नेपालभाषा साहित्य थकायेत कुतः यानादीपिं नेपालभाषा सेवीपिं धर्मादित्य धर्माचार्य, चित्तधर हृदयजु लिपा पिदंम्ह भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाः खः । वय्कः नेपालभाषा साहित्यया आधुनिक निबन्धया न्ह्यलुवाः, बहुप्रतिभाशाली साहित्यकार, क्रान्तिकारी राजनैतिक नेता, अभिलेख संकलनकर्ता नापं थीथी संघसंस्थाया संस्थापक खः । थज्याःम्ह महान व्यक्तिया जन्म ने.सं. १०३७ बछलाथ्व १० (वि.सं. १९७४ वैशाख शुक्ल दशमी) कुन्हु बौ आशामान सिं कसाः व मां मय्जु लक्ष्मीनानी कसाःया कोखं केलत्वाः मासंगल्लीया तःलिबि चुकय् जूगु खः । पटना विश्वविद्यालयं बिए तक ब्वनाः लिहां झाःम्ह वय्कलं नेपालय् राणा सरकारं जनतायात याःगु अत्याचार, दमनया विरोधय् आन्दोलित जुयाः जनतायात चेतना थनेत पासापिं नापं जानाः नेपाल प्रजातन्त्र संघ नीस्वनादिल । नापं जनतायात शिक्षा बीगु निंतिं वि.सं. २००३ सालय् शान्ति निकुञ्ज हाइस्कूल स्थापना यानादिलसा अबलय् हे पद्मोदय हाइस्कूल स्थापना यायेत सक्रिय जुयादिल । अथेहे वि.सं. २००३ साल पौष १३ गते कुन्हु वय्कलं प्रदीप्त पुस्तकालय चायेकादिल । राजनैतिक ज्या न्ह्याकाच्वनेत समाजसेवा संघ स्थापना यानादिल । लजगा कथं वय्कलं पद्मोदय हाइस्कूल, विश्वभाषा कलेज व पाटन क्याम्पसय् एमए.य् नेपालभाषा ब्वंकादिल । थथे ब्वंकेगु ज्या न्ह्याका च्वनादीसां राणाविरुद्ध जनचेतना थनेगु ज्या नं न्ह्याकातुं च्वनादिल । नापं मिस्तय् हक अधिकारया निंतिं नेपाल महिला संघ स्वनादिल । अथेहे नेपालय् व भारतय् नं नेपाली कांग्रेस पार्टीइ दुहां झाःसां लिपा पार्टी त्वःताः झिंस्वला तक धर्मोदय पत्रिकाया अन्तरंग सम्पादक जुयाः कलकत्ता व कालिम्पोङ्गय् च्वनादिल । नेपालय् राणा शासन क्वःदलाः प्रजातन्त्र वसेंलि २००७ साल फागुन २ गते थःगु छेँय् थ्यंकः झाल ।
बहुप्रतिभाशाली प्रेमबहादुर कंसाकार नेपालभाषा साहित्यया आत्मपरक निबन्धया न्ह्यलुवाः खः । वय्कलं न्हूपुखू निबन्ध, ती, धर्मोदयलय् जि, गय् थें मस्यू बाखं पुचः च्वयादीगु दुसा स्वांमा, जापानी मचाबाखं व जापानी न्यँकँ बाखं, मतापय् च्वयागु निबन्ध अनुवाद यानादीगु दु । अथेहे मतिनाया म्ये, बाखंम्ये, नासःद्यःया म्ये, देबदेबतापिनि म्ये, लोकम्ये, न्यँकंबाखं, शुक्रबहतरिबाखं सफू प्रकाशित यानादीगु दु । अथेहे नसला, खाखें पुचः नगू ससुमां भाग १, २, ३ मचासाहित्य सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे जुजु जयप्रकाश मल्लया रत्नेश्वरया प्रादुर्भाव नाटक, चाणक्य सार संग्रह नीतिया सफू, सिद्धिदास म्हसीके जीवनी ‘Catalogue of Selected Buddhist Manuscript in Asha Safu Kuthi’ ग्रन्थ धलः नं प्रकाशित यानादीगु दु ।
थुकथं सफू च्वयेगु व सम्पादन यायेगु ज्या आपालं न्ह्याकादीम्ह वय्कलं नेपालभाषा साहित्य थकायेगु निंतिं ने.सं. १०७० बछलागा ४ कुन्हु कलकत्ताय् च्वसापासा संस्थाया स्थापना यानादिल । थुगु संस्थाया न्हापांम्ह सभापति जुयादीम्ह वय्कः लिपा आजिवन दांभरि जुयाः नेपालभाषाया सेवा यानादिल ।
वय्कः नेपाः लिहां झासेंलि च्वसापासा नं नेपालय् थ्यन । थन वय्कलं पासापिं नापं जानाः हनुमानध्वाखा दुने स्वन्हु तक विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन न्यायेकादिल । अथेहे च्वासापासाया साहित्यया देगः दनेगु निंतिं वय्कलं आपालं पुलांगु ग्रन्थत मुंकाः च्वासापासा अन्तर्गत ने.सं. ११०८ थिंलागा २ कुन्हु आशा सफूकुथि स्थापना यानाः पुस्तकालयाध्यक्ष नं जुयादिल । अथेहे वय्कः खँग्वः धुकू निर्माण समिति, जापानी साहित्य अनुवाद समिति, अभिलेख संरक्षण समितिया संस्थापक नं खः ।
