नेपाःया संकिपाख्यलय् नांजाम्ह निर्देशक प्रदिप रिमाल नेपाःया न्हापांगु नेवाः फिल्म “सिलु”या निर्देशक खः । वय्कलं के घर के डेरा व माया नांयागु खस नेपाली भायया संकिपा नं निर्देशन यानादीगु दु । मचांनिसें कलाख्यलय् नुगः क्वसाःम्ह प्रदिप रिमाल वि सं २०११ साल पाखे भिमनिधि तिवारीं नीस्वंगु नेपाली नाटक संघया दुजः जुयाः पलाः न्ह्याकूम्ह खः ।
वय्कः रिमाल बि सं २०१६ निसें २०२० सालतकया कलेज जीवनय् कृष्णचन्द्र सिंह प्रधान, विजय मल्ल, गोबिन्द बहादुर गोठाले, हृदयचन्द्र सिंह प्रधान थेंजापिं नांजापिं नाटककारपिनिगु नाटकय् अभिनय यानादीम्ह खः । नेपाली संकिपाख्यलय् म्येच्वमि कथं च्वसा न्ह्याकूम्ह भाजु प्रदिप रिमालं मनको बाँध, माइतिघर, के घर के डेरा, अन्याय, माया संकिपाया म्ये च्वयादीगु दु ।
तत्कालिन शाही नेपाल चलचित्र संस्थानय् चलचित्र निर्देशक जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु प्रदिप रिमाल भारतय् फिल्म व टेलिभिजन सम्बन्धी नांजागु स्यनाकुथि फिल्म एण्ड टेलिभिजन ट्रेनिंग पुना इन्स्टिच्युटय् फिल्म निर्देशनया डिप्लोमा यानाझाःम्ह खः । वि सं २०४९ सालय् नेपाली लोक साहित्य परिषदया मानार्थ सदस्यपाखें सम्मानित प्रदिप रिमाल सन् १९८० पाखे ताशकन्दय् अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलय् नं ब्वति कयादीगु दु । आपालं संघसंस्थाय् आबद्ध वयकयात आपालं सिरपा व सम्मानं छायेपियाःतःगु दु ।
मां चिनीदेवी श्रेष्ठ व अबु केदारमान श्रेष्ठया काय्भाजु प्रदीपमान श्रेष्ठया जन्म येँया अटको नारायणस्थान, मरु ल्वहंदेगःयाथाय् ने.सं १०७७ य् जूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें एम ए.तक अध्ययन यानादीम्ह वय्कलं च्वसा न्ह्याकादीगु विधा निबन्ध खः । नेपलाभाषा व नेपाली भाषां नं सिर्जना यानादीम्ह वय्कःया दकलय् न्हापांगु च्वसु ने.सं १११० य् विश्वभूमि न्हिपतिइ पिदंगु गथांमुगः भूतप्रेत मखु शीर्षकया निबन्ध खः । प्रदिपमान मूलतः छम्ह पत्रकार खः । नेपालभाषाया पत्रकारितायात महत्व बियाः धर्मरत्न शाक्यं थः सम्पादक जुया चले यानाच्वंगु राजमति वाःपौयात लिपा प्रदिपमानजुं थः हे प्रधानसम्पादक जुया विसं २०४८ निसें २०५० तक चले यानादिल ।
स्वदँति राजमति वाःपौ चले याये धुंकाः थःगु हे पत्रिका देशय्मरु झ्याः वाःपौ पिथनादिल । थुगु पत्रिका नीदँ मल्याक पिदंगु दु । नेपालभाषां लोकतान्त्रिक खँ व राजनीतिक गतिविधि नेवाःतसें ब्वने दयेमा धकाः वय्कलं नेपालभाषां पत्रिका पिथनादीगु खः ।
