स्व. पूर्णबहादुर स्थापितया उपनां माहिला खः । वय्कः काष्ठकला व हस्तिहाड कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०३९ गुंलागाः एकादसि, बसुबारकुन्हु यलया इखालखु त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कःया अबुजु स्व. बेखारत्न स्थापित खःसा वय्कलं स्व. लोकबहादुरया हःपालं ने.सं. १०४९ स काष्ठकला व हस्तिहाड जालिदार कला ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु थी थी सिँया कलात्मक सँझ्याः, तिकिझ्याः नापं हस्तीहाडया जालिदार कलाकृति खः । कला ब्वज्या— १) ललितपुर आदर्श कला प्रदर्शनी (२००८) सिरपाः— प्रथम ल.आ. प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कलाकृति— प्रथम पुरस्कार प्राप्त दन्तया मन्दिर, भारतया तात्कालिन प्रधानमन्त्री जवाहलाल नेहरूं न्यानायंकूगु (२००८) ।
पूर्णमान शाक्य डिस्क रेकर्डया जमानाय् थःम्हं हे म्ये च्वयाः लय् तया हालिम्ह छम्ह स्यल्लाम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०२३ बछलाथ्वः स्वांयापुन्हि, सोमबारखुन्हु येँया लगं त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कः अबु दानमुनि शाक्यभिक्षु शाक्यया न्हापांम्ह काय् खः ।
थ्वय्कः मचाल्याय्म्हबलय् निसें हे त्वाःत्वालय् वनाः भजन हालाजुइम्ह खः । लिसें संगीतकःमिपिनिगु संगतं याना २५ दँया बंैसय् हे संगीतया यक्वं ज्ञान मुनादिल । मचाबलय् हे मां मदुम्ह थ्वय्कःया चिरिमांपाखें नं निम्ह काय् व छम्ह म्ह्यााय् दु । थ्वय्कःया गणेशमायालिसें ब्याहा जुयाः छम्ह काय् नं दु । लिपा थः कलाः मदयेधुंकाः थ्वय्कः काय्यात त्वःताः वि.सं. १९८५ पाखे थ्वय्कः याकःचा कलकत्ता झाल । अन च्वनाः वय्कलं अटोमोबाइलया ज्या सयेकाः थीथी कम्पनीइ ज्या न्ह्याकादिल । ज्यालिसें भारतया थीथी थासय् वना थःगु सांगीतिक प्रतिभा ब्वयेगु नं यानादिल । लिसें अनया संगीत विद्वानलिसें संगत नं दयेका जुल । सन् १९२९ सालय् कलकत्ताय् व लिपा दार्जिलिङय् जूगु अखिल भारतीय बौद्ध महासभाय् थःगु प्रतिभा ब्वयादिल । उगु महासभां वय्कःयात ‘बौद्ध संगीत विशारद’ पदं हंगु दु । कम्पनीया ज्या त्वःताः वय्कलं थःगु पुर्ख्यौलि ज्यासःज्यालिसें ल्हासां वइगु सामानत मीगुकथं अन हे छगू कुथि चायेकाः ज्या न्ह्याकादिल ।
वय्कः च्वनीगु माधव भवनय् हे श्री भद्रकालि हाउसया ज्याकू दुगुलिं उकिया साहुपिंलिसें स्वापू नं तयादिल । अले ने.सं. १०५५ पाखे थःगु सिर्जनाया म्येत डिस्क रेकर्डय् भरे यायेत वय्कः ताःलात । थ्वय्कःया म्येया रेकर्डत पिदनेवं तसकं बय्बय् जुल । उकिसनं झी नेवाः ख्यलय् नं बय्बय् जुल । छाय्कि, वय्कलं ‘नेपालभाषा’ धैगु खँग्वः छ्यलातःगु न्हापांगु नेवाःम्ये नं रेकर्ड यानादीगु खः । नेवाःलिसें थ्वय्कःया खस भाय्या म्येत आपालं चूगु नं खः उगु इलय् । थ्वय्कःया आःतक्क सीदुकथं नेवाःम्ये च्यापु– ‘गुल्त बांलाः नेपालभाषा सरल अति ल्हाये नं अःपु, ‘चन्चल मन जिगु गुबलें थीर मजुल’, ‘हथाय् चाय् मते प्राण’, ‘हे सखी जोबन रत्न समान’, ‘छिन जितः वाइ मताया रे कृष्ण’, ‘गथे यानाः खुसि याये मोहन रुप छिगु’, ‘आव खुन्हु चेते जुया भिंगु’, ‘हे नर वनेनु इश्वरया सरन’ व खसम्ये झिपुति दु । थ्वय्कलं हालादीगु लोकंह्वाःगु म्येत मध्ये हिनादेबीलिसें जानाः हालादीगु म्ये ‘प्रेमको झोली प्रेमको बोली’ मिसा व मिजंया सलय् नेपाःया न्हापांगु ज्वःम्ये नं खः । वय्कलं संगीत ख्यलय् बय्बय् जूम्ह थ्वय्कः तबला थायेगुली नं पोख्तम्ह खः ।
