२००७ सालया खुल्ला वातावरणं छखे लेखकपिंत च्वयेगु ब्वनेगुली जाँगर व उत्साह थनाबिलसा मेखेर न्हापा थें खुयाः सुचुकाः ब्वनेमाःगु अवस्था मदुसेंलि लेखकपिंत पिनेयागु साहित्य नाप नं परिचित जुइगु मौका दत । रेडियो नेपालं दैनिक नेपालभाषाया समाचार प्रसारण नापं वालय् छकः जीवन दबूया सांस्कृतिक कार्यक्रमया व्यवस्था जुल । थ्व बाहेक भाषा साहित्य उत्थानया नितिं नं तःगू संघसंस्थाया स्थापना जुल गथे च्वसापासा,नेपालभाषा परिषद् , साहित्य मन्दिर, विराट साहित्य सम्मेलन गुथि आदि । अथे हे थौंकन्ह, नेपाल, पासा, झी, सितु, नेपालभाषा थेंज्याःगु पत्रपत्रिका पिदन । च्वमिपिंत हःपाः बीगु व न्हून्हू सफू पिकायेगु उद्देश्यं श्रेष्ठ सिरपा, श्रेष्ठ प्रकाशनया स्थापना जुल । च्वसापासां स्वन्हुयंकं हनुमानध्वाखाय् साहित्य सम्मेलन भव्य रुपं न्यायेकल । अथेहे स्कूलय् जक मखु कलेजयया आइ.ए., बी.ए.या पाठ्यक्रमय् नं नेपालभाषा छगू ऐच्छिक विषयया रुपय् दुथ्यात । साहित्य सिर्जनाय् नं न्हापा स्वयाः विविधता व्यापकता खनेदत , न्हापा खनेमदुगु न्हून्हूगु साहित्य विधाया नी जुल।

काव्य विधाय् सिद्धिदासकालीन नीति, उपदेशमूलक प्रवृतिपाखें मुक्तगु स्वच्छन्दवादी काव्य प्रवाह न्ह्याकेगु ज्याय् सिद्धिचरण समूहया कविपिं बाहेक मेमेपिं कविपिं नं न्ह्यचिल । नारायणदेवी श्रेष्ठया मुखूस्वां, दुर्गालालया, झसुकाः, लिसः, गिरिजाप्रसाद जोशीया पालिख्वाँयय् रमापतिराज शर्माया जिगु म्ये, चित्तरञ्जन नेपालीया प्रतिक्रिया आदि थुकिया दसु खः । देशय् वःगु सामाजिक राजनैतिक परिवर्तन नापं साहित्यय् नं विस्तारं न्हून्हूगु आयामत खनेदयावल । फलतः नेपालभाषा काव्य नं स्वच्छन्दवादी घेराय् जक सीमित मजुल । सामाजिक यथार्थवाद, वहिर्मुखी प्रवृति, समष्टिगत चेतना आदिं नं नेपालभाषा काव्यय् थाय् कयाहल । केदारमान ‘व्यथित’या छ्वास, रेवतिरमणानन्दया मलख काव्य थुकिया दसु खः । अथेहे पुर्जजागरणकालया कविपिं गथे योगवीर सिंहया योगसुधा, सिद्धिदासया सत्यसती थेंज्याःगु काव्यया सफू नं पिकायेगु ज्या जुल । महाकाव्य खण्डकाव्यया ख्यलय् नं धर्मरत्न ‘यमी’या अर्हत्नन्द महाकाव्य, सँदेया लिसः खण्डकाव्य, सत्यमोहन जोशीया जयप्रकाश महाकाव्य, मदनमोहन मिश्रया सीतहरण व रामराज्य थेंज्याःगु खण्डकाव्य पिदन ।