नेपाली कांग्रेसप्रति आस्था दुम्ह वय्कलं सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहया विचारधारायात तसकं हे ययेकादी । लोकतान्त्रिक विचारधारायात आत्मसात् यानाः न्ह्यानादीम्ह वय्कलं सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहजुं व्यक्त यानादीगु धारणायात कयाः सिंहवाद शीर्षक बियाः आपालं च्वसु च्वयाः प्रकाशित यानादीगु खः ।
समाजय् लोकतान्त्रिक बिचारधारा सर्वव्यापी जुयाच्वनेमा धकाः वय्कलं थुगु खँयात महत्व बियाः चर्चा परिचर्चा नं यानादीगु दु । वय्कलं देशय्मरु झ्याः पत्रिकाय् नं सिंहवाद शीर्षकया लेखयात धारावाहिक रुपं पिकयादीगु दुसा प्राचीन अभिलेख, नेपाल संबत, नेपाल लिपि व नेपालभाषा साहित्यया इतिहास सम्बन्धी आपालं अनुसन्धानमूलक च्वसु पिकयादीगु दु ।
वयकः नेपालभाषा लोकतान्त्रिक खलःया महासचिव नं जुयादीगु दु । थुकथं हे वय्कः राष्ट्रिय समाचार समितिया बोर्ड सदस्य नं जुयादीगु दु । समाजय् सकारात्मक सोचया जागरण हयेत पत्रकारिता ख्यलं अथक कुतः यानादीगुया कदर स्वरुप वय्कःयात थीथी संघसंस्थापाखें हनाबना तयाः हनेज्या नं याःगु दु । वयकःयात यलया नेवाः प्रेस दबूपाखें मोति पत्रकारिता सिरपाः नं देछाःगु दु ।
प्रदीपरत्न शाक्य (ने.सं.१०८०) सालय् बौ ज्ञानरत्न शाक्य व मां लक्ष्मीदेवी शाक्यया कोखं येँया नघःत्वालय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु प्रदीपरत्न शाक्य नेपालभाषा साहित्यय् गद्य कविता च्वइपिं कविपिनिगु लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्कलं मुक्तक नं च्वयादी । लिसें खस् नेपालीभाषाय् नं वय्कःया च्वसा उलि हे न्ह्याः वं । कविता, म्ये व मुक्तक लेखनय् सक्रियम्ह वय्कःया कविता सफू जिगु जीवनया पलाः (ने.सं.११२७) पिदंगु दुसा म्ये चाः ख्वबि (बि.सं २०६५)य् पिदंगु दु ।
६ थरी श्रेष्ठत मध्ये प्रधानत नं खः। प्रधानतय्त पःमाः नं धाइ । यलय् न्याम्ह, येँय प्यम्ह, ख्वपय् न्याम्ह, थिमिइ व किपुलिइ निम्ह प्रधानतय्सं जुजु ल्ययेगु, तयेगु, लिकायेगु व जात्रा पर्वय् ध्यबा फ्यायेगु प्रावधान मल्लकाल निसें दु । राजसभा परिषद थें लिच्छवी व मल्लकालनिसें दुगु थज्याःगु परम्परा, जात्रा पर्व न्याकेबलय् प्रधान स्यस्यःतय्सं हे निर्णय बीगु परम्परा दु । प्रधानत लायकू सत्तिकच्वनेगु याइ । प्रधानतय्सं हिन्दू धर्म माने याइ । थँबहीया प्रधानतय् सिंहसार्थवाहुनाप स्वापू दुगु चकंद्यःया जात्रा दँय्दसं होलिपुन्हिया कन्हय्कुन्हु यायेमाःगुलि बौद्ध धर्म माने याइ । थनयापिं प्रधानतय्त स्वनिगलय् मान प्रधान, लाल प्रधान, प्रसाद प्रधान व नर्सिङ्ग प्रधान याना प्यंगू स्तरय् ब्वथलातःगु दु । कर्णाटक वंशया जुजु हरिसिंह देवया भारदार प्रधानत सिमरौनगढं नेपाः उपत्यकाय् दुहांवःगु खः । थुपि स्वनिगलय् येँय, यल, ख्वप, किपू, तोखा, सक्व, नेपाः गाःया थीथी थाय्लिसें नेपालंपिने भारतया दार्जिलिङ्ग व सिक्किमय् बसोबास यानाच्वंगु दु ।