नेपालभाषा थकायेगु ज्याय् आपालं योगदान बियादीम्ह वय्कः नासः खलःया संस्थापक व नेपाल कोरिया मैत्री संघ, नेपाल चीन मैत्री संघया स्थापक दुजः खः । थुपिं संस्थाया नापं वय्कः उगु इलय् मेमेगु आपालं संघसंस्था नाप नं आवद्ध जुयादीगु दु ।
स्कूल कलेज युनिभर्सिटीइ नेपालभाषा अध्ययन अध्यापन यानाः भाषिक चेतना थनाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ आपालं योगदान दुम्ह वय्कःयात थीथी संस्थापाखें हंगु दुसा ने.सं. १०९५ बछलागा दुतियाकुन्हु च्वासापासां भाषानिभाःया उपाधीं छायेप्यूगु दु । थुकथं प्रेमबहादुर कसाजु थःगु जीवनकालय् राजनैतिक, सांस्कृतिक, सामाजिक, भाषिक ख्यलय् आपालं ज्या यायां ने.सं. ११११ यंलाथ्व १४ कुन्हु परलोक जुयादिल ।
चित्रकलाकार प्रेममान चित्रकारया जन्म ने.सं. १०६४ थिंलाथ्वः चौथि, बुधबारखुन्हु येँया भिंद्यः त्वालय् अबु पृथ्वीमान चित्रकार व मां चन्द्रमायाया कोखं जूगु खः । आई. ए. तक ब्वनादीम्ह वय्कलं परम्परागत चित्रकला च्वयादी । लिसें वय्कलं नेपालभाषां चिनाखँ, मे, च्वखँ आदि नं च्वयादी । वय्कःया न्हापांगु चित्रकला ब्वज्या सन् १९६२ स यँेय् यानादीगु खः । वय्कलं सन् १९७९ स स्वयम्भू भूदृश्यचित्र चित्रकला ब्वज्या नं यानादीगु दु । वय्कलं सन् १९७४ य् नाफाय् ल्यू सिरपाः, सन १९७८ य् नाफाय् न्हाप सिरपाः व सन् १९९४ य् इन्द्रराज्यलक्ष्मी प्रज्ञा पुरस्कार त्याकादीगु दु ।
फुम्ह खः । वि.सं. २००० सालय् थःगु देह त्याग यानादीम्ह वय्कःयात वि.सं. २००१ य् नेपाल उद्योग प्रदर्शनीया इलय् मरणोपरान्त नगद पुरस्कारपाखें सम्मानित याःगु खः । थ्वयां न्ह्यः वि.सं. १९९४ य् नं वय्कलं उद्योग प्रदर्शनीइ नगद सिरपाः त्याकादी धुंकूगु खः ।
भाजु प्रेममान पुं (चित्रकार)जुया जन्म ने.सं. १०६४ थिंला थ्व ४ कुन्हु येँय् भिन्द्यःत्वालय् जूगु खः । वय्कःया बौया नां वखतमान चित्रकार व मांया नां चन्द्रमाया चित्रकार खः । नेपालभाषां कविता, म्ये, च्वखँ च्वयादीम्ह भाजु चित्रकार नेपाःया नांजाःम्ह चित्रकार खः । वय्कःया चित्रकला तसकं च्वन्ह्याः । वय्कःया न्हापांगु च्वसु न्ह्यानाच्वंगु परम्परा कला (तिसा, ने.सं११३) नांगु च्वखँ खः । वय्कःया प्रकाशित कृति– नसला कविता संग्रह (ने.सं.११२२), परम्पराय् च्वज्या विधि (ने.सं.११२७) सफू खः । अथेहे वय्कःया म्येँया म्येचाः(सी.डी) नं पिदंगु दु । भाजु प्रेममान पुं नं चित्रकलाया ख्यलय् आपालं सिरपाः त्याकादीगु दु । गथे — इन्द्रराज्यलक्ष्मी प्रज्ञा पुरस्कार, नरोत्तमदास इन्दीरा श्रेष्ठ गुथि पुरस्कार । वय्कः नेपाल परम्परागत कलाकार संघया नायः, नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः खः । वय्क नेपालः राष्ट्र बैंकया सिक्का डिजाइनर कमितिइ नं दुथ्याः ।
प्रेमशान्ति तुलाधर नेपालभाषाया गद्य लेखनया छम्ह सशक्तम्ह हस्ताक्षर खः । वय्कःया मांया नां ज्ञानदेवी स्थापित व बाःया नां मणिरत्न स्थापित खः । वय्कः भोताहिति येँय् ने.सं.१०७२ स बूगु खः । वय्कःया न्हापांगु प्रकाशित रचना सितु पत्रिकाय् ने.सं.१०८८ स पिदंगु जीवन व संघर्ष नांगु निबन्ध खः । जीवंकाःछि प्राध्यापन सेवाय् समर्पित जुयादीम्ह मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधरजुया नेपालभाषाया समालोचना विधाय् क्वातुगु पकड दु । वय्कःया नेपालभाषा साहित्यया इतिहास सफू नेपालभाषा साहित्यया महत्वपूर्णगु दस्तावेज जुयाच्वंगु दु । थ्व सफूयात नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं खस् नेपाली भाषं नं भाय्हीकाः प्रकाशित याःगु दु ।
मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधरजुया प्रकाशित कृति थुकथं दु– नेपालभाषा काव्य परम्पराय् कवि व्यथितया काव्य (समालोचना, ने.सं.११०७), न्हू बाखं पुचःया बाखं (समालोचना, ने.सं.११०९), सुगत सौरभ महाकाव्यया बारे छुं (समालोचना,ने.सं.१११९), जिगु सृजनाया पुचः (समालोचना, ने.सं.११२०), नेपालभाषा साहित्यया इतिहास (खोज इतिहास, ने.सं.११२०) ।
मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधरं संपादन यानादीगु सफू ग्रन्थ थुकथं दु –नेपालभाषा व थ्वया साहित्य विभागीय गोष्ठि (नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, पाटन संयुक्त क्याम्पस ने.सं.१११०), लोक साहित्य (ने.सं.१११३), विष्णु अल्पज्ञया जि व जिया दुने (ने.सं.१११५), तिमी मलाई चिन्नेछौ (ने.सं.११२०), नेपाल संबत व शंखधर साख्वाः (ने.सं ११२७) आदि खः ।
मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधरं नेपालभाषा एकेडेमि, लोकसाहित्य परिषद, नेपालभाषा साहित्य गुथि, उराय् समाज, नेपालभाषा मिसा खलः, मोतिलानी सिरपाः समिति, प्रेममोहन सिरपाः समिति आदि संघसंस्थाय् आबद्ध जुयाः नेवाः व नेपालभाषा साहित्यय् यक्व योगदान यानाः वैच्वनादीगु दु । महेन्द्र विद्याभूषण व दीर्घसेवा पदक कयादीधुंकूम्ह मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधर चैन लाकौल सिरपाः व शिक्षा पुरस्कारं नं सम्मानित जुयादीगु दु । अथेहे वय्कलं श्रेष्ठ सिरपाः, धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपाः, जरीमैंया साखः सिरपाः, भद्रकुमारी घले पुरस्कार नं कयादीगु दु । लिसें वय्कः भाषाथुवाः पाखें सम्मानित नं जुयादीगु दु ।
नेवाः जातिया भाषिक व सांस्कृतिक, धार्मिक, महत्वं जाःगु थीथी विषयय् लेख च्वयाः झायाच्वनादीम्ह प्रेमहिरा तुलाधरया जन्म ने.स. १०७५ चौलागा षष्ठी कुन्हु येँया मरु पिगंननिइ जूगु खः । वय्कःया मां हेरालानी ताम्राकार व अबु नीलबीरसिं ताम्राकार खः ।
लजगाः कथं नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह वय्कलं ब्वंकेगुया नापनापं भाषा, साहित्य, संस्कृति, धर्म सम्बन्धि च्वसु नं च्वयेगु यानादिल । वय्कःया न्हापां पिदंगु सफू विक्रम चरित व उकिया भाषाय् छपुलु (ने.सं. ११०५) खः । अनं इलं ल्ह्यया ललित विस्तर (ने.सं. ११२३), नेपालभाषाय् मय्जु च्वमिपिनि म्हसीका (ने.सं. ११२७), बुद्धया न्हापाया जन्म (ने.सं. ११२९), निष्ठानन्द बज्राचार्य व ललितविस्तर (ने.सं. ११३५), नेवाः न्ह्यलुवाः (ने.सं. ११३८) पिथनादिल ।
थुकथं नेपालभाषा साहित्य, धर्म, संस्कृति विषय थीथी लेख, सफू च्वयेगुया नापं वय्कः थीथी संघसंस्था, गथेकि— धर्मोदय सभा, बौद्ध महिला संघ, नेपालभाषा मिसा खलः, नेपालभाषा स्यनेज्याकुथि, उदाय समाज, श्री दिगुख्यः गुथि, परम्परागत बौद्ध धर्म संघ, साक्यधिता नेपाल, धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी आदिया सक्रिय दुजः व भाषिक कार्यकर्ता नं खः ।
थुकथं वय्कलं थीथी ख्यलय् यानादीगु योगदानयात सम्मान व कदर यासें निष्ठानन्द स्मृति गुथिं (सन २००३) सम्मानपत्र, त्रिविविं दीर्घसेवा पदक (सन् २००५), कदरपत्र– पद्मकन्या बहुमुखी क्याम्पस (सन २०१२), लुमिन श्रेष्ठ नेपालभाषा सिरपाः (२०१४) आदि पाखें नं सम्मानित जुयादीगु दु ।