मू आकर्षणं दकलय् न्हापां गदा ज्वनाः तिंतिंन्हुयाः पिहां वइम्ह हनुमान खः । तलेजु देगःया पश्चिमया ध्वाखा (सिँध्वाखां) पिहांवइगु थ्व पायाः मखं, वंघः, न्हूसतक, कुमारी छेँ, जुयाः हाकनं तलेजु दुहांवनाः क्वचाइ ।
येँ महाबुद्ध तम्वःबहाःया पायाः
येँ महाबुद्ध त्वाःया तम्वःबहालय् तबः (ताम्राकार) तय्सं बहाः दुने जक चाःहिलीगु पायाः महबुद्ध तम्वःबहाः पायाः खः । थांैकन्हय् थनया पायाः पिहांवइपिं च्याम्ह जक दु । विशेष छुं वसः मपुंसे खड्ग ज्वनावइपिं स्वम्ह, मुगः ज्वनावइपिं स्वम्ह, कान्तां दबदब ज्वनावइपिं छम्ह व गुंगूमकः ज्वनावइम्ह छम्ह दइ ।

चित्लाङ् व तिष्तुङय्‌ थें पालुङय्‌ नं झिंनिदँया द्यः प्याखं दु ।ं भैरव, गणेश, वाराही, कुमारी आदि ७ म्ह द्यःपिनिगु ख्वाःपाः पुयाः द्यः प्याखं हुइकीगु खःसा व लिसे पौराणिक बाखंया लिधंसाय्‌ जुजु राजकुमारपिनिगु प्याखं नं क्यनेगु चलन दु । तान्त्रिक विधिकथं साधना यानाः द्यः खाकेगु, खत् चीगु (दबुलिइ तारण तयेगु), बलि बीगु आदि थनया प्याखंया विशेषता खः । मन्त्रया बलं हे माःकथं प्याखंम्वःयात ख्वयेकेगु व दिकेगु विधि नं यायेमाः । थ्व प्याखं पालुङ्या थीथी त्वालय्‌ दुगु थीथी द्यःया खतय्‌ (दबू) छसिकथं हुइकेमाः । वलिसें थ्व प्याखं जःखःया तिस्तुङ् व चित्लाङय्‌ नं हुइके यंकेमाःपालुङ्या झिंनिदँया प्याखं द्यःला जातियापिन्सं पिकाइगु खःसा थुकिया निंतिं प्याखं व्यवस्थापन समिति नीस्वना तःगु दु । झिंनिदँय्‌ छक्वः पिकायेमाःगु थनया प्याखं पिहां मवःगु नीदँ दयेधुंकल । यक्व खर्च, तःम्ह प्याखंम्वः व गुहालिमिया ई व मेमेगु हुनिं प्याखं पिथने मफया च्वंगु खः ।

तेबहाःया दक्षिणपश्चिम कुनय्‌ सकसिनं हनावयाच्वंम्ह पाःल्हाःद्यः पलिस्था यानातःगु दु । पाःल्हाः द्यःयात गैरनेवातय्‌सं संकटा धकाः हना वयाच्वन । तान्त्रिक बन्धुदत्तं बुंगद्यःयात कामारुकामाक्षं हःबलय्‌ क्वदुवालय्‌ थ्यंबलय्‌ ल“ पत्तुपं वल । थथे लँ पंवःम्ह पाःल्हाः द्यः धकाः सिइकाः वयात नं साधना यानाः स्वनिगलय्‌ हःगु खः । लिपा तीर्थ विहारय्‌ झिम्ह ग्यानापुपिं, हारांपिं द्यःत, च्यागू पीठ व श्मशान दयेकाः पाःल्हाः द्यःयात पलिस्था यात धयागु धापू दु । बौद्धतय्‌सं थ्व द्यःयात पद्मान्तक वा चण्डमहारोशनकथं हना वयाच्वंगु दुसा हिन्दूतय्‌सं संकटा वा पाःल्हा द्यः धयावल ।

पाःल्हाः द्यःया तोरणय्‌ पंचरक्षाया द्यःत तयातःगु दु । पाःल्हा द्यःया क्वसं पद्मपाणी लोकेश्वरयात पलिस्था याना तल । पाःल्हाः द्यया ल्यूने तुं दु । वयालिक्क च्वंगु अभिलेखं न्हापा अन शाक्यभिक्षुपिंसं लँजुवाःतय्‌गु निंतिं लः त्वनेत जरुं दयेकातःगु न्ह्यथना तल ।