मय्जु प्रमिला बज्राचार्यया जन्म बौ दशमुनि बज्राचार्य तथा मां रत्नमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं १०६७ इ येँया सवल बहालय् जूगु खः । संस्कृत विषयय् शास्त्री यानादीम्ह थ्वय्कः नेपालभाषाया छम्ह कवयित्रीया नापं शिक्षिका नं खः । थ्वय्कःया कविता इलय् ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दुसा थ्वय्कः छम्ह नेपालभाषाया थीथी भाषिक आन्दोलनय् ब्वति कयावयाच्वंम्ह छम्ह भाषिक अभियन्ता नं खः । कवि नातिवज्र बज्राचार्यया जहान प्रमिलां नेपालभाषाया सफूधुकू न्ह्याकेत थः जहानयात नं आपालं ग्वाहालि यानादीगु दु । थ्वय्कलं नेपालभाषा मिसा खलःया दुजः, नेपालभाषा परिषद्या दुजः जुयाः नं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु।
अबु चक्रबहादुर मानन्धर व मां लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०७३ दिल्लागा ४ कुन्हु येँया थँहिति त्वालय् बाखं च्वमि मय्जु प्रमिला साय्मि बूगु खः । वय्कः मय्जु बिए, बिएड ब्वनेज्या क्वचायेकाः पद्मोदय माबिइ ब्वंके ज्या यानादीधुंकूम्ह पुलांम्ह स्यनामि खः । विदेशय् च्वनाः नं थः बूगु देय्, मां भाय्या सेवा यायेगु त्वःतेमफुम्ह मय्जु साय्मिया दकलय् न्हापांगु बाखं ने.सं. १०९२ य् बाखं मुना सफू मूतिइ पिदंगु सिरपाः बाखं खः । वय्कःया अतिकं लोकंह्वाःगु नेपाल कमर्स क्याम्पसपाखें जूगु साहित्य सम्मेलनय् न्हाप लाःगु बाखं जि जुजु खः ।
नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् मचा मनोविज्ञानयात कयाः बाखं च्वइपिं बाखंमिया दथुइ मय्जु साय्मि नं छम्ह खः । बाखं च्वमि प्रमिलां थम्हं हे खनाथें, स्वयागु जक मखु, थम्हं हे भोगय् यानागु थःगु हे अनुभवं जाःगु झाकायात विषयवस्तु दयेकाः न्ह्यब्वयातःगु पलाः नांगु बाखं संग्रह च्वसापासापाखें ने.सं. ११४१ स पिदनेधुंकूगु दु ।
भाजु प्रमेश श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०९१ य् मां रोहिणी बाबा श्रेष्ठ तथा बौ सूर्यरामया कोखं येँया न्यत त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्कः सन् २००१ निसें संयुक्त राज्य अमेरिकाय् थः परिवार नापं च्वंच्वनादीगु दु । भाजु प्रमेश श्रेष्ठ अमेरिकाय् वनाः जक नेवाः भाय् ल्हायेगु यानादीम्ह नेवाः काय्मचा खः । वय्कलं अमेरिकाय् वनाः नेवाः भाय् ल्हायेगु जक मखु नेपालभाषा, थुकिया साहित्यि, संस्कृतिया प्रचारप्रसार व सम्वद्र्धनया ज्याय् थःत फ्यानादिल । थ्वहे कथं वय्कलं अमेरीकाया टेक्सास राज्यय् नेवाः संगठन स्वनाः न्हापांम्ह संस्थापक नायः (सन् २०१४) जुयादिलसा सन् २०१८–२०२२ तक हलिं नेवाः दबू अमेरीकाया नायः जुयाः ज्या यानादिलसा निक्वःगु खुसी अर्थात् ने.