ने.सं १०७४ स धुस्वांया मिसा उपन्यासया प्रकाशनं नेपालभाषाय् नं उपन्यास विधाया पदार्पण जुल । धुस्वांया गंकी थेंज्याःगु उपन्यासं नेपालभाषाया उपन्यासया स्तर छतं च्वन्ह्याकाबिल । मेम्ह उपन्यासकार धर्मरत्न यमिया ऐतिहासिक उपन्यास भृकुटी, ईश्वरानन्दया मनोवैज्ञानिक उपन्यास ख्वाउँहि पिदन । सत्यमोहन जोशीं गौत्तमबुद्ध थेंज्याःगु छधाः प्याखं पुचः पिकयाः छधाः प्याखंया अभावपूर्ति यानादिलसा सुदर्शन श्रामण्ोरं अम्वपाली, बिम्वसार आदि थेंज्याःगु पूधाः प्याखं च्वयाः नेपालभाषाय् नं पूर्णांकी नाटकया विकास जुइकेबिल । थ्व हे दशकय् नाटक ख्यलय् थःगु छेँ, फसंपू लप्ते, पसूका थेंज्याःगु इब्सनवादी नाटक च्वयाः ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यं नेपालभाषाय् नं समस्यामूलक नाटकया परम्परा न्ह्याकल ।

खड्गसिद्धि थेंज्याःगु ऐतिहासिक नाटक नं थ्व हे समयावधीइ खनेदत । निबन्ध विधाय् नं न्हून्हूगु प्रयोगत खनेदत । मोतिलक्ष्मीया मोतिमाः, संघ, रत्नध्वज जोशीया निबन्ध छपुचः, निबन्ध निपुचः थेंज्याःगु विषयपरक निबन्ध बाहेक प्रेमबहादुर कसाःया न्हूपुखू, पद्मरत्न तुलाधरया बुलुमि थेंज्याःगु आत्मपरक निबन्ध प्रकाशित जुल । विषयगत रुपं सांस्कृतिक निबन्ध ख्यः चकंकेगु ज्या फणिन्द्ररत्न वज्राचार्यं स्वां सिन्हः, निबन्ध संग्रह पिकयाः यानादिल । फलतः सांस्कृतिक, अनुसन्धात्मक निबन्ध, स्वच्छन्दवादी, आत्मगत, वैचारिक, नियात्रा आदि कथंया निबन्धत खनेदत । समालोचना विधाय् नं चित्तधर ‘हृदय’या झीगु साहित्य रत्नध्वजया सम्पादनय् साहित्यया सुलचं थेंज्याःगु ग्यसुग्यंगु सफू पिदन । समालोचनाया ख्यलय् माधवलाल कर्माचार्य, कमलप्रकाश मल्ल, माणिकलाल श्रेष्ठ थेंज्याःपिं श्रष्टापिनिगु प्रवेशं पाश्चात्य समीक्षा पद्धति नं नेपालभाषा समालोचनाय् दुथ्यन ।

बाखं विधाय् पूर्ण पथिकया अपराधी व छपाःचित्र, माधवलाल कर्माचार्यया थःछेँ, आशाराम शाक्यया हिलाबुला, प्रेमबहादुर कसाःया ती, प्रकाशकुमारी प्रधानया मस्यांगपाः, तीर्थलाल नघःभनिया ब्वघासा थेंज्याःगु न्हूचिहाःबाखं पिदनसा धुस्वां साय्मिया मूस्वां थेंज्याःगु चीबाखं (लधुकथा) नं थ्वहे समयावधीइ पिदन । बाखं विधाय् थ्वय्‌कःपिनिगु प्रवेशं नेपालभाषाय् यथार्थवादी, मनोवैज्ञानिक बाखंया विकासय् तिबः बिल ।

पत्रकार प्रजित शाक्यया जन्म वि.सं २०३२ माघ १० य् मां लक्ष्मीदेवी शाक्य व अबु प्रेमकाजि शाक्यया कोखं येँया इतुंबहालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः येँया बाफलय् च्वनादी । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह पत्रकारया नापं भाषिक अभियन्ता व च्वमि नं खः । लहना पत्रिकाय् थ्वय्‌कःया थीथी च्वसु पिदंगु दुसा वय्‌कःया ओल्मपिक एसियाड व सागय् नेवाः कासामि नांगु अनुसन्धानमूलक ग्रन्थ पिदनेत्यंगु दु ।

थ्वय्‌कः शुरुं निसें थौं तक गोरखापत्र संस्थानय् समाचार संवाददाताकथं आवद्ध जुयाच्वनादीगु दुसा नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया नं सहसचिव नं खः । अथे हे थ्वय्‌कः इतुंबहालय् च्वंगु केशचन्द्र म्युजिमया छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । थ्वय्‌कलं थःगु अध्ययन तथा ज्याया कदर स्वरुप– सत्यतारा हना पौ, विराट सुरत्न सिरपाः, मोतीलानी सिरपा, लहना धर्म–मोती पत्रकारिता अवार्ड आदि प्राप्त यानादीगु दु।