येँया तिनिख्यः लिक्क तेबहालय्‌ नितँजाःगु देगलय्‌ च्वय्‌ उत्तर स्वयाः पाल्हाः द्यः बिज्यानाच्वंगु दु । हाकु ख्वाःम्ह पाल्हाःद्यःयात संकटा, पद्मान्तक, चण्डमहारोषण, महाचण्डरोषण, चण्डरोषण, संकटा आजु व अचला नं धायेगु याः । थुम्ह द्यवं प्यका ल्हातय्‌ जवय्‌ खड्ग व बज्र, खवय्‌ पलेस्वां व रत्न ज्वनाः दनाच्वंगु दु । मुख्यगु निका ल्हातं शक्तियात (सम्भोगरत मुद्राय्‌) घय्‌पुनाच्वंगु दु । थुम्ह द्यः चक्रसम्बरया रुपय्‌ खनेदु । वहःया थीथी तिसा व छ्यनय्‌ किकिंपा नं तियातःगु दु । पर्दा तयातःगुलिं द्यवं खड्ग व पलेस्वां ज्वनाच्वंगु ल्हाः जक खनेदु । द्यःया जःखः पुलांगु पौभाः, खड्गजोगिनी, बज्रजोगिनी व अष्टमातृकाया धकिं, मूसिन्हः (मोहनि सिन्हः) ताकेय्‌ यखानातःगु व वहःया चिपाःगु द्यःया पालि नं दु ।

किंवदन्ती कथं बुंगद्यःयात कामारुकामाक्षं कुरुवा (चक्रतीर्थ) लय्‌ हःबलय्‌ पाल्हाःद्यवं ल्यूल्यू वयेगु सांकेतिक इच्छा लखं च्वय्‌ पाल्हाः ल्ह्वनाः क्यंगुलिं आचाःजु वन्धुदत्तं लिपा काः वयेगु वाचा यानावन । लिपा बुंगद्यःया फुक्क ज्या पूवंकेधुनेवं पाल्हाःद्यः काःवन धाइ । कुरुवालय्‌ च्वंगु पाल्हाःयात पाल्हाःद्यःकथं पुज्याइ । १२ दँय्‌ छक्वः बछलागा पञ्चमीकुन्हु कुरुवालय्‌ पाल्हाःद्यः काःवनी । गुरुजुपिंसं थम्हेस्यां तुं पुजा ज्वलं, निगः कलश, धकिं पुलांगु लं ज्वनावनाः गुह्यपुजा यानाः चुइकी । गुरुजुपिंसं विधिपूर्वक तान्त्रिक पुजा यानाः द्यः साधना यानाः कलशय्‌ तयाः, खतय्‌ तयाः लिहां वयेगु झ्वलय्‌ टौदह, क्वय्‌ना व क्वय्‌नाबसि नाग पुज्यानाः झःझः धायेक द्यः जात्रा यानाहयाः देगलय्‌ बिज्याके न्ह्यव रहस्य विश्वशान्ति होम यानाः विधिपूर्वक द्यः पुज्याइ । द्यःया कलेवर हिलेगु धकाः द्यःयात लंपुं छाइ, निगः कलश द्यःया प्वाथय्‌ प्रतिष्ठा याइ । थ्वहे लसताय्‌ जुजुयात द्यःया प्रसाद कायेत देगलय्‌ ब्वनी, लिसें थ्वहे लसताय्‌ देय्‌ भ्वय्‌ नं नकी ।

पाल्हाः द्यवं राहुया दशां मुक्त याइगुलिं शनिवाःपतिकं द्यइके वइपिं म्वःम्वः दइ । थीथी नखःचखःबलय्‌ द्यइके वनीगु लिसें जन्मन्हिबलय्‌ दशा फायेकेत नं ख्वला व खड्गय्‌ चि व चिकं, हाकु कापः, हाकु मुस्या तयाः द्यः पुज्याइ । शान्तिस्वस्ति यानाः दशा फायेकेत न्हिन्हि द्यःयात पाठ नं याकी । आयुआरोग्य, कार्यसिद्धि, मंगल कामना व भाकल यानाः न्यागः समय