सं २०२२–२०२६ तक नं वय्कः नाय् पदय् हे निर्वाचित जुयादिल ।
भाजु प्रमेशं नेवाः संस्कृति संरक्षण सम्वद्र्धन यायेगु झ्वलय् थःगु हे संयोजकत्वय् टेक्सासय् न्हापांखुसी इहि (सन् २०१३), कय्तापुजा (सन् २०१४), येँयाः पुन्हीया ज्याझ्वः यानादिल । अथेहे थ्वय्कलं नेवाः संस्कृति, सभ्यता हलिंन्यंक न्यंकेगु तातुनाः न्हापांखुसी इ–दबू मार्फत् नेवाः संस्कृतिया प्रचारप्रसार यानादिल । थ्व दबू पाखें सन् २०२३ तक दुने नेवाः संस्कृति सम्बन्धी ९६ एपिसोड प्रस्तुत यायेधुंकूगु दु । थ्व इ–दबूया परिकल्पनाकार व ग्वसाःमि थ्वय्कः हे खः । अथेहे थ्वय्कः इ–हेरिटेज कार्यक्रमया (सन् २०१९—२०२०) नं सह–आयोजक खः।
थौंया वैज्ञानिक प्रविधियात छ्यलाः सामाजिक संजाल मार्फत् नेवाः संस्कृति प्रचार यायेगु ज्या यानादीम्ह भाजु प्रमेशं भाजु बासव राजोपाध्याय नाप जानाः अमेरिकाया बाल्टिमोरय् जूगु प्यक्वःगु हलिं नेवाः दबूया ज्याझ्वलय् विश्वय् न्हापांगु आन्दोलन नांगु कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु दुसा क्यानडाया मिसिसाउगाय् जूगु क्षेत्रीय सम्मेलन (सन् २०१६)य् नं इ–दबू नेवाः सभ्यता स्वाइगु बिन्दु (Daboo: Connecting dots of Newah Civilization) नांगु ज्यापौ न्ह्यब्वयादीगु दु ।
अथेहे नेवाः न्ह्यलुवाःया रुपय् वय्कलं हलिं नेवाः दबूया नेपालय् जूगु स्वकःगु सम्मेलनय् (सन् २०१९) अमेरिकाया प्रतिनिधिमण्डलया नेतृत्व यानादीगु दुसा अमेरीकाया बाल्टिमोरय् जूगु प्यक्वःगु हलिं नेवाः सम्मेलनया आयोजकपिं मध्ये वय्कः नं छम्ह जुयादीगु दु । वय्कःया थीथी ज्या मध्ये छगू न्ह्यथनेबहगु ज्या अमेपरकाय् नेपालभाषा स्यनेगु कक्षा संचालन यायेगु नं खः । थुकिया निंतिं वय्कलं पाठ्यक्रम निर्माण व परिमार्जनया नितिं सामाजिक संजाल मार्फत तःकःमछि हे सहलह नापं गोलमेच ज्याझ्वः नं न्ह्याकादीगु खः । थ्वहे कथं थौंकन्हय् हप्ताया निन्हु अमेरिकाय् च्वंपिं मचातय्त सामाजिक सञ्जाल मार्फत् नेपालभाषाया कक्षा नं न्ह्याका च्वनादीगु दु । थुपिं ज्या बाहेक थ्वय्कलं United Newah USA -2016 & 2017 पाखें पिदनीगु क्यगखभलष्च व टेक्सासया चिकित्सक संघं पाखें पिदनीगु ‘Compassion’ दँपौया नं सम्पादन यानादीगु दु ।