संगीतया ज्ञान व खुबीया हुनिं श्री भद्रकालि हाउसया हामापिन्सं थ्वय्कःयात अन संगीत निर्देशकया भाला नं बिल । थ्वय्कलं नेपालं अन वयाः म्ये रेकर्ड याःवइपिन्त संगीत संयोजन यायेगु, म्ये हालीपिन्त माइकय् गुकथं म्ये हालेगु धकाः नं स्यनाबीम्ह खः । अथेहे नेवाः व खस म्ये हालीपिं विदेशी म्येहालामिपिन्त भाय् नं स्यनाबीम्ह खः ।
कलकत्ताय् झिंप्यदँ च्वनेधुंकाः निक्वःगु विश्वयुद्धया हुनिं सन् १९४२ फेब्रुवरीपाखे थ्वय्कःपिं सदांया निंतिं कालिपोङय् च्वंझाल । कलकत्ता त्वःताः वयेधुंकाः थ्वय्कःयात आर्थिक अवस्थां क्वत्यला हल । उगु इलय् कालिपोङय् शास्त्रीय संगीतया ज्ञाता वय्कः छम्ह हे जक खः । अथे जुया वय्कःयात अनयापिं मनूतय्सं म्हसिया वल । लिपा थः च्वनागु छेँय् हे सन् १९४८ पाखें संगीत भवन चायेकाः संगीतया ज्ञान म्येपिन्त इनेगु ज्या न्ह्याकादिल । थ्वय्कलं कलकत्ताय् च्वनाच्वंबलय् हे वि.सं. १९८९ पाखे निब्याहाः यानादिल । वय्कःया तिरिमय्जु कलकत्ताय् च्वनाच्वंम्ह ल्हासा ब्यापाःया साहु महाधर तुलाधरया म्ह्याय् धनलक्ष्मी खः । थ्वय्कःपिंपाखें प्यम्ह काय् व छम्ह म्ह्याय् दु । शाक्य कूलम्हं तुलाधर जात इहपिाः याःगुलिं नेपालय् अबुया स्वयेमयः । अथेसां लिपा मस्त दयेधुंकाः खँ सामसुम जुल । सन् १९५७ नोभेम्बरं नेपाः वयाः देखा कयाः लिहां झाल । थ्वयां दच्छिति लिपा पिसाब सम्बन्धी ल्वचं कयाः वासःतास याः जुल । अन ल्वय् लंके मफयाः वैद्य क्यनाः वासः यायेत मोहनिया इलय् नेपालय् झाल । थन च्वनाः वासः याकुंयाकुं थ्वय्कः ने.सं. १०८० प्वहेलागाः दुतिया, सनिबारखुन्हु छेँय्सं मदुगु खः ।
यल, सौगःत्वाःया भाजु पुण्यलालया काय् पूर्णलाल सन् १९४२स बूम्ह खः । अमेरिकाया विचकनसिन विश्वविद्यालयपाखें विज्ञान बिषयस स्नातकोत्तर क्वचायेका वःम्ह थ्वय्कः नेपाःया बुँज्या यायेत ल्वःगु चाया गुण सम्बन्धय् विशेष अध्ययन यानावःगु खः । नेपालय् बुँज्या यायेबहःगु भूमिया ब्यवस्थापनय् थ्वय्कःया मूवंगु ल्हाः दु ।
बौ दानबहादुर डंगोल व मां सुभद्रा डंगोल (थिके)या कोखं ने.सं.१०९३ सकिमिला पुन्हिकुन्हु येँया क्षेत्रपाटी त्वालय् हाइकुमि मय्जु पूर्णिमा शाक्य डंगोलया जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्कः मय्जुया साहित्यिक विधा चिनाखँ (हाइकु) व बाखं खः । नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् हाइकु व बाखं पिथना झायाच्वनादीम्ह मय्जु पूर्णिमा छम्ह लोकंह्वाःम्ह प्याखंम्वः नं खः । दबू प्याखं व टेलिप्याखनय् अभिनय यानाः थीथी सिरपाः नं त्याकेधुंकूम्ह वय्कः मय्जु नेपालभाषाया ख्यलय् सक्रिय व सफल उद्घोषिका नं खः । थुकथं नेपालभाषाया ख्यलय् सक्रिय रूपं थःत फ्याना झायाच्वंम्ह मय्जु पूर्णिमा शाक्यया हाइकु सफू मतिनाया ख्वबि (ने.सं. ११४१ सिल्ला) पिदनेधुंकूगु दु ।