मय्‌जु प्रज्ञादेवी शाक्यया जन्म ने.सं १०७५ य् अबु धर्मानन्द शाक्य व मां चन्द्रदेवी शाक्यया कोखं येँया मासंगल्ली जूगु खः । नेवाः अभियन्ता राजा शाक्यया केहेँ व नरेशवीर शाक्यया तिरीमय्‌जु जुयादीम्ह प्रज्ञादेवी शाक्य थःगु विद्यार्थीकालं निसें भाषा साहित्यया ज्याखँय् न्ह्यचिलादीम्ह मय्‌जु खः । थ्वय्‌कःया जनबहाःद्यःया नित्य पुजा व द्वादस तीर्थ महिमा यानाः निगू धार्मिक विषयया सफू पिदंगु दुसा थीथी पत्रपत्रिकाय् बाखं व कविता पिदंगु दु । बाखंख्यलय् नेवाः सामाजया सांस्कृतिक परिवेशय् बाखं च्वयादीम्ह छम्ह सामाजिक यथार्थवादी बाखंच्वमि कथं थ्वय्‌कःयात म्हसीकेगु जूगु दु ।

येँया इतुम्बहालय् अबु वैद्य हर्षवीर सिंह तुलाधर व मां मोहनमाया तुलाधरया कोखं ने.सं ने.सं १०२१ वैशाख शुक्ल तृतीया कुन्हु बूम्ह कुलमान सिंह तुलाधर हे भिक्षु प्रज्ञानन्द खः । ने.सं १०५१ य् कुशीनगरय् भिक्षु ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् प्रव्रजित जुयाबिज्यातसा स्वनिगलय् म्हासुगु चीवर पुनाः भिक्षु जुयाः दुहां बिज्याःम्ह वसपोल हे आधुनिक युगया न्हापांम्ह चीवरधारी भिक्षु खः । वसपोलं येँया ऐतिहासिक किन्डोल बहालय् (किन्द्व बहाः) ने.सं १०५२ निसें दकलय् न्हापां बुद्धपुजा, परित्राण पाठ, ध्यान यायेगु प्रचलन सुरु यानाबिज्यात ।

ने.सं १०७१ सालय् वसपोलया अध्यक्षताय् नेपालय् न्हापांगु भिक्षुपिनिगु संस्था अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ स्थापना व नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया संस्थागत व्यवस्था जुल । भिक्षु प्रज्ञानन्द अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ नीस्वनाबिज्याःम्ह जेष्ठतम भिक्षु जूगुलिं वसपोलयात संघमहानायक धाइगु खः । वय्‌कः भिक्षु जुयाः किन्द्वबहालय् च्वना बिज्यासेंलि अन न्ह्यानाच्वंगु धार्मिक ज्याझ्वलय् हिउपाः वल । उबलय् अन अष्टमी ब्रत, धलं दनेगु आदि जक जुयाच्वंथाय् धाथेंगु बुद्ध धर्म छु ? बुद्धया शिक्षा छु धयागु जनसमुदाययात थुइकेत वसपोल सफल जुयाबिज्यात । लिच्वः कथं थेरवाद बुद्ध धर्मया पुनजागरणया इलय् न्हापांखुसी मिसापिं गृहत्याग यानाः प्रवजित जुया अनगारिका जुल । सदा नं नेपालभाषां हे धर्म देशना यानाबिज्याइम्ह वसपोल लिपा वनाः यलय् च्वनाबिज्यात । वसपोलं अन नं मचातय्‌त न्ह्यसः लिसः कासा, नाटक च्वयाः नाटक म्हितकेगु ज्या यानाः बुद्धधर्मया नापं नेपालभाषाया नं प्रचार प्रसार जुइके बिल । ने.सं १०५२ निसें हे वसपोलं बुद्ध शिक्षां जाःगु म्ये भजन आदि नेपालभाषां रचना यानाः धर्मप्रेमी मनूतय्‌गु नुगः सालेगु ज्या यानाबिज्यात । थज्याःगु म्ये, कविता लिपा ज्ञानमाला भजन सफुलिइ दुथ्यात । थज्याःगु छुं म्ये खः — न्यव हे राजा बिम्बिसार, शीलया धनुस ज्वनाः करुणा बाण आदि ।