बजि, खाय्‌, थ्वँ, ह्याउँथ्वँ, अय्‌लाः तयाः पात्र थनाः हँय्‌ख्येँय्‌, न्या, वहः, पालु छ्वय्‌ला तयाः सगं बियाः द्यः पुज्याइ । थ्वयात चापुजा नं धायेगु याः । गुम्हेसिनं समय्‌बजि, खाय्‌, थ्वँ वा अय्‌लाः तयाः स्वंगः पात्र नं थनेगु याः । दँय्‌दसं पोहेलागा अष्टमी व नवमीकुन्हु बुसादँ हनेगु झ्वलय्‌ अष्टमीकुन्हु मतिगालय्‌ होम यानाः बलि बी । नवमीकुन्हु गुह्यपुजा यायेगु झ्वलय्‌ सर्वसंघया न्याम्ह थाकुलिं स्वनाः द्यः पुज्याइ । थुकुन्हु द्यःयाथाय्‌ सुयातं दुकाइ मखु ।

येँ देय्यात रक्षा यानाच्वंपिं अजिमा मध्ये पासिक्व अजिमा जमःया स्वधाःहितिं कमलादि वनेथाय् बिज्यानाच्वंगु दु । ‘पा’ सिथय् क्वसं च्वंम्ह अजिमा जूगुलिं पासिक्व अजिमा धाःगु खः । द्यःया मूलुखाय् तिकातःगु शिलापत्र व जात्रा याइम्ह द्यःया मूर्तिइ ‘शुभ संवत् ८९१ पौष शुक्ल ७ पासिको माहेश्वरी…” च्वयातःगु दु । दँय्दसं चउलाथ्व चतुर्दशीनिसें पुन्हितक पासिक्व अजिमाया जात्रा याइ । चउलाथ्व त्रयोदशीकुन्हु छ्वय्लाभू याइ । चउलाथ्व चतुर्दशीकुन्हु द्यः कुहां बिज्याकाः द्यः पुज्यानाः दुगु भोग बी । सीकाःभू भ्वय् नये सिधयेवं द्यः खतय् बिज्याकी । द्यः जात्रा यानाः न्ह्यः न्ह्यः तग्वःगु पात्रय् थ्वँ जायेकाः पात्र ज्वंम्ह थाकुलियात छत्रं कुइकाः पीगमय् स्वनी । ल्हुतिपुन्हिकुन्हु जमःमित खा, हँय्, दुगु, फै आदि भोग बियाः द्यः पुज्याःवइ । सुथय् कमलादि गणेद्यःया गुथ्याःत पासिक्व अजिमा द्यःयाथाय् दाफा थाःवइ । बान्हि बीवं गुथ्याःतय्सं ग्वंगः भोग बियाः द्यः पुज्याइ । ग्वंगःया आभू द्यःयात क्वखायेकी । द्यःयात भुजा छाये धुंकाः प्रसादया रुपय् मस्तय्त मरःजा नकी । सँन्याःकाःई जुइवं द्यःयात गमं थनाः खतय् बिज्याकी । धिमेबाजं थानाः न्ह्यः न्ह्यः थाकुलिं पात्र ज्वनाः द्यःखः जात्रा यानाः जन्माःद्यः रथय् तयेथाय् द्यःखः दिकी ।
उखे कमलादी गनेद्यःयात नं देगलं खतय् बिज्याकाः जमलय् जात्रा यानाहयेवं ‘द्यः ल्वाकेगु’ धकाः पात्र न्ह्यःने निम्हं द्यःया थाकुलिपिंसं इताः च्याकाः हिलाबुला याइ । गणेद्यः खः ल्यूल्यू द्यः जात्रा यानाः थःने क्वःने द्यःखः चाःहीकाः म्ह्याय्मस्तय्थाय् पुजा फयाः द्यः छेँय् थ्यनेवं थाकुलिनकिनं द्यःयात सिँफं लुयाः लसकुस यानाः दुकाइ । चउलागा पारुकुन्हु ‘भू यायेगु’ धकाः थाकुलि व नकिं गोप्य च्वनाः द्यःयात पुज्यानाः ग्वंगः भोग बियाः थाय्भु छाइ लिसें सीकाःभू नं याइ । द्वितीयाकुन्हु ‘त्वाःभ्वय् नकेगु’ धकाः जात्राय् ग्वाहालि याःपिंत म्हतिं कूछि कूछि बजि, प्यता घासा तयाः भ्वय् नकेवं जात्रा क्वचाइ ।