प्रयागमान प्रधान अबु जुजुमान प्रधान व मां दुर्गालक्ष्मी प्रधानया कोखं कीर्तिपुर नगरपालिका वडा नं १ लायकू त्वालय् ने.सं. १०७३ साल कार्तिकशुक्ल षष्ठीकुन्हु बूगु खः । भाजु प्रधानं नेपाली, इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व विषयय् स्नातकोत्तर यानादीगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् पीगुदँ सेवा यानादीम्ह थ्वय्कलं सेवा अवधि दुने राष्ट्रिय शिक्षा पुरस्कार, त्रिभुवन विश्वविद्यालय दीर्घसेवा पुरस्कार, त्रिभुवन विश्वविद्यालय विशिष्ट पुरस्कार कयादीगु दु । पंचायत व्यवस्थाया इलय् तत्कालिन पञ्चायती सरकारं एक भाषा एक देशया भाषानीति ज्वनाः भाषिक दमन यायेगु पलाः न्ह्याकल । उगु दमनया विरुद्धय् किपूया जनतायात भाषिक जागरण थनेत न्ह्याकूगु साहित्यिक सांस्कृतिक ज्याझ्वयात सुथांलाक न्ह्याकेगु ज्याय् विशेष योगदान बियादीम्ह व्यक्तित्वपिं मध्ये प्रयागमान प्रधान नं म्ह खः ।
नेपालभाषा नापं नेपाली भाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कलं नेपालभाषाया साहित्यख्यलय् थीथी पत्रिकाय् बाखं, कविता, निबन्ध, प्याखं, संस्कृति आदि विषयया च्वसुत पिथनादीगु दु । थ्वय्कलं कीर्ति अनुसन्धान पत्रिका, न्हूदँ हना लुमन्ति पौ (ने.सं ११३३) या सम्पादन यानादीगु दुसा नेवाः लहनाः किपूया लजना, म्हिगःनिसें थौं किपूया छुं पक्ष थेंज्याःगु सफू नं च्वयादीगु दु ।
भाजु प्रवीण कुमार ताम्राकारया जन्म अबु पूर्णबहादुर ताम्राकार व मां गणेशकुमारी ताम्राकारया कोखं येँया दुगंबहिलिइ ई.सं १९६५ फेब्रुअरी ५ कुन्हु जूगु खः । थौंस्वयाः नीदँ न्ह्यः अर्थात् सन् २००३ निसें अमेरिकाय् बसोबास यानाच्वनादीम्ह प्रवीण परदेशय् च्वनाः नं नेवाः नुगः घानाच्वंम्ह छम्ह नेवाः काय्मचा खः ।
भाजु प्रवीण ताम्राकार अमेरिकाया मेरील्याण्ड थेंज्याःगु व्यस्त राज्यय् च्वनाः नं नेवाः सम्बन्धी थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेवाः जाति, भाषा, धर्म, संस्कृतिया निंतिं आपालं ज्या यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता खः । वय्कः आवद्ध जुयादीगु संस्थात खः — आनन्दकुटी स्कूलया पूर्व छात्र संघ ९ब्प्ब्ब्० या महासचिव–(इ.सं१९९४—१९९८), नेपाः पासा पुचः अमेरिकाया कार्यकारी सदस्य जुयाः अनं पिदनिगु दबू लुमन्ति पौया प्रबन्धक (इ.सं. २०१३–२०२१), दबूया संयोजक (ई.