वसपोलं न्हापां ल्हातिं च्वयाः उपासक उपासिकापिंत बियादीगु उपदेश लिपा ने.सं १०६१ निसें सफूया रुपय् पिकयाबिज्यात । वसपोलया थज्याःगु २५ गुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । गथे— परियत्ति सुत्त (ने.सं १०६१), स्वंगः मिखां स्वंगू न्हाय्‌कं (ने.सं १०७५), भगवान बुद्ध हानं जन्माजन्मान्तर पाद (ने.सं १०८४), संसारय् छु दु ? (ने.सं ११०१) आदि । वसपोलया थज्याःगु योगदानया कदर स्वरुप च्वसापासां भाषाजवाः उपाधि (ने.सं. १०८३), म्यानमार सरकारं अग्गमहापण्डित उपाधिं वसपोलयात विभूषित (न्हापांम्ह नेपाःमि, ने.सं १११२) याःगु दु । थुकथं बुद्धधर्मया नापं, धर्मया माध्यमं नेपालभाषाया सेवा यायां वसपोल ने.सं ११०५ (फागुन ३० गते आइतवाः) य् दिवंगत जुयाबिज्यात ।

बज्रयानी बुद्धधर्मय्‌ दीक्षा काइबलय्‌ च्वइपिं झिम्ह द्यः मध्ये छम्ह प्रज्ञान्तक नं खः । थुम्ह द्यःया स्वपाः ख्वाः क्यनातःगु दु । तुयू , वँचु व ह्याउँगु वर्णया स्वपाः ख्वाः, खुका ल्हाः दु । दक्षिण दिशाया मालिक खः । खुका ल्हाः मध्ये छका ल्हातं बज्र चिं दुगु कथि, मेगु ल्हातं खड्ग, मेगु ल्हातं रत्न व मेगु छका ल्हातय्‌ पलेस्वां दु । मेगु निका ल्हातं प्रज्ञायात घय्‌पुयातःगु दु । थुम्ह द्यः धातुइ दयेकातःगु यक्व म्हो हे दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये प्रज्ञारत्न ‘विरही’ नं छम्ह । वय्‌कः भोजपुर टक्सारयाम्ह खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं कविता च्वयाः नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाया प्रचार प्रसार यायेगु ज्या यानादिल । वय्‌कःया खस् नेपालीभाषां कविता सफू नं पिदंगु दु । वय्‌कः भोजपुरया आदर्श शिशु शिक्षालयया संस्थापक प्रधानाध्यापक नं जुयादी ।

प्रज्ञारत्न शाक्यया जन्म अबु ज्ञानरत्न शाक्य व मां मोहनलक्ष्मी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८० पोहेलाथ्व दसमि बिहिवाः कुन्हु मञ्जुश्री विहार, केशचन्द्र महाविहार इतुंबहालय् जूगु खः । वय्‌कः नेपाल लिपि गुथि नीस्वंगु इलय् ने.सं. ११०० दँय् संस्थापक न्वकु जुयादीम्ह लिपा ने.सं. ११०३ निसें ११०८ तःक स्वंगू कार्यकाल नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयाः नेपाल लिपि संरक्षण व प्रवद्र्धनया ज्याय् न्ह्यचिला दिल । नेपाल लिपिया स्वलापौ ‘पौभाः’या सम्पादन व व्यवस्थापन लिसें गुंपुन्हिया लसताय् पिदनीगु ‘क्वाति ख्यालिपौ’या नं सम्पादन यानादीगु दु । नेपाल लिपि गुथिया प्राज्ञ जुयादीम्ह वय्‌कःयात नेपाल लिपि गुथिया वहः बुदिंया लसताय् हनापौ लःल्हानाः सम्मान याःगु दु ।