थ्व कालखण्डया दकलय् तःजिगु उपलब्धी धयागु जेलय् रचना जूगु कृतिया प्रकाशन खः गथे— चित्तधर ‘हृदय’या सुगत सौरभ महाकाव्य, (ने.सं १०६९), हृदयकथा (१०६७), अन्तरध्वनि (१०६९), गौत्तमबुद्ध (ने.सं १०६७) , फत्तेबहादुर सिंहया — वनवासया छगू खँ (ने.सं १०६८), सिद्धिचण श्रेष्ठया — सीस्वां (ने.सं १०६८), केदारमान ‘व्यथित’या– प्रतिक्षा (ने.सं १०६६), ख्वविंप्याःगु म्ये (.ने.सं १०६७), दिवस चित्र (ने.सं १०६७), हरिकृष्ण श्रेष्ठया — ख्ववि (ने.सं. १०७०) आदि ।
अथेहे अमेरिकाया बाखंच्वमि एडगार एलेन पोपिंसं पितहःगु ‘न्हू चीहा बाखं’ : “Modern short story” या सुत्रपात थ्वहे समयावधीइ मोतिलक्ष्मीया लँ नांगु न्हू चीहाः बाखं पाखें जुलसा बाखं संग्रहया रुपमा चित्तधर हृदयया खुपु बाखंचा (ने.सं१०६७.) बाखं सफू निसें जुल । नाटकय् नं परम्परागत शास्त्रीय नाटकया थासय् आधुनिक नाटकया सुत्रपात यायेगु ज्या नं चित्तधर हृदयजुं च्वयादीगु ह्वनागा (ने.सं १०६७) सफुलिइ दुथ्याःगु शाक्यानी नाटक निसें जुल । थ्व समयावधिया दकलय् तःधंगु उपलव्धी धयागु धर्मोदय पत्रिकाया प्रकाशन नं खः । ने.सं. १०६७ स निर्वासित भिक्षुपिं अनिरुद व महानाम कोविदया सम्पादकत्वय् धर्मोदय पत्रिका पिदन । प्रत्यक्ष रुपं थ्व पत्रिकाया उद्देश्य बुद्धधर्म व वुद्धशिक्षाया प्रचारप्रसार यायेगु खःसां थ्व पत्रिकां लेखक निर्माण यायेगु, भाषा सुधार यायेगु, जीवनपयोगी विविध विषयया लेख पिकायेगु ज्या यात । थ्वहे कथं थ्व पत्रिकां च्वमिपिंत च्वयेगु थाय् बियाः आपालं न्हून्हूपिं च्वमिपिं पिकाल, न्हून्हूगु साहित्यिक विधाया जन्म बिल । चित्तधर हृदयाया पौ बाखं न्हापां थ्वहे पत्रिकाय् पिदंगु खःसा थौं नेपालभाषाया नांदंपिं बाखंच्वमिपिं— पूर्णदास श्रेष्ठ, पूर्ण पथिक, माधवलाल कर्माचार्यपिनिगु बाखं पिकयाः वय्कःपिंत बाखंच्वमिकथं न्हापां थ्वहे पत्रिकां म्हसीकेब्यूगु खः । रत्नध्वज जोशीं च्वःगु नेपालभाषाया न्हापांगु समालोचनाया लेख धर्मोदयया कहानी नं न्हापां थ्वहे पत्रिकाय् पिदंगु खः । अथेहे रत्नध्वज जोशीया निबन्ध जक मखु प्रेमबहादुर कसाःया ह्याउँमचा, ठाकुरलाल मानन्धरया निबन्ध नं न्हापां थ्वहे पत्रिकाय् प्रकाशित जूगु खः । नाटकार हेमलाल जोशी, निबन्धकार स्वयम्भुलाल श्रेष्ठपिं नं थ्वहे समयावधीइ धर्मोदय पत्रिकां पिकाःपिं स्रष्टापिं खः । थ्व समयावधी न्हून्हूपिं च्वमिपिं पिदंगु जक मखु आदिवज्र, पन्नाप्रसाद जोशी, ठाकुरलाल मानन्धरपिनिगु दथुइ स्तरीय नेपालभाषा निर्माण यायेगु निंतिं विचार विमर्श यायेगु ज्या नं थ्व हे समयावधीइ जूगु खः । थुकथं थ्व समयावधीइ नेपालभाषाय् न्हापा खनेमदुगु न्हूबाखं, न्हूप्याखं, निबन्ध व समालोचनाया सुत्रपाट जूगु जक मखु स्तरीय नेपालभाषा दयेकेगु तकं कुतः जुल ।