सं. २०२१–२३) जुयाः ज्या यानादीगु दु । अन्तर्वार्ता कायेगुलि उलि हे प्रखरम्ह प्रवीणं अमेरिकाय् च्वनाः फेसबुकमार्फत् अमेरिकाय् नेवाः कार्यक्रम सन् २०१८ नोभेम्वर ६ निसें संचालन यानाः अमेरिका भ्रमणय् झायाच्वंपिं व स्थानीय विभिन्न क्षेत्रया विशिष्ट व्यक्तित्वपिनिगु अन्तर्वार्ता कयाः नेवाः व्यक्तित्वपिं म्ह्सीकेबीगु यानादीगु दुसा छिनाप १५ मिनेट ज्याझ्वः सन् २०२१ गुरुपुन्हीनिसें न्ह्याकाः नेवाः व नेवाः समुदायय् जुयाच्वंगु थीथी ज्याखँया परिचय बीगु यानादीगु दु । अथेहे वय्क नेपालभाषा टाइम्स चीहाः संकिपा कासाया सन् २०१८ निसें व्यवस्थापक नं खः । सफू प्रकाशनय् नं वय्कलं बौद्धर्षि महाप्रज्ञाया आत्मकथा सफूया प्रकाशन संयोजक जुया ज्या यानादीगु दु । अथेहे नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकापाखें पिदनीगु लसकुस दँपौया नं वय्कः अमेरिकी संयोजक खः ।
भाजु प्रवीण छम्ह कलाकार नं खः । वय्कलं अमेरिकाय् जुइगु थीथी ज्याझ्वः व सामाजिक संजालय् नेवाः म्येया नापं थीथी म्ये हालेगु, म्येचाः पिकायेगु नं यानादीगु दु । मन छक याउंक दिके नांगु नेवाः एल्बमया वय्कः निर्माताया नापं गायक खःसा सुलिं नेवाः रुबाइ भाग १ व २ या गायक नापं निर्माता नं खः । म्येँ बाहेक वय्कलं शिकागो नेवाः नापं मेमेगु पत्रपत्रिकाय् लेखत नं पिथनादीगु दु । बौद्ध परियत्ति प्रारम्भिक शिक्षा प्राप्त यानादीम्ह प्रवीणं अमेरिका नेपाल परम्परागत बौध्द धर्म संघनाप सन् २०१० निसें आवद्ध जुयाः सन् २०१८ निसें थांतैक महासचिवया रूपय् ज्या यानाच्वनादीगु दु । भाजु प्रबिनं वाशिंगटनय् नं ध्यान शिविर, ब्रत साधना, पूजा, प्रवचन आदि थेंज्याःगु यक्व बौद्ध कार्यक्रमया संयोजन यानाच्वनादीगु दु ।
प्रवेशमान शाक्य
वरिष्ठ गायक प्रवेशमान शाक्य अबु पन्नाकाजी शाक्य व मां ज्ञानदेवी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८२ थिंलागाः पारु, सुक्रबारखुन्हु बूगुु खः । रेडियो नेपालं २०४५ सालय् स्वर परीक्षाय् ताःलाका दीम्ह वय्कःया नेपालभाषाया म्येमुना ‘लसकुस’ व ‘कलश’ पिदंगु दुसा खस नेपाली भासं झिगुलिं मल्याक म्येचाः पिदंगु दु ।
वय्कलं ‘किसि न्याइम्ह मदनमान’, ‘ख्वताबजि’, ‘२४ लाइभ शो’य् प्याखं नं म्हितादीगु दुसा नेपालभाषाया संकिपा ‘मतिनाया कलि’, ‘बांलाःमय्जु’, ‘गज्याः गज्याःपिं मनूत दु’, ‘याकः मिसा’या लिसें थीथी खस नेपाली भाय्या संकिपाय् पाश्र्वगायन नं यानादीगु दु ।
कलिउड फिल्म अवार्ड, इमेज अवार्ड, जीवन्त संस्कृति संरक्षण समाज, नेपाल खड्गी सेवा समितिपाखेंं नेपाःया संगीत ख्यलय् यानादीगु योगदानया कदर यासें हना, हलिं नेवाः दबूपाखे रमेश ताम्राकार लुमन्ति सिरपाःपाखें सम्मानित जुयादीम्ह म्येहालामि शाक्यं एकल साँझ ज्याझ्वः नं यानादीगु दु ।