भाजु प्रज्ञारत्न शाक्यं सरस्वती बहुमुखी क्याम्पसया न्हाय्‌क साहित्य पाःलाःया न्वकू जुयाः ‘न्हाय्‌कं दंपौ’ ल्याः २ या सम्पादन नं यानादीगु दु । इलय्‌‌ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् समसामयिक लेख पिथनादीम्ह वय्‌कलं ‘बन्देछुना लुमन्तिपौ’ (ने.सं. ११२१) व ‘इतुंबहाः १२ वर्ष प्रव्रज्याभिषेकया ख्वाःपौ’ (ने.सं. ११४३) सम्पादन यानादीगु दु ।

केशचन्द्र महाविहार संरक्षण समाज इतुंबहालया नायः जुयादीम्ह वय्‌कलं इतुंबहाः म्युजियम न्ह्याकेत मूवंगु भूमिका म्हितादीगु दु । ज्वेलरी सम्वधी व्यवसाय यानादीम्ह वय्‌कः ज्याथा ठमेल पर्यटन विकास समितिया छ्याजे (बि.सं.२०५२–२०५७) नं जुयादीगु दु ।

प्रज्वल रत्न बज्राचार्यया जन्म अबु पं. रत्नकाजि बज्राचार्य व मां अष्टमाया वज्रचार्यया कोखं सन् १९६९ अक्टोवर ८ य् येँया सबलबहाः मन्त्रसिद्धि बिहारय् जूगु खः । वय्‌कः तःदँ न्ह्यवंनिसें अमेरिकाया पोर्टलाण्डय् च्वंच्वनादीगु दु । वय्‌कःया जन्म वज्रयान बौद्धकुलय् नं बौद्ध नेवाःतय् पूजा आजा सम्पन्न याइपिं गुरुजुपिनिगु परिवाय् जूगु खः । वय्‌कःया अबुजु पं. रत्नकाजी बज्राचार्य नेपाःया नांजाःम्ह कर्मकाण्डया विज्ञ, चर्यागुरु व बौद्ध विद्वान खः ।

प्रज्वलं चर्या नृत्य स्यनेगुया नापं बज्रयान, महायान बौद्ध पुजाविधिया औपचारिक दिक्षा अबु पाखें हे प्राप्त यानादिल । फलतः वय्‌कः नं थ्व विषयय् छम्ह दक्ष गुरु जुयाः पिदन । थः बौया इच्छा कथं चर्या नृत्य परम्परायात संरक्षण व सम्वद्र्धन यानातयेगु नितिं सन् १९९६ य् फाउन्डेसन फर सेक्रेड बुद्धिस्ट आर्ट्स अफ नेपाल नांगु संस्थाया स्थापना यानादिल । थ्व संस्थां आपालं नेपाःया युवातय्‌त चर्यानृत्यय् दीक्षित जुइकेबिल । लिपा भाजु प्रज्वल छम्ह चर्या नृत्यया शिक्षक व वज्रयान गुरुजु (पुरोहित) जुयाः अमेरिका झायादिल ।

वय्‌कलं थ्व चर्या नृत्य व वज्रयान परम्परायात नेपालं पिनेनं म्हसीकेबीगु तातुनाः अमेरिकाय् आनि अर्थात् भिक्षुणी जुयाच्वंम्ह हेलेन एपेल नाप जानाः अमेरिकाया पोर्टलाण्डया ओरिगनय् नृत्य मण्डला महाविहार (सन् २००९) या नामं नेपाली शैलीया कलात्मक विहार स्थापना यानादिल । थ्व विहार दयेकेत वय्‌कःपिंसं नेपाःया छुस्या बहाःया आपालं अध्ययन अनुसन्धान यानाः, विहार दयेकेत माःगु आपालं सामान नेपालं यंकाः दयेकूगु खः । थ्व विहारय् वय्‌कःपिंसं नेपाःया विहारय् थें सुथय् नित्यपुजा, बहनी आरति मत बीगु ज्याया नापं इलय् ब्यलय् अमेरिकन वा अमेरिकाय् च्वनाच्वंपिं नेवाः मचातय्‌गु मचाजंक्व, इही, कय्‌तापुजा, इहिपाः आदि संस्कार नं वज्रयान पुजाविधि कथं सम्पन्न यायेगु तथा बौद्धविद्वानपिंत सःताः प्रवचन बीकेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

अथेहे थःत सःतूथाय् वनाः नं जन्मंनिसें मृत्यु पर्यन्तया थीथी कर्मकाण्ड संस्कार व पुजा आजा सम्पन्न यानाबीगु ज्या नं यानादीगु दु । नृत्यमण्डला महाविहारय् चर्याप्याखं प्रर्दशन व चर्या प्याखं स्यनेगु निंतिं छगू अलग्ग हे स्कूल चायेकातःगु दु । थ्व स्कुलय् न्हिंन्हिं चचा हालेगु, चचा प्याखं स्यनेगु ज्या यानावयाच्वंगु दु । थ्वहे विहारया न्यादँ क्यंगु लसातय् सप्तविधानु पुजा यानाः स्वन्हु तक चर्या प्याखं प्रदर्शन याःगु खः । गुगु प्याखं स्वयेत थीथी थासं आपालं मनूत वःगु खः ।

भाजु प्रज्वलं अमेरिकाय् जक मखु जर्मनी, जापान, फ्रान्स, इटाली, स्वीडेन, इंग्ल्यान्ड, मेक्सिको, अर्जेन्टिना, हंगकंग, ताइवान आदि विश्वया तःगू थासय् वनाः चर्यानृत्यया प्रदर्शन व चर्या सम्बन्धी शिक्षा बियादीगु दु । थुकथं वय्‌कलं नेपाःया महायानि वज्रयानी बौद्धधर्मयात सम्वद्र्धनय् छम्ह धर्मदूत जुयाः ज्या यानादीगु दु । थ्वहे हुनिं वय्‌कःयात हलि नेवाः दबूया प्यकःगु कार्यसमितिं बौद्धधर्म सम्बन्धी संस्कृति दूत (Cultural Ambassador) सम्मान ब्यूगु दु ।

बा प्रेमबहादुर शाक्य व मां बालदेवी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८६ ज्यापुन्हि कुन्हु येँया इतुंबहालय् निबन्धकार भाजु प्रतापमान शाक्य बूगु खः । इलय् ब्यलय् निबन्ध च्वयाः थीथी पत्रिकाय् पिथनादीम्ह भाजु शाक्यया मेगु म्हसिका प्रतापमान शाक्य ‘दीपक’ नं खः ।

वय्‌कलं निबन्ध च्वयेगु नापनापं नेपालभाषाया थीथी पत्रिका नाय्खिं दँपौ, जः दँपौ, पौभाः, गुंलाबाजं ब्वज्या १११८ लुमन्ति पौया सम्पादन नं यानादीधुंकूगु दुसा नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयाः नं ज्या यानादीधुंकूगु दु । नेपाल लिपियात प्रचारप्रसार यायेगु ज्याय् थ्वय्‌कःया महत्वपूर्ण योगदान दु । कविता, निबन्ध च्वयेगु व पत्रपत्रिकाया सम्पादन यायेगु बाहेक थ्वय्‌कः छम्ह नेवाः अभियन्ता नं खः । नेवाः अधिकार तथा नेवाः भाषा, लिपि, साहित्य, संस्कृति संरक्षण व सम्वद्र्धनया ज्याय् न्ह्याबलें न्ह्यःने धस्वानादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

मां बसुन्धरा मानन्धर व बौ काकाभाइ मानन्धरया कोखं ने.सं १०७५ य् ख्वपया क्वाथण्डौ त्वालय् जन्म जूम्ह प्रतिसरा साय्‌मि नेपालभाषाया छम्ह प्रतिष्ठापित आधुनिक कवयित्री खः । नेपालभाषा आधुनिक कविता ख्यलय् मिसा प्रतिनिधि कविकथं प्रतिस्थापित जुइत ताःलाःम्ह प्रतिसरा साय्‌मिया दकलय् न्हापांगु चिनाखँ हिस्याइपिंत हसना १, (ने.सं १०९१) खः । वय्‌कः नेपालभाषाया आधुनिक कविता ख्यलय् दकलय् अप्व कविताया सफू पिकयादीम्ह मिसाच्वमि नं खः । वय्‌कःया पिदंगु कविता संग्रह खः — जि छकू नालिस भोँ (ने.सं ११०६), तिकिनंगु मि (ने.सं. ११२१), रंग दुने प्रतिसरा (सन् २०१४), प्रेशरकुकरया चिल्लाय् (ने.सं११३८) । वय्‌कःया न्हापांगु कविता संग्रह जि छकू नालिस भ्वँ कविता संग्रह समाजय् विद्यमान विसंगति विकृति प्रतिया छगू नालिस भोँ खःसा श्रेष्ठ सिरपालं ने.सं. ११३० य् छायेप्यूगु निगूगु कविता संग्रह तिकिनंगु मि इ तिब्र स्याःचाः व वेदनाया झंकार प्रतिध्वनित जुयाः मिखां ख्वबि जक मखुसे मि हे पिदंगु छगू चुनौति व विद्रोहया सः प्रेसरकुकरया चिल्लाय् कविता संग्रहय् विस्फोटन जुयाः पिदंगु दु ।

नेपालभाषा काव्य ख्यःया धिसिलाःम्ह कवि प्रतिसराया गद्य रचना मुना लिफः नांगु प्रवन्ध सफू नं पिदंगु दु । थुकी दुने लिफः पुला स्वयेबलय् गद्य विधाय् नं वय्‌कःया पलाः धिसिलाःगु खनेदु । सम्पादनया ख्यलय् नं लुमन्ति, लुमन्तिया ख्यलय् बाबा विभूषण गुरुवर पूर्ण वैद्यया ज्याःजंक्वया लुमन्ति, धलिमय् पानातःगु आकाश आदि सफुलिइ ल्हाः न्ह्याकादीगु दु । अथेहे वय्‌कःया नेपालभाषाय् म्येया संकलन तिकि नुगःया लसय्, तिकि तिकि स्वतिकि ब्व १ व २ आदि सिडि नं पिहां वयेधुंकूगु दु ।वय्‌कःया नेपालभाषाया प्रतिनिधि कवितात मुनाः बगर फाउन्डेसन पाखें पाइलाहरूमै सडक नामं खस भाषां अनुवाद जुयाः पिदंगु दुसा अंग्रेजी भाषाया सिमाहः व मेमेगु बाखं नांगु सफू नं नेपालभाषाय् अनुवाद यानादीगु दु ।

थ्यंमथ्यं न्यागू दशक न्ह्यःनिसें नेपालभाषाया थीथी ज्याझ्वः प्रतिसरां थःगु यइपुगु नायूगु सलं कुशलतापूर्वक संचालन याना झायाच्वनादीगु दु । अथेहे मेट्रो एफ एम, इमेज च्यानलया थीथी कार्यक्रमया निर्माता, संयोजक, उद्घोषक जुयाः नेपालभाषाया प्रचारप्रसार सम्बद्र्धनया ज्याय् तःजिगु तिबः बियादीगु दु । प्रतिसरा छम्ह श्रष्टा जक मखसे भाषा जातिया उत्थानया छम्ह अभियन्ता नं खः । वय्‌कलं नेपालभाषा परिषद्या दुजः, गंकी बसुन्धरा प्रतिष्ठानया छ्याञ्जे, नेवाः नुगःया कार्यकारणी दुजः, नेपालभाषा एकेडेमिया पार्षद दुजः, नेपालभाषा मिसा खलःया आजीवन दुजः, भक्तपुर साहित्यिक समाजया विशिष्ट दुजः आदि जुयाः मातृभाषा उत्थानया लँपुइ न्ह्यचिलादीगु दु ।

नेपालभाषा विषयय् एमए यानादीम्ह कवयित्री प्रतिसरा साय्‌मि थःगु शैक्षिक योग्यता व नेपालभाषा ख्यःया थीथी ख्यलय् बियादीगु योगदानया कदर कथं आपालं सिरपालं विभूषित जुयादीगु दु । गथे — महेन्द्र विद्या भूषण (ने.सं १११०), चैन लाकौल सिरपाः (ने.सं१११०), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (वि.सं.२०५३), दीपा जनमत पुरस्कार (वि.सं. २०५४) मोतिलक्ष्मी सिरपाः (ने.सं ११२३), जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११२७), श्रेष्ठ सिरपाः (ने.सं. ११३०), नेपाल प्रज्ञा मातृभाषा पुरस्कार (ने.सं २०७१), वासुशशी साहित्य पुरस्कार (ने.सं. ११४४) आदि ।